Η ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΤΗΣ ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη προς το λεγόμενο «φιλελεύθερο κέντρο», ένα ιδεολογικοπολιτικό ρεύμα που υπήρχε εντός του κόμματος, αλλά δεν ήταν ποτέ κυρίαρχο, μαζί με τη νομοθέτηση του γάμου των ομοφύλων, στο οποίο αντιδρά εντόνως το συντηρητικότερο μέρος της παραδοσιακής βάσης του κόμματος, στρέφουν την προσοχή σε όσα συμβαίνουν και όσα μπορεί να συμβούν στα δεξιά του κυβερνώντος κόμματος.
Τόσο η δεξιά όσο και η ακροδεξιά σημειώνουν άνοδο σχεδόν σε όλη την Ευρώπη. Στην Ιταλία έγινε πρωθυπουργός η Τζόρτζια Μελόνι με το φιλοφασιστικό παρελθόν, στην Ολλανδία το συντηρητικό αντιμεταναστευτικό δεξιό κόμμα του Γκερτ Βίλντερς κέρδισε την πρώτη θέση στις εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου, στη Γαλλία δημοσκοπήσεις φέρνουν πρώτο το κόμμα της Μαρί Λεπέν και στη Γερμανία το AfD συνεχίζει την ανοδική πορεία, την ώρα που οι σοσιαλιστές και η αριστερά καταποντίζονται, ενώ παρόμοια είναι η κατάσταση και στις σκανδιναβικές χώρες.
Ο Γερμανός πολιτικός αναλυτής και ερευνητής Ronald Meinardus αναφέρει στη LiFO ότι η άνοδος της ακροδεξιάς στη Γερμανία είναι κεντρικό θέμα του δημόσιου διαλόγου αυτή την περίοδο. «Η δεξιά στροφή που παρατηρείται αναμένεται να εκφραστεί και στις Ευρωεκλογές, οι οποίες λειτουργούν και ως ένα μεγάλο γκάλοπ. Μέσα από αυτές είναι βέβαιο πως κάποιοι θα θελήσουν να διαμαρτυρηθούν».
Δεδομένης της δεξιάς στροφής που παρατηρείται στην Ευρώπη και της μετατόπισης της κυβέρνησης Μητσοτάκη προς το κέντρο, δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς την απειλή της εμφάνισης στα δεξιά της ΝΔ ενός νέου πολιτικού σχήματος που θα μπορούσε να εκφράσει πιο μαζικά τον χώρο αυτό.
Η ελληνική ιδιαιτερότητα
Στην Ελλάδα, το κεντροδεξιό κυβερνών κόμμα της ΝΔ μαζί με τα συντηρητικά, εθνικολαϊκιστικά και ακροδεξιά κόμματα συγκέντρωσαν πάνω από το 50% στις τελευταίες εκλογές, ωστόσο υπάρχουν αρκετές ιδιαιτερότητες. Μία από αυτές είναι ότι την ώρα που σε όλη την Ευρώπη παρατηρείται συντηρητική και δεξιά στροφή –ακόμα και ο Μακρόν με τον Σολτς αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν πιο σκληρές πολιτικές στο μεταναστευτικό– ο Κυριάκος Μητσοτάκης κατά τη δεύτερη κυβερνητική του θητεία υιοθετεί μια πιο φιλομεταναστευτική πολιτική, καθώς και πολιτικές που βρίσκονται στην κοινωνική ατζέντα της ευρωπαϊκής αριστεράς, όπως ο γάμος των ομόφυλων ζευγαριών. Αυτή η μετακίνηση έχει φέρει σε κάποια αμηχανία τα κόμματα που βρίσκονται στα αριστερά του, αλλά αφήνει χώρο στα δεξιά, όπου καταγράφει ήδη κάποιες απώλειες, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις.
