Ήξερα πως θα γίνω καλλιτέχνης ήδη από το δημοτικό. Ζωγράφο και ποιητή, έτσι με οραματιζόμουν αφότου θυμάμαι τον εαυτό μου. Το δεύτερο, βέβαια, δεν το κατόρθωσα, αλλά ας μην τα θέλουμε όλα δικά μας! Όμως το σχέδιο το κατείχα από πολύ νωρίς. Ήταν κάτι σαν χάρισμα. Το πρώτο μου βραβείο το πήρα σε έναν σχολικό διαγωνισμό όπου παρουσίασα δύο βιβλία, ένα με ζωγραφισμένα ποιηματάκια κι ένα άλλο με εικόνες αντιγραμμένες από περιοδικά. Το βραβείο συνόδευε χρηματικό έπαθλο με το οποίο ο πατέρας μού αγόρασε ένα καφετί κοστουμάκι και μαζί τα Άπαντα των Κρυστάλλη, Βαλαωρίτη και Παπαδιαμάντη. Ευτυχία!
- Ήρθα Αθήνα στα 19 μου, όταν έγινα δεκτός στην Καλών Τεχνών. Στη γενέτειρά μου, τη Θεσσαλονίκη, δεν υπήρχε βλέπεις αντίστοιχη σχολή. Αρχικά σκόπευα να φύγω στο εξωτερικό, όμως φίλοι ζωγράφοι, όπως ο Κώστας Λούστας, με έπεισαν να μείνω. Από τους πιο αγαπημένους δασκάλους στην ΑΣΚΤ ήταν ο Γιώργος Σαραφιανός, που μάλιστα με άφηνε να κοιμάμαι τα βράδια στο φροντιστήριο που είχε στην Ιθάκης. Αυτό ήταν κιόλας το πρώτο μου σπίτι στην πρωτεύουσα. Έκτοτε, άλλαξα πολλές γειτονιές, πάντοτε όμως κοντά στο κέντρο, ώστε να νιώθω τον ρυθμό της πόλης αλλά και να μπορώ να πηγαίνω σε όλες μου τις δουλειές περπατώντας.
- Αρχές δεκαετίας του ’70 βρίσκομαι στο Παρίσι για σπουδές, στην École Superieure des Beaux Arts. Διευρύνω τους καλλιτεχνικούς μου ορίζοντες, δραστηριοποιούμαι περισσότερο πολιτικά – ήταν το κλίμα της εποχής, ήταν βέβαια και η χούντα που είχαμε πίσω στην Ελλάδα. Επιστρέφοντας, οργανώθηκα, φαντάσου, στο ΕΚΚΕ. Διατηρώ το ενδιαφέρον μου για την πολιτική, ποτέ όμως δεν έκανα «στρατευμένη» τέχνη με τη στενή έννοια. Το 2001 με ξαναβρίσκει στην ΑΣΚΤ ως πρύτανη, θέση που διατήρησα ως το 2006, οπότε σιχάθηκα και τα παράτησα. Δεν είχα φιλοδοξίες αφενός, δεν με άφηναν κιόλας να κάνω τη δουλειά μου. Μόνη «κληρονομιά» για την οποία αισθάνομαι περήφανος το Τμήμα Θεωρίας. Η άλλη μου ιδέα, το Εργαστήρι Νέων Τεχνολογιών, δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Ας είναι!
- Αναζητώντας χώρο για σπίτι κι εργαστήριο ταυτόχρονα, κατέληξα ψηλά στου Γκύζη, όπου αγόρασα οικόπεδο κι έχτισα με τη βοήθεια συγγενών και φίλων και συγγενών. Ανεκτίμητη ήταν η συνδρομή του Βλάση Φρυσίρα. Τη χαίρομαι τη γειτονιά μου, είναι ήσυχη, ζεστή, ανθρώπινη. Γνωριζόμαστε, ξέρεις, μεταξύ μας οι περισσότεροι, αλληλοβοηθιόμαστε, συνδράμουμε σιωπηρά τους πιο αδύναμους, αν χρειαστεί. Πότε-πότε οργανώνουμε τσιμπούσια όπου καθένας συμβάλλει όπως δύναται, με κρασιά, τσίπουρα, μεζέδες, γλυκίσματα, κέφι προπάντων. Μακάρι να ήταν έτσι όλες οι γειτονιές, μονιασμένες στα εύκολα και στα δύσκολα.
