Παρά τα εμπόδια που συναντούν διεθνώς όσον αφορά την επαγγελματική καταξίωση και την ανάληψη ηγετικών θέσεων, οι γυναίκες αρχιτέκτονες ήταν, είναι και θα είναι παρούσες στο διαρκώς εξελισσόμενο τοπίο της επιστήμης τους και του δομημένου κόσμου μας.
Παραμένουν δραστήριες, για να ενισχύουν την αποστολή της αρχιτεκτονικής, που δεν είναι άλλη από το να κατανοεί και να ανταποκρίνεται στις πολυποίκιλες κοινωνικές τάσεις. Αλλά και για να προσθέτουν συναισθηματική νοημοσύνη στον σχεδιασμό και στην επιχειρηματικότητα.
Μαρία Δέδα
Deda & Architects
Με δύναμη από τη Θεσσαλονίκη, η Μαρία Δέδα του γραφείου D&A (Deda & Architects) έχει να επιδείξει ως τώρα ένα αξιοπρόσεκτο portfolio που περιλαμβάνει από εμπορικά κέντρα έως ιδιωτικές κατοικίες. Το άστυ είναι μέρος της αρχιτεκτονικής της αφήγησης, επομένως γνωρίζει τα ζητήματα και τα προβλήματα που το αφορούν, όπως κι αυτά της κλιματικής κρίσης. Εξού και τοποθετείται επακριβώς.
— H Αθήνα σήμερα: Ποια είναι η εξελικτική πορεία που έχει πάρει η πόλη μας; Ποια είναι τα δυνατά σημεία και ποια τα τρωτά αυτής της στρατηγικής;
Οι πόλεις συνεχώς υπόκεινται σε αλλαγές και αναπτύσσονται μέσα στον χρόνο με βάση τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες. Η Αθήνα, μια πόλη με πλούσια ιστορία και πολιτιστική κληρονομιά, αναπτύσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς και τα φώτα των επενδυτών είναι στραμμένα πάνω της. Το στοίχημα που καλείται να κερδίσει είναι η διατήρηση του χαρακτήρα και της αισθητικής της και η εξισορρόπηση μεταξύ Ιστορίας και παράδοσης κι ανάπτυξης. Αυτό θα επιτευχθεί μέσα από το υγιές φιλτράρισμα όλου του input που τη «βομβαρδίζει», δίχως σπασμωδικές προσεγγίσεις και μεμονωμένες παρεμβάσεις.
«Η Αθήνα, μια πόλη με πλούσια ιστορία και πολιτιστική κληρονομιά, αναπτύσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς και τα φώτα των επενδυτών είναι στραμμένα πάνω της. Το στοίχημα που καλείται να κερδίσει είναι η διατήρηση του χαρακτήρα και της αισθητικής της και η εξισορρόπηση μεταξύ Ιστορίας και παράδοσης κι ανάπτυξης».
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Μπορεί να συμβάλει η αρχιτεκτονική στην αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος της Αθήνας και αν ναι, με ποιους τρόπους;
Το στεγαστικό πρόβλημα είναι παγκόσμιο, επηρεάζει άμεσα μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων και συζητιέται από την αρχιτεκτονική κοινότητα εδώ και χρόνια. Ακόμη πιο επιζήμια είναι η επίδρασή του στις πιο περιθωριοποιημένες και ευάλωτες ομάδες των κοινωνιών μας. Όροι όπως «εξευγενισμός», «πολιτική ατζέντα» και «χρηματοδότηση της ακίνητης περιουσίας» προσπαθούν να εξορθολογίσουν το πρόβλημα και η Αθήνα ασφυκτιά, γεμάτη κτίρια παλιά, εγκαταλελειμμένα, μισοτελειωμένα και κατεστραμμένα.
Η «προσαρμοστική επαναχρησιμοποίηση» (adaptive reuse) είναι ο όρος που πρέπει να γίνει πράξη. Αυτή η πρακτική αποτελεί μια βιώσιμη προσέγγιση της ανάπτυξης και της κατασκευής, καθώς επιτρέπει την επαναχρησιμοποίηση των υφιστάμενων κτιρίων ή δομών ώστε να προσαρμοστούν σε νέες χρήσεις και να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες και απαιτήσεις.
Σε μια πόλη με ιστορική αξία, όπως η Αθήνα, αυτή η πρακτική συμβάλλει και στη διατήρηση του πολιτιστικού και αρχιτεκτονικού χαρακτήρα των κτιρίων. Το γραφείο μας ακολουθεί αυτή την πρακτική και μετρά δύο έργα στην Αθήνα, το κτίριο γραφείων «The Wings» επί της οδού Βερανζέρου και το κτίριο κατοικιών (πρώην γραφεία της «Απογευματινής») στην οδό Φειδίου.
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Τα σχολεία στην Αθήνα δεν έχουν ανακαινιστεί εδώ και δεκαετίες. Ποιο σχολείο φαντάζεστε εσείς ως ιδανικό για τα παιδιά; Ποια η αξία της επαφής του ανθρώπου, από πολύ νεαρή ηλικία, με την αρχιτεκτονική;
Ως αρχιτέκτονας, φαντάζομαι ένα σχολείο που σχεδιάζεται με γνώμονα τις ανάγκες των παιδιών και αξιοποιεί τις δυνατότητές τους. Θα μιλήσω για το ιδανικό σχολείο μέσα από την αρχιτεκτονική πρόταση του γραφείου μας για το Kassandra Center for Educational Excellence / IB Diploma Programme. Το έργο, που θα είναι έτοιμο μέσα στα τέλη του Δεκεμβρίου, αποσκοπεί στη δημιουργία ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού κέντρου. Διαθέτει ευέλικτους, πολυλειτουργικούς χώρους μάθησης που μπορούν να προσαρμόζονται στις διάφορες μορφές διδασκαλίας και στις μαθησιακές δραστηριότητες και ενθαρρύνουν τη συνεργασία και την αλληλεπίδραση.
Παράλληλα, θέλαμε να δημιουργήσουμε χώρους υψηλών λειτουργικών προδιαγραφών, ενσωματώνοντας νέες τεχνολογίες και ψηφιακά εργαλεία, για να ενισχύουμε τη διαδικασία της μάθησης. Η διαφάνεια και η καθαρότητα των χώρων επιτυγχάνεται με τη χρήση άφθονων υαλοστασίων που καταρρίπτουν τα φυσικά όρια και οι χώροι, σχεδιασμένοι με τρόπο που επιτρέπει τη μέγιστη δυνατή χρήση του φυσικού φωτός καθώς και χρωμάτων, ενθαρρύνουν την αισθητηριακή μάθηση. Το κτίριο, συνολικά, έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να επιτυγχάνει την καλύτερη δυνατή απόδοση βιωσιμότητας και βελτιστοποίησης του εσωτερικού περιβάλλοντος αλλά και να καταναλώνει τη λιγότερη δυνατή ενέργεια.
Η επαφή του ανθρώπου με την αρχιτεκτονική από πολύ νεαρή ηλικία μπορεί να έχει πολλές θετικές επιδράσεις στην ανάπτυξή του. Τα παιδιά που αναπτύσσουν ενδιαφέρον για τον χώρο, το φως, τα χρώματα και τα υλικά μπορούν να εκτιμήσουν την ομορφιά και τη λειτουργικότητα των περιβαλλόντων. Ως μια μορφή τέχνης, ενθαρρύνει την καλλιτεχνική έκφραση και την ανάπτυξη της δημιουργικότητας. Η επαφή με την αρχιτεκτονική δύναται να ενισχύσει την αντίληψή τους για τον κόσμο γύρω τους και τις διάφορες διαστάσεις της ανθρώπινης εμπειρίας.
