Αφγανιστάν
Κακό ριμέικ στο αεροδρόμιο της Καμπούλ
"Στην Καμπούλ ο διευθυντής της CIA, όπου συνάντησε τον αρχηγό των Ταλιμπάν. Δεν αναφέρεται το περιεχόμενο των συνομιλιών των δύο ανδρών, αλλά είναι πιθανόν ότι το θέμα ήταν η καταληκτική ημερομηνία της λειτουργίας της αερογέφυρας από το αεροδρόμιο της Καμπούλ."
Η εγκατάλειψη των Αφγανών συνεργατών τους από τις δυτικές δυνάμεις κατέληξε σε τραγωδία στο αεροδρόμιο της Καμπούλ αυτόν τον Αύγουστο του 2021. Οι σκηνές καταστολής και απώθησης γύρω από τις πίστες του κόσμου που ζητούσε να φύγει θυμίζουν την αμερικανική ταινία του Frank Capra Χαμένοι ορίζοντες του 1937. Στην Καμπούλ, η τελευταία πράξη της νεοαποικιοκρατικής αδικίας διαδραματίζεται μέσα σε κλίμα αδιαφορίας.
Simon Pierre
Orient XXI, 25 Αυγούστου 2021
Την Κυριακή 15 και τη Δευτέρα 16 Αυγούστου 2021, οι φιλοδυτικές αφγανικές δυνάμεις εξανεμίστηκαν στην Καμπούλ. Ο δρόμος προς τα πακιστανικά σύνορα ήταν ήδη στα χέρια των Ταλιμπάν, αφήνοντας δεκάδες χιλιάδες συνεργάτες των στρατών και των κατοχικών διοικήσεων του ΝΑΤΟ στο έλεος των γεγονότων.
Οι σκηνές στο αεροδρόμιο της Καμπούλ μας θύμισαν το 1975 και την παράδοση εκατοντάδων χιλιάδων υποστηρικτών της αμερικανικής παρουσίας και του καθεστώτος του Νοτίου Βιετνάμ στις διώξεις του νέου φιλοσοβιετικού Βιετνάμ. Κάποιες φωτογραφίες, τις οποίες θυμόμαστε ακόμα, έδειχναν τις δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους των boat people που προσπαθούσαν τα επόμενα χρόνια να φτάσουν στη Δύση. Από συμφέρον, πεποίθηση ή απλώς ανάγκη, είχαν προτιμήσει να υποστηρίξουν και να ενισχύσουν την αυτοκρατορία αντί να πάρουν μέρος στην αντιαποικιοκρατική αντίσταση.
Η εγκατάλειψη αυτή δεν είναι απλώς μια επανάληψη του 1975. Απηχεί επίσης την τύχη των harkis [Αλγερινοί που εντάχθηκαν στο γαλλικό στρατό και θεωρήθηκαν μετά προδότες -σ.σ.], η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων εγκαταλείφθηκε από το γαλλικό κράτος και την κοινή γνώμη το καλοκαίρι του 1962, όταν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι επαναπατρίστηκαν επειγόντως.
Η διαχείριση του αεροδρομίου της Καμπούλ όταν οι Ταλιμπάν εισήλθαν στην πόλη δεν διέφερε από τα επαίσχυντα αυτά προηγούμενα. Το εξωφρενικό είναι ότι οι χθεσινοί αντάρτες δεν δείχνουν ιδιαίτερη εχθρότητα προς τον αμερικανικό στρατό, παρόλο που αυτός εξακολουθεί να καταλαμβάνει το διεθνές αεροδρόμιο της χώρας με αξιοθαύμαστη φυσικότητα και να οργανώνει αρκετά ήρεμα την εκκένωσή του. Με τον τρόπο αυτό, η Ουάσινγκτον ανέθεσε στον στρατό της ως κύριο καθήκον να απαγορεύσει την είσοδο του αεροδρομίου στους Αφγανούς εκείνους που, λίγες μέρες πριν, εργάζονταν ακόμα για την εδραίωση της παρουσίας του. 'Οσο για τους Ταλιμπάν, κύριο μέλημά τους είναι να κρατήσουν κι αυτοί τον κόσμο μακριά από το αεροδρόμιο, "εν ονόματι της τιμής", όπως λένε, για να δώσουν νόημα και περιεχόμενο σε αυτή τη συνεργασία.