- Είναι αφάνταστα αρτηριοσκληρωτικό το σύστημα με την τέχνη στην Ελλάδα. Καταρχάς, πουθενά στον κόσμο, εδώ και δύο αιώνες τουλάχιστον, δεν ζητούν από τους υποψηφίους να παραδώσουν στις εισαγωγικές εξετάσεις ακριβώς το ίδιο πράγμα, στο όνομα μιας δήθεν ισότητας. Αν είναι δυνατόν! Κι ενώ έχουμε σπουδαίους καλλιτέχνες, απουσιάζουν οι θεσμοί που θα στήριζαν τους ίδιους και την καλλιτεχνική δημιουργία εν γένει, από την εκπαίδευση μέχρι τους χώρους που θα την υποδεχτούν. Δείτε τι μπέρδεμα έχει γίνει με το ΕΜΣΤ, το οποίο από το ’96 περιμένουμε να ολοκληρωθεί ως πρότζεκτ. Το είχε ξεκινήσει ο Σταύρος Μπένος ως υπουργός Πολιτισμού, ζητώντας τη συνδρομή μου στο εικαστικό κομμάτι.
- Απευθύνθηκα με τη σειρά μου στην Άννα Καφέτση, μετέπειτα πρόεδρο, και στον Σάββα Κονταράτο, που αρχικά αρνήθηκαν, όμως ο σπουδαίος αυτός πολιτικός τους έπεισε να συμμετέχουν. Ήμασταν ο πυρήνας μιας επιτροπής που εντέλει έφτασε τα 25 άτομα, ορισμένα από τα οποία είχαν έρθει, μάλιστα, αυτόκλητα! Έκανα προσωπικά τη διαπραγμάτευση να αποκτήσει το ΕΜΣΤ τη συλλογή Κωστάκη, ώστε να μη βρεθεί να κάνει εγκαίνια με το Φιξ «άδειο». Όμως, στο μεταξύ έφυγε ο Μπένος και ήρθε ο «Μπένυ», οπότε η συλλογή κατέληξε στη Θεσσαλονίκη, εφόσον εκεί ήταν η εκλογική του περιφέρεια. Δεν άργησαν οι καθυστερήσεις στην εκτέλεση του έργου και οι παρεμβάσεις στη διοίκηση. Πολύ κουραστικά, πολύ ελληνικά, βέβαια, όλα αυτά.
- Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας οι τέχνες αλληλοσυμπλέκονται, αλληλοεπηρεάζονται, αλληλοσυμπληρώνονται. Είναι λάθος να ακολουθούμε ρεύματα και μόδες. Δεν υπάρχει καμία γραμμική συνέχεια στην τέχνη. Ένας ταλαντούχος δημιουργός μπορεί να παίρνει στοιχεία από πολλές διαφορετικές χρονικές περιόδους και τεχνοτροπίες, δίχως να παύει να είναι ο εαυτός του. Οι εποχές είναι που αλλάζουν και, βέβαια, τα μέσα. Από την πέτρα, το ξύλο και τον καμβά περάσαμε στον κινηματογράφο, στο βίντεο, στην ψηφιακή τέχνη… Σήμερα, πια, υπάρχει πληθώρα δυνατοτήτων κι εκφραστικών μέσων που θέτουν διαρκώς νέες προκλήσεις. Έχω δουλέψει με μελάνι, τέμπερα, ακουαρέλα, κηρομπογιά, μέταλλο, ακουαρέλα… Σκέψου ότι υπολογιστή έμαθα στα 70 μου κι έχω ενθουσιαστεί με τα χαρακτικά που μπορώ να κάνω εκεί! Ήδη πειραματίζομαι με πορτρέτα μεγάλων ζωγράφων. Να, δες εδώ, έχω ήδη κάνει Βαν Γκογκ, Τζακομέτι, Μπέικον…
- Η τέχνη συνδιαλέγεται διαρκώς με τις εφευρέσεις, τις επιστήμες, τις ιστορικές εξελίξεις, τα κοινωνικά κινήματα. Η Αναγέννηση συνδέεται με το μπαρόκ, ο Ελ Γκρέκο με την Αντιμεταρρύθμιση. Οι χώροι που ζωγραφίζει ο Τέρνερ στη Βρετανία τη δεκαετία του ’20 υπακούουν στη μη ευκλείδεια γεωμετρία, ο κυβισμός του Πικάσο εμπνέεται από τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν. Το ίδιο συμβαίνει με τη λογοτεχνία, την ποίηση κ.λπ. Από τους καλλιτέχνες που αγαπώ ξεχωρίζω τον Γιώργο Μπουζιάνη και τον Chaim Soutine, πίνακα του οποίου μου είχαν δωρίσει όταν ήμουν στο γυμνάσιο.