Τα όρια των δεξιών «αναχωμάτων»
Η ενσωμάτωση πολιτικών προσώπων με ακροδεξιό παρελθόν εξυπηρέτησε την τακτική της χρησιμοποίησής τους ως δεξιών αναχωμάτων, ενώ γι’ αυτούς ήταν η μεγάλη ευκαιρία να ξεπλυθούν και να κάνουν πολιτική καριέρα σε ένα κόμμα εξουσίας, αντί να βρίσκονται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας στα κόμματα του πολιτικού περιθωρίου στα οποία ανήκαν πριν. Αυτή η χρήση, όμως, ίσως φτάνει στα όριά της, καθώς θεωρούνται πλέον «ενσωματωμένοι» και η πολιτική απήχησή τους στον δεξιό και ακροδεξιό χώρο συρρικνώνεται, όπως φαίνεται και από την τάση των απωλειών (αν και όχι τόσο μεγάλων ως τώρα) που καταγράφει η ΝΔ στα δεξιά της.
Το γεγονός ότι η ΝΔ βρίσκεται στην εξουσία, όπως και το ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης κυριαρχεί απόλυτα στο πολιτικό σκηνικό, χωρίς να διαφαίνεται ως τώρα κάτι που μπορεί να τον απειλήσει, είναι οι βασικότεροι λόγοι για τους οποίους οι απώλειες δεν είναι μεγάλες. Πολλοί βουλευτές της ΝΔ υποστηρίζουν ότι αν ο πρωθυπουργός και πρόεδρος του κόμματος επιχειρούσε αυτή την πολιτικοϊδεολογική μετατόπιση χωρίς τα παραπάνω δεδομένα, οι συνέπειες θα ήταν διαφορετικές. Αλλά μπορεί να πηγαίνει το κόμμα του εκεί που θέλει, αδιαφορώντας για όσους νοσταλγούν την «παραδοσιακή δεξιά», ακριβώς επειδή διαθέτει αυτή την ισχύ στη συγκεκριμένη συγκυρία.
Παρ’ όλα αυτά, το κενό που αφήνει στα δεξιά του μεγαλώνει και μπορεί να υπάρχουν ήδη τρία κόμματα στην περιοχή αυτή με παρουσία στο ελληνικό Κοινοβούλιο, όμως είναι κόμματα διαμαρτυρίας χωρίς ισχυρή πολιτική ταυτότητα, με ηγεσίες χωρίς ηγετικά χαρακτηριστικά, με μερικά μέλη τους να κινούνται μεταξύ ακροδεξιού λαϊκισμού και γραφικότητας.
Δεδομένης της δεξιάς στροφής που παρατηρείται στην Ευρώπη και της μετατόπισης της κυβέρνησης Μητσοτάκη προς το κέντρο, δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς την απειλή της εμφάνισης στα δεξιά της ΝΔ ενός νέου πολιτικού σχήματος που θα μπορούσε να εκφράσει πιο μαζικά τον χώρο αυτό. Ο συντηρητικός, δεξιός και ακροδεξιός χώρος παραμένει αδύναμος και επειδή είναι διαιρεμένος. Στη θεωρητική περίπτωση που θα ενωνόταν υπό μία άλλη ηγεσία, με άλλα χαρακτηριστικά, το τοπίο θα μπορούσε να αλλάξει. Τα ποσοστά που αθροίζει ήδη δεν επιτρέπουν την υποτίμησή του.
Οι απώλειες στα δεξιά της ΝΔ
Στις τελευταίες εκλογές του Ιουνίου 2023 το ποσοστό που συγκέντρωσε η ΝΔ μαζί με τα κόμματα που βρίσκονται στα δεξιά της ξεπερνά το 53%, με τα συντηρητικά και ακροδεξιά κόμματα να αθροίζουν κοντά στο 13%. Στην τελευταία δημοσκόπηση της Metron Analysis η ΝΔ καταγράφει κάποιες απώλειες σε σχέση με τη δημοσκόπηση του Δεκεμβρίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην εκτίμηση ψήφου συγκεντρώνει 35,2%, ενώ το κόμμα του Κυριάκου Βελόπουλου, που κερδίζει από τη συγκυρία ως κόμμα διαμαρτυρίας, έχει ανέβει στο 8,2% (4,45% είχε στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου).
Ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Metron Analysis, Στράτος Φαναράς, εξηγεί στη LiFO ότι σε περιόδους ανασφάλειας ενισχύονται συντηρητικές απόψεις και η «αμυντική» στάση ζωής. «Ο θεσμός της οικογένειας αποτελεί ένα πλαίσιο ασφάλειας για τους πιο αδύναμους και η αμφισβήτησή του και ο νεωτερισμός δεν τους ακούγονται πολύ ευχάριστα. Αν αυτό έχει κόστος σε μια συντηρητική παράταξη που είχε ως σημαία τη σταθερότητα, την ασφάλεια και εμφανίζεται ως θεματοφύλακας σταθερών αξιών, θα το δούμε, αλλά εκτιμώ πως σίγουρα θα έχει κάποια επίπτωση αν προχωρήσει στη νομοθέτηση. Ενώ υπάρχει μια αποδοχή για τον πολιτικό γάμο, υπάρχει μια πλειοψηφία που αρνείται την τεκνοθεσία και είναι ένα ζήτημα το πώς θα το διαχειριστεί η κυβέρνηση. Φαίνεται πως το θέμα αυτό θα “γρατζουνίσει” την κυβέρνηση από τη δεξιά της πλευρά. Η ζημιά που καταγράφει η ΝΔ δεν είναι από τα αριστερά της ή από το κέντρο. Ό,τι χάνει, το χάνει από τα δεξιά. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που ενισχύουν τα ακροδεξιά σχήματα, όπως συμβαίνει και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι μια ευκαιρία για τους ακροδεξιούς να τζογάρουν πάνω σε αυτό μαζί με άλλα θέματα και να εμφανιστούν ως οι εγγυητές της προστασίας της παραδοσιακής οικογένειας και της ασφάλειας».
Αν υπήρχε μια άλλη ηγεσία στην ακροδεξιά, πιθανόν η επιρροή του χώρου αυτού να ήταν ακόμα μεγαλύτερη. «Πολλοί βλέπουν τη συγκυρία αυτή ως ευκαιρία. Δεν αποκλείεται να εμφανιστεί κάποιος με πιο ηγετικά χαρακτηριστικά. Το κόμμα της Νίκης εμφανίστηκε στις δημοσκοπήσεις λίγο πριν από τις εκλογές. Ενώ δεν γνωρίζαμε ούτε την ύπαρξή του, μέσα σε λίγες μέρες κατάφερε να μπει στη Βουλή. Υπάρχει ένας κομματικός χυλός που βράζει. Το θέμα είναι με τι ατζέντα θα πάνε σε αυτές τις Ευρωεκλογές και ποιος θα μπορέσει να εκφράσει το ακροδεξιό, συντηρητικό ρεύμα».
Η περίπτωση του Μάκη Βορίδη
Ο Μάκης Βορίδης, αν και ο πιο δεξιός στην κυβέρνηση Μητσοτάκη, είναι από τους δημοφιλείς υπουργούς της και σε μια δημοσκόπηση της εταιρείας MRB του περασμένου Δεκεμβρίου (προτού ανοίξει το θέμα του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών) βρισκόταν στην 8η θέση, αρκετά πάνω από τη μέση στη λίστα της δημοτικότητας των υπουργών. Κάτω από τον Μιχάλη Χρυσοχοΐδη και λίγο πάνω από τον Άδωνη Γεωργιάδη, ξεπερνά υπουργούς όπως η Νίκη Κεραμέως, ο Γιώργος Γεραπετρίτης, ο Παύλος Μαρινάκης, η Σοφία Ζαχαράκη, ο Δημήτρης Καιρίδης και πολλοί άλλοι.
