ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΡΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΙΔΡΥΤΙΚΑ μέλη του Υπερίωνα, η LiFO ξετυλίγει το μπλεγμένο κουβάρι του πολύπλοκου ενεργειακού τοπίου, φωτίζοντας τους τρόπους με τους οποίους μπορούν οι πολίτες να γίνουν αυτοπαραγωγοί και καταναλωτές φθηνής και πράσινης ενέργειας.
Ας δούμε, λοιπόν, τι προτείνουν για να βγουν οι καταναλωτές από τον λαβύρινθο των υψηλών και μεταβαλλόμενων χρεώσεων που επικρατούν στην αγορά ενέργειας αλλά και πώς η κυβέρνηση βοηθάει, ή όχι, το μοντέλο της ενεργειακής αυτονομίας των πολιτών.
Ποιο είναι το νέο κεφάλαιο που ανοίγει το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας με τη σύσταση ενεργειακών κοινοτήτων από τους δήμους, ποιες είναι οι απίθανες στρεβλώσεις που δημιουργήθηκαν και ποια είναι τα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουν σήμερα.
Ο εκδημοκρατισμός της ενέργειας
Για τους συνομιλητές μας, η αυτοπαραγωγή μέσα από μια ενεργειακή κοινότητα συμπυκνώνει το κυρίαρχο νόημα της ενεργειακής δημοκρατίας: δηλαδή το δικαίωμα των πολιτών να παρεμβαίνουν στη δαιδαλώδη ενεργειακή αγορά και να γίνονται συμμέτοχοι στην ενεργειακή μετάβαση που επιχειρεί η Ευρώπη με όρους δικαιοσύνης και προστασίας των αδύναμων πολιτών.
Μια μετάβαση η οποία θα μας οδηγήσει σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία, χωρίς εκπομπές άνθρακα σε όλους τους τομείς, από τη βιομηχανία και την ενέργεια έως τις μεταφορές και τη γεωργία.
Συναντήσαμε τον Τάκη Γρηγορίου, πρόεδρο της ενεργειακής κοινότητας «Υπερίων», τον Χρήστο Βρεττό, αντιπρόεδρο, και τον Δημήτρη Κοκκινάκη μέλος της ίδιας ενεργειακής κοινότητας ένα ηλιόλουστο πρωινό. Ο ήλιος, άλλωστε, είναι η κινητήριος δύναμη του Υπερίωνα, όπως προδίδει και το μυθικό του όνομα.
Το φθηνό ρεύμα από καθαρή ενέργεια για τα 128 μέλη του Υπερίωνα θα παράγεται από έναν φωτοβολταϊκό σταθμό ισχύος 500KW που κατασκευάζεται στη Στυμφαλία Κορινθίας.
Η δημιουργία των ενεργειακών κοινοτήτων εδραιώθηκε θεσμικά το 2018 μέσα από μια δέσμη νομοθετικών πρωτοβουλιών της Ευρωπαϊκή Επιτροπής με τον τίτλο «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους».
Εν όψει των κοσμογονικών αλλαγών που έφερνε η στροφή της Ευρώπης στις καθαρές μορφές ενέργειας, τα μέτρα αυτά στόχευσαν, εκτός των άλλων, στην ομαλή προσαρμογή των πολιτών στη νέα πραγματικότητα στην οποία οδεύει η Ευρώπη, στη μείωση της ενεργειακής φτώχειας και στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών στο ενεργειακό σύστημα, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να παράγουν ακόμα και τη δική τους ενέργεια.
Οι ενεργειακές κοινότητες, λοιπόν, είναι συνεταιρισμοί στους οποίους μπορούν να ενταχθούν πολίτες, συλλογικότητες, δήμοι αλλά και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, έχοντας δύο επιλογές: να παράγουν ενέργεια από κάποια συλλογικό έργο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) για να καλύπτουν τις δικές τους ανάγκες ή να πωλούν την ενέργεια που παράγουν στο ηλεκτρικό σύστημα.
Ακόμη όμως και η εμπορική χρήση της ενέργειας που θα παρήγε ένα συλλογικό έργο ΑΠΕ θα εξυπηρετούσε πρωτίστως την ανάγκη του συμμετοχικού ρόλου των πολιτών στην αγορά ενέργειας, έχοντας μια κοινωφελή στόχευση.
Από την την πώληση της ενέργειας θα ωφελούνταν μικρές επιχειρήσεις, πιθανότατα δήμοι, συλλογικότητες, πολίτες και δημόσιοι φορείς όπως τα νοσοκομεία, λαμβάνοντας ένα μερίδιο με ανταγωνιστικές τιμές σε μια αγορά όπου κυριαρχεί ένα ολιγοπώλιο ισχυρών ομίλων.
