— Γύρω μας επικρατεί αληθινός ζόφος, κυρίως λόγω του αστυνομικού ρεπορτάζ των τελευταίων ημερών. Πώς νιώθεις ως ένας άνθρωπος που παράγει πολιτισμό τη στιγμή που έρχονται στο φως όλα αυτά τα εγκλήματα; Πώς είναι να κάνεις πολιτισμό μέσα σε αυτές τις κοινωνικές συνθήκες;
Δεν κάνεις πολιτισμό παρά τις δεδομένες συνθήκες. Κάνεις πολιτισμό ακριβώς επειδή υπάρχουν αυτές οι συνθήκες, κοιτάζοντας το τέρας και αναγνωρίζοντάς το. Αλίμονο αν κάποια στιγμή δεν το διακρίνουμε.
Εκείνο που με ικανοποιεί είναι η ανάδειξη αυτού του ζόφου, γιατί ξεσκεπάζεται και ο ζοφερός τρόπος με τον οποίο καλύπτεται. Δεν αναδεικνύεται μόνο το έγκλημα αλλά και το ψέμα της αγίας ελληνικής οικογένειας, του καθωσπρέπει οικογενειάρχη που δεν έδωσε ποτέ δικαίωμα. Δεν μπορούν να κρυφτούν, ρε παιδί μου, αυτοί που λένε ότι «ήταν δώδεκα, αλλά φαινόταν δεκαεπτά», και αυτό ξεστομίζεται από κάτι τύπους με γραβάτες στις τηλεοράσεις, ενίοτε και από δημοσιογράφους, όλους αυτούς που κανονικοποιούν το τέρας.
Άρα νιώθω ότι αυτό το ξεσκέπασμα –και ελπίζω να μην ξεφουσκώσει, γιατί τα έχουμε ξαναπεί αυτά τα πράγματα– έρχεται να μας δείξει όχι μόνο το σκοτάδι αλλά κυρίως το ψεύτικο φως. Και δεν θέλω να ξανακούσω ατάκες του τύπου «είναι επίτροπος σε εκκλησία, άρα είναι καλός άνθρωπος».
Επιπλέον, ανοίγει και μια συζήτηση για το πώς διαχειρίζεσαι ένα θύμα, πόσο αδηφάγα, ανερυθρίαστα βγάζεις τη μαρτυρία ενός δωδεκάχρονου παιδιού, πόσο εύκολα υψώνεις το δάχτυλο της ηθικής.
Ειλικρινά, με τρομάζει αυτή η βία, αλλά δεν πίστεψα ούτε μία στιγμή ότι δεν προϋπήρχε, ότι όλα ήταν καλώς καμωμένα. Εγώ αυτές τις ιστορίες τις θυμάμαι. Υπήρχαν και στην πόλη μου, στα παιδικά μου χρόνια, πάντα. Αυτός ο φόβος αφορούσε και όλες εκείνες τις πολύ κοινότοπες συμβουλές που μας έδιναν οι γιαγιάδες και οι μαμάδες: «Μην παίρνεις καραμέλες από αγνώστους, μη μένεις σε δωμάτιο μόνη σου με κανέναν, ούτε με τον θείο, ούτε με τη θεία, ούτε με τον νονό, ούτε με τον γείτονα, μην αφήνεις κανέναν να σε ακουμπάει». Τα έλεγαν με έναν τρόπο καλυμμένο γιατί δεν είχαν την παιδεία να τα πουν αλλιώς.
Καταλήγεις στα «πεζά» πράγματα, ότι χρειάζεται παιδεία, παιδεία, παιδεία που δεν αφορά μόνο τις επετείους ‒«ζήτω η 28η Οκτωβρίου», «ζήτω η 25η Μαρτίου», για κάποιον λόγο η 17η Νοεμβρίου δεν αναφέρεται πολύ–, ενώ δεν γίνεται ανοιχτά η κουβέντα στα ίδια τα παιδιά για το πώς να προστατεύουν τον εαυτό τους, ώστε όταν γίνουν γονείς να πουν στα δικά τους παιδιά πώς να προστατεύονται.
Το πρόβλημα είναι δομικό και πέρα από τους συναισθηματισμούς, το πέσιμο από τα σύννεφα και το σοκ, δεν συζητάμε για την ουσία: την παιδεία, την πρόληψη, τις συστημικές λύσεις. Είναι τόσο βαθύ το πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας που οι γυναίκες ενίοτε δεν έχουμε επίγνωση, την παιδεία να καταλάβουμε τι σημαίνει κακοποίηση.
Μπορεί μια γυναίκα να παραπλανηθεί στο όνομα μιας δήθεν διεκδίκησης, αγαπητικής τάχα, και της παραφοράς: «σου μιλάω έτσι, σε καταπιέζω, σε χτυπάω επειδή σε αγαπάω και σε θέλω μόνο δικιά μου». Και μετά οφείλεις να έχεις τρόπο ως πολιτεία να προστατέψεις αυτήν τη γυναίκα όταν φύγει από το σπίτι της, να ξέρει πού να πάει και πού να ζητήσει βοήθεια.
