Σενέκας
Περί της συντομίας της ζωής
Ι. ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΘΝΗΤΟΙ, Παυλίνε, διαμαρτύρονται για τη φειδώ της φύσης: γεννιόμαστε χάρη σ’ αυτήν, λένε, αλλά για τόσο σύντομο χρονικό διάστημα! Ο χώρος που μας δίνει καλύπτεται τόσο γρήγορα! ‘Οταν είμαστε έτοιμοι να ζήσουμε, τότε είναι που, με ελάχιστες εξαιρέσεις, η ζωή μας εγκαταλείπει. Και λόγω αυτής της υποτιθέμενης ατυχίας του ανθρώπινου είδους, το πλήθος και οι κοινοί αδαείς δεν είναι οι μόνοι που αποκαρδιώνονται: ακόμη και διάσημοι άνδρες θλίβονται γι' αυτό και δεν μπορούν να συγκρατήσουν τα παράπονά τους. Γι’ αυτό και αναφώνησε ο πρίγκιπας της ιατρικής: "ars longa,vita brevis". Γι’ αυτό και ο Αριστοτέλης τα βάζει με τη φύση και της απευθύνει μια μομφή που τόσο λίγο αρμόζει σε έναν σοφό, επειδή είναι γενναιόδωρη μόνο με τα ζώα τα οποία πριμοδοτεί με πέντε και δέκα αιώνες ζωής, ενώ ο άνθρωπος, που είναι γεννημένος για πράγματα τόσο μεγάλα και ποικίλα, φτάνει στο τέλος σε πολύ λιγότερο χρονικό διάστημα.
Όχι: δεν μας δίνει πολύ λίγα η φύση: εμείς είμαστε αυτοί που χάνουμε πάρα πολλά. Η ύπαρξή μας είναι αρκετά μεγάλη σε διάρκεια και επαρκεί σε μεγάλο βαθμό για να ολοκληρώσουμε τα πιο φιλόδοξα έργα, εάν όλες οι ώρες της ήταν καλά κατανεμημένες. Αλλά αν έχει χαθεί στις απολαύσεις ή στην οκνηρία, αν καμία αξιέπαινη πράξη δεν την έχει σημαδέψει, τότε, στην υπέρτατη και αναπόφευκτη στιγμή, αυτή η ζωή που δεν είδαμε να προχωράει, νιώθουμε ότι πέρασε ανεπιστρεπτί. Ακόμη μια φορά, η ύπαρξη είναι σύντομη, όχι όπως μας την έχουν υπολογίσει, αλλά όπως εμείς την κάναμε· δεν είμαστε φτωχοί σε μέρες, αλλά πλούσιοι. Με τον ίδιον ακριβώς τρόπο που μία άφθονη και βασιλική περιουσία, εξαφανίζεται μεμιάς, αν καταλήξει σε έναν κακό αφέντη, ενώ ένα μέτριο αγαθό, που παραδίδεται σε έναν συνετό σοφό, αυξάνεται με τη χρήση που θα του κάνει. Έτσι το πεδίο της ζωής διευρύνεται χάρη σε μια σωστή κατανομή.
ΙΙ. Γιατί διαμαρτυρόμαστε για τη φύση; 'Εχει φανεί για μας γενναιόδωρη. Η ζωή, για όποιον ξέρει να την χειριστεί, είναι αρκετά μεγάλη. Αλλά ο ένας διακατέχεται από ακόρεστη απληστία· ο άλλος απασχολείται σε άχρηστες και επίπονες δουλειές. Ένας άλλος θα βυθιστεί στη μέθη, ή θα μαραζώσει αδρανής, ή θα εξαντληθεί σε ίντριγκες, πάντα στο έλεος της κρίσης των άλλων, ή, παρακινημένος από την τυφλή αγάπη του εμπορίου, θα διασχίζει με την ελπίδα του κέρδους γη, και θάλασσα. 'Ερμαιοι του πάθους τους για τα όπλα, ορισμένοι άνδρες ονειρεύονται μόνο κακοπαθήματα για τον εχθρό, ή τρέμουν για τον εαυτό τους. Κάποιοι, που κολακεύουν τους ισχυρούς, χωρίς αυτό να τους αποφέρει κέρδος, υποβάλλονται σε ηθελημένη δουλεία. Κάποιοι άλλοι φθονούν συνεχώς την τύχη των άλλων, ή καταριούνται τη δική τους. Τους περισσότερους, που δεν έχουν συγκεκριμένο στόχο, δεν τους αφήνει μία ασταθής διάθεση να συγκεντρωθούν σε κάποιο σχέδιο, καθώς είναι μονίμως αναποφάσιστοι και δυσαρεστημένοι με τον εαυτό τους. Υπάρχουν και μερικοί που δεν βρίσκουν τίποτα που να τους ευχαριστεί και δεν ξέρουν που πρέπει να κατευθύνουν τα βήματά τους: μουδιασμένοι και νυσταγμένοι, ο θάνατος έρχεται να τους αιφνιδιάσει· γι' αυτό και βρίσκω τόσο καίριο το ακόλουθο απόφθεγμα, που βγήκε σαν χρησμός από το στόμα ενός μεγάλου ποιητή:
Από τη ζωή μας, δυστυχώς! το μεγαλύτερο μέρος
Είναι αυτό όπου ζούμε λιγότερο.
