Οι γυναίκες του Χέλμουτ Νιούτον
'Ενα προηγούμενο άρθρο της Γαλλίδας φιλοσόφου και κριτικού τέχνης Dominique Baqué για τον Σεμπαστιάο Σαλγκάδο (Αλμανάκ - 20.08.2022) δίχασε τους φίλους φωτογράφους. Ίσως το ακόλουθο κείμενό της για τον Χέλμουτ Νιούτον να τύχει μεγαλύτερης αποδοχής και να μπορέσει να πείσει για έναν προβληματισμό που κάθε άλλο παρά εμπαθής και μεροληπτικός είναι.
Στο δοκίμιό της που δημοσιεύθηκε από τις Editions du Regard το 2020 για τον διάσημο φωτογράφο μόδας: Helmut Newton – Magnifier le désastre (Helmut Newton - Εξωραΐζοντας την καταστροφή"), η Dominique Baqué περιγράφει το όψιμο ενδιαφέρον της για το έργο του και προτείνει μια ανάλυση σχετικά με τις εβραϊκές ρίζες του φωτογράφου. Το βιβλίο έχει δεχθεί πολλές επικρίσεις από νεαρές γυναίκες που βρίσκουν τις εικόνες προσβλητικές. Η Dominique Baqué απαντά...
Helmut Newton, πολύ όμορφες για μένα
Dominique Baqué
9 Lives magazine - 03.02.2022
Δίστασα για πολύ καιρό πριν δημοσιεύσω το δοκίμιό μου, Helmut Newton. Magnifier le désastre. Φυσικά, γνώριζα το εντελώς αναγνωρίσιμο ύφος του, τον παγωμένο ερωτισμό του, τα επιβλητικά του μοντέλα, τον SM φετιχισμό του.
Γοητευόμουν από την εκπληκτική ομορφιά των φωτογραφιών του, αλλά κάτι με σταματούσε: τα σώματα αυτά που φανερώνονται σε όλη τους τη δόξα, οι υπέροχες αυτέ γυναίκες, επιθυμητές και λάγνες, αθλητικές και σμιλεμένες, με το σκληρό, αδυσώπητο βλέμμα, με συνέθλιβαν. Αυτές οι γυναίκες ήταν "πολύ όμορφες για μένα", όπως στην ομώνυμη ταινία του Bertrand Blier.
Γνώριζα τις επικρίσεις που απηύθυναν οι φεμινίστριες στον φωτογράφο τις δεκαετίες του 1970 και του 1980: μισογυνισμός, σεξισμός, πραγμοποίηση των γυναικών και επανάληψη των ερωτικών προτύπων του ανδρικού βλέμματος που θεωρητικοποίησε η Laura Mulvey. Το μοιραίο χτύπημα δόθηκε στο τηλεοπτικό πλατό των "Apostrophes" στη Γαλλία, από τη Σούζαν Σόνταγκ, όταν βρέθηκε αντιμέτωπη με έναν Νιούτον που έλεγε εντελώς αθώα: "Μα εγώ τις αγαπώ τις γυναίκες, τις λατρεύω!" Δεν υπήρχε χειρότερη υπεράσπιση: ήταν αυτό ακριβώς που ισχυρίζονται οι μισογύνηδες. Η Σόνταγκ, πολύ ήρεμα, δεν το άφησε ασχολίαστο: και εκείνη τη νύχτα ο Νιούτον ηττήθηκε.
Οι περιστάσεις τα έφεραν έτσι, ώστε καθυστερημένα και μετά το θάνατό του, εξέτασα με μεγάλο ενδιαφέρον το έργο του και το στάτους της εμβληματικής γυναίκας για την οποία δεν έπαψε ποτέ να επινοεί σκηνογραφίες - πάντα μια άλλη, αλλά πάντα η ίδια. Ξεπερνώντας τις φεμινιστικές μου εμμονές και τις προκαταλήψεις μου, θέλησα να αντιμετωπίσω αυτές τις υπεράνθρωπες γυναίκες με το δικό μου βλέμμα: και είδα κάτι άλλο. Ισχυρές, κυρίαρχες γυναίκες - ακόμη και στα σεξουαλικά τους παιχνίδια με τους άνδρες - γυναίκες που πρόβαλαν πέρα από κάθε αμφιβολία την επιθυμία τους.
