Ο Προυστ σε περιορισμό: μικρές γωνιές, μεγάλες ηδονές
Agnès Giard
Libération, blog Les 400 culs, 1η Απριλίου 2020
*
Στους καιρούς αυτούς της υγειονομικής κρίσης, κάποιοι όρμησαν στο χαρτί υγείας. Ενώ άλλοι, που βιώνουν έναν άνετο περιορισμό, βυθίστηκαν στον Προυστ. Ο Marc Martin, συγγραφέας του βιβλίου Τα φλυτζάνια - δημόσιες τουαλέτες, ιδιωτικές υποθέσεις, είναι ένας από αυτούς: αποκαλύπτει μία ελάχιστα γνωστή πλευρά του συγγραφέα.
"Από τον Προυστ στο προυτ υπάρχει μόνο ένα γράμμα". Το αστείο μπορεί να φαίνεται εύκολο, αλλά βασίζεται σε μία έρευνα που αποκαλύπτει ένα άγνωστο μικρό τμήμα κίτρινου τοίχου. Με τίτλο Ο Προυστ στα φλυτζάνια [τα ουρητήρια στην γαλλική αργκό -σ.σ.], το δοκίμιο αυτό βρίθει αποσπασμάτων που γεννούν απορίες και ανοίγει το δρόμο σε ένα πεδίο μελέτης που μέχρι τώρα δεν ευτύχησε να εξεταστεί σωστά. Γνωρίζαμε ήδη ότι ο Προυστ είχε ομοφυλοφιλικές τάσεις, ακόμα κι αν το έκρυβε. Γνωρίζαμε επίσης ότι σύχναζε σε ανδρικά πορνεία. Ξέρουμε όμως αν σύχναζε στα ουρητήρια; Την ιδέα μιας έρευνας πάνω σε αυτήν την ελάχιστα γνωστή πλευρά του Proust την συνέλαβε ο Marc Martin καθώς έψαχνε στοιχεία για τα "φλυτζάνια", τις "μικρές γωνιές" που γεννήθηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα και οι οποίες του ενέπνευσαν ένα βιβλίο 300 σελίδων, που πρόσφατα επιλέχθηκε για το Βραβείο Sade μαζί με άλλους δέκα τίτλους (θα το κερδίσει; Η απάντηση στις 26 Σεπτεμβρίου).
Γιατί ο Προυστ σύχναζε στα "φλυτζάνια"?
Το 2019, σε εκείνο το βιβλίο που αφιέρωσε στα ουρητήρια, ο Marc Martin παρουσιάζει μόνο λίγες ενδείξεις πάνω στο θέμα. "Ποιο είναι το κοινό σημείο ανάμεσα σε ένα φλιτζάνι (τσαγιού) και το κίτρινο (κατρουλί) παντελόνι του βαρόνου de Charlus που επισκέπτεται (με τις ώρες) το ουρητήριο της rue de Bourgogne; Ποιο είναι το κοινό σημείο ανάμεσα σε ένα κομμάτι ψωμί (ψημένο) και τη μυρωδιά που αναδύεται από τα ούρα αυτού του (εξαίσιου) μίσχου που ονομάζεται "σπαράγγι" [το πέος στην γαλλική αργκό -σ.σ.]; Και τo κοινό σημείο (ακόμη ένα) μεταξύ της Place de la Madeleine (στο Παρίσι) και της περίφημης (μουσκεμένης) madeleine της παιδικής του ηλικίας;" Στα εγκαίνια της έκθεσης στο Παρίσι, ένας σχολαστικός (ή πουριτανός) δημοσιογράφος, σοκαρίστηκε που είδε τη μνήμη του Προυστ κηλιδωμένη από τους υπαινιγμούς αυτούς, και απαίτησε από τον καλλιτέχνη να παρουσιάσει αποδείξεις. Να λοιπόν που αυτό γίνεται, περίπου έστω. Το δοκίμιο συνοδεύεται από νόστιμα κολάζ που εδώ και λίγες μόνο μέρες είναι ελεύθερα διαθέσιμα στον ιστότοπο του συγγραφέα, ο οποίος δηλώνει: "Δεν εφηύρα τίποτα, απλά αποκρυπτογράφησα και συγκέντρωσα επιστημονικούς προβληματισμούς που είχαν μείνει λίγο ή πολύ κάτω από το χαλί μέχρι σήμερα." Προσθέτει ότι διασκέδασε πολύ γράφοντας αυτό το κείμενο. Θα αποβεί ο ενθουσιασμός του μεταδοτικός;
Και η μαντλέν, σε τι είναι βουτηγμένη κατά τη γνώμη σας;
