Ευγκένια Γιαροσλάβσκαϊα-Μαρκόν
Εξεγερμένη
"Γνωρίζετε τώρα τα πάντα για τη ζωή μου - τη ζωή της επαναστάτριας μαθήτριας, της φοιτήτριας γεμάτης όνειρα, της συντρόφου του μεγαλύτερου των ανθρώπων και των ποιητών, του Αλεξάντρ Γιαροσλάβσκι, της αίωνιας ταξιδιώτισσας, της περιφερόμενης αντίθρησκης, της δημοσιογράφου της Roul, της πλανόδιας πωλήτριας εφημερίδων, της σεσημασμένης κλέφτρας και της αλήτισσας αστρολόγου!"
Τελευταίες λέξεις της αυτοβιογραφίας της Ευγκένια Γιαροσλάβσκαϊα, τέσσερις μήνες πριν εκτελεστεί -στις 20 Ιουνίου του 1931- σε ηλικία 29 ετών.
*****
Το κείμενο της αυτοβιογραφίας ή "αυτονεκρολογίας" της Ευγκένια Γιαροσλάβσκαϊα-Μαρκόν ανακαλύφθηκε από τη ρωσίδα ιστορικό Irina Fligué στα αρχεία της πρώην KGB. Γεννημένη το 1902 σε μια καλλιεργημένη εβραϊκή οικογένεια εγκατεστημένη στην Αγία Πετρούπολη, η Ευγκένια Γιαροσλάβσκαϊα πίστεψε στην επανάσταση και προσχώρησε στους μπολσεβίκους από τους οποίους όμως διαφοροποιήθηκε γρήγορα, διαπιστώνοντας πως "η σοβιετική εξουσία έγινε όχι μόνο συντηρητική, αλλά και αντεπαναστατική", δεδομένου ότι "κανένα κράτος εκ της ουσίας του δεν μπορεί να είναι επαναστατικό". Υποστήριξε την εξέγερση της Κρονστάνδης, συνδέθηκε με τον ποιητή Αλεξάντρ Γιαροσλάβσκι με έναν άσβηστο έρωτα, κι όταν αυτός συνελήφθη για "αντισοβιετική προπαγάνδα", επέλεξε να μείνει στο δρόμο και να συνδέσει τη μοίρα της με τους αλήτες, τους μόνους αληθινούς όπως πίστευε εν δυνάμει επαναστάτες.
*****
"Για να είμαστε ξεκάθαροι, πήγα στους αλήτες, μπήκα στον κόσμο τους, όχι όπως πάνε στους νεότερους αδερφούς για να τους διδάξουν, όχι, πήγα σ' αυτούς για να μάθω τη δουλειά του κλέφτη, την ηθική του κλέφτη. Και δεν είχα την πρόθεση να τους προσηλυτίσω σε κάποιο νέο δόγμα, αλλά να τους εμφυσήσω μια νέα πίστη στους παλιούς νόμους που ίσχυαν ήδη μεταξύ τους, και τώρα ξεθώριαζαν: το μίσος απέναντι στους μπάτσους και τους ρουφιάνους, το φιλικό αλληλέγγυο πνεύμα μεταξύ των αδούλωτων, κλπ. Για ένα διάστημα, μου είχε γίνει εμμονή η εκκεντρική ιδέα για "μια μέρα (ή μάλλον μια νύχτα) αφιερωμένη σε ένα καλό": "μία πόρνη για κάθε κακοποιό". Την εποχή εκείνη, πάνω από τους μισούς αλήτες της Πλατείας του Πάθους είχαν αποδεκατιστεί από τις συλλήψεις, γι' αυτό και πρότεινα οι πόρνες να καταβάλλουν τα κέρδη μιας νύχτας για να σταλούν δέματα στους συντρόφους που ήταν στη στενή! Η ιδέα όμως αυτή αποδείχτηκε απραγματοποίητη επειδή δεν γνωρίζαμε από τους απόντες παρά μόνο το ψευδώνυμό τους."
Ευγκένια Γιαροσλάβσκαϊα
"Οταν πουλούσα εφημερίδες στην Πλατεία του Πάθους, πότε τη μέρα και πότε τη νύχτα (και κάποτε τη νύχτα και τη μέρα συνεχόμενα), πήγαινα με το τραμ στο πάρκο Σοκολνίκι για να κοιμηθώ. Ήταν πολύ ωραία να κοιμάσαι τη μέρα μέσα στο παχύ γρασίδι, κάτω από τον ήλιο που σου έκλεινε τα μάτια... Πέρασα δύο νύχτες σ' αυτό το πάρκο ολομόναχη, χωρίς να φοβηθώ κανέναν, εκτός από τους αστυνομικούς... Και είχα δίκιο να μην τους εμπιστεύομαι: μια μέρα ένας απ' αυτούς μου άρπαξε την τσάντα μου με τα τελευταία μου ψιλά που είχα αφήσει να πέσει κατά λάθος, και μου δήλωσε πως την τσάντα αυτή που είχε μαζέψει θα έπρεπε να την πάει στο γραφείο απολεσθέντων αντικειμένων. Ένας άλλος μπάτσος προσπάθησε να με βιάσει μέρα μεσημέρι μέσα στο πάρκο... Από τους κοντινούς θάμνους, κάποιοι μάγκες παρακολουθούσαν τη σκηνή με περιέργεια, χασκογελώντας, αλλά ο μισομεθυσμένος αστυνομικός υπολόγιζε πως κάνενας απ' αυτούς που δεν είχαν χαρτιά δεν θα μπορούσε να παραστεί ως μάρτυρας σε οποιαδήποτε υπόθεση... Κι όμως, ένας απ' αυτούς με έσωσε με έναν πρωτότυπο τρόπο: στην πιο κρίσημη στιγμή, ενώ παρακαλούσα και χτυπιόμουνα, ο άντρας αυτός πλησίασε με ένα αφελέστατο χαμόγελο τον αστυνομικό που ήταν σκυμμένος πάνω μου:
- Σύντροφε, μήπως έχετε φωτιά;
Ο άλλος, φυσικά, με άφησε, έβγαλε σπίρτα και του τα έδωσε. Κι έπειτα, όταν εκείνος του γύρισε την πλάτη αφού άναψε το τσιγάρο του, έβγαλε το Nagant του σημαδεύοντας για μια στιγμή την πλάτη του μάγκα που απομακρυνόταν...
