Το Ιράν και οι Χούθι
Μια συμμαχία χωρίς ευθυγράμμιση
Οφέλη και ρίσκα για το Ιράν από την αυτόνομη δράση των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα
Thomas Juneau
Orient XXI - 15.04.2024
Ο Thomas Juneau είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οτάβα (Καναδάς) και περιστασιακός ερευνητής στο Κέντρο Στρατηγικών Μελετών της Σαναά.
Απαντώντας στον βομβαρδισμό του προξενείου του στη Δαμασκό, το Ιράν εξαπέλυσε μια περιορισμένη επίθεση κατά του Ισραήλ τη νύχτα της 13ης προς 14η Απριλίου. Συμμετείχαν σε αυτήν και οι Χούθι της Υεμένης, οι οποίοι συνεχίζουν να στοχεύουν "εχθρικά" εμπορικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα. Έχοντας επίγνωση της δικής του βλαπτικής ικανότητας, το ένοπλο κίνημα Ansar Allah, που εμπλέκεται και σε τοπικές διενέξεις, δεν είναι, ωστόσο, απόλυτα ευθυγραμμισμένο με τα συμφέροντα της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Ο πόλεμος στη Γάζα έδωσε στους αντάρτες Χούθι, το αραβικό όνομα των οποίων είναι Ansar Allah, την ευκαιρία να εδραιώσουν την εξουσία τους στην Υεμένη και να επεκτείνουν την περιφερειακή τους επιρροή. Για να επιτύχουν τους στόχους τους, εξαπέλυσαν δεκάδες επιθέσεις κατά της ναυσιπλοΐας στην Ερυθρά Θάλασσα. Στο εσωτερικό τους, αυτό τους επέτρεψε να κινητοποιήσουν τα έντονα φιλοπαλαιστινιακά αισθήματα του πληθυσμού. Σε περιφερειακό επίπεδο, το κίνημα μπόρεσε να επιβληθεί ως αναδυόμενη δύναμη. Απέδειξε την ικανότητα και την προθεσή του να παρεμποδίσει τη ναυσιπλοΐα σε ένα από τα κύρια σημεία διέλευσης του παγκόσμιου εμπορίου.
Για να κατανοήσουμε τα συμφέροντα και τις βλέψεις του Ιράν σχετικά με την κρίση στην Ερυθρά Θάλασσα, είναι χρήσιμο να δούμε ποια ήταν η προσεγγισή του για την Υεμένη πριν από την επιχείρηση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου. Για τους ηγέτες της Ισλαμικής Δημοκρατίας, η αυξανόμενη δύναμη των Χούθι είναι αναμφισβήτητα μια θετική εξέλιξη. Είναι αλήθεια ότι οι τελευταίοι αντιμετωπίζουν εμπόδια σε εθνικό επίπεδο λόγω της δύσκολης οικονομικής κατάστασης και της αυξανόμενης δυσαρέσκειας στις περιοχές που ελέγχουν. Ωστόσο, επιβλήθηκαν μέσα από τον εμφύλιο πόλεμο και την ενναετή επέμβαση που ηγήθηκε η Σαουδική Αραβία ως η de facto κυβερνητική αρχή στα βορειοδυτικά της χώρας, χωρίς πολιτικό ή στρατιωτικό αντίπαλο. 'Οσο για την διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση, εκείνη παραμένει αδύναμη και διχασμένη.
Το ακριβές ύψος της οικονομικής υποστήριξης του Ιράν προς το κίνημα της Υεμένης δεν είναι γνωστό, αλλά πιθανότατα δεν ξεπερνά μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια το χρόνο από το 2015. Παρέχοντας στους Χούθι ελαφριά όπλα, πυρομαχικά και ανταλλακτικά για πιο εξελιγμένα όπλα, όπως πυραύλους και drones, σε συνδυασμό με την εκπαίδευση και τις πληροφορίες που απαιτούνται για τη χρήση τους, η περιορισμένη επένδυση του Ιράν του έχει αποφέρει αρκετά σημαντικά οφέλη. Εν μέρει χάρη σε αυτή την υποστήριξη, οι Χούθι έχουν γίνει η κυρίαρχη δύναμη στην Υεμένη και ένας βασικός παίκτης στον "άξονα της αντίστασης" - το περιφερειακό δίκτυο μη κρατικών ένοπλων ομάδων που καθοδηγείται από την Τεχεράνη.
