Χορευτής, χορογράφος και επικεφαλής της ομάδας Terrain, ο Μπορίς Σαρμάτς υποβάλλει τον χορό σε φορμαλιστικούς περιορισμούς, οι οποίοι αναδιατάσσουν το πεδίο των δυνατοτήτων. Αγαπά να φαντάζεται τα πιο απίθανα πράγματα και μετά να τα υποβάλλει στη δοκιμασία του πραγματικού.
Στο Flip Book (2008) αναρωτήθηκε αν μπορεί να φτιάξει κανείς μια παράσταση «αντιγράφοντας» όλες τις εικόνες ενός βιβλίου (συγκεκριμένα ενός τόμου για τον θρυλικό χορογράφο Μερς Κάνινγκχαμ και την ομάδα του). Στο enfant, που είχαμε την τύχη να δούμε πέρσι στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, ο ανήσυχος Γάλλος (γεννηθείς το 1973 στο Σαμπερί) επιχείρησε να ανακαλύψει τι θα συνέβαινε αν οι χορευτές (26 παιδιά και 9 ενήλικοι) σταματούσαν να κινούνται – αν η ακινησία, η απόλυτη μυϊκή χαλάρωση, γινόταν η συνθήκη παραγωγής μιας χορευτικής σύνθεσης. Τα αποτελέσματα ήταν συναρπαστικά.
Από το 2009 ως το 2018 ήταν διευθυντής του Musée de la danse / Centre chorégraphique national de Rennes et de Bretagne που εδράζεται στη Ρεν της Γαλλίας. Το 2019 δημιούργησε τη δική του ομάδα με την ονομασία Terrain. O Σαρμάτς έχει παρουσιάσει μια σειρά πρωτοποριακών παραστάσεων χορού, από το Aatt enen tionon (1996) έως το 10000 gestes (2017), ενώ παράλληλα συνεχίζει να δραστηριοποιείται ως χορευτής και ερμηνευτής σε συνεργασία με τον Médéric Collignon, την Anne Teresa De Keersmaeker και τον Tino Sehgal.
Ο δημόσιος χώρος δεν είναι ένας ελεύθερος χώρος. Κι εμείς ψάχνουμε τρόπους για να είμαστε πάλι μαζί, να κάνουμε πράγματα μαζί, ως κοινότητα. Βρίσκω πως ο χορός είναι ένα πολύ καλό μέσο για να ξανακερδηθεί ο δημόσιος χώρος: μπορεί να τον εμπλουτίσει, να ενώσει κουλτούρες απ' όλον τον κόσμο.
Το 2015, ύστερα από πρόσκληση της Tate Modern, παρουσίασε το «If Tate Modern was Musée de la danse?», ένα πρότζεκτ «συλλεκτικό», φτιαγμένο από μια σύνθεση παλαιότερων χορογραφιών που φιλοξενήθηκαν στους χώρους του μουσείου, σε μια προσπάθεια του Σαρμάτς να φέρει τον χορό σε απρόσμενες τοποθεσίες. Την ίδια χρονιά εγκαινίασε τη χορευτική σεζόν στην Opéra National de Paris με το έργο 20 dancers for the XX century, στο πλαίσιο του οποίου προσκάλεσε είκοσι χορευτές του κλασικού μπαλέτου να ερμηνεύσουν σόλο έργα του 20ού αιώνα στους δημόσιους χώρους του Palais Garnier.
Έχει γράψει βιβλία, όπως το Entretenir - Α propos d'une danse contemporaine μαζί με την Isabelle Launay, το Je suis une école (Editions les Prairies Ordinaires, 2009) και το Emails 2009-2010 σε συνεργασία με τον Jérôme Bel.
Ο Μπορίς Σαρμάτς είναι αναμφισβήτητα ένας χορογράφος ερωτευμένος με το παράδοξο, με το αντισυμβατικό, με το αναπάντεχο. Αρέσκεται να βγάζει τον χορό στους δρόμους ως πράξη απελευθέρωσης και επαναπροσδιορισμού των όρων και των χώρων διεξαγωγής του. To 2015 κατέλαβε την κεντρική πλατεία της πόλης Ρεν και για 12 ώρες κάλεσε τους κατοίκους να χορέψουν ασταμάτητα όλα τα είδη χορού. Στο κάλεσμά του ανταποκρίθηκαν 16.000 άνθρωποι.
