Η Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ) ήταν η πρώτη που αποφάσισε ακύρωση πρεμιέρας της λόγω της πανδημίας, στις 8 Μαρτίου, με τη ματαίωση της Πάπισσας Ιωάννας του Γιώργου Βασιλαντωνάκη, σχεδόν μία εβδομάδα πριν αποφασιστεί το καθολικό κλείσιμο όλων των θεάτρων της Αθήνας και της υπόλοιπης χώρας. Αυτό συνοδεύτηκε από την παύση οποιασδήποτε δραστηριότητας στους χώρους του Πολιτιστικού Κέντρου Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, μέρος του οποίου αποτελεί και η Λυρική, οπότε, όσο κρατάει η απειλή της πανδημίας και βρίσκονται σε εφαρμογή τα περιοριστικά μέτρα για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, απαιτείται η προσαρμογή του προγράμματός της στις νέες συνθήκες. Πόσο μάλλον της συμμετοχής της στο Φεστιβάλ Αθηνών, που παραδοσιακά ξεκινούσε πανηγυρικά στο Ηρώδειο με όπερα, κάτι που μέχρι αυτήν τη στιγμή είναι εντελώς απίθανο να συμβεί. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Λυρικής, κ. Γιώργος Κουμεντάκης, και οι συνεργάτες του κατέληξαν σε μια λύση ιδιαίτερα συμβατή με τις συνθήκες της εποχής, να ακολουθήσουν την τακτική που όλοι χρησιμοποιήσαμε καθ' όλη τη διάρκεια του lockdown, δηλαδή τη χρήση του Ίντερνετ. Ως εκ τούτου, από τις 17 Μαΐου έως και τις 2 Ιουνίου θα διαρκέσει το 1ο Διαδικτυακό Φεστιβάλ της ΕΛΣ με βασική θεματική την άνοιξη. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα θα περιλαμβάνει βιντεο–παραστάσεις με μουσική, τραγούδια και χορό και θα έχει τίτλο «Έξοδος: Άνοιξη».
Επικοινωνήσαμε με τον κ. Κουμεντάκη και μας εξήγησε το σκεπτικό του σχετικά με αυτή την πρωτοβουλία: «Πρόκειται για παράλληλους προγραμματισμούς εκτός του υπάρχοντος προγραμματισμού, τον οποίο προσπαθούμε να διατηρήσουμε, χωρίς όμως να ξέρουμε τι θα συμβεί τους επόμενους μήνες. Οπότε, για να κρατήσουμε ζωντανό τον οργανισμό, κάνουμε το διαδικτυακό φεστιβάλ, ενώ παράλληλα σχεδιάζουμε κι άλλες δράσεις μέχρι το τέλος του χρόνου, ακριβώς γιατί πάντοτε η επιθυμία όλων μας στη Λυρική είναι να εκφραζόμαστε, εφευρίσκοντας, εν προκειμένω, τρόπους μέσα σε αυτή την περίεργη περίοδο της πανδημίας και ενώ ο βασικός μας προγραμματισμός θα προσαρμόζεται στο υγειονομικό πρωτόκολλο της εποχής. Όλοι μας αντιλαμβανόμαστε ότι βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητα νερά και ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε πότε, αν και κάτω από ποιες συνθήκες θα πραγματοποιηθούν οι προγραμματισμένες μας παραστάσεις. Πόσα άτομα θα είναι στη σκηνή και πόσοι μουσικοί θα συμμετέχουν. Κάνουμε συνεχώς ασκήσεις επί χάρτου, έχουμε πολλά σενάρια, για να είμαστε έτοιμοι σε κάθε περίπτωση, αλλά αυτό που ετοιμάζουμε τώρα είναι αυτό που μπορούμε και στόχος μας είναι να το εξελίσσουμε, γιατί πληροί όλες αυτές τις προϋποθέσεις. Άλλωστε, είναι ένας τρόπος σημαντικής ανταπόκρισης στο υγειονομικό πρωτόκολλο που ακολουθούμε έτσι κι αλλιώς, καθώς παράλληλα προετοιμαζόμαστε κανονικά για να καλύψουμε τους καλοκαιρινούς μήνες». Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει πιθανότητα να πραγματοποιηθούν οι παραστάσεις του Ριγολέτο και της Τόσκα;
Αυτός ο κόσμος είναι πρωτόγνωρος και για εμάς, έτσι ανακαλύπτουμε νέα στοιχεία, νέες μουσικές, νέο υλικό, νέες στάσεις, γι' αυτό το πρόγραμμα είναι πολυμορφικό, έχει αρκετά πράγματα.