Θεσμοθετημένη διάκριση
Η υπεράσπιση του αεροδρομίου δεν ήταν απλώς μια ιδέα στον αέρα: είχε πολύ σαφή εφαρμογή. Ενώ δεκάδες άνθρωποι πέθαναν μέσα στο χάος προσπαθώντας να επιβιβαστούν στα αεροπλάνα που ήταν σταθμευμένα στον διάδρομο προσγείωσης, οι επί τόπου στρατιώτες πέρασαν σχεδόν ένα εικοσιτετράωρο απωθώντας σαν να ήταν έντομα τις χιλιάδες οικογένειες που προσπαθούσαν να τους παρακάμψουν. Το πρόσχημα, όπως ειπώθηκε, ήταν να αποφευχθεί η λεηλασία. Πόσο τυχεροί ήμαστε που ζούμε σε έναν κόσμο όπου ο στρατός πυροβολεί με αληθινά πυρά τους οπαδούς των Δυτικών για να τους αναγκάσει να εκκενώσουν ένα αεροδρόμιο, με δεδηλωμένο σκοπό την προστασία των καταστημάτων των δυτικών εμπορικών σημάτων. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι στέλνει χιλιάδες επιπλέον ενισχύσεις για να ασφαλίσει το αεροδρόμιο σε μια χώρα που, υπενθυμίζουμε, διοικείται πλέον σήμερα από τους πρώην εχθρούς τους.
Τα προειδοποιητικά πυρά κατά αυτών των πρώην συνεργατών των δυτικών στρατών είχαν ως αποτέλεσμα αρκετούς θανάτους, τους οποίους ο αμερικανικός στρατός αναγκάστηκε να παραδεχτεί χωρίς να δώσει λεπτομέρειες. Αλλά η υπόθεση δεν είχε τελειώσει: πάνω στην ίδια την πίστα, ένα τρομοκρατημένο πλήθος προσπαθούσε με κάθε τρόπο να πιαστεί από τα φτερά ενός στρατιωτικού αεροσκάφους, στο οποίο, προφανώς, κανείς δεν είχε πρόθεση να τους επιβιβάσει.
Η προστασία των πολυτελών καταστημάτων
Για κάποιο λόγο που μάλλον δεν θα εξακριβωθεί ποτέ, ο πιλότος αποφάσισε να αγνοήσει την παρουσία αυτών των ανθρώπινων ζωών, ή μπορεί και να έλαβε εντολή απογείωσης από τον πύργο ελέγχου, τη στιγμή που δέκα περίπου άνθρωποι γραπώνονταν ακόμη από την άτρακτο. Φυσικά, δεν υπήρχε περίπτωση να αφήσουν κανέναν από αυτούς τους ιθαγενείς να φύγει, καθώς πιθανότατα είχαν έρθει για να κλέψουν τα πολυτελή καταστήματά μας. Το Al-Jazeera μέτρησε δώδεκα πτώματα μεταξύ αυτών των άτυχων ανθρώπων που έπεσαν εδώ κι εκεί στα προάστια της Καμπούλ, πιθανότατα από διαφορετικά αεροπλάνα. Το έγκλημα αυτό, το οποίο υπερβαίνει την ανθρωποκτονία από αμέλεια, έχει αγνοηθεί σχεδόν παντελώς από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης, όπως και ο αριθμός των πολιτών που πυροβολήθηκαν σαν λυσσασμένα σκυλιά στην άκρη του αεροδρομίου, καθώς και οι ακριβείς συνθήκες των πυροβολισμών.