Η ενεργειακή αυτονομία και ο Υπερίων
Ο Υπερίων είναι μια ενεργειακή κοινότητα που δημιουργήθηκε για να παράγει ενέργεια αποκλειστικά για ιδιοκατανάλωση. Τα 128 μέλη, που είναι φυσικά πρόσωπα, μικρές επιχειρήσεις και μη κυβερνητικές οργανώσεις, συμμετείχαν, το καθένα με το δικό του βαλάντιο, ανάλογα με τις ενεργειακές ανάγκες του σπιτιού, της επιχείρησης, της οργάνωσής ή της συλλογικότητας που εκπροσωπείται στην ενεργειακή κοινότητα.
Τα μέλη της ενεργειακής κοινότητας θα καλύψουν, επίσης με τη δική τους συμμετοχή, τις ενεργειακές ανάγκες εννέα ευάλωτων νοικοκυριών και δύο συλλογικοτήτων: της κοινωνικής κουζίνας Mano Aperta και του Anasa Cultural Center, ενός χώρου αφρικανικής τέχνης. Τα ευάλωτα νοικοκυριά βρίσκονται στους δήμους Κερατσινίου/ Δραπετσώνας και Χαλανδρίου και η επιλογή τους έγινε με υπόδειξη των αντίστοιχων δήμων. Η ένταξη των ευάλωτων ομάδων υπάρχει ως προϋπόθεση και στη νομοθεσία, εφόσον συμφωνήσουν όλα τα μέλη της κοινότητας, ενώ μπορεί να καλυφθεί και με συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα από το ΕΣΠΑ ή το Ταμείο Ανάκαμψης.
Η σύσταση της ενεργειακής κοινότητας ξεκίνησε το 2020. Οι σύνθετες γραφειοκρατικές διαδικασίες της αδειοδότησης ολοκληρώθηκαν πριν από μερικούς μήνες και τα μέλη της θα παράγουν τη δική τους ενέργεια το προσεχές διάστημα, μόλις ολοκληρωθεί ο φωτοβολταϊκός σταθμός, ο οποίος κόστισε 355.000 ευρώ.
Ο Υπερίων θα τροφοδοτήσει τα μέλη του με ενέργεια, χρησιμοποιώντας το μοντέλο του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού (virtual net metering).
Τι σημαίνει αυτό; Τα μέλη της κοινότητας θα μπορούν να μηδενίζουν τους λογαριασμούς τους, συμψηφίζοντας την ενέργεια που καταναλώνουν από το ηλεκτρικό δίκτυο με την ενέργεια που παράγεται από τον δικό τους φωτοβολταϊκό σταθμό.
Η ενέργεια που θα παράγει ο Υπερίων, όπως και κάθε ενεργειακή κοινότητα που δημιουργήθηκε για να βάλει στο παιχνίδι της ενεργειακής αυτονομίας τους πολίτες, δεν θα πωλείται. Θα ιδιοκαταναλώνεται, υπηρετώντας, όπως μας λένε τα μέλης της, την αναγκαιότητα της δίκαιης μετάβασης προς το νέο πράσινο ενεργειακό τοπίο και προστατεύοντας τα νοικοκυριά και τις συλλογικότητες της κοινότητας από τις έντονες μεταβολές των τιμών στην ενέργεια αλλά και την ενεργειακή φτώχεια.
«Nerds» του περιβάλλοντος
Αυτή η στόχευση διαπνέει τον Υπερίωνα και τον πυρήνα των ατόμων που ξεκίνησαν τη σύσταση της κοινότητας το 2020, καθώς όλοι τους κινούνταν σε περιβάλλοντα που σχετίζονταν με την ενέργεια, την κλιματική κρίση και την ανεύρεση βιώσιμων διεξόδων προσαρμογής στα δεδομένα της νέας κλιματικής πραγματικότητας.
«Οι ρίζες του Υπεριώνα βρίσκονται σε μια ομάδα ανθρώπων που την προηγούμενη δεκαετία δραστηριοποιούνταν σε θέματα ενεργειακής δημοκρατίας, προσπαθώντας να γίνει πράξη ένα τέτοιο θεσμικό πλαίσιο, δηλαδή να φτιαχτεί ένας νόμος για ενεργειακούς συνεταιρισμούς», λέει ο Τ. Γρηγορίου, ο οποίος από το 2008 έως το 2021 ήταν υπεύθυνος εκστρατείας του Ελληνικού Γραφείου της Greenpeace για την ενέργεια και το κλίμα.
«Η πρωτοβουλία να συσταθεί ο Υπερίωνας ξεκίνησε από μια πιο πυρηνική ομάδα στην οποία ήμασταν όλοι nerds με το περιβάλλον», παραδέχεται ο Χρήστος Βρεττός, που κι αυτός έχει άμεση σχέση με την προώθηση της ενεργειακής χειραφέτησης των πολιτών.