Φέτος, στη νέα του δουλειά με τίτλο infini, που θα κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στην Πειραιώς 260, ο Σαρμάτς φέρνει επί σκηνής μία ακόμα δημιουργική φαντασίωση που τείνει να αναιρέσει τα δεδομένα του χορού. «Τι θα συνέβαινε αν οι χορευτές σταματούσαν να μετρούν;» είναι το νέο ερώτημα που θέτει στην ομάδα του και στους θεατές. Εδώ και αιώνες οι χορευτές μετράνε βήματα μέχρι το 4, το 6 ή το 8 και μετά πάλι από την αρχή. Στις σύγχρονες χορογραφίες χρησιμοποιούνται ενίοτε πιο περίπλοκα συστήματα μέτρησης. Τι θα γινόταν, ωστόσο, αν οι χορευτές μετρούσαν ως το διηνεκές; Τι θα συνέβαινε αν οι αριθμοί σηματοδοτούσαν μια εγκατάλειψη, ένα πέρασμα, μια μεταμόρφωση επ' άπειρον;
— Στο «enfant», που είδαμε πέρσι στο Φεστιβάλ Αθηνών, επιχειρήσατε να δημιουργήσετε μια χορογραφία με προϋπόθεση τη μη-κίνηση. Στο «infini», που θα δούμε σε λίγες μέρες, φιλοδοξείτε να δημιουργήσετε μια παράσταση χορού με προϋπόθεση το μη-μέτρημα των βημάτων. Φαίνεται πως βάζετε πάντα μια «αδύνατη» συνθήκη ως αφετηρία στη δουλειά σας.
Δεν ξέρω πώς θα το χαρακτήριζα, ίσως είναι μια πρόκληση ή μια ιδέα που με κυνηγάει. Στο enfant αφετηρία ήταν η αναρώτηση: «Τι θα συμβεί αν οι χορευτές μείνουν αδρανείς; Αν σταματήσουν να κινούν τους μυς τους;». Αυτό, φυσικά, αμφισβητούσε το DNA μιας χορογραφίας. Γιατί το DNA μιας χορογραφίας είναι να είσαι ενεργός.
Ξεκινάς, λοιπόν, με μια ιδέα και στην πορεία εξετάζεις το πώς αυτή μπορεί να γίνει πράξη. Αρχίζεις να δουλεύεις με τα παιδιά, για παράδειγμα, και τα καθοδηγείς τι να κάνουν, πώς να σταθούν, και μετά, αφού σε ακούσουν προσεκτικά, σου λένε «ναι, αλλά πότε θα αρχίσουμε να χορεύουμε;» (γελάει).
Και τους εξηγώ ότι υπάρχει κίνηση εσωτερική, όχι μόνο εξωτερική, που συμβαίνει μέσα στο μυαλό μας, και τους αρέσει αυτό πολύ, το καταλαβαίνουν και μετά μου λένε: «Ωραία, πότε θα αρχίσουμε να χορεύουμε;» (γέλια). Έχεις, λοιπόν, έναν σκοπό και προχωράς, χωρίς αυτό να σημαίνει πως ξεχνάς την αρχική ιδέα – απλώς η αρχική ιδέα εμπλουτίζεται από τα ευρήματα που αναδύονται στη διαδρομή.
— Τι είναι αυτό που σας προκαλεί όταν λέτε «ας σταματήσουμε να μετράμε!»; Εκφράζετε μια επιθυμία να παραβιάσετε τους κανόνες του χορού;
Όχι απαραίτητα. Η ιδέα ξεκινά από ένα προαίσθημα, ότι ο χορός έχει κάποια «τρελή» σχέση με τους αριθμούς. Οι χορευτές μετρούν, αν και οι θεατές δεν το καταλαβαίνουν, δεν είναι ορατό. Είναι κάτι που το μαθαίνουμε ως παιδιά, στο πρώτο μάθημα χορού που μας πηγαίνουν οι γονείς μας. Από την πρώτη στιγμή αρχίζει το μέτρημα. Και δεν σταματάει ποτέ.