Μήπως είδαμε το 1975 να πυροβολούνται άνθρωποι που προσπαθούσαν να σώσουν τη ζωή τους πιασμένοι από τα αεροπλάνα ή τα πλοία; Όχι, και υπάρχουν φωτογραφίες που το αποδεικνύουν. Μπορεί κανείς να πει ότι η φυγή από τη Σαϊγκόν έχει καταγραφεί καλύτερα. Στην προκειμένη περίπτωση του αεροδρομίου της Καμπούλ, οι αυτόπτες μάρτυρες που κινηματογράφησαν τις βιαιοπραγίες του αμερικανικού στρατού είδαν τα τηλέφωνά τους να κατάσχονται, να ποδοπατούνται συχνά και να καταστρέφονται, ή αναγκάστηκαν να σβήσουν τις εικόνες που είχαν τραβήξει.
Η διορατικότητα του Φρανκ Κάπρα
Εκτός από το 1962 και το 1975, η σκηνή αυτή θυμίζει μια ταινία μυθοπλασίας που έχει τις ρίζες της στον πιο ειλικρινή και επίσημα ρατσιστικό και ιμπεριαλιστικό κόσμο της δεκαετίας του 1930. Εκείνη την εποχή, ορισμένοι καλλιτέχνες και διανοούμενοι είχαν αρχίσει να αμφισβητούν την άνιση αξία των ανθρώπινων ζωών πάνω σε μια γη που είχε ωστόσο ενοποιηθεί από την αποικιοκρατία. Μια σκηνή παρόμοια με αυτή που μόλις ζήσαμε εμφανίζεται στην εισαγωγή της ταινίας του Φρανκ Κάπρα Χαμένος Ορίζοντας (Lost Horizon, 1937): ένα τεράστιο πλήθος Κινέζων προσπαθεί να διαφύγει μπροστά στην επέλαση των στρατευμάτων του Μάο Τσετούνγκ σε μια φανταστική πόλη στο κέντρο του Μέσου Βασιλείου. Μέσα στο πλήθος αυτό, ο ήρωας, ο τοπικός Βρετανός πρόξενος, αναλαμβάνει να εκκενώσει τους Ευρωπαίους. Και μόνο τους Ευρωπαίους.
Η σκηνή αυτή, που εξόργιζε τον Κάπρα, συνέχισε να εξοργίζει τις επόμενες γενιές. Και όμως, δεν είμαστε σε θέση να την αποτρέψουμε, ώστε να μην επαναληφθεί, ούτε είμαστε μερικές φορές σε θέση να εξοργιστούμε όταν συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας, με τη συγκατάθεσή μας, με τον εφησυχασμό μας. Η υπόθεση του αεροδρομίου της Καμπούλ είναι ο τάφος των ανθρωπιστικών, οικουμενικών και αντιαποικιοκρατικών ψευδαισθήσεων. Ο Κάπρα κατήγγειλε, αλλά και εξηγούσε τι είναι αυτό που μας κρατάει ακόμα και σήμερα αλυσοδεμένους στα προνόμιά μας. Έτσι, στην ταινία του, οι ιθαγενείς είναι μόνο κομπάρσοι σε ένα δράμα που είναι καταδικασμένοι να υπομένουν χωρίς η ζωή τους να μετράει περισσότερο από ένα κινηματογραφικό σκηνικό. Η τραγωδία τους, η σφαγή τους, είναι το απλό πρόσχημα για την προβολή χαρακτήρων που είναι μόνο Δυτικοί.
Όπως και στις 15 Αυγούστου 2021, στην ταινία του Κάπρα, καθώς επιβιβάζεται η τελευταία ομάδα των Δυτικών, ένας κακός γηγενής, προφανώς λιγότερο υποταγμένος από τους άλλους στην ευρωπαϊκή τάξη, προσπαθεί να χτυπήσει τον πρόξενο για να καταλάβει το αεροπλάνο. Ο αδελφός του ήρωα, όμορφος, εύθραυστος και ορμητικός, αντιδρά και του ορμάει - όλοι είναι ασφαλείς. Η επιδίωξη ενός Ασιάτη να εισβάλει σε ένα αεροπλάνο για να σωθεί ο ίδιος δεν μπορεί να είναι νόμιμη. Και όμως είναι, εκτός κι αν επικυρώνουμε τη φυλετική ανισότητα: αυτή είναι η ουσία του θέματος.