Η ηχηρή άρνησή του να ψηφίσει τη νομοθέτηση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών τον ανέδειξε σε πρόσωπο που θα μπορούσε να εκφράσει τους δεξιούς ψηφοφόρους που διαφωνούν. Κάποιοι θεώρησαν ότι η στάση του ίσως δημιουργήσει πρόβλημα στην κυβέρνηση, αλλά είναι σαφές ότι το Μέγαρο Μαξίμου ήθελε να τον χρησιμοποιήσει ως ανάχωμα για να περιορίσει τις απώλειες στα δεξιά της. Η στάση του προβλήθηκε ιδιαιτέρως, ενώ στο Μέγαρο Μαξίμου από την αρχή τα «μασούσαν» σχετικά με το αν ο Βορίδης θα πέσει ή όχι σε δυσμένεια αν καταψηφίσει, όπως διατυμπάνιζε. Δηλαδή, ενώ οι κυβερνητικές διαρροές έλεγαν ότι όποιος από το υπουργικό συμβούλιο δεν ψηφίσει τον νόμο για τον γάμο θα πρέπει να παραιτηθεί, άφηναν να εννοηθεί ότι ο Μάκης Βορίδης ανήκει σε κάποια ιδιαίτερη κατηγορία και εξαιρείται.
Αλλά και ο ίδιος, ενώ στην αρχή εμφανίστηκε ως ανυποχώρητος, που θα καταψήφιζε ακόμα και αν έπρεπε να φύγει από την κυβέρνηση, τώρα φαίνεται να συμμορφώνεται με την υπόδειξη του πρωθυπουργού για αποχή, ώστε να μη δημιουργήσει προβλήματα στην υπερψήφιση του νομοσχεδίου. Και για να μην υπάρχει αμφιβολία, πριν από λίγες μέρες, ο Μάκης Βορίδης διευκρίνισε πως «δεν θα αφήσουμε μια διαφωνία να διχάσει την παράταξη», ξεκαθαρίζοντας πως ο πρωθυπουργός έχει την απόλυτη στήριξή του «και έτσι θα συνεχίσει συντεταγμένα» στην «πολύ σημαντική δουλειά που κάνει αυτή η κυβέρνηση».
Προς απογοήτευση όσων έσπευσαν να δουν στο πρόσωπο του Μάκη Βορίδη έναν δεξιό «αντάρτη», έσπευσε να κλείσει το θέμα πριν ανοίξει: «Τώρα, στα γεράματα; Πέρασε ο καιρός, αυτά τα κάνεις νέος», απάντησε όταν κάποιος δημοσιογράφος πήγε να θίξει το ζήτημα αυτό. Οι πληροφορίες του ρεπορτάζ αναφέρουν ότι ο Μάκης Βορίδης έχει συζητήσει με τον πρωθυπουργό το θέμα του γάμου προτού τεθεί σε δημόσιο διάλογο και όσα έχει δηλώσει δημόσια τα γνώριζε από πριν ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
«Ο Βορίδης ήταν απλώς ο καταλληλότερος για να πετάξει τον χαρταετό του “όχι”», αναφέρει πηγή με πολύ καλή γνώση όσων συμβαίνουν στη ΝΔ, προβλέποντας ότι δεν πρόκειται ούτε να απομακρυνθεί από την κυβέρνηση ούτε να υπάρξουν συνέπειες σε βάρος του. «Ο Βορίδης δεν έχει καμία διάθεση να κινηθεί εναντίον του Κυριάκου Μητσοτάκη για να εκφράσει εκτός ΝΔ τους σκληρούς δεξιούς. Αντιθέτως, γνωρίζει καλά ποια είναι η χρησιμότητα του ρόλου του», αναφέρει.