Το ότι έχουν ανοίξει όλες αυτές οι συζητήσεις μαζί δημιουργεί έναν οχετό που έπρεπε να μας πλημμυρίσει μπας και καταλάβουμε ότι αυτά τα σκατά δεν ανήκουν μόνο σε άλλους, είναι και στα σπίτια μας, και στις γειτονιές μας, και παντού.
Με την υποστήριξη του Ιδρύματος μπορείς να κάνεις μεγαλύτερη φασαρία, αλλά γυρνάνε τα κεφάλια ακόμα και εκείνων που διαφωνούν ή σε βρίζουν – το γνωστό «τρίζουν τα κόκαλα του Ωνάση». Είναι επιλογή να σε βρίζουν άνθρωποι όταν για σένα αυτό είναι τιμητικό.
— Κι όλο αυτό έρχεται τη στιγμή που η μεγάλη φετινή παραγωγή της Στέγης είναι το «Σπιρτόκουτο», ένα μιούζικαλ, μια αναπάντεχη πρόταση που βασίζεται στο πρώτο σύγχρονο κινηματογραφικό έργο που έβγαλε στην επιφάνεια όλη αυτήν τη σαπίλα της ελληνικής οικογένειας με διαφορετικό τρόπο από τον οποίο την παρουσιάζαν μέχρι τότε οι ελληνικές ταινίες.
Να σου πω κάτι; Εγώ μεγάλωσα σε ένα ιδιόρρυθμο σπίτι, από αυτά που δεν καταλαβαίνεις ότι είναι ιδιόρρυθμα μέχρι να φύγεις και να δεις άλλα σπίτια, στο οποίο απαγορεύονταν οι ελληνικές ταινίες. Εγώ δεν έχω δει παλιό ελληνικό κινηματογράφο.
— Σοβαρά; Θέλεις να μου πεις την προσέγγιση των γονιών σου σε αυτό;
Ναι, έχει ενδιαφέρον. Δεν ήταν τόσο μονοδιάστατοι όσο πίστευα. Καταρχάς, υπήρχε η γενική τοποθέτηση ότι η τηλεόραση είναι το χαζοκούτι, οπότε απαγορευόταν η τηλεόραση συνολικά. Επιτρέπονταν συγκεκριμένα προγράμματα, που αν το σκεφτείς δεν ήταν αυτό που λέμε ό,τι πρέπει για παιδιά. Επιτρεπόταν ο Σέρλοκ Χολμς, για να εξασκούμε τα αγγλικά μας, ο Ηρακλής Πουαρό, γενικά ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, η Άγκαθα Κρίστι, ιστορίες μυστηρίου.
— Σαν να λέμε κλασικά βρετανικά προγράμματα με ενδιαφέρον περιεχόμενο για τα παιδιά.
Εντελώς. Το ίδιο με τα αναγνώσματα. Πρέπει να ήμουν επτά χρονών όταν ο πατέρας μου μού έδωσε το «The Hound of the Baskervilles», που τα αγγλικά του ήταν πολύ απαιτητικά, αλλά επειδή ήταν ιστορία μυστηρίου και τρόμου ήθελα να δω τι θα γίνει παρακάτω.
— Για ένα διάστημα, θυμάμαι, το «Dr Jekyll and Mr Hyde» ήταν στα λογοτεχνικά βιβλία για το Lower.
Εννοείται. Εγώ σκέψου ότι ήμουν επτά-οκτώ χρονών και βλέπαμε πράγματα και για να εξασκούμε το μυαλό μας, π.χ. ποιος είναι ο δολοφόνος, και τα αγγλικά μας με μια ωραία αισθητική. Υπήρχε αυτή η διάθεση για κουλτούρα, Ταρκόφσκι, Μπέργκμαν, τα είδαμε όλα αυτά πολύ νωρίς. Άρεσε πολύ ο Μπένι Χιλ –πάρε και κατάλαβε– και ο Χάρρυ Κλυνν, ένας συγκλονιστικός για μένα καλλιτέχνης.
Οι ελληνικές ταινίες θεωρούνταν στο σπίτι μου υποκουλτούρα. Δεν λέω ότι είναι, λέω τι θεωρούνταν. Με κάποιες εξαιρέσεις. Ο πατέρας μου θεωρούσε τεράστιο ηθοποιό τον Θανάση Βέγγο, που ήταν υπέροχος, αλλά εμένα μου προκαλούσε θλίψη, όπως και ο Τσάρλι Τσάπλιν, οπότε δεν τα έβλεπα. Η γιαγιά μου επίσης δεν τα ήθελε. Στο σπίτι της βλέπαμε πολύ Ζακ Ιβ Κουστό.