Ωστόσο, το 1937, το 1962 και το 1975, όπως και αυτή την Κυριακή 15 Αυγούστου 2021, ελλείψει καλής εθνικής καταγωγής, ο χθεσινός συνεργάτης έγινε ξαφνικά "παράνομος μετανάστης".
Στην ταινία του Κάπρα, ο ήρωας απωθεί έναν Κινέζο. Αλλά έκανε λάθος: ο άνδρας που νόμιζε για ιθαγενή ήταν στην πραγματικότητα ένας Ευρωπαίος μεταμφιεσμένος σε Κινέζο. Το σχήμα του προσώπου του του επιτρέπει να επιβιβαστεί. Και η μεγάλη ειρωνεία είναι ότι πρόκειται για έναν Βρετανό καθηγητή με εκλεπτυσμένη προφορά.
Με το που απογειώνεται το αεροπλάνο, το οποίο καταδιώκεται από ένα τεθωρακισμένο του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού της Κίνας (PLA), η κάμερα, μετά από ολιγόλεπτη παρουσίαση των πρωταγωνιστών, επιστρέφει στον ήρωα, ο οποίος, μεθυσμένος, αποτυπώνει με τον δικό του τρόπο το τραυματικό αυτό επεισόδιο:
"Συναντήσατε πάλι αυτόν τον δημοσιογράφο;
- Ναι, αδελφέ.
- Του είπατε ότι σώσαμε 91 ανθρώπους;
- Ναι, αδελφέ.
- Ζήτω, αδελφέ. ... Είπατε ότι αφήσαμε να σκοτωθούν 10.000 ιθαγενείς; Όχι... Όχι, δεν μπορείτε να το πείτε αυτό: δεν μετράνε."
Πώς είναι δυνατόν, πάνω από 80 χρόνια μετά, να βρισκόμαστε ακόμη σε αυτό το στάδιο αδικίας και προδοσίας; Να επιβάλεις την παρουσία σου και τον πολιτισμό σου, την υπόσχεση της κοινωνικής προόδου και του οικονομικού πλουτισμού... και μετά να φεύγεις δειλά αφήνοντας πίσω σου, παραδομένους στην τρομερή αγωνία ενός πιθανού θανάτου, όλους εκείνους που σε υπηρέτησαν σε αυτή την επιχείρηση; Πώς μπορεί μια τέτοια νεοαποικιοκρατική αδικία φυλετικής και εθνικής διαλογής κατά την εκκένωση να συνδυάζεται με την επίκληση για την αποφυγή λεηλασιών; Πώς τολμούν να μιλούν για "παράνομη μετανάστευση", ή για "χαμένα χρήματα", προφασιζόμενοι ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι καταδικασμένοι στη διαφθορά, την αδυναμία και την ανικανότητα; Πώς γίνεται να εκτελείς τους δικούς σου πράκτορες όταν δεν τους χρειάζεσαι πια; Θα ακούσουμε σύντομα στα μέσα ενημέρωσης ότι όλοι αυτοί οι συνεργάτες ήταν εγκληματίες πολέμου και διεφθαρμένοι; Φαίνεται πως ήδη έχει αρχίσει.
Λήθη και παραλείψεις
Δεν τίθεται θέμα εδώ να επιδοθούμε μετά τη μάχη σε μία κάπως εύκολη ανασκόπηση των λαθών μιας εικοσαετούς κατοχής και αρνητικής ανάπτυξης. Οι δυτικοί διανοούμενοι είναι αυτοί που αδυνατούν να αμφισβητήσουν τη χρησιμότητα ενός συγκεντρωτικού, κάθετου κρατικού συστήματος για τη συντριπτική πλειοψηφία των Αφγανών που να ανταποκρίνεται στην κοινωνική πρόοδο ή τις ατομικές ελευθερίες. Οι δυτικές κυβερνήσεις είναι αυτές που παρέλειψαν να μετασχηματίσουν τους μηχανισμούς κυριαρχίας μιας ιστορικά ανυπότακτης και κατακερματισμένης κοινωνίας, να μετατρέψουν μία οικονομία αυτοσυντήρησης σε ένα σύστημα αγοράς και τις φυλετικές και φεουδαρχικές πελατειακές δομές σε μια ατομιστική και θεσμοθετημένη τάξη.