— Τι εξυπηρετεί το μέτρημα στον χορό;
Είναι ένας τρόπος να οικειοποιηθείς τον χώρο και τον χρόνο σωματικά. «Έξι βήματα και μετά φτάνω στη γωνία». «Δύο βήματα και μετά πηδώ». Υπάρχει η μουσική, φυσικά, αλλά μετράμε για να βεβαιωθούμε ότι όλοι ακούμε τη μουσική με τον ίδιο τρόπο. Μετράμε τη μουσική για να αισθανθούμε, ως χορευτές, πως μας «ανήκει».
— Σας ενοχλεί αυτή η διαδικασία; Τη βρίσκετε περιοριστική;
Έχω μια σχέση αγάπης-μίσους με το μέτρημα. Προτιμώ να δημιουργώ μουσική παρά να μετράω τη μουσική και να ακολουθώ τους δικούς της κανόνες. Προτιμώ να χορεύω χωρίς να μετράω. Αγαπώ τον χορό, αλλά πρόκειται για μια δύσκολη τέχνη. Μετά το πέρας της τηλεφωνικής συνομιλίας μας θα κάνω μερικές ασκήσεις έκτασης, θα κινηθώ, θα κάνω πηδηματάκια. Είναι απαιτητικό σωματικά, την ίδια στιγμή όμως ο χορός για μένα είναι μια πνευματική κατάσταση. Χορεύεις και μέσα στο μυαλό σου. Το μέτρημα είναι κι αυτό μια νοητική δραστηριότητα, εκτυλίσσεται μέσα στο κεφάλι σου, δεν τη φανερώνεις όσο βρίσκεσαι στη σκηνή.
Διάβασα πρόσφατα ένα σπουδαίο βιβλίο του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας με τίτλο Everything and more: A compact history of infinity, όπου ο συγγραφέας δίνει πολλές διαφορετικές ερμηνείες του απείρου. Άπειρο είναι να μετράς μέχρι να πεθάνεις. Μου αρέσει αυτό το συναίσθημα, το να μετράς δίχως τέλος.
— Πώς χρησιμοποιείτε, λοιπόν, τους αριθμούς στην παράσταση;
Στο infini μερικοί αριθμοί είναι αφηρημένοι, ενώ άλλοι, αντιθέτως, πολύ συγκεκριμένοι: αντιπροσωπεύουν ιστορικές ημερομηνίες. Υπάρχει, επίσης, η έννοια της αντίστροφης μέτρησης, ένα παιδικό παιχνίδι, ένα διαστημόπλοιο που ετοιμάζεται να απογειωθεί, μια βόμβα που θα εκραγεί, το τέλος του πολιτισμού μας. Κρύβονται τόσo πολλά μέσα στους αριθμούς... Αναρωτιέμαι, για παράδειγμα: τι είδους κίνηση αντιστοιχεί σε έναν αριθμό τόσο μικρό όπως το 0,0001; Ποια κίνηση είναι τόσο απειροελάχιστη; Πόσο χώρο μπορώ να αφήσω ανάμεσα σε δύο αριθμούς; Τι να κάνω, αφού μετρήσω ως το 1.299; Να περιμένω ή να κάνω κάτι άλλο; Αν συνεχίσω να μετράω επ' άπειρον, εισέρχομαι στα πεδία της Ιστορίας, των Μαθηματικών, του ασυνείδητου, της προσωπικής μου ιστορίας – ένας αριθμός μπορεί ν' αντιπροσωπεύει την ημέρα των γενεθλίων μου, μια παιδική ανάμνηση. Δεν θα δίνουμε εξηγήσεις στους θεατές, απλώς θα αφήνουμε μερικά υπονοούμενα.
