Το αυθόρμητο παιχνιδιάρικο πείραγμα σε τέσσερα είδη μεγάλων πιθήκων
Οι μεγάλοι πίθηκοι πειράζουν ο ένας τον άλλον, αλλά δεν κάνουν αστεία.
Γνωρίζαμε ήδη ότι οι πίθηκοι απολαμβάνουν τα παιχνίδια. Αλλά σε ποιο βαθμό μπορεί να συγκριθεί η παιχνιδιάρικη ευχαρίστησή τους με εκείνη των ανθρώπων; Μια διεθνής ομάδα γνωσιολογικών βιολόγων και πρωτευοντολόγων εντόπισε παιχνιδιάρικα πειράγματα σε τέσσερα είδη μεγάλων πιθήκων: ουρακοτάγκους, χιμπαντζήδες, μπονόμπο και γορίλες. Αξιολόγησαν την προθετικότητα του πειράγματος με στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η συμπεριφορά τους όταν επιδίδονται στο πείραγμα κατευθύνεται προς έναν συγκεκριμένο στόχο και επιμένει περιμένοντας μια απάντηση.
Παρατηρήθηκαν ομοιότητες με το πείραγμα στα ανθρώπινα μωρά έως την ηλικία των 8 μηνών, πριν από την ομιλία. Αυτό διαφέρει από το παιχνίδι και μπορεί να θεωρηθεί ως γνωστικός πρόδρομος του αστεϊσμού, λένε οι συγγραφείς της μελέτης που δημοσιεύθηκε στις 14 Φεβρουαρίου στην επιθεώρηση Proceedings of the Royal Society B. Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι είναι πιθανό οι γνωστικές προϋποθέσεις του αστεϊσμού, που ανήκουν στον άνθρωπο, να υπήρχαν πριν από τουλάχιστον δεκατρία εκατομμύρια χρόνια στον κοινό μας πρόγονο. [...]
Jean-Baptiste Jacquin
Le Monde - 22.02.2024
I. B. Laumer, S. L. Winkler, F. Rossano και E. A. Cartmill
Proceedings of the Royal Society B - 14.02.2024
Τα αστεία έχουν να κάνουν με σύνθετες γνωστικές ικανότητες: κατανόηση των κοινωνικών κανόνων, θεωρία του νου, πρόβλεψη των αντιδράσεων των άλλων και εκτίμηση της παραβίασης των προσδοκιών των άλλων. Το παιγνιώδες πείραγμα, το οποίο είναι παρόν στα προλεκτικά βρέφη, μοιράζεται πολλά από αυτά τα γνωστικά χαρακτηριστικά. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι οι μεγάλοι πίθηκοι μπορούν να πειράζουν με δομικά παρόμοιους τρόπους, αλλά δεν υπάρχει συστηματική μελέτη. Αναπτύξαμε ένα σύστημα κωδικοποίησης για τον εντοπισμό του παιγνιώδους πειράγματος και το εφαρμόσαμε σε μια σειρά βίντεο με μεγάλους πιθήκους που φιλοξενούνται σε ζωολογικούς κήπους. Και τα τέσσερα είδη επιδίδονταν σε σκόπιμα προκλητική συμπεριφορά, η οποία συχνά συνοδευόταν από χαρακτηριστικά παιχνιδιού. Βρήκαμε ότι το παιχνιδιάρικο πείραγμα χαρακτηρίζεται από την προσέλκυση της προσοχής, τη μονομέρεια, την αναζήτηση απάντησης, την επανάληψη και την επεξεργασία/κλιμάκωση. Λαμβάνει χώρα κυρίως σε χαλαρά πλαίσια, έχει μεγάλη ποικιλία μορφών και διαφέρει ποικιλοτρόπως από το παιχνίδι (π.χ. ασυμμετρία, χαμηλά ποσοστά σημάτων παιχνιδιού, όπως το playface, και απουσία κινήσεων με τελικά "πιασίματα" που χαρακτηρίζουν τις σκόπιμες χειρονομίες). Καθώς το παιγνιώδες πείραγμα είναι παρόν σε όλα τα υπάρχοντα γένη των μεγάλων πιθήκων, είναι πιθανό ότι οι γνωστικές προϋποθέσεις για το πείραγμα ενυπήρχαν στην εξέλιξη των ανθρωποειδών τουλάχιστον 13 εκατομμύρια χρόνια πριν.