— Αρχιτεκτονική στην εποχή της κλιματικής κρίσης: Η βιωσιμότητα σχετίζεται μόνο με τα υλικά; Υπάρχουν τυπολογίες που σκέφτεστε ότι πρέπει να εξετάσουμε στην εποχή της ακραίας ζέστης στην Ελλάδα, στις πόλεις και στον δημόσιο χώρο τους;
Την κλιματική αλλαγή δεν την περιμένουμε, πλέον τη ζούμε. Και η αρχιτεκτονική αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται. H βιωσιμότητα δεν μπορεί να αφορά μόνο τα υλικά. Δεν αρκεί τα κτίρια να είναι ενεργειακώς αποδοτικά, ο σχεδιασμός τους να ανταποκρίνεται στις κλιματικές συνθήκες και να έχουμε μηδενική καθαρή κατανάλωση ενέργειας. Η βιωσιμότητα περιλαμβάνει ένα ευρύτερο σύνολο αρχών και εκτιμήσεων και την κάλυψη των αναγκών του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες. Απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση.
Όσον αφορά τις ακραίες ζέστες στην Ελλάδα, στο επίπεδο του αστικού ιστού πρέπει να επανεξεταστούν όλες οι υπάρχουσες τυπολογίες και να αναπτύξουμε νέα μοντέλα τόσο για τον δημόσιο χώρο όσο και για τις κατασκευές. Η βιώσιμη αρχιτεκτονική, όμως, χωρίς βιώσιμες συμπεριφορές από την πλευρά του ανθρώπου δεν μπορεί να αποτελέσει τη λύση για την κλιματική αλλαγή.
Ποιες δράσεις πρέπει να γίνουν, δεδομένου του ζητήματος της ακραίας ζέστης, στην ύπαιθρο και στην εξοχική κατοικία ή στο ξενοδοχείο; Οι τυπολογίες που πρέπει να εξετάσουμε υπό το πρίσμα της υπαίθρου είναι αυτές του ενδιάμεσου χώρου, του χώρου που συνδέει το έξω με το μέσα. Οι ημιυπαίθριοι χώροι είναι πολύ σημαντικοί σε χώρες όπως η Ελλάδα, που έχουν τόσο πολλές δυνατότητες και που ο τρόπος εκμετάλλευσής τους μέχρι σχετικά πρόσφατα ακολουθούσε μια εσφαλμένη πρακτική. Πρέπει, λοιπόν, να επανεξετάσουμε αυτό το «μεταξύ».
— Ποια πιστεύετε ότι είναι η μεγάλη επόμενη πρόκληση για το γραφείο σας; Τι θέλετε να πετύχετε, να δημιουργήσετε, να επιλύσετε;
Βάσει των πρόσφατων εξελίξεων και της ευαισθητοποίησης γύρω από τα θέματα βιωσιμότητας, αλλαγής του κλίματος και καινοτομίας, καθώς και με βάση γενικές τάσεις, μια μεγάλη επόμενη πρόκληση για το γραφείο είναι η ανάπτυξη στα βουνά και στους ορεινούς οικισμούς. Το μέλλον της αναψυχής και της φιλοξενίας μετατοπίζεται στα υψηλά υψόμετρα και η ζήτηση για πολυαισθητηριακές εμπειρίες ολοένα αυξάνεται. Θα θέλαμε να ασχοληθούμε με την αναβίωση και τη διατήρηση ορεινών οικισμών.
Αυτή η αρχιτεκτονική επηρεάζεται από τη μοναδική τοπογραφία και το ανάγλυφο των περιοχών και παρουσιάζει ξεχωριστά αρχιτεκτονικά στοιχεία και μοτίβα και αρχιτεκτονικούς ρυθμούς που διαμορφώνονται από το ορεινό περιβάλλον. Έτσι, διαθέτουμε μια μεγάλη δεξαμενή πληροφοριών για τη δημιουργία ενός νέου αρχιτεκτονικού λεξιλογίου που αφορμάται από το ήδη πλούσιο υπάρχον και εξελίσσεται προς μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της βιωσιμότητας, περιλαμβάνοντας όχι μόνο τα υλικά και την ενέργεια αλλά και τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές πτυχές. Αυτό σηματοδοτεί τη δημιουργία χώρων που όχι μόνο θα είναι φιλικοί προς το περιβάλλον αλλά θα ενισχύουν και την κοινωνική συνοχή και την αειφορία της κοινότητας.
Χριστίνα Αργυρού
Neiheiser Argyros
Η Χριστίνα Αργυρού είναι αρχιτέκτων και συνιδρύτρια του αρχιτεκτονικού γραφείου Neiheiser Argyros με έδρα το Λονδίνο και την Αθήνα. Το γραφείο δραστηριοποιείται σε ένα ευρύ, διεπιστημονικό φάσμα και τα ενδιαφέροντά του δεν καθορίζονται από κάποιον συγκεκριμένο τύπο έργου αλλά από πνευματική περιέργεια, καλλιτεχνική επιμέλεια και αφοσίωση στη δημιουργία περιβαλλόντων και αντικειμένων με πολιτιστικό απόηχο. Το 2009 έλαβε πτυχίο Bachelor of Arts and Architecture από το Πανεπιστήμιο Πρίνστον, ενώ το 2013 ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στο Yale School of Architecture. Από το 2014 διδάσκει Design Studio στο Πανεπιστήμιο Architectural Association (AA) του Λονδίνου.
— Η Αθήνα σήμερα: Ποια είναι η εξελικτική πορεία που έχει πάρει η πόλη μας; Ποια είναι, κατά την άποψή σας, τα δυνατά της σημεία και ποια τα τρωτά;
Η Αθήνα είναι μια συναρπαστικά παράδοξη πόλη. Είναι όμορφη και άσχημη, από τσιμέντο και πράσινο, παλιά και νέα, κλασική και μοντέρνα, ανατολίτικη και δυτική, τοπική και διεθνής. Η ανάπτυξή της τον 20ό αιώνα ήταν εμφανώς έντονη, μετατρέποντας ριζικά και απνευστί το λεκανοπέδιο της Αττικής σε μια θάλασσα από πολυκατοικίες. Αν και επικρίνεται συχνά, αυτή η πυκνή εξάπλωση ήταν κατά τη γνώμη μας και αρνητική και θετική. Στην κάπως απρογραμμάτιστη και άναρχη βιασύνη για οικοδόμηση πολύ λίγα κενά διατηρήθηκαν ως δημόσιοι χώροι για δημιουργία αίσθησης κοινότητας, αναψυχή και πολιτισμό. Αλλά το DNA της πόλης, στη συγκεκριμένη τυπολογία της πολυκατοικίας με τα μεγάλα μπαλκόνια, τα προγράμματα μεικτής χρήσης και τα γενικά δομικά συστήματα που έχουν επιτρέψει την προσαρμογή των χρήσεων με την πάροδο του χρόνου, προστίθεται σε έναν αστικό ιστό που παραδόξως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καλός.
«Όπως συμβαίνει με πολλά σύνθετα προβλήματα στον κόσμο, η αρχιτεκτονική μπορεί να συμβάλει με κάποιον τρόπο στην επίλυσή τους, αλλά δεν μπορεί να τα λύσει από μόνη της».