Πρώην υπουργός της ΝΔ και νυν «δυσαρεστημένος» εκτιμά ότι στις Eυρωεκλογές πολλοί παραδοσιακοί ψηφοφόροι του κόμματος θα εκφράσουν τη διαμαρτυρία τους εναντίον της κυβέρνησης, όχι ψηφίζοντας κάποιο άλλο κόμμα απαραίτητα, αλλά ίσως και μη πηγαίνοντας να ψηφίσουν. Οι διαμαρτυρίες αυτές, όπως διευκρινίζει, αφορούν περισσότερα θέματα, συμπεριλαμβανομένων του μεταναστευτικού, της ασφάλειας και της ακρίβειας – για ορισμένους ακόμα και θέματα εξωτερικής πολιτικής, στα οποία έχουν διαφοροποιηθεί με δημόσιες τοποθετήσεις τους και οι πρώην πρωθυπουργοί της ΝΔ, Κώστας Καραμανλής και Αντώνης Σαμαράς.
Το επιτελείο του πρωθυπουργού, πάντως, έχει βάλει αρκετά χαμηλά τον πήχη για τις Ευρωεκλογές, με συνεργάτες του να αναφέρουν ως ικανοποιητική επίδοση κάθε ποσοστό που δεν θα είναι κάτω από εκείνο των προηγούμενων Ευρωεκλογών του 2019, όταν η ΝΔ έλαβε 33,12%.
Κινητικότητα στα δεξιά της ΝΔ υπάρχει διαρκώς τα τελευταία χρόνια, αλλά καμία πρωτοβουλία που να αλλάζει τα δεδομένα. Πριν από μερικές μέρες κυκλοφόρησε η φήμη για συνάντηση επιχειρηματία, πρώην υποστηρικτή των ΑΝ.ΕΛ. ο οποίος καλλιεργεί «αντισυστημικό» προφίλ, με έναν από τους δεξιούς βουλευτές της ΝΔ, ο οποίος όμως μας διέψευσε κατηγορηματικά οποιαδήποτε επαφή ή σχέση. Άλλος δεξιός βουλευτής αναφέρει ότι η ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη έχει καταφέρει να καλύψει σε μεγάλο βαθμό και το κέντρο και τη δεξιά. «Πολιτικός προβληματισμός υπάρχει για τα όρια του εγχειρήματος αυτού, αλλά μόνο θεωρητικά για την ώρα», λέει. Επισημαίνει ωστόσο ότι ο χώρος που εμφανίζεται σήμερα δεξιά της ΝΔ χαρακτηρίζεται από μια αντιδυτική ρητορεία και πολιτική, η οποία δεν εκφράζει τους δεξιούς που βρίσκονται στο κυβερνών κόμμα, και αυτή είναι μία από τις ουσιαστικές διαφορές με μεγάλη σημασία. «Περιστασιακά μπορεί κάποιοι ψηφοφόροι της ΝΔ να θελήσουν να εκφράσουν τη διαμαρτυρία τους π.χ. στις επερχόμενες Ευρωεκλογές. Δεν νομίζω όμως ότι υπάρχουν οι συνθήκες παγίωσης ενός ρεύματος που θα μπορούσε να εκφράσει τη δεξιά που δεν αμφισβητεί το δόγμα “Ανήκομεν εις την Δύσιν”», λέει.
Η μετατόπιση της ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη προς το κέντρο αφήνει κάποιους δεξιούς ψηφοφόρους της ακάλυπτους, οι οποίοι ενδεχομένως την εγκαταλείψουν, παρότι στη δεξιά οι αναχωρητές είναι λιγότεροι απ’ ό,τι στην αριστερά, ειδικά όταν το κόμμα τους είναι στην εξουσία. Για την ώρα, οι απώλειες που καταγράφει δεν είναι μεγάλες και κανένας δεν μοιάζει να ανησυχεί ιδιαιτέρως. Η νομοθέτηση του πολιτικού γάμου των ομοφύλων πιθανόν να αποτελέσει ορόσημο για τη ΝΔ, καθώς, μετά την ψήφισή του με δική της πρωτοβουλία, η «συντηρητική παράταξη» δεν θα είναι ακριβώς όπως ήταν πριν.