— Οπότε δεν ήρθες σε επαφή με τα στερεότυπα του ελληνικού κινηματογράφου όσο ήσουν παιδί.
Όχι, καθόλου. Η γιαγιά μου μού έλεγε ότι οι ελληνικές ταινίες, με όλο αυτό το γέλιο, υπενθυμίζουν ακριβώς αυτό, τον ζόφο της ελληνικής οικογένειας στην οποία δεν μπορεί να παντρευτεί ο γιος αν δεν παντρέψει πρώτα την αδελφή, δεν μπορεί να παντρευτεί η άσχημη κόρη αν δεν έχει προίκα, εκεί όπου μια αυλή, με αυτόν τον ρομαντικό, νοσταλγικό, σκηνοθετικά εξωραϊστικό τρόπο, έδειχνε τι ωραία που ήταν στις γειτονιές, όλοι μαζί.
Δεν είχε μόνον καλά αυτή η εγγύτητα. Δεν μπορούσες να κρύψεις τίποτα. Κι όταν δεν έχεις ιδιωτικότητα, δεν έχεις ελευθερία. Έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει στην Αθήνα, να δει τι ο πατέρας μου στις ελληνικές ταινίες; Την Αθήνα μετά την Κατοχή, την οποία είχε ζήσει; Αχ, η Αθήνα τι υπέροχη που ήταν! Οι άνθρωποι, όμως, ήταν εξαθλιωμένοι. Για κάποιους που τα είχαν ζήσει ήταν απλώς υπενθύμιση της εξαθλίωσης.
Η μητέρα μου, από την άλλη, μου έλεγε «να δω τι, την κοινωνική αγχόνη; Την οικογένεια με τον πάτερ φαμίλια, τον άντρα που θεωρεί αυτονόητο να ρίξει σφαλιάρα και δεν τρέχει τίποτα;». Συζητήσεις που κάνουμε τώρα στο δικό μου σπίτι γίνονταν τη δεκαετία του ’80 σε σχέση με τα στερεότυπα που καλλιεργούσαν οι ελληνικές ταινίες.
Μου κάνει εντύπωση που τα θυμάμαι αυτά, γιατί μπορεί να μην τις έχω δει, αλλά ξέρω περί τίνος πρόκειται. Τελικά, ίσως δεν είδαμε ελληνικές ταινίες γιατί ήταν υπενθυμίσεις διαφορετικών τραυμάτων, και λιγότερο επειδή δεν ήταν αποδεδειγμένη η καλλιτεχνική τους αξία.
— Μιλάμε για πολιτιστικά προϊόντα ανάμεσα στα οποία υπάρχουν τίτλοι όπως «Τον αράπη κι αν τον πλένεις», και είναι ok να παίζονται ακόμα και σήμερα.
Ακριβώς. Άρα το Σπιρτόκουτο νομίζω ότι είναι μια πολύ σημαντική ελληνική ταινία. Μπορώ να πω ότι έχω αισθανθεί το ίδιο με το Από την Άκρη της Πόλης και τον Δεκαπενταύγουστο του Γιάνναρη. Το Σπιρτόκουτο ήρθε κι έριξε βόμβα μες στο σπίτι σου. Το δικό μου σπίτι δεν του έμοιαζε ως προς τους χαρακτήρες. Όμως το αναγνωρίζω. Έχω δει πολλά τέτοια.
Το δικό μου Σπιρτόκουτο δεν ήταν σαν κι αυτό. Ήταν αλλιώτικο, με πλήθος τραυμάτων, νοσηρών καταστάσεων, προβληματισμών, με τοξικότητα, ατελείωτες εντάσεις, χαρακτήρες που δεν θα έπρεπε ποτέ να είναι κάτω από την ίδια στέγη. Αν μη τι άλλο, αυτή την ένταση την ξέρω. Άλλες λέξεις, άλλες αγωνίες, άλλες αναφορές, αλλά και η μανία μιας οικογένειας που λέει στο τέλος «γιατί δεν το διαλύουμε τόσο καιρό;». Για τα παιδιά; Για το σπίτι; Ποιος θα το πάρει; «Κι εγώ μετά θα νοικιάζω;». Από φόβο για το τι θα ακολουθήσει; Κυρίως λόγω της ψευδαίσθησης ότι ζεις για πάντα ή ότι θα ξανάρθεις και θα το κάνεις αλλιώς.
Αυτή η εξοικείωση με την κακοποίηση όμως είναι μεγάλη παγίδα και ξεκινά πολύ νωρίς. Μεγαλώνοντας νομίζεις ότι μπορείς να τη διαχειριστείς ή τη δικαιολογείς. Οι ήρωες του Σπιρτόκουτου συμπυκνώνουν αυτήν τη ματαίωση των μεγάλων προσδοκιών που σε μια περίπτωση μπορεί να είναι να γίνει ο γιος γιατρός, σε άλλη να ανοίξει μαγαζί στον Κορυδαλλό, όπως είναι και η υπόθεση του έργου.