Επειδή οι υποκείμενες λογικές των κτιρίων είναι ορθές, πιστεύουμε ότι είναι δυνατό να εξελιχθεί η πόλη με έξυπνους και οικολογικούς τρόπους, επεμβαίνοντας στις υπάρχουσες κατασκευές – ανοίγοντάς τες, επαναπρογραμματίζοντάς τες, δημιουργώντας περισσότερους κοινόχρηστους χώρους, ενισχύοντας την ετερογένειά τους. Αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι και developers θα πρέπει να αντισταθούν στον πειρασμό να γκρεμίσουν και να χτίσουν εκ νέου. Υπάρχουν πολλά να αγαπήσουμε και να αναδείξουμε στην υπάρχουσα πόλη. Αλλά θα χρειαστεί δημιουργικότητα, ευφυΐα και τολμηρή σκέψη για να αποκαλύψουμε τα θετικά που κρύβονται μπροστά μας και για να δημιουργήσουμε γενναιόδωρους νέους χώρους μέσω προσαρμογής, μεταμόρφωσης και εξέλιξης.
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Μπορεί να συμβάλει η αρχιτεκτονική στο στεγαστικό πρόβλημα της Αθήνας και με ποιους τρόπους;
Όπως συμβαίνει με πολλά σύνθετα προβλήματα στον κόσμο, η αρχιτεκτονική μπορεί να συμβάλει με κάποιον τρόπο στην επίλυσή τους, αλλά δεν μπορεί να τα λύσει από μόνη της. Σε επίπεδο στεγαστικό, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Αθήνα δεν είναι μόνο αρχιτεκτονικά, είναι εξίσου οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, ακόμη και ψυχολογικά. Αλλά οι αρχιτέκτονες έχουν μια μοναδική ικανότητα να συνοψίζουν σύνθετα προβλήματα οπτικά και χωρικά και να δημιουργούν αφηγήσεις που βοηθούν στην κινητοποίηση πολλαπλών κλάδων.
Άρα, ναι, η αρχιτεκτονική μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση των στεγαστικών προβλημάτων της Αθήνας με δύο βασικούς τρόπους. Αφενός οι αρχιτέκτονες μπορούν να αξιοποιήσουν την τεχνογνωσία τους όσον αφορά τα υλικά, την κατασκευή, τον χώρο και το φως για να σχεδιάσουν καλύτερες, πιο γενναιόδωρες, πιο προσαρμόσιμες, πιο δημοκρατικές και πιο οικονομικές κατοικίες στην πόλη. Αφετέρου, μπορούν να αναπτύξουν την τεχνογνωσία τους πάνω στην έρευνα, την αφήγηση ιστοριών και την ικανότητά τους να οπτικοποιούν σύνθετα θέματα ώστε να αποκαλύπτουν προβλήματα στο ευρύτερο κοινό και τελικά να κινητοποιούν πολιτικούς, οικονομολόγους, developers, πολεοδόμους, περιβαλλοντολόγους, νομικούς και άλλους πολλούς γύρω από κοινούς στόχους και οράματα.
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Τα σχολεία στην Αθήνα δεν έχουν ανακαινιστεί εδώ και δεκαετίες. Ποιο σχολείο φαντάζεστε εσείς ως ιδανικό για τα παιδιά; Ποια η αξία της επαφής του ανθρώπου, από πολύ νεαρή ηλικία, με την αρχιτεκτονική;
Η αρχιτεκτονική μάς περιβάλλει, διαμορφώνοντας το πώς σκεφτόμαστε, πώς κατανοούμε τον εαυτό μας σε σχέση με τον κόσμο, πώς μετράμε το περίγραμμα του σώματός μας στον χώρο. Η αρχιτεκτονική προσφέρει ένα πλαίσιο γι’ αυτές τις παρατηρήσεις μας, θέτοντας το όριο μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού, του πολιτισμού και της φύσης, του εαυτού μας και των άλλων. Οπότε, ναι, η ποιότητα των χώρων όπου εκπαιδεύονται τα παιδιά μας έχει τεράστια σημασία. Η καλή αρχιτεκτονική μπορεί να τα βοηθήσει να εστιάσουν, να κοιτάξουν προσεκτικά, να κατανοήσουν τη φύση ως εγγενές στοιχείο όλων των χώρων και να τα εμπνεύσει να σκέφτονται ενεργά και ανεξάρτητα.
— Aρχιτεκτονική στην εποχή της κλιματικής αλλαγής: Η βιωσιμότητα σχετίζεται μόνο με τα υλικά; Yπάρχουν τυπολογίες που σκέφτεστε ότι πρέπει να εξετάσουμε την εποχή της ακραίας ζέστης στην Ελλάδα για τις πόλεις και τον δημόσιο χώρο τoυς; Όσον αφορά την ύπαιθρο και την εξοχική κατοικία;
Προτιμούμε να σκεφτόμαστε την οικολογία παρά τη βιωσιμότητα. Ενώ η βιωσιμότητα διατηρεί ένα συγκεκριμένο status quo, η οικολογία σχετίζεται με συστήματα αλληλεπίδρασης, συνεξάρτησης και αλλαγής. Το να είμαστε οικολόγοι σημαίνει να κατανοούμε τι και για ποιον σχεδιάζουμε σε σχέση με το πλαίσιό του. Η οικολογία είναι πολύ περισσότερα από τα ηλιακά πάνελ, τα είδη προς εξαφάνιση, την ανακύκλωση, το αποτύπωμα του άνθρακα. Πρέπει να διευρύνουμε την έννοια της για να καταλάβουμε τι είναι η πόλη και να αποκτήσουμε μεγαλύτερη επίγνωση των πραγμάτων που συνθέτουν το περιβάλλον μας. Ως αρχιτέκτονες θεωρούμε ευθύνη μας –και ευκαιρία– να παρατηρήσουμε, να κατανοήσουμε, να κριτικάρουμε και να επανασχεδιάσουμε τη σχέση ανάμεσα σε φυτά, ζώα, ανθρώπους, ενέργεια, υλικά και κτίρια.
Καθώς το κλίμα αλλάζει και παίρνει ακραίες μορφές, έχουμε πλέον την ευθύνη να αμφισβητήσουμε δημιουργικά τις υφιστάμενες τυπολογίες σχεδιασμού. Υπάρχουν νέα, συναρπαστικά high-tech υλικά και έξυπνες τεχνολογίες που μπορούν να αυξήσουν δραστικά την απόδοση ενός κτιρίου. Υπάρχουν, όμως, και πολλές στρατηγικές low-tech –φυσικός αερισμός, προσανατολισμός, το φαινόμενο του φυσικού ελκυσμού, οι ψυκτικές ιδιότητες του νερού, της σκιάς κ.λπ.– που δίνουν τη δυνατότητα στους αρχιτέκτονες να σκεφτούν προσεκτικά τη μορφή, το σχήμα, το υλικό και το χρώμα όχι μόνο ως αισθητικές ανησυχίες αλλά και ως στοιχεία άμεσα συνδεδεμένα με τη δημιουργία ευφυών, νέων κτιριακών τυπολογιών.
— Με αφορμή κάποια πραγματικότητα που αφορά γενικά τον αρχιτεκτονικό κόσμο, ποια πιστεύετε πως είναι η μεγάλη επόμενη πρόκληση για το γραφείο σας; Tι θέλετε να πετύχετε, να δημιουργήσετε, να επιλύσετε;
Στη δουλειά μας προσπαθούμε να κάνουμε πολλά πράγματα: να ανταποκριθούμε δημιουργικά στις επιθυμίες του πελάτη, να δημιουργήσουμε υπεύθυνα κτίρια, να βελτιώσουμε την ποιότητα της τοπικής οικολογίας, να διασκεδάσουμε, να κάνουμε κάτι απροσδόκητο, όμορφο και διαχρονικό, να έχουμε οικονομικό όφελος, να συνεισφέρουμε στις συζητήσεις και αναζητήσεις του κλάδου μας και να καλλιεργήσουμε τα δικά μας ενδιαφέροντα και τις εμμονές μας.