Η απόδειξη βασίζεται στην ίδια την αργκό που οι "εσωστρεφείς" επεξεργάζονται στην ξέφρενη δεκαετία του '20 για να προσδιορίζουν τους τόπους συνάντησής τους: αντί για ουρητήριο, χρησιμοποιούν τις λέξεις "φλυτζάνι" και "τσαγιέρα". "Η έκφραση "πίνω το τσάι μου" σήμαινε τότε "συνουσιάζομαι"· "ειδικά ανάμεσα σε ομοφυλόφιλους", διευκρινίζει ένα λεξικό της αργκό. [...] Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, αυτή η υπόγεια πρακτική στις δημόσιες τουαλέτες ήταν γνωστή ως "tearooming" (κυριολεκτικά, πηγαίνω σε τεϊοποτείο). Ένας Γάλλος καθηγητής στη Νέα Υόρκη, ο Jarrod Hayes, ενδιαφέρθηκε για το πάθος που εκδηλώνει ο Proust για τα τεϊοποτεία. Επειδή η λέξη "τσάι" εμφανίζεται 87 φορές στην Αναζήτηση του χαμένου χρόνου! Μία πρόγευση των αρωμάτων αυτού του τσαγιού της συνουσίας. Στο Proust in the Tearoom, ο δοκιμιογράφος υπονοεί ότι όλοι εκείνοι που πίνουν το τσάι τους "συγκαταλέγονται σ αυτούς" (με την έννοια ότι "γνωρίζουν")."
Η Αναζήτηση: ένας γρίφος για μυημένους;
Σημειώνοντας ότι η Petite Madeleine (μικρή μαντλέν) φέρει τα ίδια αρχικά με τον Proust Marcel, ο Marc Martin προτείνει μία αποκωδικοποίηση της Αναζήτησης υπό το πρίσμα αυτής της υπόθεσης: ότι όλα υποδηλώνουν τις κλεμμένες απολαύσεις του Προυστ στη σκιά των βεσπασιανών. Πάρτε τη μυρωδιά της ίριδας που αναφέρει στην αρχή του έργου του (οσμή που ποτίζει το μικρό γραφείο όπου, παιδί, απομονώνεται): δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι αυτό το άρωμα χρησίμευσε για πολύ καιρό ως αποσμητικό χώρου; Από την πρώιμη παιδική του ηλικία έως την ηλικία των 29 ετών, ο Proust έζησε στο 9 του boulevard Malesherbes, πολύ κοντά στο διάσημο ουρητήριο της πλατείας de la Madeleine, απ' όπου εκχύνονταν διεφθαρμένες οσμές: το διάσημο επεισόδιο της "pistière" (ουρητήριο όπου ο βαρώνος Charlus ξεχνιέται ώρες ολόκληρες) μαρτυρεί ότι ο Proust γνώριζε τις συναντήσεις που μπορούσε κανείς να κάνει εκεί.
Ψίχουλα μνήμης
Το 1987, ο μυθιστοριογράφος Philippe Boyer είχε ήδη αναφέρει αυτή την ιδέα σε μια μελέτη για το διάσημο πίνακα του Vermeer (Άποψη του Delft) στον οποίο ο Proust αφιερώνει μερικές από τις πιο αξέχαστες σελίδες του. Αλλά γιατί τόσο έμφαση σε αυτή τη σχεδόν αόρατη λεπτομέρεια του "κίτρινου τοίχου"; Μήπως πρέπει να δούμε εδώ μία σχέση με αυτή την "ιδιαίτερη πρακτική της μοναχικής απόλαυσης στην οποία επιδίδονταν ορισμένοι λάτρεις του είδους: αφήνοντας ένα κομμάτι ψωμί να μουλιάσει μέσα σε ούρα, ώστε μετά να το γευτούν ηδονικά"; Ο Marc Martin υπογραμμίζει αυτή τη στιλιστική τάση του Proust να λειτουργεί με "μετατοπίσεις", μεταφέροντας οριακές εμπειρίες. Ποιά ανομολόγητη παρέκκλιση μπορεί να κάνει τον συγγραφέα να "σκιρτήσει" καθώς ένα μπισκότο βουτηγμένο στο τσάι λιώνει στο στόμα του;
Agnès Giard
Μτφ. Σ.Σ.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ πάνω στο ίδιο θέμα:
"Φλυτζάνια": το τελευταίο σαλόνι όπου τολμάμε;