Το έργο αγγίζει το βάρος της ματσίλας, «πρέπει να είμαι ο άντρας του σπιτιού, ο κουβαλητής, να βγάζω λεφτά, να έχω τον έλεγχο». Και φυσικά ο ρόλος της γυναίκας σε όλα τα έργα του Οικονομίδη είναι κομβικός. Ο Οικονομίδης είναι λες και λειτουργεί προφητικά. Αυτό κάνουν οι καλλιτέχνες. Είναι πλάσματα που διακρίνουν τον ψίθυρο πριν γίνει κραυγή.
— Το «Σπιρτόκουτο» έκανε πρεμιέρα το 2002 σε μια Ελλάδα που περίμενε τους Ολυμπιακούς Αγώνες και εξωτερικά δεν είχε καμία σχέση με αυτό που έδειχνε η ταινία.
Δηλαδή όσο περίμεναν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, δεν τον άκουγαν τον γείτονα; Δεν την πλάκωνε τη γυναίκα του από πάνω; Δεν άκουσαν καμία γυναίκα να κλαίει; Καμία πόρτα να χτυπάει στις τρεις τα ξημερώματα; Ε, όταν οι άλλοι κοιτούσαν την Τελετή Έναρξης, ο Οικονομίδης άκουγε τι συνέβαινε στο διπλανό διαμέρισμα.
— Εν τω μεταξύ, το κτίριο της Στέγης λειτουργεί συχνά ως καμβάς όπου καθετί που προβάλλεται πάνω του είναι μια ξεκάθαρη πολιτική θέση. Στο block party προβάλλατε, μεταξύ άλλων, την ατάκα «φτιάξτο το μπουρδέλο» από την ταινία. Σηκώνει πολλές αναγνώσεις.
Γι’ αυτό το ζήτησα. Ξεκινώντας από αυτό που διάβαζα εγώ, σε μένα, κοιτάζοντας τη Στέγη, «φτιάξτο το μπουρδέλο». Είναι πολλά που πάνε στραβά γύρω μας. Τι να πρωτοφτιάξεις; Αλλά το πρώτο βήμα είναι να παραδεχτείς ότι κάτι δεν πάει καλά, ξεκινώντας με ριζικές αλλαγές στον εαυτό σου.
— Γι’ αυτό θέλεις η Στέγη να παίρνει θέση σε όσα την αφορούν;
Σε αυτά που πιστεύουμε ότι έχει νόημα. Κακά τα ψέματα, η Στέγη είναι παιδί του Ιδρύματος Ωνάση. Μπορούμε να μιλάμε και καλούνται να μας ακούσουν συχνά αυτοί που δεν θα άκουγαν τέτοια λόγια. Αν μιλούσα μόνο ως επικεφαλής ενός καλλιτεχνικού οργανισμού, θα με άκουγαν ως επί το πλείστον οι άνθρωποι με τους οποίους συμφωνούμε από πριν.
Με την υποστήριξη του Ιδρύματος μπορείς να κάνεις μεγαλύτερη φασαρία, αλλά γυρνάνε τα κεφάλια ακόμα και εκείνων που διαφωνούν ή σε βρίζουν ‒ το γνωστό «τρίζουν τα κόκαλα του Ωνάση». Είναι επιλογή να σε βρίζουν άνθρωποι όταν για σένα αυτό είναι τιμητικό.
— Το «τρίζουν τα κόκαλα του Ωνάση» πρέπει να έχει γίνει inside joke μεταξύ των εργαζομένων στη Στέγη.
Είναι το hashtag #trizoun. Στη συντριπτική πλειοψηφία, για να μην πω στην απόλυτη, είμαστε περήφανοι για κάθε σχόλιο που προηγείται αυτής της φράσης. Με μια στοιχειώδη προσέγγιση της ζωής του Ωνάση, σίγουρα δεν τρίζουν.
— Στο μπουρδέλο* του ελληνικού πολιτισμού τι πρέπει να φτιαχτεί;
Μωρέ, δεν θέλω να το λέω μπουρδέλο. Τα μπουρδέλα είναι επιχειρήσεις και οι sex workers επαγγελματίες που ευτυχώς υπάρχουν, και μακάρι να λειτουργούν όλα σωστά για να προστατεύονται οι εργαζόμενες και οι εργαζόμενοι.
Δεν μπορώ να σου πω καν τι είναι «ελληνικός πολιτισμός». Δεν υπάρχει ένας πολιτισμός. Δεν πιστεύω στον όρο. Έτσι κι αλλιώς, οι ορισμοί δεν με αγγίζουν.