Εργάζεται για τη REScoop.eu, την Πανευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενεργειακών Συνεταιρισμών, καθώς και για την Electra Energy Cooperative, μια οργάνωση που προωθεί τη συμμετοχή των πολιτών στην παραγωγή καθαρής ενέργειας.
Στη συνέχεια, όταν ο Υπερίων μεγάλωσε και αύξησε τα μέλη του, η ανθρωπογεωγραφία άλλαξε, όπως λέει: «Τώρα πια είμαστε 128 μέλη και έχουμε λογιστές, φοιτητές, καλλιτέχνες και μικρομεσαίους επιχειρηματίες».
Για τον Δ. Κοκκινάκη αυτή η ετερόκλητη συμμαχία του Υπερίωνα είναι που παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και αποτελεί τη μεγάλη πρόκληση. Είναι συνιδρυτής του Impact Hub Athens, μέλους του Υπερίωνα. Πρόκειται για έναν συνεργατικό χώρο (co-working space) που προωθεί συνεργασίες και υλοποιεί ιδέες κοινωνικής και βιώσιμης επιχειρηματικότητας.
«Στη γενική συνέλευση των μελών βλέπει κανείς πώς αυτό το το ετερόκλητο κοινό ενδιαφέρεται κοινωνικά και πολιτικά για τον τρόπο που ηλεκτροδοτούμαστε τελικά. Ετσι, μπορείς να δεις κόσμο που είναι πιο ψαγμένος, πιστεύει στη δίκαιη παραγωγή ρεύματος, και άλλους που ανυπομονούν να δουν τι θα γίνει με τους λογαριασμός τους και πώς αυτοί θα μηδενιστούν», λέει.
Όλοι αυτοί μαζί όμως, αναφέρει ο Δ. Κοκκινάκης, επικοινωνούν σε μια κοινή βάση και τελικά «είναι και πολύ ωραίο και σημαντικό το ότι όλοι καταλαβαίνουμε λίγο τη ρίζα των πραγμάτων πιο συνολικά. Γιατί δεν είναι απλώς ότι ανοίγουμε τον διακόπτη και έχουμε φθηνό ρεύμα. Όλο αυτό έχει να κάνει και με την αντίληψη σχετικά με το πόσο ρεύμα χρειαζόμαστε, τι καίμε, από πού έρχεται, αλλά και με το αν, γιατί και πώς οι ενεργειακές κοινότητες μπορούν να γίνουν ένα κυρίαρχο δημοκρατικό ενεργειακό μοντέλο που παράγει καθαρή ενέργεια», αναφέρει.
Οι ενεργειακές κοινότητες-μαϊμού
Το 2018 θεσμοθετείται στην Ελλάδα ο πρώτος νόμος που αφορά τη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων. Οι υπουργικές αποφάσεις για την εφαρμογή του εκδίδονται το 2019 και τότε γίνεται το μεγάλο μπαμ.
Συστήνονται εκατοντάδες ενεργειακές κοινότητες – πολλές από αυτές δεν δημιουργήθηκαν από πολίτες που ήθελαν να παραγάγουν καθαρή ενέργεια για αυτοκατανάλωση, ούτε βέβαια από συνεταιρισμούς συλλογικοτήτων ή φορέων που είχαν στο μυαλό τους κάποιον κοινωνικό επιχειρηματικό προσανατολισμό. «Αν και η Ελλάδα ήταν πρωτοπόρος, θεσπίζοντας μια νομοθεσία για τις ενεργειακές κοινότητες, πριν ακόμη εκδοθεί η κοινοτική οδηγία», λέει ο Τ. Γρηγορίου, «ο νόμος αυτός άφηνε κάποια παραθυράκια, για να τον εκμεταλλευτούν έμπειροι παίκτες στην αγορά ενέργειας. Αυτοί οι επαγγελματίες ήταν εύκολο να κινητοποιηθούν γρήγορα, να συστήσουν ενεργειακές κοινότητες-μαϊμού, λαμβάνοντας όλα οφέλη και τα προνόμια που τους έδινε ο νόμος. Ξαφνικά, μέσα 1,5-2 χρόνια επισήμως είχαν καταγραφεί πάνω από 1.000 ενεργειακές κοινότητες, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων ήταν ιδιώτες που έφτιαχναν φωτοβολταϊκά για πώληση ενέργειας και όχι για ιδιοκατανάλωση», λέει.
