Μετανάστες τότε και τώρα
Τα μαθήματα από το αλβανικό κύμα της δεκαετίας του '90
Ήρωες για μια ώρα
από τον Νίκο Αλμπανόπουλο
Στα μέσα της δεκαετίας του '80, τα πρωτοσέλιδα των Ιωαννίνων είχε απασχολήσει ένα περιστατικό που σήμερα φέρνει στο νου σύνορα Βορείου-Νοτίου Κορέας: Δύο Αλβανοί υπήκοοι είχαν διαφύγει στην Ελλάδα, με κίνδυνο της ζωής τους και ποιος ξέρει τι συνέπειες στους συγγενείς που έμειναν πίσω. Ήταν η εποχή που το αλβανικό καθεστώς φυλούσε αυστηρά τα σύνορα και κάθε πέρασμα συνεπαγόταν ρίσκο. Αντίθετα "από δω" η φύλαξη ήταν υποτυπώδης. Αραιά και πού κάποιο φυλάκιο, στοιχειώδης επάνδρωση. Δεν υπήρχε λόγος, η "δουλειά" γινόταν μια χαρά απέναντι.
Παρόμοια περιστατικά είχαν πολιτική σημασία. Η διαφυγή από την "κομμουνιστική" Αλβανία πρόσφερε στα συντηρητικά έντυπα των Ιωαννίνων χρυσή ευκαιρία για προπαγάνδα. Ήταν άλλη εποχή. Ο ψυχρός πόλεμος είχε ακόμα νόημα και περιεχόμενο. Έτσι οι δύο Αλβανοί (υποθέτω αφού πέρασαν πρώτα τη βάσανο της ΕΥΠ στο Κάστρο να επιβεβαιωθεί η γνησιότητά τους) έγιναν για λίγο ήρωες, παρέλασαν από μια-δυό συνεντεύξεις, έδωσαν αφορμή για πύρινους τίτλους και μετά πάει, ξεχάστηκαν.
Ποιος μπορούσε να φανταστεί την ανατροπή που ερχόταν: μέσα σε πέντε χρόνια τα ίδια σύνορα φυλάσσονταν αποκλειστικά στην ελληνική πλευρά τους· τα διέσχιζαν εκατοντάδες χιλιάδες Αλβανοί· και οι ίδιες ακριβώς εφημερίδες που προηγουμένως καλούσαν τους Αλβανούς πολίτες να σπάσουν τις αλυσίδες τους ακολουθώντας το παράδειγμα των δύο, απαιτούσαν τώρα "σφράγισμα" των συνόρων για να μην κινδυνεύσουν η οικονομία, η ασφάλεια, η τάξη, οι συνήθειες και ο πολιτισμός μας.
Έζησα από πρώτο χέρι και τις δύο περιόδους στα Ιωάννινα, την πριν και μετά την πτώση του καθεστώτος. Την περίοδο του "Αλβανού ήρωα" και την περίοδο του "Αλβανού"... σκέτο. Η νεότερη ελληνική κοινωνία δεν είχε ζήσει παρόμοια μαζική εισροή μεταναστών και αντέδρασε αρχικά αμήχανα. Δικαιολογημένα. Συνετέλεσε και ότι οι αφιχθέντες έμοιαζαν να έρχονται "από άλλο πλανήτη". Δεν ξεχνώ ότι τις πρώτες βδομάδες, όταν έκαναν οτοστόπ, ορισμένοι δοκίμαζαν να ανοίξουν την πόρτα από τον καθρέφτη. Ήταν φανερό ότι δεν είχαν δει ποτέ στη ζωή τους αυτοκίνητο.
Σήμερα νομίζω είναι μειοψηφία όσοι Έλληνες έχουν μείνει στο ανοιχτά ρατσιστικό (και συνάμα φαιδρό, θαρρείς και είμαστε ο περιούσιος λαός) "δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ..." Με τον καιρό υπήρξε αποδοχή. Βοήθησαν οι κοινωνικές και εργασιακές σχέσεις, η ενστικτώδης τάση των μεταναστών σε όλο τον πλανήτη για ενσωμάτωση, το γεγονός ότι η δεύτερη γενιά έχει γεννηθεί και μεγαλώσει εδώ, πάει στις ίδιες τάξεις με τα παιδιά μας (αν και λυπηρό να βλέπεις μικρά παιδιά να μη μιλάνε καλά τη γλώσσα της χώρας καταγωγής τους).