Βρίσκω πως ο χορός είναι ένα πολύ καλό μέσο για να ξανακερδηθεί ο δημόσιος χώρος: μπορεί να τον εμπλουτίσει, να ενώσει κουλτούρες απ' όλον τον κόσμο. Να μαζευόμαστε, λοιπόν, όχι μόνο για πολιτικούς λόγους αλλά και για να πειραματιζόμαστε με την κίνηση
— Εξετάζοντας την ως τώρα πορεία σας, φαίνεται πως χορεύετε παντού: στους δρόμους, στις πλατείες, στα μουσεία. Μπορεί ο χορός σε δημόσιους χώρους να προσλάβει πολιτική διάσταση;
Έχουμε ένα πρόβλημα με τους δημόσιους χώρους, νομίζω, και χρειάζεται να τους «ξαναμαγέψουμε». Οι δημόσιοι χώροι είναι γεμάτοι διαφημίσεις, δεν υπάρχουν παγκάκια να ξαπλώσεις, γίνονται τρομοκρατικές επιθέσεις, είναι χώροι φόβου, συνεχώς ελέγχουμε ποιος βρίσκεται γύρω μας. Μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι άκουγες κάθε βράδυ τα ελικόπτερα που προσπαθούσαν να εντοπίσουν τους δράστες. Ο δημόσιος χώρος δεν είναι ένας ελεύθερος χώρος. Κι εμείς ψάχνουμε τρόπους για να είμαστε πάλι μαζί, να κάνουμε πράγματα μαζί, ως κοινότητα.
Βρίσκω πως ο χορός είναι ένα πολύ καλό μέσο για να ξανακερδηθεί ο δημόσιος χώρος: μπορεί να τον εμπλουτίσει, να ενώσει κουλτούρες απ' όλον τον κόσμο. Να μαζευόμαστε, λοιπόν, όχι μόνο για πολιτικούς λόγους αλλά και για να πειραματιζόμαστε με την κίνηση: να διοργανώνουμε συγκεντρώσεις όχι μόνο με πολιτική αλλά και με χορογραφική διάσταση.
— Έχει πολιτική διάσταση το «infini»;
Το infini δεν είναι ένα πολιτικό κομμάτι με την κλασική έννοια, θέτουμε όμως το ερώτημα «Τι συμβαίνει το 2019; Τι συμβαίνει τώρα στην Αθήνα; Στην Ελλάδα, στην Ευρώπη;». Δεν κάνουμε μια πολιτική δήλωση, αλλά δίνουμε χώρο στον θεατή να ονειρευτεί, να αναρωτηθεί για το εδώ και το τώρα, το παρελθόν, το μέλλον.
— Από πού αντλείτε την έμπνευσή σας;
Μου έρχεται λίγο πριν κοιμηθώ. Εκείνες τις στιγμές που βρίσκεσαι μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου, μεταξύ ύπνου και ξύπνιου. Εκεί βρίσκω την έμπνευση ή την επιθυμία. Προφανώς, η επιθυμία για μια νέα χορογραφία μπορεί να προέλθει από πολλές διαφορετικές πηγές: από κάτι που διαβάζεις στην εφημερίδα, από το έργο ενός άλλου χορογράφου κ.ο.κ. Οι γονείς μου ήταν απίστευτα πολιτικοποιημένα όντα κι έτσι, ακόμα κι αν θα ήθελα να το αποφύγω, έχω όλους αυτούς τους πολιτικούς λόγους αποθηκευμένους στο κεφάλι μου – τους άκουγα από τριών ετών. Όλα αυτά, λοιπόν, υπάρχουν ως υλικό μέσα μας, ακόμα κι όταν κάνουμε μια παράσταση με θέμα το άπειρο.
Δεν είμαι πολιτικός, δεν είμαι συγγραφέας, δεν είμαι ηθοποιός, ως χορευτής όμως γράφω και ως χορευτής σάς μιλάω αυτήν τη στιγμή. Όταν ήμουν παιδί, δεν μπορούσα να μιλήσω, ήμουν πολύ ντροπαλός. Αλλά μ' έναν παράξενο τρόπο ο χορός με βοήθησε να ξεφοβηθώ εκεί γύρω στα δεκατρία-δεκατέσσερα. Μπορεί ο χορός να μην αφορά την ομιλία ή την πολιτική, αλλά ήταν για μένα ένας τρόπος να ανοίξω πάρα πολλές πόρτες. Με οδήγησε στο να μιλάω, να διαβάζω, να γράφω, να έχω μια πολιτική φωνή. Αυτός ήταν ο δρόμος για να βρω τη φωνή μου, που είναι διαφορετική από των γονιών μου. Ο χορός με βοήθησε να «έρθω» στον κόσμο και κυριολεκτικά, εφόσον τώρα ετοιμάζομαι να έρθω στην Αθήνα, και μεταφορικά, να βρω τη θέση μου στον κόσμο και την πολιτική μου διάσταση.