Τα αστεία είναι ένα σημαντικό μέρος της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης που βασίζεται στην κοινωνική νοημοσύνη, στην ικανότητα πρόβλεψης μελλοντικών ενεργειών και στην ικανότητα αναγνώρισης και εκτίμησης της παραβίασης των προσδοκιών των άλλων. Τα πειράγματα έχουν πολλά κοινά με τα αστεία, και τα παιχνιδιάρικα πειράγματα μπορούν να θεωρηθούν ως γνωστικός πρόδρομος. Όπως και τα αστεία, το παιχνιδιάρικο πείραγμα κινείται σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ επιθετικότητας και παιχνιδιού· είναι αμοιβαία ευχάριστο, συμβαίνει σε στενές σχέσεις, απαιτεί την πρόβλεψη της αντίδρασης του άλλου και περιλαμβάνει τη δημιουργία "απροσδόκητων" στιγμών που αποκλίνουν από τα αναμενόμενα πρότυπα αλληλεπίδρασης. Το παιγνιώδες πείραγμα έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει αμοιβαία διασκέδαση, η οποία μπορεί να χρησιμεύσει στη διατήρηση ή την ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών. Δεδομένου ότι το πείραγμα είναι εξαιρετικά διφορούμενο και περιλαμβάνει στοιχεία τόσο παιχνιδιού όσο και επιθετικότητας, όποιος το κάνει πρέπει να προβλέψει τον τρόπο με τον οποίο ο αποδέκτης είναι πιθανό να αντιληφθεί την πράξη του πειράγματος. Για να ερμηνευτεί μια πράξη πειράγματος ως παιγνιώδης και όχι επιθετική, ο αποδέκτης πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσει σωστά την αγαθή ή παιγνιώδη πρόθεση του άλλου, ιδίως όταν οι ενέργειες που χρησιμοποιούνται για το πείραγμα χρησιμοποιούνται επίσης σε επιθετικά πλαίσια. Η ερμηνεία των ενεργειών κατά τη διάρκεια του παιγνιώδους πειράγματος (και του παιχνιδιού ευρύτερα) ως "μη σοβαρών" μπορεί να είναι μία από τις απλούστερες και πρωιμότερες μορφές προσποίησης.