«Ένας πολύ καλός τρόπος για να αντιληφθεί κάποιος αν μια ενεργειακή κοινότητα είναι μαϊμού ή όχι είναι να δει αν το έργο ΑΠΕ που έχει κατασκευάσει προορίζεται για πώληση ή ιδιοκατανάλωση», θα συμπληρώσει ο Χρ. Βρεττός. «Εκτιμάμε, λοιπόν, ότι από τις περίπου 1.200 επίσημα καταγεγραμμένες ενεργειακές κοινότητες που υπάρχουν στο Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ) γύρω στις 50 κάνουν παραγωγή για ιδιοκατανάλωση. Αυτές είναι οι κοινότητες λαϊκή βάσης, οι οποίες αποτελούνται από νοικοκυριά, μικρές επιχειρήσεις και συλλογικότητες, ενώ σε κάποιες συμμετέχουν και δήμοι», λέει.
Η κατάχρηση του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων έγινε γιατί ο νόμος έδινε ως δέλεαρ πολύ γενναιόδωρες ταρίφες για την πώληση του ρεύματος αλλά και προτεραιότητα στη σύνδεσή τους με το ηλεκτρικό δίκτυο με τη λογική ότι η συμμετοχή των επιχειρήσεων σε αυτές γινόταν με όρους κοινωνικής ωφέλειας. Ωστόσο στήθηκαν ενεργειακές κοινότητες-μούφες για να πάρουν την εγγυημένη «κλειδωμένη» πολύ υψηλή τιμή πώλησης και να πάρουν γρήγορη σύνδεση στο δίκτυο.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που επεξεργάστηκε το Green Tank, ένας φορέας μιας ελληνικής μη κερδοσκοπικής δεξαμενής σκέψης για το περιβάλλον, η συνολική ισχύς συνδεδεμένων έργων από ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα είναι 1,178 ΜW. Από αυτά, συντριπτικά το μεγαλύτερο τμήμα (1,164 ΜW) προέρχεται από εμπορικά έργα. Από την άλλη πλευρά, αναφέρει, ότι η ισχύς που αντιστοιχεί σε έργα ενεργειακών κοινοτήτων αυτοπαραγωγής ανέρχεται μόλις στα 14 MW.
Για τον Τ. Γρηγορίου, όπως και για τον πυρήνα των ανθρώπων που ξεκίνησαν την προσπάθεια, θέλουν ο Υπερίων να είναι ένα case study και για άλλους. «Αρκετά χρόνια πριν γίνει ο νόμος, μιλούσαμε για τα οφέλη των ενεργειακών συνεταιρισμών και ήταν λογικό να είμαστε από τους πρώτους που θέλαμε να το κάνουμε πράξη, όχι όμως μόνο για εμάς. Θέλουμε να διοχετεύσουμε αυτήν τη γνώση και σε άλλες προσπάθειες, σε άλλες τοπικές κοινότητες που θα επιχειρήσουν να ιδρύσουν μια ενεργειακή κοινότητα. Βλέπουμε τον ρόλο μας ως αρωγό της ενεργειακής δημοκρατίας. Δεν κάναμε ένα φωτοβολταϊκό πάρκο μόνο για τις ανάγκες μας και τελειώσαμε. Θέλουμε να μεταλαμπαδεύσουμε την εμπειρία μας», λέει.
Ένα κρίσιμο ζήτημα που θέτουν τα τρία ιδρυτικά μέλη της κοινότητας είναι η αναγκαιότητα της ένταξης όσο το δυνατό περισσότερων ευάλωτων νοικοκυριών στις ενεργειακές κοινότητες. Κατά την άποψή τους, το χαμηλό εισόδημα δεν θα πρέπει να είναι το μοναδικό κριτήριο για την ένταξή τους σε μια τέτοια κοινότητα: «Θα πρέπει να μπορεί η κοινότητα να διαλέξει την ευαλωτότητα την οποία θέλει να εντάξει στους κόλπους της. Μπορεί να είναι μια οικογένεια ΑμεΑ, μετανάστες ή κάποιοι αποφυλακισθέντες. Υπάρχουν πολλά κριτήρια, δεν είναι μόνο το εισόδημα», λέει ο Δ. Κοκκινάκης.
Μέσα από το έργο Συν-Ενέργεια που τρέχει το Impact Hub Athens και της Electra Energy με την υποστήριξη του Ιδρύματος Μποσοδάκη δημιουργείται μια εργαλειοθήκη για να διευκολύνει τη συμπερίληψη ενεργειακά φτωχών νοικοκυριών σε έργα ενεργειακών κοινοτήτων, απαντώντας στους παραπάνω προβληματισμούς.
Πρόκειται για προβληματισμούς, οι οποίοι στο μέλλον θα εντείνονται, καθώς το ενδιαφέρον για την ίδρυση ενεργειακών κοινοτήτων βαίνει αυξανόμενο.