Σε όλα μας τα έργα –είτε είναι ένα μεγάλο δημόσιο πάρκο, ένα κτίριο γραφείων, μια μαρίνα, μια ιδιωτική κατοικία, ένα εστιατόριο, μια έκθεση ή ένα έπιπλο– προσπαθούμε να δημιουργήσουμε στιγμές κοινότητας και ενεργής συμμετοχής. Η λέξη «κοινότητα», αν και χρησιμοποιείται υπερβολικά, παραμένει σημαντική για εμάς. Πιστεύουμε ότι είναι πολύτιμο να φέρουμε τους ανθρώπους κοντά, να τους προσκαλέσουμε να μοιραστούν, να ανταλλάξουν, να συνεργαστούν, να συζητήσουν και να νοιαστούν ο ένας για τον άλλον. Η αρχιτεκτονική, σε όλες τις κλίμακές της, έχει τη δύναμη να επιμεληθεί αυτές τις στιγμές «κοινότητας». Για εμάς, αυτό επιτυγχάνεται συχνά με τη δημιουργία χώρων που προκαλούν τον άνθρωπο να δώσει προσοχή, να πάρει το βλέμμα από την οθόνη του και να συμμετάσχει ενεργά στη δημιουργία των χώρων που τον περιβάλλουν.
Σκοπός μας δεν είναι να λύσουμε προβλήματα, αν και συνεχώς ασχολούμαστε με πολύπλοκους και αντιφατικούς περιορισμούς και επιθυμίες. Θεωρούμε ότι η δουλειά μας δίνει μορφή, χώρο και υφή σε αυτά τα φαινομενικά δυσεπίλυτα παράδοξα, καθιστώντας τα, ιδανικά με τρόπο κομψό, προσωρινά ευανάγνωστα και προσκαλώντας άλλους να συμμετάσχουν στην εμπειρία.
Σέβα Καρακώστα
Έχοντας δεκαετίες εμπειρίας και γόνιμης δράσης στην Aρχιτεκτονική και την Πολεοδομία, η Σέβα Καρακώστα καταθέτει τις απόψεις της για το πώς μπορεί να αλλάξει μορφή η σημερινή Αθήνα, για το αποτύπωμα που πρέπει να έχει η αρχιτεκτονική στην κοινωνία αλλά και για τις δράσεις που πρέπει να γίνουν ώστε να αναχαιτιστεί η κλιματική κρίση.
— H Αθήνα σήμερα: Ποια είναι η εξελικτική πορεία που έχει πάρει η πόλη μας; Σε αυτήν τη στρατηγική, ποια είναι τα δυνατά σημεία και ποια τα τρωτά κατά την άποψή σας;
Η Αθήνα είχε 700.000 κατοίκους πριν από τον πόλεμο και τώρα έχει πάνω από 3 εκατομμύρια. Αυτό που χρειάζεται είναι αποκέντρωση. Σε ορισμένους νέους και συνταξιούχους έχει αρχίσει να μην αρέσει η ζωή στην Αθήνα, αναζητούν πιο ανθρώπινες συνθήκες. Η Αθήνα δίνει δυνατότητες εργασίας και κοινωνικής ζωής, αυτό όμως έχει γίνει και το τρωτό σημείο της, καθώς διογκώθηκε η βιομηχανία και η παρουσία πολλών ανθρώπων σε έναν συγκεκριμένο χώρο.
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Μπορεί να συμβάλει η αρχιτεκτονική στην αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος της Αθήνας και, αν ναι, πώς;
Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει στεγαστικό πρόβλημα στην Αθήνα, καθώς υπάρχουν πολλά κτίρια. Στο κέντρο κυριαρχεί το Airbnb, με αποτέλεσμα ο κόσμος να μετακινείται στα προάστια, που μοιάζουν πλέον με την Αθήνα. Αυτή η φυγή, εκ των πραγμάτων, καταστρέφει τους χώρους που ως τώρα είχαν μείνει κάπως ανέπαφοι.
«Η επαφή του ανθρώπου με την αρχιτεκτονική γίνεται από μόνη της. Καθένας μας μαθαίνει περισσότερα στο σπίτι του, όπου συνήθως ζει ανάμεσα σε συσσωρευμένα πράγματα που η διαφήμιση τον έκανε να αγοράσει».
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Τα σχολεία στην Αθήνα δεν έχουν ανακαινιστεί εδώ και δεκαετίες. Ποιο σχολείο φαντάζεστε εσείς, ως αρχιτέκτονας, ως ιδανικό για τα παιδιά; Ποια η αξία της επαφής του ανθρώπου, από πολύ νεαρή ηλικία, με την Αρχιτεκτονική;
Δεν είναι άσχημα τα σχολεία, έτσι όπως έχουν φτιαχτεί. Στα δικά μου χρόνια φτιάχνονταν έτσι ώστε να έχουν καλό προσανατολισμό. Το ότι δεν τα έχουν επισκευάσει έχει να κάνει με το ότι δεν δίνονται κονδύλια, αλλά αυτό δεν είναι θέμα του αρχιτέκτονα. Η επαφή του ανθρώπου με την αρχιτεκτονική γίνεται από μόνη της. Καθένας μας μαθαίνει περισσότερα στο σπίτι του, όπου συνήθως ζει ανάμεσα σε συσσωρευμένα πράγματα που η διαφήμιση τον έκανε να αγοράσει. Δύσκολα θα μάθεις την καλή αρχιτεκτονική όταν ζεις σε ένα τέτοιο περιβάλλον.
— Αρχιτεκτονική στην εποχή της κλιματικής κρίσης: Η βιωσιμότητα σχετίζεται μόνο με τα υλικά; Υπάρχουν τυπολογίες που σκέφτεστε ότι πρέπει να εξετάσουμε στην εποχή της ακραίας ζέστης στην Ελλάδα, στις πόλεις και στον δημόσιο χώρο τους;
Από την εποχή του χαλκού οι άνθρωποι ήξεραν πώς να χτίζουν τις πόλεις τους. Αν το σπίτι έχει σωστό προσανατολισμό, μπορεί να δροσίζεται με φυσικό τρόπο. Αν συνέβαινε αυτό, δεν θα είχαμε τόση ανάγκη τα κλιματιστικά που επιβαρύνουν το περιβάλλον. Η αρχιτεκτονική εκ των πραγμάτων παίζει ρόλο, αλλά πώς να αντιμετωπίσει τόση αύξηση του πληθυσμού, των αυτοκινήτων και των εκπομπών αερίων; Μόνο η αποκέντρωση θα μας σώσει.
— Ποιες δράσεις πρέπει να γίνουν, βάσει του ζητήματος της ακραίας ζέστης, για την ύπαιθρο και την εξοχική κατοικία Ή το ξενοδοχείο;
Όσα είπα πιο πριν ισχύουν και για τα ξενοδοχεία που ως επί το πλείστον είναι στο κέντρο της Αθήνας λόγω της τουριστικής κίνησης, ενώ θα έπρεπε να είναι σε σημεία που έχει πράσινο. Θα πρέπει να καταλάβουμε πως μόνο τα υλικά δεν θα μας σώσουν. Οι κοινωνικές και κρατικές δράσεις θα βοηθήσουν για ένα καλύτερο μέλλον. Η κλιματική κρίση είναι αποτέλεσμα της συσσώρευσης του διοξειδίου του άνθρακα, ο υπερπληθυσμός και η κατανάλωση είναι οι παράγοντες που την προκαλούν.