Ξέχασαν επίσης ότι δεν θα μπορούσε να πεισθεί ένας πληθυσμός να ακολουθήσει τις "αξίες" της Δύσης χωρίς μια μαζική ένεση ρευστότητας στους οικονομικούς παράγοντες των αγροτικών κοινωνιών. Η αφέλεια των ιθυνόντων τούς οδήγησε στην επιβολή ενός μεταμοντέρνου κρατικού συστήματος χωρίς καν να εξεταστεί η ανθρωπολογική αποτελεσματικότητα της επινόησης ενός κράτους που να μην σχετίζεται με την αυτοκρατορία.
Οι δυτικές δυνάμεις προτίμησαν για λόγους ευκολίας, διανοητικής και ηθική βολής, ή κι από άγνοια, να υποτάξουν τον αφγανικό λαό στις αστικές ελίτ, τις οποίες αντιμετώπιζαν απαξιωτικά, ενώ ταυτόχρονα υπέταξαν σ' αυτές έναν απέραντο αγροτικό κόσμο που παρουσιαζόταν ως το αρχέτυπο της αγριότητας. Εν τέλει, οι ηγέτες και οι κοινωνίες τους αρνήθηκαν να τους δώσουν το δικαίωμα να επιλέξουν πώς θα χρησιμοποιήσουν τα χρήματα και τον εξοπλισμό που ήταν απαραίτητα για να συντηρηθεί αυτό που προσποιούνταν ότι χτιζόταν εκεί και που θα στήριζε τη δύναμη και την οικονομική τους κυριαρχία στον κόσμο.
Ένας έλεγχος που παραδόθηκε στους Ταλιμπάν
Το πιο απίθανο σε αυτή την υπόθεση είναι ότι από τη Δευτέρα 16 Αυγούστου και μετά, οι Ταλιμπάν ξεκίνησαν να φιλτράρουν την κίνηση στο δρόμο του αεροδρομίου, ενώ στη συνέχεια, πολύ γρήγορα, ήταν σε θέση να ελέγξουν και τις πύλες του. Οι πρώην εχθροί έγιναν έτσι συνεργάτες. Τώρα οι απλοί μαχητές του "Ισλαμικού Εμιράτου" είναι αυτοί που αναλαμβάνουν να καταστρέφουν τα τηλέφωνα όσων κινηματογραφούν την κατάσταση στο αεροδρόμιο.
Πώς μπορεί κανείς να είναι μάρτυρας και συνένοχος μιας τέτοιας άθλιας, ντροπιαστικής, εξευτελιστικής σκηνής χωρίς να νιώσει συντριβή; Δεν δίνεται έτσι ένα ξεκάθαρο μήνυμα ότι ο καθένας θα μπορεί να εκτελεί με συνοπτικές διαδικασίες τους - εγκληματικούς όσο και αθώους- πρακτορές μας όπως τον βολεύει, χωρίς αυτό να μας απασχολεί πλέον; Ακόμα χειρότερα, δεν τους λέμε πολύ απλά ότι θα μας ανακούφιζε να μην χρειάζεται να φιλοξενήσουμε αυτούς που θα επιβίωναν από το λιντσάρισμα και τα 5.000 χιλιόμετρα παράνομων διαδρομών;
Ο Simon Pierre είναι διδακτορικός φοιτητής στην ιστορία του μεσαιωνικού Ισλάμ, Sorbonne-Université/Institut français du Proche-Orient (IFPO), Βηρυτός.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ, από τον διευθυντή του σάιτ Orient XXI (και πρώην αρχισυντάκτη της εφημερίδας Le Monde Diplomatique) Alain Gresh: Αφγανιστάν, η μία ήττα γεννάει την άλλη