Όλα τα υπόλοιπα δεν είναι ζωή, αλλά διάρκεια. Οι διαστροφές πολιορκούν τους ανθρώπους αυτούς από όλες τις πλευρές, και δεν αντέχουν να σηκώσουν ανάστημα, να στρέψουν ψηλά το βλέμμα τους, για να δουν πού λάμπει η αλήθεια: τους κρατούν δέσμιους, βυθισμένους σε αηδιαστικές επιθυμίες. Ποτέ δεν ευκαιρούν να επιστρέψουν στον εαυτό τους: αν μερικές φορές η τύχη τους χαρίσει λίγη ηρεμία, όπως σε μια βαθιά θάλασσα, όπου τα κύματα κυλούν ακόμα μετά την καταιγίδα, η ταραχή τους επιμένει, τα πάθη δεν τους αφήνουν ποτέ να ησυχάσουν.
Μιλάω εδώ, όπως φαντάζεσαι, μόνο για άτομα που παραδέχονται τη δυστυχία τους. Δες τους ευτυχισμένους ανθρώπους γύρω από τους οποίους μαζεύεται το πλήθος: η ευημερία τους τούς πνίγει. Πόσοι πλούσιοι που τους βαραίνει ο πλούτος τους! Πόσοι άνδρες των οποίων η ευγλωττία, που ανυπομονεί να προβληθεί, να δώσει κάθε μέρα τα διαπιστεύματά της, ματώνει τους πνεύμονές τους! Πόσοι έχουν χάσει το χρώμα τους από τις συνεχείς ακολασίες! Πόσοι εκχωρούν εντελώς την ελευθερία τους στο πλήθος των πελατών που ξεχειλίζει γύρω τους! Δες τέλος και όλες τις βαθμίδες, από τους πιο ταπεινούς στους πιο υψηλά ιστάμενους: ο ένας μηνύει, ο άλλος παρίσταται· ο ένας κατηγορείται, ο άλλος υπερασπίζεται, ο τρίτος είναι δικαστής: κανένας δεν είναι για τον εαυτό του, όλοι αναλώνονται υπέρ ή εναντίον κάποιου άλλου. Ρώτησε τι κάνουν αυτοί οι άνθρωποι, των οποίων τα ονόματα επιβαρύνουν τη μνήμη των nomenclatori· εδώ είναι όλα τα χαρακτηριστικά τους: ο ένας εργάζεται γι' αυτόν εδώ, ο άλλος για κάποιον άλλον, κανείς για τον εαυτό του. Και τους βλέπουμε να διαμαρτύρονται, με μια τρελή αγανάκτηση, για την περιφρόνηση που εισπράττουν από τα μεγάλα αφεντικά, τα οποία δεν έχουν ποτέ μια στιγμή να τους παραχωρήσουν όταν θέλουν να τα πλησιάσουν! Τολμάς να κατηγορήσεις την αλαζονεία των άλλων, εσύ που δεν βρίσκεις ποτέ μια στιγμή για τον εαυτό σου; Αυτός ο άνθρωπος, τουλάχιστον, όποιος κι αν είναι, με το υπεροπτικό ύφος, σε κοίταξε τελικά· άκουσε αυτά που είχε να πεις, σε δέχτηκε κοντά του· εσύ δεν διανοήθηκες ποτέ να δεις τον εαυτό σου, ούτε να τον ακούσεις [...]
V. Από πού προέρχεται όλο το κακό, ω άνθρωποι; Ζείτε σαν να έπρεπε πάντα να ζείτε· ποτέ δεν θυμάστε πόσο εύθραυστοι είστε. Αντί να μετράτε το χρονικό διάστημα που έχει παρέλθει, το αφήνετε να σπαταλιέται σαν να τρέχει από μια ανεξάντλητη πηγή· και ίσως αυτή τη μέρα που θυσιάζετε για τον τάδε άνθρωπο ή την δείνα επιχείρηση να είναι η τελευταία της ζωής σας. Φοβάστε τα πάντα, σαν αδύναμοι θνητοί· και σαν θεοί θέλετε να έχετε τα πάντα. Τι πιο συνηθισμένο να ακούς τους ανθρώπους να λένε: "Στα πενήντα μου θα εγκαταλείψω τα πάντα και θα αποσυρθώ· στα εξήντα θα απέχω από όλες τις δουλειές". Και ποιος μπορεί να σου εγγυηθεί ότι θα υπερβείς αυτό το χρονικό σημείο; Ποιος θα επιτρέψει να πάνε τα πράγματα όπως τα θέλεις; Δεν ντρέπεσαι να κρατήσεις μόνο τα απομεινάρια της ύπαρξής σου, και να αφιερώσεις στη λογική τον μοναδικό χρόνο που δεν χρησιμεύει σε τίποτα; Πόσο αργά είναι να ξεκινάς τη ζωή την εποχή που πρέπει να τελειώσει! Πόσο ανόητο είναι να ξεχνάς τη θνησιμότητα και να αναβάλεις τα σχέδια της σοφίας για τα πενήντα ή τα εξήντα σου χρόνια, να θέλεις να κάνεις ένα ξεκίνημα σε μια ηλικία που λίγοι άνθρωποι έχουν φτάσει! Δες πώς μετανιώνουν οι πιο ισχυροί και οι ανώτεροι μεταξύ των ανθρώπων, πως λαχταρούν την γαλήνη που πρεσβεύουν, την οποία βάζουν πάνω από όλη την ευημερία τους. Θα ήθελαν μερικές φορές να κατέβουν από την κορυφή τους, αν γινόταν αυτό χωρίς κόστος: γιατί ακόμη κι αν τίποτα δεν την απειλεί ή την κλονίζει εξωτερικά, κάθε μεγάλη περιουσία τείνει να καταρρεύσει από μόνη της.
Μτφ. Σ.Σ.