— Με αφορμή κάποια πραγματικότητα που αφορά γενικά τον αρχιτεκτονικό κόσμο, ποια πιστεύετε ότι είναι η μεγάλη επόμενη πρόκληση για το γραφείο σας; Τι θέλετε να πετύχετε, να δημιουργήσετε, να επιλύσετε;
Θα σας πω μια πρόσφατη εμπειρία μου. Βρέθηκα στο νέο αεροδρόμιο και τρόμαξα με τις τζαμαρίες που έχει. Είναι τελείως αντίθετο με μια σωστή πρόβλεψη του μέλλοντος. Μπορεί οι τζαμαρίες να μας προσφέρουν άπλετη θέα, όμως το μέλλον δεν θέλει μεγάλα ανοίγματα, αλλά βαριά υλικά για θερμοσυσσώρευση. Να μια μεγάλη πρόκληση για κάθε γραφείο: πώς θα πρέπει να φτιάχνουν τα κτίρια, δημόσια και μη. Δεν ξέρω, μπορεί να έχει αλλάξει ο αρχιτεκτονικός τρόπος στις μέρες μας. Εγώ λειτουργούσα τελείως διαφορετικά.
Μαρία Παπαφίγκου
OOAK architects
Το μέγεθος του αρχιτεκτονικού γραφείου OOAK architects είναι μικρό, αλλά τα έργα που αναλαμβάνει μεγάλα. Η Μαρία Παπαφίγκου, ιδρύτριά του, έχει προσλαμβάνουσες από το εξωτερικό, επομένως μπορεί να κάνει τις απαραίτητες συγκρίσεις της Αθήνας με άλλες μεγαλουπόλεις του κόσμου. Τοποθετείται, επίσης, όσον αφορά τα ζητήματα της κλιματικής κρίσης με ξεκάθαρο τρόπο.
— H Αθήνα σήμερα: Ποια είναι η εξελικτική πορεία της πόλης μας; Κατά την άποψή σας, ποια είναι τα δυνατά σημεία και ποια τα τρωτά αυτής της στρατηγικής;
H Αθήνα τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται ολοένα περισσότερο, ακολουθώντας μια πιο ανθρωποκεντρική κατεύθυνση. Το προβληματικό θα έλεγα ότι είναι οι επιφανειακές ανακαινίσεις στον κτιριακό στόλο της πόλης μας λόγω της ζήτησης που προκαλεί ο τουρισμός. Τη στιγμή που πάνω από το 60% των κτιρίων της έχει συμπληρώσει ήδη 50-70 χρόνια, είναι επιτακτικό να βρεθεί ένας τρόπος ώστε να παραταθεί η διάρκεια της ζωής τους.
Με γνώμονα την ευρύτερη έννοια της βιωσιμότητας και χωρίς να περιορίζεται η δημιουργικότητά μας, οφείλουμε να πιστέψουμε ότι πολλά από τα κτίρια του μέλλοντος είναι ήδη εδώ. Έτσι, πρέπει να υποστηρίξουμε την εις βάθος ανακατασκευή των υπαρχόντων κτισμάτων και για να μειώσουμε την ενέργεια που καταναλώνουν αλλά και για να αυξήσουμε την ποιότητα και την εμπειρία των χώρων που παρέχουν.
«Eπιβάλλεται να επενδύσουμε στους ανοιχτούς χώρους, ώστε να μπορέσουμε να εξελίξουμε την πόλη μας αλλά και την κοινωνία μας σε βάθος χρόνου·να προσφέρουμε καλύτερες συνθήκες στέγασης στους ανθρώπους που μένουν ήδη εδώ και να προσελκύσουμε κι άλλους».
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Μπορεί να συμβάλει η αρχιτεκτονική στην αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος της Αθήνας; Με ποιους τρόπους;
Σίγουρα η αρχιτεκτονική έχει τη δυνατότητα να συμβάλει στην αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος κάθε πόλης. Σε συνέχεια της προηγούμενης απάντησης, μια λύση για την Αθήνα, με έμπνευση από άλλες πόλεις, είναι να αυξηθεί λίγο ο συντελεστής δόμησης των κτιρίων που χρονολογούνται πριν από μία ημερομηνία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι πολυκατοικίες θα αποκτήσουν επιπρόσθετα τετραγωνικά προς πώληση, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν τον εκσυγχρονισμό τους. Αυτό μπορεί να δώσει το έναυσμα για δομικές ενισχύσεις και εις βάθος ανακαινίσεις στα κτίρια της πόλης, αντιμετωπίζοντας όχι μόνο το στεγαστικό πρόβλημα αλλά και συνδράμοντας τον εκσυγχρονισμό του κτιριακού στόλου.
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Τα σχολεία στην Αθήνα δεν έχουν ανακαινιστεί εδώ και δεκαετίες. Ποιο σχολείο φαντάζεστε εσείς ως ιδανικό για τα παιδιά; Ποια η αξία της επαφής του ανθρώπου, από πολύ νεαρή ηλικία, με την αρχιτεκτονική;
Το σχολείο δεν είναι απλώς ένας χώρος εκπαίδευσης με κύρια μέριμνα την παραγωγή γνώσης αλλά οφείλει να συμβάλλει και στη διαμόρφωση ενός πολυδιάστατου πολιτισμού για κάθε μαθητή και να εμπνέει νέα βιώματα. Η αρχιτεκτονική ενός σχολείου σίγουρα επηρεάζει την ατμόσφαιρα αλλά και την εμπειρία της μάθησης και είναι γεγονός ότι εμπνευσμένοι χώροι συμβάλλουν ενεργά στη δημιουργικότητα, στην εξέλιξη και στην κοινωνική αλληλεπίδραση των μικρών πολιτών.
Θα πρότεινα η αλλαγή της εμπειρίας στα σχολεία της Αθήνας να ξεκινήσει από τους εξωτερικούς χώρους με έμφαση στην αναδιαμόρφωση των κήπων, των αθλητικών εγκαταστάσεων και γενικότερα των σημείων αναψυχής που προσφέρονται για φυσική δραστηριότητα και διασκέδαση. Με τον τρόπο αυτό πιστεύω ότι όχι μόνο θα τονωθεί η συγκέντρωση και η ευημερία των μαθητών αλλά θα επισημανθεί και η σημασία του ανοιχτού δημόσιου χώρου ως καταλύτη για τη διαμόρφωση όμορφων καθημερινών εμπειριών αλλά και ενός συνολικά κατάλληλου περιβάλλοντος παιδείας και εξέλιξης.
— Αρχιτεκτονική στην εποχή της κλιματικής κρίσης: Η βιωσιμότητα σχετίζεται μόνο με τα υλικά; Υπάρχουν τυπολογίες που σκέφτεστε ότι πρέπει να εξετάσουμε στην εποχή της ακραίας ζέστης στην Ελλάδα, στις πόλεις και στον δημόσιο χώρο τους;
Από τη γέννηση ενός πρότζεκτ, στόχος όλων των επιλογών είναι να γίνει το έργο σε όλα τα επίπεδα όσο το δυνατόν πιο βιώσιμο και, βεβαίως, να είναι ευαισθητοποιημένο όσον αφορά το αποτύπωμα που αφήνει στο περιβάλλον. Οι σωστές επιλογές ξεκινούν από το τι, το πού και το γιατί και, βεβαίως, από το πώς. Σε ό,τι αφορά τις πόλεις, θα πρέπει, νομίζω, να επικεντρωθούμε στο κενό, όχι τόσο στα κτίρια, ώστε να αντιμετωπίσουμε την πόλη συνολικά και να τη δούμε να γίνεται πιο βιώσιμη. Βεβαίως, πρέπει να εκμεταλλευτούμε στο έπακρο τις ήδη υπάρχουσες υποδομές και τους πόρους.
