Βγες από την τρύπα αυτή!
Agnès Giard
Libération, Blog Les 400 culs, 14.09.2020
*
Υπάρχουν άγιοι γνωστοί ως "δρακοκτόνοι" (νικητές των δράκων), των οποίων η λατρεία σχετίζεται με τα έγκατα, τα οποία παραπέμπουν στα πεπτικά ή αναπαραγωγικά συστήματα. Τους αγίους αυτούς τους επικαλούνται για την δυσκοιλιότητα, τον τοκετό και ... τα τραυματικά μυστικά.
Οι πιο διάσημοι δρακοκτόνοι άγιοι είναι φυσικά ο Άγιος Μιχαήλ και ο Άγιος Γεώργιος, οι εξολοθρευτές των δράκων. Ανήκουν σε μία παράδοση ηρώων, ξεκινώντας από τον Απόλλωνα που καρφώνει τον Πύθωνα στους Δελφούς, που κάνουν το φως να θριαμβεύει. Στη Δύση, η λατρεία τους συνδέεται συχνά με σπηλιές των οποίων οι στοές κατεβαίνουν βαθιά κάτω από τη γη, σε ορεινές περιοχές, περιοχές που πλημμυρίζουν ή σε χαράδρες: ο δρακοκτόνος είναι πάνω απ' όλα αυτός που βγάζει τους δαίμονες από την άβυσσο και ρίχνει φως στα θαμμένα θέματα. Καταπολεμά την ανυπαρξία, το σκοτάδι.
Για να διευκολυνθεί η έξωση
Μεταξύ των δρακοκτόνων αγίων, ιδιαίτερα διάσημη είναι η Αγία Μαργαρίτα, η οποία, κραδαίνοντας έναν σταυρό, έσκισε την κοιλιά ενός δράκου που την είχε καταπιεί. Επειδή αναδύεται σώα από την κοιλιά του ζώου, συχνά καλείται να διευκολύνει τον τοκετό. Όπως η ίδια, οι δρακοκτόνοι άγιοι βοηθούν στην ανάδειξη πραγμάτων που διαφορετικά δεν θα είχαν τρόπο να εξωτερικευτούν. Βγες από το σώμα αυτό!
Η πιο συνηθισμένη εικόνα του χριστιανού δρακοκτόνου είναι αυτή ενός ερημίτη που απειλεί με το μπαστούνι του τον δράκο που ζει σε μια σπηλιά και τον διατάζει - στο όνομα του Παντοδύναμου Θεού - να του αδειάσει τη γωνιά. Αυτό το είδος αγίου συνδέεται συχνά με την ιδέα της ευτυχίας, όπως την ενσαρκώνει λόγου χάρη ο Άγιος Béat (ένας ερημίτης του έτους 1000, που έζησε στις σπηλιές του Interlaken) του οποίου το όνομα υποδηλώνει την τεράστια ανακούφιση μετά την "εκκένωση". 'Οξω το φιδοειδές τέρας που "μπλοκάρει" τις οδούς διέλευσης. 'Οξω και ο δράκος που εμποδίζει την πρόσβαση στους θαμμένους θησαυρούς!
"Αναζητώντας χρησμό στο μαντείο του Τροφωνίου"
Σχετικά με το θέμα αυτό, γνωρίζετε την έκφραση "Αναζητώντας χρησμό στο μαντείο του Τροφωνίου"; Η έκφραση αυτή σημαίνει: ότι δείχνεις λυπημένος και καταπονημένος. Χρονολογείται από μια λατρεία της αρχαίας Ελλάδας (στη Βοιωτία), που μαρτυρείται ήδη από τα ομηρικά χρόνια (δηλαδή από τον 8ο αιώνα π. Χ.). Λέγεται ότι όσοι είχαν συμβουλευτεί το μαντείο του Τροφωνίου επέστρεφαν με μία στενοχώρια που τίποτα δεν μπορούσε να την εξαλείψει και η οποία τους ακολουθούσε για το υπόλοιπο της ζωής τους. Ο λόγος είναι ότι έπρεπε να κατέβουν σε στενές στοές στη διάρκεια ενός τρομακτικού κλειστοφοβικού τελετουργικού που τους ανάγκαζε να αναζητήσουν ένα μέρος του εαυτού τους ... στα έγκατα της γης. Δεν είναι ανώδυνο να βυθίζεσαι στην άβυσσο. Ούτε να αντιμετωπίζεις τα φίδια που συμβολίζουν τις αλήθειες που προσπαθούμε να αγνοήσουμε.