Το γεγονός ότι οι Χούθι έχουν εμπλακεί σε μια στρατιωτική κλιμάκωση στην Ερυθρά Θάλασσα επιτρέπει στο Ιράν να μεγιστοποιήσει την απόδοση της επένδυσής του στην Υεμένη και, επομένως, δεν αλλάζει τους συνολικούς υπολογισμούς του. Από τη σκοπιά του, το επόμενο βήμα είναι η νομιμοποίηση της εξουσίας των Χούθι. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Τεχεράνη υποστηρίζει μια πολιτική διαδικασία μεταξύ των Χούθι και της Σαουδικής Αραβίας, την αποχώρηση της οποίας η Ισλαμική Δημοκρατία επιθυμεί να ενθαρρύνει. Ενώ η διαδικασία αυτή έχει μπει στην άκρη προς το παρόν, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Ριάντ εξακολουθεί πάντα να θέλει να βγει από τον δαπανηρό του πόλεμο στην Υεμένη. Το αποτέλεσμα θα είναι αναπόφευκτα η εδραίωση της εξουσίας των Χούθι, και όχι μια διαδικασία εθνικής συμφιλίωσης που θα περιλάμβανε την μειωμένη εξουσία του κινήματος που ελέγχει σήμερα τη Σαναά. Ωστόσο, με δεδομένες τις πρόσφατες επεμβάσεις τους, οι Χούθι θα είναι σε θέση να επιτύχουν ακόμη περισσότερες παραχωρήσεις από το Ριάντ όταν τελικά επαναληφθούν οι συνομιλίες.
Η ανάδειξη των Χούθι ως ισχυρού περιφερειακού παίκτη ωφελεί επίσης το Ιράν πέρα από τα σύνορα της Υεμένης, ενισχύοντας τις αποτρεπτικές του δυνατότητες και την ικανότητά του να επιβάλλει κάποιο κόστος στους Αμερικανούς, Ισραηλινούς και Σαουδάραβες αντιπάλους του. Δείχνει ότι, εκτός από τα Στενά του Ορμούζ, το Ιράν και οι εταίροι του μπορούν να διαταράξουν τη ναυσιπλοΐα σε ένα άλλο νευραλγικό σημείο, το Στενό του Bab Al-Mandeb, το οποίο συνδέει τον Κόλπο του Άντεν με την Ερυθρά Θάλασσα και μέσω του οποίου διέρχεται περίπου το 12% του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου.
Η επίδειξη από τους Χούθι των περιφερειακών δυνατοτήτων τους και η εντατικοποίηση των δεσμών τους με άλλους ιρανικούς εταίρους, ιδίως τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ, επιβεβαιώνουν την τάση θεσμοθέτησης του "άξονα της αντίστασης". Τέλος, η ικανότητα του κινήματος της Υεμένης να τοποθετείται ως υπέρμαχος της παλαιστινιακής υπόθεσης ενισχύει την αφήγηση που μεταφέρουν οι σύμμαχοι αυτοί από διαφορετικές γωνιές της Μέσης Ανατολής. Με αυτόν τον τρόπο, οι Χούθι επωφελούνται από μια πραγματικά δημοφιλή θέση στην Υεμένη και σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο, από τη στιγμή που η υπεράσπιση των παλαιστινιακών δικαιωμάτων φαίνεται να αφορά πολύ λιγότερο τους αντιπάλους τους, οι οποίοι ευθυγραμμίζονται αναγκαστικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Παρά την πρόοδο αυτή, τα πρόσφατα γεγονότα στην Ερυθρά Θάλασσα εγκυμονούν κινδύνους για το Ιράν. Η κυρίαρχη αρχή της εξωτερικής πολιτικής της Ισλαμικής Δημοκρατίας είναι η αποφυγή της άμεσης αντιπαράθεσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες, δεδομένης της μεγάλης ασυμμετρίας δυνάμεων μεταξύ των δύο χωρών. Η υποστήριξή της σε μη κρατικές ένοπλες ομάδες σε ολόκληρη την περιοχή της επιτρέπει να σπρώχνει την ανασφάλεια πέρα από τα σύνορά της. Κι αυτό επειδή οι ηγέτες της κατανοούν ότι σε περίπτωση μεγάλης κλιμάκωσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τελικά τη δυνατότητα να προκαλέσουν πολύ μεγαλύτερη ζημιά. Αυτός είναι εν μέρει ο λόγος για τον οποίο το Ιράν ενθάρρυνε τη Χεζμπολάχ να μην κλιμακώσει τη σύγκρουσή της με το Ισραήλ, μια αυτοσυγκράτηση συμβατή με τα σημερινά εσωτερικά συμφέροντα του λιβανέζικου κόμματος.