— Ποιες δράσεις πρέπει να γίνουν, δεδομένου του ζητήματος της ακραίας ζέστης, για την ύπαιθρο και την εξοχική κατοικία Ή το ξενοδοχείο;
Σε ό,τι αφορά την ύπαιθρο, σίγουρα πρέπει να διαχειριστούμε το αποτύπωμα κάθε έργου με ιδιαίτερη προσοχή και με περισσότερη ειλικρίνεια και ταπεινότητα να χρησιμοποιούμε τους όρους «πράσινο», «βιώσιμο», «βιοκλιματικό». Κάθε έργο επεκτείνεται και πέρα από τα δικά του όρια και οφείλουμε να το βλέπουμε ολιστικά, συμπεριλαμβανομένων των αναγκών του σε υποδομές και τους πόρους. Για ένα υπόσκαφο κτίριο, παραδείγματος χάριν, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τις συνέπειες που μπορεί να έχει η κατασκευή του σε ένα ευρύτερο επίπεδο και να δράσουμε ανάλογα. Και σίγουρα θα πρέπει στο μέλλον να εξετάσουμε πιο εφήμερες λύσεις για πολλά από τα μελλοντικά έργα στην ύπαιθρο και στα νησιά που αφορούν κυρίως κατοικίες και καταλύματα προσωπικής διαμονής.
— Με αφορμή κάποια πραγματικότητα που αφορά γενικά τον αρχιτεκτονικό κόσμο, ποια πιστεύετε ότι είναι η μεγάλη επόμενη πρόκληση για το γραφείο σας; Τι θέλετε να πετύχετε, να δημιουργήσετε, να επιλύσετε;
Eπιβάλλεται να επενδύσουμε στους ανοιχτούς χώρους, ώστε να μπορέσουμε να εξελίξουμε την πόλη μας αλλά και την κοινωνία μας σε βάθος χρόνου·να προσφέρουμε καλύτερες συνθήκες στέγασης στους ανθρώπους που μένουν ήδη εδώ και να προσελκύσουμε κι άλλους. Σε ό,τι αφορά τα δικά μας όνειρα, περισσότερο από κτίρια στην Ελλάδα, θα έλεγα ότι επιθυμούμε να ασχοληθούμε με την κλίμακα του αστικού σχεδιασμού.
Αυτό που μας προβληματίζει, και τολμώ να πω ότι μας στενοχωρεί, είναι ότι δεν βλέπουμε να υπάρχει ένα μεγαλύτερο όραμα, μια στρατηγική για την εξέλιξη των πόλεων, της υπαίθρου αλλά και των νησιών μας. Ποια θέλουμε να είναι η εξέλιξη της κοινωνίας μας και πώς θα διασφαλίσουμε τον χαρακτήρα του τόπου μας ώστε, σε βάθος χρόνου, να διατηρήσουμε την ιδιαίτερη ταυτότητά του που ελκύει εμάς και τους ξένους, και θα την απολαύσουν και οι επερχόμενες γενιές;
Λιάνα Ποτηροπούλου
Potiropoulos + Partners Architecture
Η Λιάνα Ποτηροπούλου και ο Δημήτρης Ποτηρόπουλος έχουν δεκαετίες επιτυχιών εντός και εκτός Ελλάδας και ένα παρόν ιδιαιτέρως δυναμικό, που αναπτύσσεται μέσω του γραφείου τους Potiropoulos+Partners Architecture. Μας μιλά για τη σημερινή όψη της Αθήνας και τις δυναμικές που αναπτύσσονται εντός, αλλά και για τις δράσεις που πρέπει να γίνουν (και μέσω της αρχιτεκτονικής) για να αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση.
— H Αθήνα σήμερα: Ποια είναι η εξελικτική πορεία που έχει πάρει η πόλη μας; Σε αυτήν τη στρατηγική ποια είναι τα δυνατά σημεία και ποια τα τρωτά, κατά την άποψή σας;
Η Αθήνα αυτήν τη στιγμή εξελίσσεται δυναμικά, μετατoπίζοντας το κέντρο βάρους της προς τον Νότο. Σε αυτό έχει συμβάλει κατά κύριο λόγο η εμβληματική αστική ανάπτυξη του Ελληνικού, σε συνδυασμό με την ανάπλαση του Φαληρικού Όρμου. Κατά την άποψή μου, η στρατηγική αυτή είναι απόλυτα σωστή, καθώς ενισχύει τη σχέση της πόλης μας με τη θάλασσα, αξιοποιώντας και αναδεικνύοντας το παράκτιο μέτωπο. Στη μετατόπιση αυτή έχει συμβάλει και η ανάπτυξη της λεωφόρου Συγγρού με σημαίνουσες επενδύσεις ιδιαιτέρως στον τομέα του πολιτισμού, π.χ. με το ΚΠΙΣΝ και τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Στον αντίποδα, όμως, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στo να κρατηθεί ισορροπία με την πόλη με την αναβάθμιση του κέντρου της, για να εξακολουθεί να είναι το επίκεντρο της δραστηριότητας, συμβάλλοντας στην πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη. Μία ακόμα παράμετρος που θα πρέπει να λάβει υπόψη η πολιτεία στη χωροταξική πολιτική της είναι ότι με την αναβάθμιση του παράκτιου μετώπου η αξία των ακινήτων ανεβαίνει και αυτό πολλές φορές οδηγεί σε ανακατατάξεις του πληθυσμιακού μείγματος, κάτι που δεν είναι πάντοτε ωφέλιμο κοινωνιολογικά.
«Η αρχιτεκτονική αφήνει αποτύπωμα στη φύση, μας απασχολεί ιδιαίτερα η έκφραση του σεβασμού μας προς αυτήν».
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Μπορεί να συμβάλει η αρχιτεκτονική στο στεγαστικό πρόβλημα της Αθήνας και, αν ναι, με ποιους τρόπους;
Το στεγαστικό πρόβλημα επιλύεται με πολιτικές παρεμβάσεις. Οι αρχιτέκτονες μπορούν να σχεδιάσουν κατοικίες που να είναι προσιτές στον πληθυσμό και να βελτιώσουν την ποιότητα των υφιστάμενων. Επιπλέον, μπορούν να σχεδιάσουν κατοικίες πιο ανθεκτικές στις καταστροφές και πιο βιώσιμες περιβαλλοντικά. Σίγουρα η αρχιτεκτονική μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των κατοίκων των πόλεων. Ωστόσο, δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα μόνη της.