Τα παιχνιδιάρικα πειράγματα εμφανίζονται πολύ νωρίς στην ανθρώπινη παιδική ηλικία. Τα βρέφη πειράζουν τους άλλους παίζοντας πριν ακόμα πουν τις πρώτες τους λέξεις, ξεκινώντας από την ηλικία των 8 μηνών. Ενώ το παιχνιδιάρικο πείραγμα των ανθρώπινων βρεφών δεν είναι σίγουρα τόσο πολύπλοκο γνωστικά όσο οι μορφές αστεϊσμού των ενηλίκων, φαίνεται πιθανό ότι τα κοινωνικά και εννοιολογικά δομικά στοιχεία του αστεϊσμού (κατανόηση των προσδοκιών των άλλων και απόκτηση ευχαρίστησης από την παραβίασή τους) είναι ήδη παρόντα στο πείραγμα των βρεφών. Ο Vasu Reddy και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι μέχρι τους 12 μήνες, τα ανθρώπινα βρέφη παράγουν τρεις τύπους παιγνιώδους συμπεριφοράς πειράγματος. Αυτά είναι η προσφορά και η απόσυρση αντικειμένων (προσφορά ενός αντικειμένου και γρήγορη απόσυρσή του), η προκλητική μη συμμόρφωση (προσπάθεια εκτέλεσης μιας απαγορευμένης ενέργειας ή άρνηση εκτέλεσης μιας αναμενόμενης συμπεριφοράς), και η διατάραξη των δραστηριοτήτων των άλλων (π.χ. παρεμπόδιση της πορείας του άλλου ή λήψη αντικειμένων όταν οι άλλοι προσπαθούν να τα χρησιμοποιήσουν). Ο Reddy ανέφερε ότι τα βρέφη συνήθως επαναλάμβαναν αυτές τις συμπεριφορές αρκετές φορές, ενώ κοιτούσαν προς τον γονέα τους, χαμογελούσαν και περίμεναν μια συναισθηματική απάντηση. Είναι σημαντικό ότι τα βρέφη φάνηκε να αναζητούν θετικές απαντήσεις· οι ενέργειες που οδηγούσαν σε αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις επαναλαμβάνονταν σπάνια. Τα βρέφη συνήθως πείραζαν τους άλλους σε στιγμές ουδετερότητας ή πλήξης, φαινομενικά για να ξεκινήσουν και να διατηρήσουν παιχνιδιάρικες αλληλεπιδράσεις, ενώ παράλληλα εξερευνούσαν τα κοινωνικά όρια.
Δεδομένου ότι το παιγνιώδες πείραγμα παρατηρείται στα προλεκτικά ανθρώπινα βρέφη, η γλώσσα δεν μπορεί να αποτελεί προϋπόθεση. Αυτό ανοίγει την πιθανότητα ότι παρόμοιες μορφές παιγνιώδους πειράγματος μπορεί να υπάρχουν και στα μη ανθρώπινα ζώα. Οι πίθηκοι είναι άριστοι υποψήφιοι για παιχνιδιάρικο πείραγμα, καθώς όλα τα είδη πιθήκων γελούν, συμμετέχουν σε κοινωνικό παιχνίδι αντικειμένων και επιδεικνύουν σχετικά εξελιγμένη κατανόηση των προσδοκιών των άλλων. Χρησιμοποιώντας μια έρευνα της βιβλιογραφίας για τα πρωτεύοντα θηλαστικά και δεδομένα από την προηγούμενη έρευνά μας, αναφέραμε προηγουμένως ότι οι μεγάλοι πίθηκοι συμμετέχουν στις ίδιες τρεις μορφές παιγνιώδους πειράγματος που παρατηρούνται στα προλεκτικά ανθρώπινα βρέφη. Η παρούσα μελέτη εστιάζει πέρα από αυτές τις μορφές και αναλύει νέα βίντεο από αλληλεπιδράσεις πιθήκων για να εξακριβώσει πώς οι πίθηκοι πειράζουν ο ένας τον άλλον με παιγνιώδεις τρόπους.
Η συμπεριφορά στα πειράγματα των μεγάλων πιθήκων και άλλων ζώων δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. Μέχρι στιγμής, το πείραγμα των πιθήκων έχει μελετηθεί συστηματικά μόνο στους χιμπατζήδες που ζουν σε ζωολογικούς κήπους και έχει επικεντρωθεί μόνο σε επιθετικές μορφές πειράγματος (που ονομάζονται "παρενόχληση"). Το επιθετικό πείραγμα έχει περιγραφεί ως μέσο για τους χιμπατζήδες να μαθαίνουν τους κοινωνικούς κανόνες ή τις νόρμες και να βελτιώνουν ή να ενισχύουν τη θέση τους στην ιεραρχία. Αυτές οι μελέτες σχετικά με το επιθετικό πείραγμα απέκλεισαν ρητά τις συμπεριφορές που συνοδεύονται από σήματα που καλούν σε παιχνίδι (π.χ. playface). Αντίθετα, οι μελέτες για το παιχνίδι στους μεγάλους πιθήκους επικεντρώνονται συνήθως στη βιολογική λειτουργία και την ανάπτυξη του παιχνιδιού και όχι στη δυναμική της αλληλεπίδρασης. Η σχετική έλλειψη περιγραφών παιγνιώδους πειράγματος στη βιβλιογραφία των ζώων φαίνεται να προκύπτει από μια συστηματική προκατάληψη που αποκλείει τις προκλητικές αλληλεπιδράσεις που σχετίζονται με το παιχνίδι. Αυτό θα μπορούσε να οφείλεται είτε στην επιθυμία να επικεντρωθεί κανείς μόνο σε σαφώς συνδετικές ή μαχητικές συμπεριφορές, είτε σε μεθοδολογικές δυσκολίες στη μέτρηση του παιχνιδιού.