- 'Αι σιχτίρ! Δεν αξίζει τον κόπο!
Κι έπειτα, ξαναέβαλε το όπλο στη θήκη του. Αργότερα ευχαρίστησα τον σωτήρα μου.
- Μπράβο φίλε!... Μπορεί να πει κανείς ότι με γλύτωσες από ένα μεγάλο κακό!... Σ' ευχαριστώ... Λοιπόν, αποφάσισες να με βοηθήσεις κι έτσι πλησίασες;
- 'Οχι, έτσι πήγα... για την πλάκα..."
Ευγκένια Γιαροσλάβσκαϊα
"Είναι δύσκολο να πεις σε ποιό βαθμό η Ευγκένια Γιαροσλάβσκαϊα είχε συνείδηση ότι οι σημειώσεις αυτές θα ήταν για κείνη οι τελευταίες. Η εικόνα που έχει για τη μοίρα που της επιφυλάσσεται παραμένει αρκετά ασαφής: "Ορκίζομαι να εκδικηθώ με το λόγο και το αίμα (...)! Και θα κρατήσω τον όρκο αυτόν, αρκεί βέβαια η αυτοβιογραφία αυτή να μην προορίζεται να γίνει μία "αυτονεκρολογία"...". Από τη μία, σε όλο της το κείμενο, επαναλαμβάνει πως η μοίρα της είναι προκαθορισμένη, ότι δεν έχει τίποτα να χάσει, αναφέροντας τρεις φορές τη φράση του Αλεξάντρ Γιαροσλάβσκι: "Πηγαίνω στη Ρωσία για να με τουφεκίσουν." Από την άλλη, εμείς οι σύγχρονοι αναγνώστες αντιλαμβανόμαστε την "αυτονεκρολογία" της σαν μία τρομακτική και αναπότρεπτη πραγματικότητα, σαν μια τελευταία λέξη που ειπώθηκε πριν την εκτέλεση. Για την Ευγκένια, αυτή παραμένει κάπως αφηρημένη. Η πραγματικότητά της είναι η ζωή και ο αγώνας για την ελευθερία. Θα μπορούσαμε μάλιστα να υποστηρίξουμε πως το πραγματικό κίνητρο όλου αυτού του κειμένου είναι να διευρύνει το πεδίο της δικής ελευθερίας. Μέσα σε κάθε δυστυχία που την πλήττει, βρίσκει τον τρόπο να πραγματοποιήσει τις πιο τρελές και πιο περιπετιώδεις ιδέες της. Ακόμη και η σύλληψη του τόσο αγαπημένου της άντρα της επιτρέπει να αποκτήσει λίγη περισσότερη ελευθερία -λίγη περισσότερη δράση: " 'Οταν ο Αλεξάντρ Γιαροσλάβσκι συνελήφθη, προσχώρησα αμέσως στον κόσμο των "καθαρμάτων" (...) Πριν, με συγκρατούσε το δεσιμό μου με τον Αλεξάντρ Γιαροσλάβσκι, αλλά ήμουν πλέον ελεύθερη."
'Οπως και να έχει, υπάρχει μια όψη -αυτή της πολιτικής πρόβλεψης- όπου η τελευταία λέξη της Ευγκένια Γιαροσλάβσκαϊα αποδείχτηκε για τα καλά προφητική. Ο κόσμος του εγκλήματος κατάφερε εν τέλει να νικήσει το μπολσεβικισμό και το κομμουνιστικό ιδεώδες. Αλλά αυτό δεν έγινε μέσα από μια ανοιχτή αντιπαράθεση με στόχο την ανατροπή του καθεστώτος που μισούσε. Αλλά προοδευτικά, βήμα προς βήμα, μέσω της εγκληματοποίησης των σοβιετικών ελίτ.
Irina Fligué (στον επίλογο του βιβλίου)
Διευθύντρια του Κέντρου 'Ερευνας και Πληροφορίας Μεμόριαλ της Αγίας Πετρούπολης
Μτφ. αποσπασμάτων Σ.Σ.