Βοήθησε επίσης ότι πολλά ερωτήματα απαντήθηκαν με το χρόνο: όχι, δεν είναι πιθανό "να έρθουν όλοι οι Αλβανοί στην Ελλάδα", όπως ακούγαμε το '91, για τον ίδιο λόγο που δεν επιχειρεί ολόκληρη η Αφρική να μεταναστεύσει στην Ευρώπη ή τις ΗΠΑ. Μάλιστα με την κρίση το ισοζύγιο στα σύνορα Ελλάδας - Αλβανίας είναι πλέον αρνητικό.
Όχι, δεν "παίρνουν τη δουλειά των Ελλήνων". Αρχικά μάλιστα εργάστηκαν μόνο σε δουλειές που απέφευγαν οι Έλληνες. Αλλά δεν μένω σε αυτό. Το κρίσιμο είναι να γίνει κατανοητή μια παρανόηση που έχει να κάνει με την μετανάστευση αλλά γενικότερα με την αύξηση του πληθυσμού.
Ας πάρουμε το υποθετικό παράδειγμα ενός νησιού που κατοικούν 100 άνθρωποι σε παραγωγική ηλικία και δέκα από αυτούς είναι άνεργοι (ανεργία λοιπόν, 10%). Αν σε αυτό το νησί φτάσουν δέκα επιπλέον κάτοικοι χωρίς δουλειά, μόνο το πρώτο διάστημα οι άνεργοι θα είναι είκοσι. Πολύ γρήγορα, με την αύξηση της παραγωγής και κατανάλωσης θα δημιουργηθούν περισσότερες από δέκα νέες θέσεις εργασίας και ως ποσοστό επί του πληθυσμού η ανεργία θα μειωθεί. Να το θέσω αντιστρόφως: Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν ένα εκ. άνεργοι. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι αν ο πληθυσμός μειωνόταν ισόποσα (δηλ κατά ένα εκατομμύριο) ξαφνικά θα είχαν όλοι οι Έλληνες δουλειά. Κάθε άλλο: θα προκαλούνταν τρομακτική ύφεση και τελικώς αύξηση της ανεργίας σε σχέση με σήμερα.
Για αυτό και η υπογεννητικότητα, η μετανάστευση Ελλήνων στο εξωτερικό και η έξοδος Αλβανών μεταναστών μετά από χρόνια παραμονής εδώ, απειλούν εκτός των άλλων και την οικονομία. Πέρα από την επιστημονική αρθρογραφία μιλούν τα ίδια τα νούμερα: Στην Ελλάδα τη δεκ. του '80 με πρακτικά μηδενική μετανάστευση το ΑΕΠ κατά μέσο όρο αυξανόταν 0,5% ετησίως, ενώ τη δεκ. του '90 κατά 2,1% (συνετέλεσαν και άλλα σε αυτό, πάντως και η μετανάστευση).
Σήμερα στην Ευρώπη μια νέα γενιά δεξιών πολιτικών (Κουρτς, Ορμπάν, Σαλβίνι) επιχειρούν να πάρουν το πάνω χέρι ποντάροντας στους ίδιους φόβους και στις ίδιες παρανοήσεις με το '91. Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού ο πρόεδρος των ΗΠΑ δίνει τον τόνο και ισχυροποιεί το μήνυμα. Ο Στίβεν Μπάνον, πρώην σύμβουλος στρατηγικής στον Λευκό Οίκο και ισχυρή επικοινωνιακή περσόνα, έκανε περιοδεία στην Ιταλία και την Ουγγαρία μιλώντας σε ακροατήρια και πολιτικούς. Παρότρυνε προσωπικά τον Σαλβίνι να σχηματίσει τη συγκεκριμένη κυβέρνηση για να καταστρέψει το δίπολο αριστερά-δεξιά στη συνείδηση της κοινής γνώμης. Είναι μια προσεκτικά σχεδιασμένη στρατηγική που πατάει στα ρήγματα που άνοιξε η κρίση και το προσφυγικό κύμα. Απέναντι στο δεύτερο δεν αρκούν συναισθηματικές και ιδεολογικές απαντήσεις, χρειάζονται στοιχεία από την εμπειρία της δεκαετίας του '90.
Υπάρχει ένα σημείο στο οποίο συμφωνώ με τους Κουρτς και Όρμπαν και αυτό είναι ότι ο δυτικός πολιτισμός απειλείται. Όχι βέβαια από τους Σύρους πρόσφυγες.
Νίκος Αλμπανόπουλος
Το άρθρο συντάχθηκε για την εφημερίδα Ηπειρωτικός Αγών των Ιωαννίνων. Ευχαριστούμε για την παραχώρηση.