— Φαντάζεστε τον εαυτό σας να χορεύει μέχρι τα βαθιά γεράματα; Για πάντα;
Τρώω πολύ και αν σταματήσω να χορεύω, χάθηκα. Κατάγομαι από τις Άλπεις, όπου μας αρέσει πολύ το φοντί τυριών, οπότε υπάρχει αυτό το ανέκδοτο ότι έγινα χορευτής για να μπορώ να επιδίδομαι σε όργιo φαγητού (γέλια). Τι θα σήμαινε να χορεύει κανείς όλη του τη ζωή; Να χάνει τα μαλλιά του και να χορεύει; Στον κόσμο του χορού έχουμε το πρότυπο της Μάρθα Γκράχαμ και αδιαμφισβήτητα ο σύγχρονος χορός έχει αυξήσει σημαντικά τα ηλικιακά περιθώρια ενός χορευτή. Πρέπει, όμως, να δούμε και πώς λειτουργεί η οικονομία.
Είναι εύκολο να πω ότι θα ήθελα να χορεύω μέχρι να φτάσω τα ενενήντα –αν ζήσω τόσο πολύ–, αλλά αυτή είναι μια προνομιακή θέση. Aν κοιτάξει κανείς τις στατιστικές, θα διαπιστώσει ότι είναι πολύ δύσκολο να βιοποριστείς και να μεγαλώσεις παιδιά αν το επάγγελμά σου είναι χορευτής – γι' αυτό δύσκολα βρίσκει κανείς επαγγελματίες χορευτές μετά τα σαράντα πέντε. Μπορείς να συνεχίσεις να χορεύεις για τον εαυτό σου ή να διδάσκεις, αλλά, κατά τα άλλα, είναι πολύ δύσκολο. Τέσσερις από τους χορευτές στο infini, πάντως, είναι μεγαλύτεροι ηλικιακά, έχουν φτάσει σε μια ωριμότητα που με γοητεύει.
— Ποιον ρόλο διαδραματίζει ο παράγοντας «τύχη» όταν χορογραφείτε;
Δεν δουλεύω με την τύχη αλλά με το χάος. Στην παράσταση κάνουμε πολλά πράγματα ταυτόχρονα – τραγουδάμε, μετράμε, κινούμαστε κ.ο.κ. Δεν θέλω να ξορκίζω το χάος αλλά να εργάζομαι μαζί του. Οι σημερινοί άνθρωποι, αντιμέτωποι με όλη αυτή την υπερπληροφόρηση, όλα αυτά τα «δεδομένα» που σκάνε επάνω τους διαρκώς με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, έχουν διάφορες επιλογές. Μία από αυτές είναι να καταφύγουν στην περισυλλογή, στη γιόγκα, να κλείσουν τον υπολογιστή – καθόλου άσχημη λύση (γέλια)! Αλλά θέλω, επίσης, να πιστεύω ότι μπορούμε να σκεφτόμαστε και να δουλεύουμε μέσα σε αυτό το χάος, μέσα σε αυτή την ταχύτητα. Μου αρέσει η ιδέα ότι μέσα σε αυτή την ταχύτητα ο καθένας από μας κάνει κάτι διαφορετικό. Ότι μπορούμε μέσα σε αυτή την τρέλα να βρούμε ένα είδος ηρεμίας.
— Σας ευχαριστώ πολύ. Αναμένουμε με εξαιρετικό ενδιαφέρον την παράστασή σας στο Φεστιβάλ Αθηνών.
Κι εγώ σας ευχαριστώ. Ελπίζω να σας αρέσει.
Info:
Boris Charmatz / Terrain
infini (άπειρο)
Πειραιώς 260 (Δ)
11-14/7, 21:00