— Θεωρητικά, κάτω από την ομπρέλα του ελληνικού πολιτισμού μπαίνουν πολλά πράγματα.
Με τρομάζει και μόνο που το ακούω. Αν ρωτούσες σε παιχνίδι γνώσεων «ποια από τις παρακάτω εικόνες πιστεύετε ότι ανταποκρίνεται στη λεζάντα “ελληνικός πολιτισμός”;», (α) Ο πολιτιστικός σύλλογος χρυσαυγιτών με την ελληνική σημαία, (β) η παρέλαση του απόδημου ελληνισμού στην 5η Λεωφόρο, (γ) ένας επιτάφιος με εξαπτέρυγα, (δ) ο Ευριπίδης Λασκαρίδης, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, ο Γιάννης Οικονομίδης, ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης…, κάτι μου λέει ότι δεν θα επέλεγαν το (δ). Και αν είχε φωτογραφία του Ευριπίδη στο Ελενίτ, θα έλεγαν «ελπίζω όχι το (δ)!».
— Στα 12 χρόνια της Στέγης έχει σχηματιστεί μια γενιά καλλιτεχνών που την έχετε στηρίξει πολύ, είναι πλέον συνδεδεμένοι με το Ίδρυμα. Έχουν παρουσιάσει πολλές δουλειές, έχουν βοηθηθεί με υποτροφίες. Τώρα περνάμε στην επόμενη;
Είναι ωραίο και περίεργο που μεγάλωσαν. Ο Δημήτρης Καραντζάς μεγάλωσε. Πώς γίνεται αυτό; Δεν μπορώ να το δεχτώ!
— Έχετε τον (σ.σ. μουσικό που συμμετέχει στο πρόγραμμα Onassis AiR) Odydoze, που είναι δεκαοκτώ.
Και είναι γαμάτος. Δεν γίνεται να μην κοιτάξεις εκεί. Το θέμα είναι όχι πώς θα εμπιστευτείς εσύ τη νέα γενιά αλλά πώς θα σε εμπιστευτεί εκείνη. Όχι για να κάνει αυτό που της λες αλλά για να έρθει να σου πει τι σκέφτεται.
— Σε απασχολεί να φέρεις αυτήν τη νέα γενιά θεατών στη Στέγη;
Θέλουμε κοινό που μόλις γεννιόταν όταν βγήκε το «Σπιρτόκουτο». Αυτό είναι το στοίχημα. Για μένα θα είναι τεράστια αποτυχία να δω μόνο συνομηλίκους μου. Νομίζω ότι ακριβώς επειδή έχουμε αυτή την αγωνία, δεν θα συμβεί. Έχουμε και εργαζομένους που είναι σε αυτές τις γενιές. Δεν γίνεται να διαχειριστώ εγώ τα social media.
— Μια και το αναφέρεις, πώς χειρίζεσαι το θέμα των social media με τις κόρες σου;
Εγώ δεν έχω Facebook, έχω φύγει εδώ και πολλά χρόνια. Πρόσφατα χάκαραν τον λογαριασμό μου στο Instagram. Ήταν λίγο τρομακτικό. Παίρνοντας το νούμερο του τηλεφώνου μου, που ήταν συνδεδεμένο, μου έστειλαν μήνυμα στο WhatsApp, που έλεγε στα αγγλικά «γεια σου, Αφροδίτη Παναγιωτάκου, εγώ χάκαρα τον λογαριασμό σου, δεν θέλω να σου κάνω κακό, αν ήθελα θα το είχα ήδη κάνει, έτσι βγάζω λεφτά από σένα και από πολλούς άλλους ανθρώπους, αν θες πίσω τον λογαριασμό σου, απάντησέ μου σε αυτό το τηλέφωνο».
— Ήρθες στη θέση να μιλήσεις απευθείας με τον εκβιαστή σου.
Έχει ενδιαφέρον αυτό που λες, γιατί με τον εκβιαστή σου δεν συνομιλείς γενικά, ούτε και όταν σου χακάρει το τηλέφωνο. Με κανέναν εκβιαστή δεν συνομιλείς, απ’ όπου κι αν προέρχεται. Αυτό είναι αξία. Οπότε δεν συνομίλησα μαζί του. Απλώς φρόντισα να καταλάβω πόσο βαθιά είχε μπει στον κόσμο μου μέσω του τηλεφώνου μου.
Δεν μιλάω για τις κάρτες, αυτές τις ακυρώνεις εύκολα. Τι κάνεις με τις φωτογραφίες των παιδιών σου; Με τα μηνύματα που έχεις ανταλλάξει; Πού έχει φτάσει αυτός ο τύπος, οι τύποι, η εταιρεία, το μποτ; Εκεί ταράχτηκα. Κι επειδή το μήνυμα ήρθε στις δύο τα ξημερώματα, αναρωτήθηκα «πού είναι τώρα αυτός ο τύπος;». Στην Αμερική; Στον απέναντι δρόμο; Ήταν μια αφορμή να φωνάξω τις κόρες μου και να τους θυμίσω γιατί λέω ότι «στο Instagram δεν θα ανεβάζετε φωτογραφίες σας, ασχέτως του αν είναι κλειστός ο λογαριασμός ή έχετε 15 φίλους».