Να αποκαλυφθεί η αλήθεια...
Για να συμβουλευτεί κανείς το μαντείο του Τροφωνίου, αν θέλουμε να πιστέψουμε τον Παυσανία (Περιγραφή της Ελλάδας, Βιβλίο IX, Βοιωτία), ήταν απαραίτητο να πας πρώτα σε ένα ορισμένο βουνό της Λειβαδιάς, και μετά να κατέβεις σε ένα πηγάδι στο βάθος του οποίου υπήρχε η είσοδος ενός στενού σπηλαίου. 'Εχωνες, ξαπλωμένος, τα πόδια σου στο στόμιο, κρατώντας στα χέρια τα γλυκά με μέλι για να ταΐσεις τα φίδια που ζούσαν στο σπήλαιο. Τότε ενεργοποιούνταν ένας μηχανισμός. Ο αναζητητής αισθανόταν σαν να τον καταπίνει το χάος, σαν να τον τραβούν από τα πόδια: το σώμα του "συρόταν με τόση βία και ταχύτητα" σαν να βρισκόταν στη δίνη ενός ποταμού. Κατρακυλούσε στα βάθη ενός "μυστικού άντρου", όπου του αποκαλύπτονταν πράγματα πριν κυριολεκτικά ξεβραστεί από το άνοιγμα του στομίου. Η εμπειρία ήταν τόσο τρομακτική που όσοι είχαν συμβουλευτεί το μαντείο έβγαιναν από εκεί μέσα σε πλήρη σύγχυση.
...μέσα από ένα κενό (μνήμης)
Το τραύμα συγκρινόταν με αυτό της γέννησης. Στην πραγματικότητα, η λατρεία του Τροφωνίου σχετίζεται πολύ με αυτήν της Δήμητρας (θεάς της εύφορης γης και της επιστροφής στη ζωή), που θεωρούνταν η τροφός του. Αλλά πέρα απ' αυτό, εδώ είναι που τα πράγματα γίνονται πραγματικά ενδιαφέροντα: τα αγάλματα του Τροφωνίου ήταν στολισμένα με φίδια. Επιπλέον, πριν συμβουλευτεί το μαντείο του, ο πιστός έπρεπε να πιει από δύο νερά: ένα νερό της λήθης (για να ξεχάσει τις κοσμικές ανησυχίες) και ένα νερό της μνήμης (μνημοσύνη) για να θυμηθάται καλά το μήνυμα του μαντείου. Εξερχόμενος από την άβυσσο, ανακρινόταν από τους ιερείς, για να αναφέρει ακριβώς τι είχε δει και ακούσει. Τότε μόνο τον παρέδιδαν "ακόμα τρομοκρατημένο, στα χέρια των φίλων του". Ο Παυσανίας ισχυρίζεται ότι βγαίνοντας από την άβυσσο, τα χαρακτηριστικά του ατόμου ήταν τόσο πολύ παραμορφωμένα από τον τρόμο, που χρειάζονταν αρκετές μέρες για να "ξαναβρεί τα λογικά του, καθώς και την ικανότητα του γέλιου".
Το υποσυνείδητο και οι κίνδυνοί του
Δεν συμβουλευόσουν το μαντείο αυτό ελαφρά την καρδία. Για να κατανοήσουμε το νόημα της τραυματικής αυτής τελετουργίας, πρέπει εξάλλου να επιστρέψουμε στον μύθο, όπως τον αναφέρει ο Παυσανίας: Ο Τροφώνιος, διάσημος αρχιτέκτονας, είναι αυτός που έχτισε (με τον αδερφό του Αγαμήδη) τον ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Μία ακόμη ιστορία φιδιού. Ήταν τόσο γνωστός για τις κατασκευαστικές του ικανότητες που ο Βασιλιάς Υριέας του ανέθεσε να κατασκευάσει ένα κτίσμα για τους θησαυρούς του. Με τη βοήθεια του Αγαμήδη, ο Τροφώνιος το κατασκεύασε με τη μορφή ενός θησαυροφυλακίου. Αλλά τα δύο αδέλφια σχεδίασαν κι ένα μυστικό πέρασμα εντός του για να κλέβουν τον πλούτο του. Κάθε βράδυ, έμπαιναν στο κτίσμα μέσα από το πέρασμα που μόνο αυτοί γνώριζαν και έπαιρναν το χρυσάφι. Παρατηρώντας ότι ο πλούτος του εξαφανιζόταν μυστηριωδώς, ο Υριέας έστησε μία παγίδα στο θησαυροφυλάκιο. Ο Αγαμήδης πιάστηκε. Μην μπορώντας να τον ελευθερώσει, και φοβούμενος ότι θα αποκαλυφθεί εξαιτίας του αδερφού του, ο Τροφώνιος τού έκοψε το κεφάλι για να το πάρει μαζί του. Τότε η γη τον κατάπιε στα σπλάχνα της. Βυθίστηκε στο βάθος του ρήγματος της Λειβαδιάς όπου βρίσκεται το μαντείο του.