- Με την Ελένη, τη γυναίκα μου, γνωριστήκαμε το ’62 στη γιορτή του Χρήστου του Βαλαβανίδη. Την είδα, μου γυάλισε, είχα πιει και 1-2 ποτηράκια, την πλεύρισα, ανταποκρίθηκε και το κακό δεν άργησε! Από διαβολεμένη σύμπτωση, την ίδια μέρα είχα ζωγραφίσει έναν άγγελο που κρατούσε έναν κρίνο. Άλλη σύμπτωση, το διδακτορικό που έκανε στη Γαλλία πάνω στον Παπαδιαμάντη, συγγραφέα που από παιδί επίσης λάτρεψα. Περάσαμε λύπες και χαρές, αποκτήσαμε τρεις κόρες και, ναι, τόσα χρόνια μετά παραμένουμε ευτυχισμένοι που είμαστε μαζί. Εκείνη, να σου πω, θα ήθελε κι έναν γιο, εμένα πάλι δεν μου έλειψε, πάντα μου άρεσαν τα κοριτσάκια.
- Είμαι αθεράπευτα εργασιομανής. Σαν τον καρχαρία ένα πράμα, που άμα σταματήσει να κινείται, πεθαίνει. Αν με δεις να κάθομαι, σίγουρα κάτι δεν πάει καλά! Καταγίνομαι διαρκώς με κάτι. Αν δεν έχω κάποια καινούργια δουλειά στα σκαριά, χαλάω τα παλιά μου έργα και τα ξαναφτιάχνω. Όταν χρειάζομαι χαλάρωση ασχολούμαι με τον κήπο – δεν είναι μεγάλος, αλλά είναι το καμάρι μου. Διαβάζω, επίσης, πολύ – ποίηση, λογοτεχνία καθώς και φιλοσοφία, ειδικά το τελευταίο διάστημα. Τελείωσα πρόσφατα την Ελληνική Ιδιαιτερότητα του Κορνήλιου Καστοριάδη και την Κριτική στη Μεταφυσική του Παναγιώτη Κονδύλη, που πολύ απόλαυσα. Μικρός ήμουν, ξέρεις, δυσλεκτικός και αυτός είναι ο κύριος λόγος που δεν κατάφερα να μάθω να μιλάω ποτέ μια ξένη γλώσσα. Το ξεπέρασα στη Μεταπολίτευση, όταν χρειάστηκε να εκφωνήσω λόγο σε συγκέντρωση του ΕΚΚΕ στη θέση ενός άλλου συντρόφου. Φοβούμενος το χειρότερο, μιλούσα αργά, τάχα αποφασιστικά και με τέτοιο στόμφο, που ενθουσίασα τους ακροατές! Παθαίνω ακόμα καμιά φορά τέτοιες κρίσεις. Κάποτε, σε μια ραδιοφωνική εκπομπή με τον Μανόλη Αναγνωστάκη, έκανα τέσσερις ώρες να διαβάσω ένα κείμενο λίγων σελίδων.
- Νιώθω ολοκληρωμένος σαν άνθρωπος και τυχερός, αφού κατάφερα τα περισσότερα από όσα επιθυμούσα. Δεν έπαψα ποτέ να είμαι ανοιχτός σε γνώσεις, ιδέες, αναζητήσεις, εμπειρίες. Μεγαλώνοντας κανείς, βέβαια, εμφανίζει και προβλήματα υγείας. Ου γαρ έρχεται μόνον, που λένε. Έχω μια αρθρίτιδα που με ταλαιπωρεί καιρό τώρα, τιμόνι στο χέρι δεν μπορώ να πιάσω. Δεν το χρειάζομαι πια, όμως. Ούτε να ξαναγινόμουν νέος, ούτε να ζούσα πάλι απ’ την αρχή θα ήθελα. Φτάνει τόσο. Ζωή κι αυτή, ε;
Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO τον Απρίλιο του 2014
σχόλια