Δεν έχω ανεβάσει ποτέ τον εαυτό μου, ούτε τα παιδιά μου, τα σκυλιά μου, το σπίτι μου, τις διακοπές μου. Όχι για να μη με ματιάξουν αλλά γιατί θεωρώ ότι δεν συνάδει με αυτό που θέλω να προβάλλω ως στάση ζωής. Δεν γίνεται εγώ να δηλώνω μέσα από τη Στέγη ότι «αυτά είναι τα σημαντικά» και μετά να σε βομβαρδίζω με διακοπάρες, ούτε να λέω «τι φανταστική οικογένεια είμαστε, από εδώ τα πεντάμορφα και ταλαντούχα παιδιά μου». Αυτά τα θεωρώ γελοία, ειδικά όταν ασκείς επιρροή στον δημόσιο λόγο. Μπορείς να δείξεις κάτι τόσο όσο, μια λεπτομέρεια που κάνει τη διαφορά.
Το TikTok είναι το πιο επιθετικό μέσο αυτήν τη στιγμή και το έχω απαγορεύσει στις κόρες μου γιατί είναι σαν να μπαίνεις σε αίρεση. Παίρνεις με τέτοια ταχύτητα και επιθετικότητα οδηγίες που αφορούν τον τρόπο που μιλάς, που ντύνεσαι, που φέρεσαι, και δεν προλαβαίνεις καν να τις αμφισβητήσεις. Εγώ καταλαβαίνω πότε έχουν περάσει χρόνο στο TikTok οι μικρές από το «duh» που μπορεί να λένε, από το πώς θα κουνήσουν το χέρι.
Το TikTok είναι φτιαγμένο για να πουλάει συμπεριφορές κι εμένα δεν μου αρέσει να διαμορφώνω την προσωπικότητά μου δίχως να αντιλαμβάνομαι τι μου συμβαίνει. Όσο μπορώ το μαζεύω, αλλά από τη σαβούρα δεν γλιτώνει κανένας.
Γι’ αυτό προσπαθώ να μιλάω πολύ ανοιχτά μαζί τους για όλα, με ρωτάνε τα πάντα. Από drugs μέχρι φυλομεταβάσεις, από σεξ μέχρι οτιδήποτε. Τους απαντάω προφανώς στη γλώσσα που ταιριάζει, αλλά σίγουρα δεν κάνω λόγο για μελισσάκια. Αν μιλάς για μελισσάκια, πώς θα πεις στην κόρη σου να κάνει εμβόλιο για HPV; Αυτός ο συνδυασμός θυμού και χιούμορ ελπίζω να περνά και στη Στέγη, γιατί αν παίρνεις πολύ σοβαρά τον εαυτό σου, την έκατσες.
Αν ρωτούσες σε παιχνίδι γνώσεων «ποια από τις παρακάτω εικόνες πιστεύετε ότι ανταποκρίνεται στη λεζάντα “ελληνικός πολιτισμός”;», (α) Ο πολιτιστικός σύλλογος χρυσαυγιτών με την ελληνική σημαία, (β) η παρέλαση του απόδημου ελληνισμού στην 5η Λεωφόρο, (γ) ένας επιτάφιος με εξαπτέρυγα, (δ) ο Ευριπίδης Λασκαρίδης, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, ο Γιάννης Οικονομίδης, ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης…, κάτι μου λέει ότι δεν θα επέλεγαν το (δ). Και αν είχε φωτογραφία του Ευριπίδη στο Ελενίτ, θα έλεγαν «ελπίζω όχι το (δ)!».
— Φέτος έχετε ίσως το καλύτερο πρόγραμμά σας ως τώρα. Αναρωτιόμουν αν σε αυτό τον προγραμματισμό ή στους προηγούμενους υπήρχε περίπτωση να μπει κάτι που δεν άρεσε στην Αφροδίτη. Που να άρεσε στην ομάδα, αλλά όχι σε σένα.
Αυτή τη χρονιά μ’ αρέσουν όλα. Σε προηγούμενες χρονιές έχει τύχει.
— Πήγαμε πέρσι ένα δημοσιογραφικό ταξίδι στο εξωτερικό για την πρεμιέρα μιας παράστασης που τελικά δεν τη συμπεριλάβατε στο πρόγραμμα επειδή δεν άρεσε σε κανέναν. Δύσκολη απόφαση.