Η παρατεταμένη ενεργειακή κρίση φαίνεται να οδηγεί ολοένα περισσότερους πολίτες ή ομάδες πολιτών στη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων, οι οποίοι θέλουν να απεμπλακούν από τους φουσκωμένους λογαριασμούς της ενέργειας. Το Green Tank αναφέρει ότι η δυναμική των έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες είναι μεγάλη. Καταγράφει ότι κατά τη διάρκεια του 2023 κατατέθηκαν 377 νέες αιτήσεις έργων από ενεργειακές κοινότητες που στοχεύουν στην αυτοκατανάλωση, δηλαδή την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των μελών της, ενώ οι νέες αιτήσεις για εμπορικά έργα ήταν μόλις 4.
Τι γίνεται με τους αρνητικούς λογαριασμούς
Ένα από τα προβλήματα με τα οποία είναι αντιμέτωπες σήμερα οι ενεργειακές κοινότητες είναι ότι ακόμη δεν λαμβάνουν αρνητικούς λογαριασμούς από τους παρόχους της ενέργειας.
Με το μοντέλο του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού όπως ήδη αναφέρθηκε, οι πολίτες και οι συλλογικότητες ή οι δήμοι που συμμετέχουν σε μια ενεργειακή κοινότητα μπορούν ουσιαστικά να μηδενίσουν τους λογαριασμούς τους. Η ενέργεια που καταναλώνουν συμψηφίζεται με το μερίδιο της παραγόμενης ενέργειας που έχει ο καθένας, από το συλλογικό έργο ΑΠΕ που έχει εγκαταστήσει η κοινότητα.
Όταν η κοινότητα μπει στο ηλεκτρικό δίκτυο, κάνει μια σύμβαση με έναν πάροχο ενέργειας, όπως όλα τα νοικοκυριά ή οι επιχειρήσεις. Ο ΔΕΔΔΗΕ, ο διαχειριστής του δικτύου διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, παίρνει τα στοιχεία που δείχνουν πόση ενέργεια έχει παραγάγει το φωτοβολταϊκό πάρκο μιας κοινότητας ή από οποιοδήποτε άλλο έργο ΑΠΕ αυτή διαθέτει, τα δίνει στον πάροχο κι αυτός πρέπει να επιμερίσει τι αντιστοιχεί στο κάθε μέλος, κάνοντας τον συμψηφισμό μεταξύ παραγόμενης και καταναλισκόμενης ενέργειας. Αυτό όμως μέχρι σήμερα δεν συμβαίνει, τέσσερα χρόνια μετά την ενεργοποίηση του νόμου για τις ενεργειακές κοινότητες.
Πρόσφατα η ΕΚΠΟΙΖΩ, μαζί με την οργάνωση Electra Energy, έκαναν παρέμβαση προς το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ζητώντας την παρέμβασή του. Όπως αναφέρουν οι οργανώσεις, μια κρίσιμη μάζα 2.500 χιλιάδων ανθρώπων, τα μέλη αυτών των ενεργειακών κοινοτήτων που είναι κυρίως νοικοκυριά, βρίσκονται σε πολύ δύσκολη θέση. «Έχουν χρηματοδοτήσει εξ ολοκλήρου την κατασκευή των έργων ΑΠΕ, επιβαρύνοντας τον οικογενειακό προϋπολογισμό τους με ποσά που κατά μέσο όρο ανέρχονται στα 2.500-5.000 ευρώ.
Παρότι σε πολλές περιπτώσεις έχουν παρέλθει δύο και τρία έτη από την αρχική επένδυση, τα οικονομικά οφέλη από τη μείωση των λογαριασμών δεν αποδίδονται, ώστε να ξεκινήσει και η διαδικασία της απόσβεσης της επένδυσης. Αντίθετα, τα νοικοκυριά συνεχίζουν να πληρώνουν λογαριασμούς ενέργειας», λένε.
Απειλείται η βιωσιμότητα των ενεργειακών κοινοτήτων
Οι δύο οργανώσεις υποστηρίζουν ακόμη ότι αυτό δημιουργεί προβλήματα βιωσιμότητας στις ενεργειακές κοινότητες: «Καθ’ ότι τα έργα συμψηφισμού είναι μη εμπορικά, τα κεφάλαια για την κάλυψη των υψηλών εξόδων συντήρησης των έργων και λειτουργίας της ενεργειακής κοινότητας προέρχονται σε πολλές περιπτώσεις από συνδρομές των μελών τους, οι οποίες αποτελούν τμήμα του οικονομικού οφέλους που προκύπτει από τη μείωση των λογαριασμών», λένε. Επειδή ακριβώς «στις περισσότερες περιπτώσεις δεν εφαρμόζεται ο συμψηφισμός, τα μέλη αδυνατούν να καταβάλουν τις συνδρομές, με αποτέλεσμα οι ενεργειακές κοινότητες να αντιμετωπίζουν σοβαρότατα προβλήματα βιωσιμότητας».