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Τα σχολεία στην Αθήνα δεν έχουν ανακαινιστεί εδώ και δεκαετίες. Ποιο σχολείο φαντάζεστε εσείς, ως αρχιτέκτονας, ως ιδανικό για τα παιδιά; Ποια η αξία της επαφής του ανθρώπου, από πολύ νεαρή ηλικία, με την αρχιτεκτονική;
Όταν εξετάζουμε την εκπαίδευση των παιδιών, πρέπει να υπερβαίνουμε την εργονομία και να σκεφτόμαστε την αρχιτεκτονική ως εκπαιδευτικό εργαλείο. Συνήθως, όταν φανταζόμαστε ένα σχολείο ή μια τάξη, αμέσως το μυαλό πάει στο παραδοσιακό μοντέλο με σειρές θρανίων, έναν μαυροπίνακα και τον δάσκαλο στο μπροστινό μέρος της τάξης να δίνει διαλέξεις. Ωστόσο, έχετε αναρωτηθεί γιατί τα περισσότερα σχολεία σε όλο τον κόσμο, εδώ και 300 χρόνια, έχουν ακόμα αυτήν τη διαμόρφωση;
Οι μέθοδοι διδασκαλίας έχουν αλλάξει, αλλά μόνο ένα ποσοστό των έργων έχει ακολουθήσει. Με την εμφάνιση εναλλακτικών μεθόδων διδασκαλίας, όπως η ανεστραμμένη τάξη, η ολιστική εκπαίδευση, ο κονστρουκτιβισμός, στον τομέα της αρχιτεκτονικής η σχέση σχεδιασμού και εκπαίδευσης έχει αποκτήσει εξέχουσα θέση, ειδικά όταν πρόκειται για την εκπαίδευση των παιδιών. Η σχέση αρχιτεκτονικής, φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας είναι γνωστή. Ο κοινός τόπος είναι ένα σχέδιο που δεν λαμβάνει υπόψη μόνο την εργονομία όσον αφορά τα παιδιά αλλά τους δίνει τη θέση των συν-συγγραφέων, επιτρέποντας τη χωρική αναδιαμόρφωση, τις ανοιχτές διατάξεις και τα σχέδια που λειτουργούν βάσει φυσικών, πνευματικών και ψυχολογικών συστημάτων.
Επίσης, είναι λάθος να ρίχνουμε το κύριο βάρος των επενδύσεων στην εκπαίδευση των ενηλίκων, η παιδαγωγική ανάπτυξη θα πρέπει να ξεκινά από τη βρεφική ηλικία· η αρχιτεκτονική διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην πρώτη επαφή των παιδιών με το δομημένο περιβάλλον, για την ακρίβεια συνδιαπλάθει τα παιδιά μας.
— Αρχιτεκτονική στην εποχή της κλιματικής κρίσης: Η βιωσιμότητα σχετίζεται μόνο με τα υλικά; Υπάρχουν τυπολογίες που σκέφτεστε ότι πρέπει να εξετάσουμε την εποχή της ακραίας ζέστης στην Ελλάδα, στις πόλεις και στον δημόσιο χώρο τους;
Η αρχιτεκτονική την εποχή της κλιματικής κρίσης αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις. Οι αρχιτέκτονες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους την αειφορία και την προστασία του περιβάλλοντος κατά τον σχεδιασμό των κτιρίων και των υποδομών. Πολλοί αρχιτέκτονες επιλέγουν να χρησιμοποιούν βιώσιμα υλικά και να σχεδιάζουν κτίρια που είναι ενεργειακά αποδοτικά. Επιπλέον, η πλωτή αρχιτεκτονική είναι μια εναλλακτική λύση που εξετάζεται ως μέσο για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά επείγον να αυξηθεί η αναλογία του πρασίνου στα οικιστικά σύνολα για να μετριαστεί η επιβάρυνση της ακραίας ζέστης αλλά και για να βελτιωθεί η ποιότητα της ατμόσφαιρας και της ψυχικής υγείας των κατοίκων.
— Τι είδους θέματα πρέπει να εξετάσουμε στην εποχή της κλιματικής κρίσης - ζέστης σε ό,τι έχει να κάνει με την εξοχική κατοικία και τα ξενοδοχεία;
Για την εξοχική κατοικία και τα ξενοδοχεία θα πρέπει να επανεξετάσουμε και επαναξιολογήσουμε τη σχέση της αρχιτεκτονικής με τη φύση, από τη στρατηγική της πολιτείας που θα καθορίσει την ισορροπία του δομημένου με το αδόμητο περιβάλλον και τη χρήση υλικών και μεθόδων που βοηθούν στην αντιμετώπιση των θερμοκρασιακών μεταβολών μέχρι την επίτευξη μηδενικού ενεργειακού αποτυπώματος στα κτίρια και την αξιοποίηση όλων των υδάτινων πόρων.
— Ποια πιστεύετε ότι είναι η επόμενη μεγάλη πρόκληση για το γραφείο σας; Τι θέλετε να πετύχετε, να δημιουργήσετε, να επιλύσετε στα χρόνια που έρχονται;
Πιστεύω πως όλα τα ζητήματα που θέσαμε παραπάνω είναι καίρια· θα τα συνόψιζα ως τη διαλεκτική σχέση της αρχιτεκτονικής με τη φύση. Η αρχιτεκτονική αφήνει αποτύπωμα στη φύση, μας απασχολεί ιδιαίτερα η έκφραση του σεβασμού μας προς αυτήν.
Μαριάννα Ρέντζου
Point Supreme
Το γραφείο Point Supreme δικαίως μπορεί να δηλώνει, και να είναι, διεθνές. H Mαριάννα Ρέντζου, με παραστάσεις από το εξωτερικό αλλά και έργο που έχει αφήσει το ταυτοτικό χνάρι του γραφείου, έχει άποψη για το πώς μπορεί η αρχιτεκτονική να δράσει καταλυτικά σε κοινωνικό επίπεδο. Μας παραθέτει τις απόψεις της που κινούνται γύρω από την έννοια του άστεως σε μια εποχή πολύ δύσκολη λόγω κλιματικής αλλαγής.
— H Αθήνα σήμερα: Ποια είναι η εξελικτική πορεία που έχει πάρει η πόλη μας; Σε αυτήν τη στρατηγική ποια είναι τα δυνατά σημεία και ποια τα τρωτά, κατά την άποψή σας;
H Aθήνα έχει αρχίσει να μετατρέπεται σε προορισμό καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου και να επενδύει στη σχέση της με τη θάλασσα. Και τα δύο είναι δυνατά σημεία – η Αθήνα είναι μια συναρπαστική πόλη, ζωντανή και μη προβλέψιμη, κάτι που πολλές πόλεις του δυτικού κόσμου έχουν χάσει πλέον. Ο κίνδυνος είναι, βέβαια, να μετατραπεί σε ένα τεράστιο θεματικό πάρκο ή ξενοδοχείο ή σε μέρος ακριβό για τους ντόπιους. Αυτοί οι κίνδυνοι έχουν ήδη εμφανιστεί, το κέντρο μετατρέπεται μαζικά σε τόπο για τουρίστες, ενώ οι τιμές των ακινήτων ανεβαίνουν και απευθύνονται επίσης σε ξένους.
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Μπορεί να συμβάλει η αρχιτεκτονική στην αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος της Αθήνας και αν ναι, με ποιους τρόπους;
Σίγουρα η αρχιτεκτονική μπορεί να συμβάλει, σε κάθε πόλη. Αυτό είναι, πιστεύω, το κατεξοχήν αντικείμενο του επαγγέλματός μας. Δεν υπάρχει πιο ουσιαστικό και ενδιαφέρον ίσως θέμα από την κοινωνική κατοικία. Στο εξωτερικό, σε χώρες όπως το Βέλγιο και η Ισπανία, υπάρχουν καταπληκτικά παραδείγματα κτιρίων κοινωνικής κατοικίας, ενώ στην Ελβετία υπάρχουν τα cooperatives, πρότζεκτ κατοικίας με πρωτοβουλία των κατοίκων. Όλα αυτά όμως χρειάζονται την υποστήριξη αντίστοιχων νομοθετικών πλαισίων για να συμβούν.
«Η ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική είναι κατεξοχήν παράδειγμα βιωσιμότητας με την απλότητα και οικονομία της· οι τεράστιες βίλες στα νησιά που χτίζονται σήμερα είναι το αντίθετο».