Πανεύκολη! Και ήμασταν συμπαραγωγοί. Δεν λειτουργούσε η παράσταση και δεν θέλαμε να φέρουμε στη Στέγη κάτι επειδή ασχολείται με τον Γουόρχολ και την έχει σκηνοθετήσει ο Γκας Βαν Σαντ. Θα πούλαγε; Θα ξεπούλαγε! Θα υπήρχαν και κάποιοι που κάτι θετικό θα έβρισκαν. Όταν αποσυρθήκαμε, αποσύρθηκαν κι άλλοι.
Έτσι πρέπει να σκεφτόμαστε. Θα μου πεις, είχαμε το περιθώριο να χάσουμε αυτά τα λεφτά. «Οράματα» τέτοιου τύπου ή αναλόγιο όπου ο άλλος βλέπει το κείμενο για πρώτη φορά στη ζωή του δεν θα κάνουμε. Λάθη, κακές παραστάσεις θα γίνουν. Όχι όμως γιατί είδα τον Κιάνου Ριβς και του είπα «πεθαίνω για σένα, έλα και διάβασε ένα κείμενο που δεν έχεις ξαναδεί στη ζωή σου». Βέβαια ο Κιάνου Ριβς είναι σοβαρός, δεν θα το έκανε.
— Παράλληλα, έχετε αρχίσει να επενδύετε όλο και περισσότερο στον κινηματογράφο. Νομίζω ότι η αρχή έγινε στην πανδημία με το ψηφιακό κανάλι σας.
Την έχω καταβρεί με αυτό. Ειδικά οι μικρού μήκους μάς ενδιαφέρουν πολύ. Είμαστε και στις μεγάλου μήκους του Οικονομίδη, του Κεκάτου, της Εύης (Καλογηροπούλου). Αλλά την έννοια των μεγάλων ταινιών μικρού μήκους την υποστηρίζω πολύ.
— Ταυτόχρονα, στον φετινό προγραμματισμό βλέπω πολλά υβριδικά είδη. Μουσική και θέατρο, θέατρο και VR, θέατρο και βιντεο-εγκατάσταση. Έχουμε περάσει στο επόμενο level, όπου τα όρια μεταξύ των τεχνών είναι δυσδιάκριτα;
Καλά, τα όρια έχουν τελειώσει. Εμάς αυτό που μας ενδιαφέρει είναι το περιβόητο immersive experience, η μέθεξη, να μπαίνεις σε μια κατάσταση και να είσαι στο κέντρο, να μην είσαι το κοινό. Είναι άλλη η σύνδεση. Κάποτε θα το απέκλεια να είσαι μόνος σου και να παρακολουθείς μια παράσταση. Τώρα πλέον μπορείς, αλλά πρέπει η παράσταση να είναι φτιαγμένη για έναν. «Έργο για έναν άνθρωπο μονάχα», που έλεγε και ο Ιώκο.
Το έργο της Σουζάνε Κένεντι που θα παρουσιάσουμε είναι έτσι. Δεν είναι εγκατάσταση, είναι κατάσταση. Δεν έχει καν σημασία πώς λέγεται, αλλά πώς θα το ζήσεις έντονα. Όλα καταλήγουν στο πόσο σημαντικός είναι ο καλλιτέχνης που το κάνει.
— Έχετε επίσης, για πρώτη φορά, μεγάλα ανοίγματα εκτός Στέγης, εκτός Αθήνας, εκτός Ελλάδας.
Εμείς, οι αθηνολάγνοι, φεύγουμε. Το εκτός Ελλάδας το κάναμε πολύ. Το εκτός Αθήνας είναι το καινούργιο.
— Η επίσκεψη στα Γιάννενα συνδέεται πολύ με σένα, φαντάζομαι.
Συνδέεται και με το Σπιρτόκουτο. Έχω συμφιλιωθεί με το Σπιρτόκουτό μου. Αν το δικό μου Σπιρτόκουτο ήταν τα Γιάννενα μέχρι τα 18 μου, αυτήν τη στιγμή είμαι πανέτοιμη να το ζήσω ως έργο τέχνης. Και στριμωχνόμουνα και καιγόμουνα. Όποιος έχει μεγαλώσει σε μικρές κοινωνίες, όπως εσύ, μπορεί να το καταλάβει. Αλλά βγαίνοντας από ένα τέτοιο Σπιρτόκουτο μπορείς να ανάψεις μεγάλες φωτιές.
Τώρα, λοιπόν, νιώθω ότι επιστρέφω στα Γιάννενα, δεν πηγαίνω απλώς. Μέχρι τώρα πήγαινα, μη σου πω ότι απλώς τα επισκεπτόμουνα. Είμαστε κατά της προσγείωσης σε εδάφη απλώς και μόνο για να κάνουμε εντύπωση. Δεν θα μπορούσαμε να πάμε σε μια πόλη που δεν αντιλαμβανόμαστε τον παλμό, τους ανθρώπους, τους χώρους της.