Τρομακτικές δοκιμασίες
Λίγα χρόνια αργότερα, η Πυθία των Δελφών συνέστησε σε όσους αναζητούσαν απαντήσεις να απευθυνθούν στο πνεύμα του Τροφωνίου, του οποίου το μαντείο είχε γίνει διάσημο. Αλλά και μόνο η σκέψη του να αφήνεις το σώμα σου να γλιστρήσει μέσα σε μια τρύπα και μετά να πέφτεις σε σκοτάδια απέτρεπε πολλούς. "Η διαμονή στον άντρο μπορούσε να διαρκέσει μια μέρα και μια νύχτα· οι άπιστοι δεν ξαναέβλεπαν το φως. Οι πιστοί άκουγαν μερικές φορές τον χρησμό· καθώς επέστρεφαν στην επιφάνεια, τους έβαζαν να καθίσουν σε ένα κάθισμα που ονομαζόταν Μνημοσύνη, όπου ανακαλούσαν τις τρομερές εντυπώσεις που είχαν νιώσει, και οι οποίες θα έμεναν για πάντα χαραγμένες στη ζωή τους.
Το παρελθόν δεν μπορεί να ξεχαστεί
Σε ένα ωραίο κείμενο, στο ιστολόγιό Europia που αφιερώνεται στην ελληνική μυθολογία, προτείνεται μια ελκυστική υπόθεση την οποία θα ήθελα να μου επιτραπεί να αναφέρω: "Το σύμπλεγμα του Τροφωνίου, ο οποίος σκότωσε τον αδερφό του για να μην κριθεί ένοχος, είναι αυτό που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους που αρνούνται τις πραγματικότητες του παρελθόντος τους για να καταπνίξουν μέσα τους ένα αίσθημα ενοχής· αλλά το παρελθόν που είναι εγγεγραμμένο στα βάθη της ύπαρξής τους δεν εξαφανίζεται ωστόσο· συνεχίζει να τους βασανίζει (τα φίδια κ.λπ.) μέχρι τη στιγμή που δέχονται να αναγνωρίσουν ότι τους ανήκει. Το σπήλαιο συμβολίζει την εξερεύνηση του εσωτερικού εαυτού, καταπιεσμένου στα βάθη του υποσυνείδητου". Σύμφωνα με τα παραπάνω, η αδελφοκτονία του Τροφωνίου είναι μια μεταφορά για αυτό που θέλουμε να σκοτώσουμε μέσα μας και να παραμείνει θαμμένο, υποσυνείδητο ή αόρατο.
Το μαντείο του Τροφονίου βρίσκεται και στην Ελβετία;
Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: η λατρεία του Τροφωνίου φαίνεται ότι εξαπλώθηκε εκτός Βοιωτίας. Ο ιστορικός Karl Kerenyi, ο οποίος ζούσε στα βουνά της Ascona της Ελβετίας, φέρεται να βρήκε τα ερείπια ενός εντελώς ασυνήθιστου τόπου λατρείας στην Tegna: μία δεξαμενή που, όπως φαίνεται, δεν προοριζόταν για τη συλλογή νερού. Λειτουργούσε σαν μητρική μήτρα για να πεθαίνεις και να αναγεννάσαι; Για να υποδέχεσαι ή να διώχνεις τις αναμνήσεις;
Agnès Giard
Μτφ. Σ.Σ.
Από την ίδια αρθρογράφο στο Αλμανάκ:
Γιατί οι γυναίκες φοβούνται στο δρόμο;
Γιατί πρέπει να είμαστε καχύποπτοι απέναντι στο MeToo