Από την άλλη πλευρά, το υπουργείο Περιβάλλοντος ισχυρίζεται ότι ψάχνουν, σε συνεργασία με τους παρόχους, την τεχνική λύση που απαιτείται για την έκδοση των λογαριασμών αυτών αλλά και το ποιος θα επωμιστεί το έξτρα κόστος της τεχνικής αυτής διαδικασίας, γιατί αυτό ακόμα δεν έχει διασαφηνιστεί: «Υπάρχει ένα κόστος σε αυτή την ενδιάμεση ιστορία που ψάχνουν και οι πάροχοι και εμείς για το ποιός θα το επιβαρυνθεί, αλλά και τεχνικές δυσκολίες, που γίνονται προσπάθειες να λυθούν», ανέφεραν στη LiFO από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Μια καλή αρχή, αλλά όχι ένα success story
Όπως λέει στη LiFO o Χρ. Βρεττός, πριν από μερικές μέρες εκδόθηκαν οι δύο πρώτοι αρνητικοί λογαριασμοί από την αρχή της σύστασης των ενεργειακών κοινοτήτων. Πρόκειται για τους λογαριασμούς ενός νοικοκυριού και μιας ΚΟΙΝΣΕΠ (Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση) που είναι μέλη της ενεργειακής κοινότητας «ΚΟΙΝΕΡΓΕΙΑ» η οποία βρίσκεται στα Ιωάννινα.
Για εκείνον, οι πρώτοι αυτοί λογαριασμοί «είναι μια εξέλιξη που αποτελεί ιστορικό ορόσημο για την ενεργειακή δημοκρατία στην Ελλάδα». Υποστηρίζει ότι «αυτή η θετική έκβαση προέκυψε ως αποτέλεσμα της συντονισμένης πίεσης που ασκήσαμε προς τον υπουργείο Περιβάλλοντος, τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας και τους παρόχους».
Όπως λέει, σίγουρα «γιορτάζουμε αυτό το success story, αλλά ο αγώνας δεν τελειώνει. Πρέπει να διασφαλίσουμε πως όλοι οι πάροχοι, σε όλα τα έργα συμψηφισμού ενεργειακών κοινοτήτων, θα αρχίσουν να εφαρμόζουν τον συμψηφισμό σωστά, εμπρόθεσμα και διαφανώς. Οπότε τα αιτήματά μας παραμένουν».
To netbilling, το πρόγραμμα «Απόλλων» και οι ενεργειακές κοινότητες που θα συστήσουν οι δήμοι
Ο νόμος για το net metering προβλέπει ότι τα μέλη μιας ενεργειακής κοινότητας πρέπει να παράγουν αυτό που καταναλώνουν. H παραγόμενη ενέργεια δεν πωλείται αλλά συμψηφίζεται με την καταναλισκόμενη και ο χρήστης πληρώνει μόνο τη διαφορά στην περίπτωση που καταναλώσει περισσότερη απ' όση παράγει ή δεν πληρώνει τίποτα στην περίπτωση που παράγει όση καταναλώνει ή περισσότερη. Στην περίπτωση παραγωγής περισσότερης ενέργειας από από αυτήν που έχει καταναλωθεί, το πλεόνασμα μεταφέρεται από εκκαθαριστικό σε εκκαθαριστικό για μία τριετία. Στην τριετία θα γίνεται μια τελική καταμέτρηση και αν υπάρχει πλεόνασμα ενέργειας, τότε θα χάνεται. Με τη νέα τριετία μηδενίζει το κοντέρ και επανεκκινεί.
Η κυβέρνηση, με τον νόμο 5037/2023, προχώρησε στην ενσωμάτωση δύο ευρωπαϊκών οδηγιών, θεσπίζοντας δύο νέες μορφές ενεργειακών κοινοτήτων, τις κοινότητες ανανεώσιμων πηγών και τις ενεργειακές κοινότητες πολιτών. Έτσι περιόρισε την εφαρμογή του net-metering στα έργα αυτοπαραγωγής και εισήγαγε έναν νέο τρόπο συμψηφισμού, τον ταυτοχρονισμένο συμψηφισμό, το net billing, που γίνεται στη βάση της αξίας της παραγόμενης - καταναλισκόμενης ενέργειας.
Με το net billing ουσιαστικά συμψηφίζετα η αξία και όχι το πλήθος κιλοβατωρών, όπως γίνεται με το net metering. Σύμφωνα με στελέχη του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το net metering πιθανότατα θα σταματήσει να ισχύει και για τις ενεργειακές κοινότητες που θα μπαίνουν εφεξής το ηλεκτρικό σύστημα, καθώς, όπως λένε, «είναι μια απαίτηση της Κομισιόν, η οποία προκρίνει τον ταυτοχρονισμό».