Αναπαρήγαγαν έτσι τη φιγούρα της μητέρας του νεαρού Χέλμουτ, της Κλάρας, μιας δυνατής, εκλεπτυσμένης, καλλιεργημένης γυναίκας, εμβληματικής της Mittle Europa του μεσοπολέμου που καταστράφηκε από το Τρίτο Ράιχ, η οποία προφανώς κυριαρχούσε στη ζωή της, στο σπίτι της και απέναντι στον πλούσιο, αλλά κάπως άνοστο, σύζυγό της.
Δεν το ήξερα αυτό, και πίστευα ότι είναι Αυστραλός, αλλά ο Χέλμουτ γεννήθηκε Χέλμουτ Νοϊστάντερ, ένας μικρός Εβραίος που προέρχεται από την εμπορική και πνευματική μεγαλοαστική τάξη του Βερολίνου: έζησε στο πετσί του τα εγκλήματα των Ναζί, την άγρια δολοφονία των συντρόφων του, τη Νύχτα των Κρυστάλλων, προτού καταφύγει στην Ινδοκίνα και στη συνέχεια στην Αυστραλία. Πριν από το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη, το Λος Άντζελες και το Παρίσι.
Ο Νιούτον είναι ένας περιπλανώμενος Ιουδαίος.
Αναπαρήγαγαν όμως και τη μορφή της γυναίκας του, της Τζουν, επίσης φωτογράφου με το ψευδώνυμο Alice Springs, χωρίς την οποία ο Χέλμουτ δεν θα γινόταν ποτέ Νιούτον. Άλλη μια δυνατή, δυναμική και εμπνευσμένη γυναίκα.
'Εκτοτε, η άποψή μου άλλαξε.
Αναλύοντας το έργο του Νιούτον υπό το πρίσμα μιας εβραϊκότητας που ο ίδιος ποτέ δεν επικαλέστηκε, υπέθεσα ότι, έχοντας απορροφήσει, άθελά του βέβαια, τη ναζιστική εικονογραφία και ακόμη περισσότερο τις φωτογραφίες και τις ταινίες της Λένι Ρίφενσταλ, της ηγερίας του Χίτλερ, ο Νιούτον επαναπροσδιόρισε τη μορφή της Άριας γυναίκας.
Σαν μια φροϋδική επιστροφή του καταπιεσμένου. Διότι ποτέ κανείς δεν αποδεσμεύεται πλήρως από την παιδική του ηλικία, την οικογενειακή του ιστορία ή τα τραύματά του.
Στη συνέχεια, όπως ξέρουμε, η Νιουτονική αισθητική ξεπεράστηκε, επειδή πιθανώς είχε πολύ να κάνει με τη δεκαετία του 1980: γνώρισε πρώτα μία αναβίωση στα όρια της χυδαιότητας με τις "πορνο-σικ" εικόνες του Tom Ford και της Carine Roitfeld, αλλά κι αυτή ξεπεράστηκε μετά από νέους φωτογράφους μόδας με εντελώς διαφορετικό στυλ και προσανατολισμό, όπως ο Jurgen Teller - για να αναφέρουμε μόνο έναν.
Πριν από λίγο καιρό, όταν κυκλοφόρησε το δοκίμιό μου, ήρθα αντιμέτωπη με επικριτικές ερωτήσεις από νεαρές γυναίκες: σοκαρισμένες και πάλι. Εν τω μεταξύ, ο φεμινισμός είχε μετεξελιχθεί: από ελευθεριακός τη δεκαετία του 1970, με το MLF και το Women's Lib, τώρα σημαδεύεται βαθιά από το wokism και την κουλτούρα της ακύρωσης. Εξ ου και η επιστροφή, με άλλους όρους, της κατηγορίας του μισογυνισμού και του σεξισμού. Οι περισσότερες από τις νεαρές γυναίκες που με αμφισβήτησαν θεωρούν ότι αυτές οι εικόνες είναι "προσβλητικές" για τις γυναίκες. Είναι θέμα γενιάς; "Προσβεβλημένης γενιάς"; για να χρησιμοποιήσουμε τον τίτλο ενός δοκιμίου της Caroline Fourest, "Η προσβεβλημένη γενιά"...
Εν ολίγοις, ο Νιούτον δεν κατάφερε ποτέ να κατακτήσει το γυναικείο βλέμμα.
Η Dominique Baqué είναι Γαλλίδα ιστορικός και κριτικός τέχνης, απόφοιτος της Ecole Normale Supérieure, αναπληρώτρια καθηγήτρια φιλοσοφίας και λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Paris-VIII. Υπήρξε διευθύντρια σύνταξης του περιοδικού La Recherche photographique.