Ο διαχωρισμός του παιγνιώδους πειράγματος από το "καθαρό" παιχνίδι ή την επιθετικότητα παρουσιάζει μια δυσκολία, καθώς το πείραγμα είναι μια εξαιρετικά διφορούμενη συμπεριφορά που κινείται στα όρια μεταξύ παιχνιδιού και επιθετικότητας και μπορεί να εμφανίζει συμπεριφορικά χαρακτηριστικά και των δύο. Στο παιχνίδι, σήματα όπως το playface θεωρείται ότι αναστέλλουν την επιθετικότητα και συντονίζουν την παιγνιώδη συμπεριφορά. Τα σήματα παιχνιδιού κατά τη διάρκεια του πειράγματος μπορεί να χρησιμεύουν για να μειώσουν την αβεβαιότητα στον αποδέκτη και να σηματοδοτήσουν μια παιχνιδιάρικη διάθεση. Στα ανθρώπινα βρέφη, η παρουσία σημάτων παιχνιδιού έχει χρησιμοποιηθεί για να υποστηριχθεί ότι το παιγνιώδες πείραγμα μπορεί να εξυπηρετεί μια λειτουργία ενίσχυσης των δεσμών. Η μελέτη μας δεν είναι σε θέση να αξιολογήσει τη λειτουργία του παιχνιδιάρικου πειράγματος στους πιθήκους, αλλά αναπτύσσοντας ένα σύστημα κωδικοποίησης για τον ορισμό και τη μελέτη του παιχνιδιάρικου πειράγματος από μια προοπτική από κάτω προς τα πάνω, ελπίζουμε να καταστήσουμε δυνατή τη μελλοντική ανάλυση της λειτουργίας αυτής της εξαιρετικά διφορούμενης συμπεριφοράς. [...]
Συμπέρασμα
Το παιχνιδιάρικο πείραγμα στους μεγάλους πιθήκους είναι μια σκόπιμα προκλητική, ασύμμετρη συμπεριφορά με ποικίλες αναλογίες παιχνιδιάρικων και επιθετικών στοιχείων. Παρόμοια με τα πειράγματα των ανθρώπινων παιδιών, τα παιχνιδιάρικα πειράγματα στους πιθήκους περιλαμβάνουν μονόπλευρη πρόκληση, αναμονή απάντησης, επεξεργασία, επανάληψη και στοιχεία έκπληξης. Το παιγνιώδες πείραγμα συνέβαινε κυρίως σε χαλαρά πλαίσια και είχε ουδέτερα αποτελέσματα. Διαπιστώσαμε ότι τα είδη πείραζαν με παρόμοιους τρόπους και ότι τα νεαρά άτομα πείραζαν περισσότερο από τους ενήλικες. Το παιχνιδιάρικο πείραγμα στους μεγάλους πιθήκους είναι πιθανότατα ένα ομόλογο χαρακτηριστικό, που κληρονομήθηκε από τον τελευταίο κοινό μας πρόγονο, ο οποίος διέθετε γνωστική προδιάθεση για το αστείο και το χιούμορ.