«Το net metering ακουγόταν ως μια καλή ιδέα, όταν η τιμή κιλοβατώρας τη μέρας ήταν ενιαία με της νύχτας ή παρόμοια», υποστηρίζουν
«Τώρα πια, που έχουμε φουλάρει από ΑΠΕ και τα φωτοβολταϊκά είναι πια τόσο πολλά και παράγουν τόση ενέργεια, το μεσημέρι η χρηματιστηριακή της τιμή πέφτει ή συχνά μηδενίζεται. Δεν έχει νόημα να κάνεις net metering, να πουλάς ενέργεια στο σύστημα, όταν η τιμή είναι μηδενική, και στη συνέχεια να γίνεται συμψηφισμός με το ρεύμα της νύχτας που είναι πανάκριβο. Αυτός που το κάνει έχει ένα προνόμιο έναντι των άλλων. Και όσοι πήραν το προνόμιο, το πήραν. Από δω και μπρος δεν θα το παίρνουν», λένε.
Η κυβέρνηση ανακοίνωσε το πρόγραμμα «Απόλλων» που προβλέπει τη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων από τους δήμους σε κάθε περιφέρεια της χώρας. Και αυτό θα λειτουργήσει με το νέο σύστημα του net billing. Στις κοινότητες αυτές θα συμμετέχουν ως μέλη οι δήμοι, οι δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης και αποχέτευσης αλλά και οι οργανισμοί εγγείων βελτιώσεων.
Με τη δημιουργία αυτών των κοινοτήτων μπαίνουν στο επίκεντρο και οι ανάγκες των ευάλωτων νοικοκυριών. Ο στόχος είναι να καλυφθεί μέσω της εγκατάστασης έργων ΑΠΕ με συστήματα αποθήκευσης το 90% της κατανάλωσης των ευάλωτων νοικοκυριών και το 50% της κατανάλωσης των δήμων και των δημοτικών επιχειρήσεων. Από το υπουργείο Περιβάλλοντος υποστηρίζουν ότι πρόγραμμα τρέχει και υπολογίζουν ότι θα βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη 2,5 χρόνια από τώρα.
Προσεχώς, έξυπνοι μετρητές
«Είμαστε υπέρ του να υπάρχει ο ταυτοχρονισμός, άρα να γίνεται μια έξυπνη διαχείριση της ενέργειας, εφόσον υπάρχει και το κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο γι' αυτό», υποστηρίζει ο Χρ. Βρεττός και αναφέρεται στους έξυπνους μετρητές. Μας εξηγεί ότι πρόκειται για τις ψηφιακές συσκευές που θα αντικαταστήσουν τα παλιά αναλογικά ρολόγια της ΔΕΗ, «οι οποίες θα δείχνουν ποια είναι η τιμή της κιλοβατώρας σε πραγματικό χρόνο για να ξέρει ο καθένας να προσαρμόσει την κατανάλωσή του ανάλογα με το πόσο ακριβή ή φθηνή είναι. Αν τώρα έχει κάποιος το δικό του φωτοβολταϊκό στην ταράτσα του ως μέλος της ενεργειακής του κοινότητας, ο έξυπνος μετρητής δείχνει πότε παράγει ενέργεια, οπότε είναι ο πιο κατάλληλος χρόνος για να καταναλώσει», λέει.
Οι έξυπνοι μετρητές θα φέρουν καινούργια δεδομένα στην αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας, ένα από τα οποία είναι και η πρόσβαση σε πιο οικονομική ενέργεια. Η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες χώρες που έχει τα παλιά, συμβατικά ρολόγια. Ένας διαγωνισμός που έτρεξε το 2014 ποτέ δεν ολοκληρώθηκε, καθώς μπλόκαρε από ένα μπαράζ δικαστικών προσφυγών.
Η κυβέρνηση ξεπάγωσε το έργο το 2021 με νέο διαγωνισμό, ο οποίος σήμερα είναι σε εξέλιξη από τον διαχειριστή του δικτύου, τον ΔΕΔΔΗΕ. Αφορά την εγκατάσταση 7,3 εκατομμυρίων έξυπνων μετρητών. Η εγκατάσταση θα είναι σταδιακή και θα έχει ολοκληρωθεί έως το 2030. Στα πολύχρωμα τιμολόγια που έχει ανακοινώσει η κυβέρνηση, το πορτοκαλί είναι αυτό που αφορά την έξυπνη τηλεμέτρηση, δηλαδή τη δυναμική τιμολόγηση στη βάση της τρέχουσας τιμής στην αγορά. Ωστόσο θα χρειαστεί κι άλλος χρόνος ώστε η πλειοψηφία των νοικοκυριών να αξιοποιήσει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα αυτού του τιμολογίου.