Εγώ τα Γιάννενα τα ξέρω. Λείπω πολλά χρόνια, τριάντα, αλλά, αν μη τι άλλο, ξέρω πού να ψάξω, ξέρω ανθρώπους, το πατρικό μου είναι εκεί, ξέρω την πόλη του δέκατου όγδοου και του δέκατου ένατου αιώνα χάρη στη μάνα μου, αντιλαμβάνομαι τις κοινότητες, καταλαβαίνω ποια data έχει νόημα να χρησιμοποιήσει κανείς για να κάνει μια έκθεση για τα «Plásmata» στα Γιάννενα.
Τα Πλάσματα εκεί θα συνομιλήσουν με τον ΠΑΣ Γιάννινα, αλλιώς δεν θα είναι πετυχημένο το πρότζεκτ. Θα δημιουργηθούν έργα με τέτοια αλγοριθμικά δεδομένα. Δεν γίνεται στα data σου να μην είναι η μπουγάτσα απ’ το Select. Για μένα είναι σημαντικό να θυμίσουμε τι είναι το «12». Στα Γιάννενα, όταν κάποιος αυτοκτονούσε, λέγαμε «πήγε στο 12». Δώδεκα μέτρα είναι το μεγαλύτερο βάθος της λίμνης. Ακόμα κι αν κάποιος έπεσε από τον πέμπτο, λέγανε «πήγε στο 12». Η λίμνη είναι απόλυτα παρούσα. Το όφειλα αυτό στα Γιάννενα.
— Γιατί δεν θα επιστρέψετε για τρίτη χρονιά στο Πεδίον του Άρεως;
Είχε έρθει συνεργάτις μας, η Αμερικανίδα Κάρεν Γουόνγκ, στην έκθεση και μας ρώτησε πόσος κόσμος την είδε. Πλησιάσαμε το 1.000.000. Αυτό σήμαινε ένα πράγμα, ότι του χρόνου δεν πρέπει να είμαστε εκεί. Όταν λέμε ότι δεν καβατζώνουμε τον δημόσιο χώρο, το εννοούμε.
Πήγαμε στο Πεδίον του Άρεως μία, δύο, αν είμαστε εκεί κάθε χρόνο για να κάνουμε «το μαγικό μας πρότζεκτ», που για πολύ κόσμο είναι μαγικό, για άλλους αδιάφορο, για άλλους άγνωστο και για άλλους χάλια, τότε κάνω αυτό που λέω ότι δεν θέλω να κάνω και που κατηγορώ πολιτικά. Παραμένουμε στο Πεδίον του Άρεως με δράσεις που αφορούν τη φροντίδα του πάρκου, τη βοήθεια σε θέματα για τα οποία οι γείτονες χρειάζονται υποστήριξη, παιδικές χαρές, τέτοια πράγματα.
— Θέλεις να κλείσουμε λέγοντας κάτι για το νόημα της ελευθερίας;
Βέβαια, μ’ αρέσει που το αναφέρεις. Για μένα η ευτυχία δεν έχει κανένα νόημα, η ελευθερία είναι η μόνη αξία που έχει σημασία. Ελευθερία της σκέψης, πάνω απ’ όλα. Ειλικρινά, είναι σαν να τη βλέπω γραμμένη και είναι από τις λέξεις που μου αρέσουν πολύ στα ελληνικά, το σώμα και η ψυχή ξέρουν, και μας λένε ότι αξίζει τον κόπο να σκεφτόμαστε και να ζούμε ελεύθερα. Με την ελευθερία καταπολεμάς το μικρόβιο του φόβου, τα δικά σου βαρίδια και τελικά, από ένα σημείο και μετά, επειδή τα πάντα έχουν ένα κόστος, κρίνεις για ποια πράγματα είσαι αποφασισμένος να πληρώσεις. Για την ελευθερία είμαι διατεθειμένη να δώσω τα πάντα και ως Στέγη, ως οργανισμός, και όχι μόνο για τη δική μας.
Δεν πιστεύω στους ορισμούς γιατί αυτήν τη στιγμή αδυνατώ να σου ορίσω ή να σου περιγράψω εκείνο που νιώθω ως το πιο πολύτιμο αγαθό, που το νιώθω σαν ανάσα. Να μπορείς να είσαι. Αυτό είναι ελευθερία.
*Η λέξη «μπουρδέλο» αναφέρεται καταχρηστικά στη συζήτηση με αφορμή την ατάκα από την ταινία του Γιάννη Οικονομίδη «Σπιρτόκουτο» και την παράσταση των Γιάννη Νιάρρου-Αλέξανδρου Λιβιτσάνου «Σπιρτόκουτο: The Musical».
Ευχαριστούμε το ξενοδοχείο Mona στο Μοναστηράκι για τη φιλοξενία (@mona_athens)
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