— Αρχιτεκτονική και κοινωνία: Τα σχολεία στην Αθήνα δεν έχουν ανακαινιστεί εδώ και δεκαετίες. Ποιο σχολείο φαντάζεστε εσείς, ως αρχιτέκτονας, ως ιδανικό για τα παιδιά; Ποια η αξία της επαφής του ανθρώπου, από πολύ νεαρή ηλικία, με την αρχιτεκτονική;
Το θέμα του σχολείου το θεωρούμε εξίσου πολύ σημαντικό. Καταρχάς, να πούμε πως, ως νέοι γονείς, αισθανόμαστε ντροπή για το κτιριακό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν και περνούν τον περισσότερο χρόνο τους τα παιδιά μας. Ο χώρος, γενικά, καθορίζει ιδέες, συναισθήματα και συμπεριφορές. Ένας χώρος σε κακή κατάσταση ενδόμυχα γεννά απογοήτευση, παραίτηση, αδιαφορία.
Έχουμε επισκεφτεί πολλά σχολεία στο εξωτερικό, όπου υπάρχει φαντασία, προσοχή και φροντίδα στον τρόπο που λειτουργεί ο χώρος και βλέπει κανείς αμέσως τη διαφορά στη συμπεριφορά των παιδιών, που αποπνέουν χαρά, αυτοπεποίθηση, ενθουσιασμό. Είναι κάτι που είδαμε πρόσφατα στη νέα Αρχιτεκτονική Σχολή στη Μασσαλία που χτίσαμε και εγκαινιάσαμε τον Σεπτέμβρη: οι σπουδαστές είναι τόσο ενθουσιασμένοι με την εμπειρία του κτιρίου τους, που συνεχώς επινοούν νέους τρόπους να το χρησιμοποιούν. Για παράδειγμα, έχουν τοποθετήσει ένα πιάνο στο κεντρικό αίθριο και κάθε μέρα παίζουν μουσική. Τα σχολικά κτίρια πρέπει να εμπνέουν και να φέρνουν χαρά. Τα παιδιά αμέσως καταλαβαίνουν αν κάποιος έχει ενδιαφερθεί γι’ αυτά, αν είναι αποδέκτες αγάπης ή όχι.
Για εμάς, η αρχιτεκτονική είναι μια σημαντική έννοια. Φυσικά και είναι σπουδαίο ένας άνθρωπος να έχει επαφή μαζί της από μικρή ηλικία, αλλά δεν χρειάζεται να είναι επώνυμη ή σπουδαία. Αυτό που έχει σημασία είναι η «φροντίδα». Οι γλάστρες που τοποθετούνται στα σκαλάκια των ανώνυμων σπιτιών ή τα φρεσκοσοβατισμένα σοκάκια στα ελληνικά νησιά είναι, για παράδειγμα, κομμάτι της πολύτιμης αρχιτεκτονικής παιδείας που αξίζει να προσέξουν τα παιδιά· γενικά η φροντίδα του χώρου, και μάλιστα του κοινού.
— Αρχιτεκτονική στην εποχή της κλιματικής κρίσης: Η βιωσιμότητα σχετίζεται μόνο με τα υλικά; Υπάρχουν τυπολογίες που σκέφτεστε ότι πρέπει να εξετάσουμε στην εποχή της ακραίας ζέστης στην Ελλάδα, στις πόλεις και στον δημόσιο χώρο τους;
Η βιωσιμότητα είναι πολύ πέρα από τα υλικά, είναι μια έννοια μακροπρόθεσμη και έχει να κάνει γενικότερα με τον τρόπο που ζούμε. Για παράδειγμα, δεν είναι βιώσιμο να χτίσουμε καινούργια κτίρια όταν υπάρχουν παλιότερα σε αχρηστία. Δεν είναι βιώσιμο να φτιάχνουμε κτίρια που λειτουργούν με έναν συγκεκριμένο τρόπο, είναι προτιμότερα τα κτίρια που μπορούν να μεταβάλλονται ανάλογα με τις ανάγκες. Η βιωσιμότητα έχει να κάνει με την οικονομία, σημαίνει την πρόβλεψη εκείνη που μακροπρόθεσμα κάνει τα κτίρια και τις πόλεις να συνεχίζουν να λειτουργούν χωρίς να επιβαρύνουν συνεχώς το περιβάλλον. Η ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική είναι κατεξοχήν παράδειγμα βιωσιμότητας με την απλότητα και οικονομία της· οι τεράστιες βίλες στα νησιά που χτίζονται σήμερα είναι το αντίθετο. Στην εποχή της ακραίας ζέστης πρέπει να σκεφτούμε πως οι νέες τυπολογίες πρέπει να παράγουν σκιά και διαμπερή αερισμό, το αντίθετο του ήλιου και της ζέστης.
— Ποιες δράσεις πρέπει να γίνουν, βάσει του ίδιου ζητήματος της ακραίας ζέστης, για την ύπαιθρο και την εξοχική κατοικία ή το ξενοδοχείο;
Η ζωή στην ύπαιθρο θα ήταν η κατεξοχήν βιώσιμη τυπολογία για το μέλλον στην Ελλάδα, δηλαδή η μείωση του κτιριακού όγκου και η αύξηση του εξωτερικού του χώρου. Αυτό είναι μια ιδέα που επεξεργαζόμαστε τα τελευταία χρόνια, γι’ αυτό μελετήσαμε πρόσφατα τα «Παλιά αθηναϊκά σπίτια» του Άρη Κωνσταντινίδη, όπου παρατηρεί κανείς πως σε όλες εκείνες τις τυπικές, ανώνυμες λαϊκές κατοικίες ο εσωτερικός χώρος είναι εξαιρετικά μικρός, αλλά η ζωή του σπιτιού συμβαίνει στην αυλή, που βρίσκεται στο κέντρο του σπιτιού. Είναι η ίδια ιδέα με το παλαιότερο αίθριο.
— Με αφορμή κάποια πραγματικότητα που αφορά γενικά τον αρχιτεκτονικό κόσμο, ποια πιστεύετε ότι είναι η μεγάλη επόμενη πρόκληση για το γραφείο σας; Τι θέλετε να πετύχετε, να δημιουργήσετε, να επιλύσετε;
Γενικά, μας ενδιαφέρει πολύ η πόλη και θέλουμε να εστιάσουμε σε κτίρια που σχετίζονται με τη δημόσια ζωή. Μία από τις προκλήσεις είναι να κατασκευάσουμε κτίρια με διαφορετικές χρήσεις στην Ελλάδα: σχολείο, νηπιαγωγείο, φοιτητικές εστίες, παιδική χαρά, πλατεία κ.λπ. Η σύμπραξη λειτουργιών είναι επίσης κάτι που μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα, όπως αναφέραμε και πριν είναι μέρος της βιώσιμης ανάπτυξης: χώροι πολυλειτουργικοί και πολυχρηστικοί που αναφέρονται σε διαφορετικούς χρήστες. Μέσα από την ακαδημαϊκή μας καριέρα έχουμε ξεκινήσει και κάποιες έρευνες με φοιτητές από το Columbia στη Νέα Υόρκη και το EPFL στη Λωζάνη, που ελπίζουμε να καταφέρουμε να εκδώσουμε. Όλες οι έρευνες έχουν να κάνουν με την Ελλάδα, π.χ. με την ακτογραμμή της Αθήνας, την έλλειψη στέγης για τους εργαζόμενους στα νησιά λόγω του Αirbnb (π.χ. Σαντορίνη), τα παλιά αθηναϊκά σπίτια του Άρη Κωνσταντινίδη κ.ά.