Σε αυτό το πλαίσιο, η υπερβολική δράση των Χούθι εγκυμονεί κινδύνους για το Ιράν. Οι Χούθι πιστεύουν δικαίως ότι κανένας παράγοντας στην Υεμένη δεν μπορεί να τους αψηφήσει. Όχι μόνο μπορούν να αντέξουν τις περιορισμένες αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά μπορούν επίσης να επωφεληθούν πολιτικά από τέτοιες επιθέσεις. Υπό αυτή την έννοια, η ανοχή τους στο ρίσκο είναι υψηλότερη από εκείνη του Ιράν, το οποίο ενδιαφέρεται περισσότερο να αποφύγει την κλιμάκωση. Το Ιράν γνωρίζει επίσης ότι η Χαμάς υφίσταται σημαντικές στρατιωτικές ζημιές και έχει χάσει την ικανότητα να κυβερνά τη Λωρίδα της Γάζας. Αυτοί είναι δύο σημαντικοί μοχλοί στο περιφερειακό παιχνίδι της Τεχεράνης, η οποία ελπίζει ότι θα αποτρέψει τους Χούθι να υποστούν περαιτέρω ζημιές πέραν των αμερικανοβρετανικών βομβαρδισμών.
Η ιδανική ισορροπία για την Ισλαμική Δημοκρατία είναι μια γκρίζα ζώνη στην οποία οι Χούθι, όπως και άλλες φιλο-ιρανικές ένοπλες ομάδες, προκαλούν τη Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες και συμβάλλουν στην καθήλωσή τους σε όσο το δυνατόν πιο δαπανηρές συγκρούσεις. Εν τω μεταξύ, ο "άξονας της αντίστασης" κερδίζει πόντους στο ρητορικό επιπεδο, ενισχύοντας τη δημοτικότητά του. Ένας τέτοιος μηχανισμός επιτρέπει στο Ιράν να ασκεί άμεση και έμμεση πίεση στους αντιπάλους του και να τους επιβάλλει ένα βαρύ κόστος, αποφεύγοντας παράλληλα μια κλιμάκωση που θα του κόστιζε ακριβά. Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος για τον οποίο, όπως προκύπτει από πρόσφατα άρθρα, το Ιράν προσπάθησε να περιορίσει ορισμένες από τις πολιτοφυλακές που υποστηρίζει στο Ιράκ. Αυτές οι πολιτοφυλακές είχαν ξεπεράσει κάποια όρια, αυξάνοντας τον κίνδυνο μιας περαιτέρω κλιμάκωσης.
Το σχολαστικό καλιμπράρισμα που επιχειρείται αναβιώνει την παλιά συζήτηση σχετικά με το επίπεδο της επιχειρησιακής και στρατηγικής επιρροής που ασκεί το Ιράν στους Χούθι. Ορισμένοι αναλυτές βλέπουν τους Χούθι ως πληρεξούσιους και υποστηρίζουν ότι η Τεχεράνη, χωρίς απαραίτητα να τους ελέγχει άμεσα, ασκεί σημαντική επιρροή. Πρόσφατα γεγονότα, ωστόσο, συνηγορούν υπέρ μιας πιο διαφοροποιημένης άποψης. Οι Χούθι είναι έντονα εθνικιστές, αλλά λαμβάνουν μεγάλη ιρανική βοήθεια και έχουν γίνει ένας ισχυρός και όλο και πιο ανεξάρτητος παίκτης. Επομένως, θα ήταν πιο σωστό να τους περιγράψουμε ως εταίρους. Παρά κάποιες διαφορές, τα συμφέροντά τους είναι ως επί το πλείστον ευθυγραμμισμένα και συνεργάζονται στενά για την ίδια επιδίωξη.
Ο κύριος στόχος της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής είναι να περιορίσει τα περιθώρια ελιγμών των Ηνωμένων Πολιτειών αυξάνοντας το πραγματικό ή δυνητικό κόστος των ενεργειών τους και αναγκάζοντάς τις να κάνουν κακές επιλογές και να υιοθετήσουν επιζήμιες πολιτικές. Σε αυτή την κατάσταση, το Ιράν βοήθησε να σπρωχτούν οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Ερυθρά Θάλασσα. Η Ουάσινγκτον έχει εγκλωβιστεί τώρα στον πόλεμο στην Υεμένη, βομβαρδίζοντας τους Χούθι, με περιορισμένες πιθανότητες επιτυχίας. Γνωρίζοντας ότι το Ισραήλ είναι καθηλωμένο σε έναν δαπανηρό πόλεμο στη Γάζα και ότι οι Χούτι έχουν αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη που σημειώνει σημαντικά κέρδη από άποψη προπαγάνδας, ο στόχος της Ισλαμικής Δημοκρατίας είναι τώρα να προστατεύσει τα κεκτημένα των συμμάχων της, ελαχιστοποιώντας παράλληλα τις απώλειες: πραγματικές στην περίπτωση της Χαμάς, δυνητικές στην περίπτωση των Χούθι. Επομένως, η ισορροπία παραμένει επισφαλής.
