Η σύνοψη του κόσμου κατά τον Πίτερ Μπρίγκελ τον πρεσβύτερο
Ο "καιρός των τρελών". Για πόσο ακόμα;
Οι Παροιμίες των Κάτω Χωρών (φλαμανδικά: Nederlandse Spreekwoorden), γνωστές και ως Φλαμανδικές παροιμίες ή Ο γαλάζιος μανδύας ή, ακόμη Ο κόσμος ανάποδα, είναι πίνακας ζωγραφικής του 1559 που φιλοτέχνησε ο Φλαμανδός ζωγράφος Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος χρησιμοποιώντας ελαιοχρώματα πάνω σε ξύλο βελανιδιάς. Ο πίνακας απεικονίζει σκηνή στην οποία άνθρωποι, κατά κύριο λόγο, αλλά και ζώα και αντικείμενα χρησιμοποιούνται για να εικονογραφήσουν παροιμίες και ιδιώματα της φλαμανδικής - ολλανδικής γλώσσας.
Βασικά θέματα στους πίνακες του Μπρίγκελ είναι ο παραλογισμός, η κακία και η ανοησία των ανθρώπων και αυτός ο πίνακας δεν αποτελεί εξαίρεση. Ο αρχικός τίτλος του πίνακα Ο γαλάζιος μανδύας (ή ο παραλογισμός του κόσμου) δείχνει ότι πρόθεση του Μπρίγκελ δεν ήταν απλά να εκονογραφήσει παροιμίες, αλλά περισσότερο να καταγράψει την ανθρώπινη ανοησία. Πολλοί από τους ανθρώπους που απεικονίζονται εμφανίζουν τα χαρακτηριστικά κενά γνωρίσματα που ο ζωγράφος χρησιμοποιούσε για να απεικονίσει τους ανόητους. [...]
Στον πίνακα υπάρχουν περίπου 112 παροιμίες που μπορούν να αναγνωριστούν, αν και ο Μπρίγκελ είναι πιθανόν να έχει περιλάβει και άλλες, που δεν μπορούν να προσδιοριστούν. Μερικές από τις παροιμίες που έχει ενσωματώσει στον πίνακα είναι ακόμη σε δημοφιλή χρήση, όπως "Κολυμπά αντίθετα από την παλίρροια", "Χτυπά το κεφάλι του στον τοίχο" και "Οπλισμένος ως τα δόντια". Μερικών η χρήση έχει σήμερα εξασθενίσει ή δεν χρησιμοποιούνται καθόλου ή δεν υφίστανται καθόλου σε άλλες γλώσσες. Π.χ., η παροιμία "Κάποιος στρώνει τη στέγη του με τάρτες" (ελλ. Όποιος έχει πολύ πιπέρι βάζει και στα λάχανα), που σημαίνει ότι κάποιος διαθέτει σε αφθονία όλα τα αγαθά, αποτέλεσε εικόνα που αργότερα ο Μπρίγκελ ενσωμάτωσε στον πίνακά του Η γη της αφθονίας (1567).
Ο "γαλάζιος μανδύας", που έδωσε στον πίνακα τον αρχικό τίτλο, εμφανίζεται στο κέντρο της εικόνας και τον φορά σε έναν άνδρα η σύζυγός του, δείχνει ότι αυτή τον απατά. Άλλες παροιμίες καταδεικνύουν την ανθρώπινη ανοησία. Ένας άνδρας γεμίζει την ποτίστρα ενώ το μοσχάρι του έχει μόλις πεθάνει. Ακριβώς επάνω από την κεντρική μορφή του άνδρα με τον γαλάζιο μανδύα, ένας άλλος άνδρας μεταφέρει το φως της ημέρας μέσα σ' ένα καλάθι. [...]
Στην πρόσοψη του πανδοχείου της Ημισελίνου, μία υδρόγειος σφαίρα είναι αναποδογυρισμένη, υπονοώντας έναν κόσμο ασυμμάζευτο.
(Βλ. το ντοκιμαντέρ Ο καιρός των τρελών στο Arte)
Πιο πάνω, ένας άνδρας έχει κατεβάσει το παντελόνι του και αφοδεύει στην κυριολεξία πάνω στην υδρόγειο σφαίρα. Φοράει ένα κωνικό παρδαλό καπέλο με ένα αυγό να ισορροπεί στην άκρη του. Το κάλυμμά του υποδηλώνει την τρέλα.
Στο δεξί μπροστινό μέρος του έργου, ένας φτωχοδιάβολος πρέπει να συρθεί και να στριμωχθεί για να βρει τον δρόμο του στον κόσμο.
Δίπλα του, ένας πλούσιος περιστρέφει την υδρόγειο σφαίρα πάνω στον αντιχειρά του. Πιο πάνω, ο Χριστός κάθεται σε μια καρέκλα με τη δική του υδρόγειο σφαίρα. 'Ενας γονατισμένος καλόγερος του βάζει μία ψεύτικη γενειάδα, σύμβολο της υποκρισίας της Εκκλησίας.
Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Δύο αφοδεύουν από μια τρύπα. Ένας καλοντυμένος άνδρας, πιθανόν έμπορος, πετάει τα λεφτά του στα νερά. Κι ένας άλλος δυσανασχετεί με τον ήλιο που λάμπει στην επιφάνεια του νερού.
...'Ωσπου την εξουσία την παίρνουν οι γυναίκες με αρχηγό την τρελή Μαργκό.