Το πρόβλημα του ηλεκτρικού χώρου
Ένα άλλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ενεργειακές κοινότητες είναι η αδυναμία σύνδεσης στο ηλεκτρικό δίκτυο. Ο ηλεκτρικός χώρος έχει πεπερασμένα όρια και σήμερα πολλά έργα ΑΠΕ ενεργειακών κοινοτήτων βρίσκονται σε ουρά αναμονής: «Το πρόβλημα αυτό δεν το αντιμετωπίζει μόνο η Ελλάδα αλλά και πολλές άλλες χώρες στην Ευρώπη», λέει ο Τ. Γρηγορίου. Υποστηρίζει ότι «η ρίζα του προβλήματος βρίσκεται στο γεγονός ότι σε όλη την Ευρώπη υπάρχει ένα απαρχαιωμένο δίκτυο, φτιαγμένο να εξυπηρετεί εργοστάσιο παραγωγής άνθρακα, κυρίως λιγνίτη. Ξαφνικά τα τελευταία δέκα χρόνια μπήκαν πολλές ΑΠΕ, διάσπαρτες. Το δίκτυο δεν ήταν φτιαγμένο με αυτήν τη φιλοσοφία, οπότε θα πρέπει να αναβαθμιστεί», εξηγεί. Και προσθέτει: «Το πρόβλημα θα λυθεί εφόσον προχωρήσουν οι επενδύσεις αναβάθμισης του δικτύου που είναι και τα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας. Με αυτά θα είναι εφικτό, την ώρα που παράγεται πολλή ενέργεια, να αποθηκεύεται και να εγχέεται στο δίκτυο αργότερα, το απόγευμα, μετά τις ώρες αιχμής». Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι «όλα αυτά δεν προχωράνε γρήγορα», σημειώνει.
Για το ζήτημα το υπουργείο Περιβάλλοντος έχει συστήσει μια επιτροπή μελέτης από μέλη του ΑΔΜΗΕ και του ΔΕΔΔΗΕ, στην οποία συμμετέχουν και καθηγητές του Πολυτεχνείου που ψάχνουν τις λύσεις μέσω των οποίων θα αυξηθεί ο ηλεκτρικός χώρος. Η επιτροπή αυτή έχει έναν ορίζοντα εργασίας δύο ετών, όπως είπαν στη LiFO από το ΥΠΕΝ, οπότε δεν είναι ένα ζήτημα που θα λυθεί άμεσα.
Από την άλλη πλευρά, το υπουργείο διαβεβαιώνει ότι ο ηλεκτρικός χώρος για τις ενεργειακές κοινότητες των δήμων είναι κλειδωμένος. Αυτός ήταν και ο λόγος, όπως υποστηρίζει, που επιλέχθηκαν για τη δημιουργία των κοινοτήτων αυτών ώριμα έργα ΑΠΕ τα οποία ήδη έχουν πάρει έγκριση, οριστική προσφορά σύνδεσης, όπως λέγεται, δηλαδή έχουν δεσμευμένο ηλεκτρικό χώρο. «Σε διαφορετική περίπτωση, θα έπρεπε, εκτός από τη μελέτη των προφίλ κατανάλωσης, να διερευνήσουμε τις διαθέσιμες εκτάσεις για την ανάπτυξη των σταθμών και την αναζήτηση διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου που αυτήν τη στιγμή είναι σε έλλειψη», έχουν πει από το υπουργείο. Το γεγονός αυτό θα πήγαινε ακόμη πιο πίσω τη δημιουργία των ενεργειακών κοινοτήτων από τους δήμους.
Τα μέλη της ενεργειακής κοινότητας «Υπερίων» πιστεύουν ότι τα επόμενα χρόνια οι ενεργειακές κοινότητες θα γνωρίσουν αλματώδη ανάπτυξη. Υποστηρίζουν, άλλωστε, ότι η δημιουργία τους είναι και υποχρέωση της χώρας μέσα από τις νομοθετικές πρωτοβουλίες που έχει θεσπίσει η Ευρώπη, οι οποίες εντάθηκαν λόγω και της σταδιακής απεξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα μέσω του σχεδίου «REPowerEU».
Το πρόγραμμα προβλέπει ακόμα μεγαλύτερη επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης. Οι υποχρέωση των δήμων να συστήσουν ενεργειακές κοινότητες καθίσταται υποχρεωτική.
Το στοίχημα να μη μείνουν στο περιθώριο οι ευάλωτοι πολίτες, παγιδευμένοι στην ενεργειακή φτώχεια, αλλά και όλα τα νοικοκυριά να επωφεληθούν για να έχουν πρόσβαση σε φθηνή και καθαρή ενέργεια είναι μεγάλο. Οι ενεργειακές κοινότητες είναι ένα όχημα προς αυτή την κατεύθυνση και μένει να φανεί αν ο νέος νόμος θα ανοίξει τον δρόμο σ' αυτό το όχημα ή θα του βάλει πρόσθετα εμπόδια.