«Εμείς πρέπει να είμαστε έτοιμοι για παν ενδεχόμενο. Αν υπάρξει οποιαδήποτε περίπτωση να κάνουμε οτιδήποτε, θα πρέπει σε πολύ μικρό διάστημα να προσαρμοστούμε ανάλογα. Ο τρόπος που δουλεύει ο οργανισμός είναι με πολύ μεγάλη ευελιξία και ικανότητα προσαρμογής στις νέες συνθήκες. Δηλαδή, αν μας πουν "μπορείτε να κάνετε αυτό", θα το κάνουμε ή θα προσαρμοστούμε σε αυτό που μπορούμε. Αυτό που θα μας "σκοτώσει" θα είναι να μην μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Κάθε φορά που θα έχουμε καινούργια στοιχεία για τις περιόδους του καλοκαιριού, του φθινοπώρου και του χρόνου, θα κάνουμε καινούργιο προγραμματισμό. Αλλά είναι βέβαιο ότι το διαδικτυακό φεστιβάλ θα κινηθεί μέχρι το τέλος του χρόνου, είτε επανέλθει ο κανονικός σχεδιασμός είτε όχι. Έτσι, αν τα πράγματα δεν είναι αυτά που θέλουμε ούτε την επόμενη χρονιά, θα συνεχίσουμε με αυτόν τον τρόπο».
Το 1ο Διαδικτυακό Φεστιβάλ της Λυρικής, λοιπόν, αποτελείται από 11 νέες παραγωγές, συν μία παλιότερη, βιντεοσκοπημένη, παράσταση χορού, την Ιεροτελεστία της άνοιξης του Στραβίνσκι σε χορογραφία Δάφνι Κόκκινου, ακριβώς επειδή το θέμα της είναι η άνοιξη και ταίριαζε πάρα πολύ: η προσμονή της άνοιξης, η αναγέννηση της φύσης, ο ερχομός του καινούργιου. Οι υπόλοιπες 11 παραγωγές είναι εμπνευσμένες ειδικά για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των καλλιτεχνών της ΕΛΣ και όχι μόνο, καθώς συμμετέχουν και εξωτερικοί συνεργάτες. Καθένα από τα φεστιβάλ που θα ακολουθήσουν, και θα αποτελούνται πάντα από περίπου 10 παραγωγές, θα γίνει προσπάθεια να συμπληρωθούν από ακόμα περισσότερους εξωτερικούς συνεργάτες, όσο οι μόνιμοι θα βρίσκονται σε πρόβες για το κεντρικό πρόγραμμα.
Ο κ. Κουμεντάκης συμπληρώνει: «Θέλαμε μια home-made δράση με τις δικές μας ανάγκες, ακριβώς γιατί η Λυρική αυτήν τη στιγμή έχει ανάγκη να ξαναβρεί τον βηματισμό της εντός του οργανισμού. Ήδη υπάρχουν τεχνικοί που δουλεύουν σε διάφορα σημεία. Ξεκινάμε από τον οργανισμό και αν έχει νόημα να υπάρξει και στο μέλλον αυτός ο τρόπος, θα τον αναπτύσσουμε. Τώρα αντιλαμβανόμαστε ότι είναι κάτι που πραγματικά μπορεί να ανθήσει μέσα σε αυτή την πραγματικότητα, και, επειδή πρόκειται για θεματικές ενότητες, νομίζω ότι μπορούμε να μιλήσουμε με έναν άλλον τρόπο. Πράγματι, δεν μας εμποδίζει να συνεργαστούμε και με άλλους. Από την επόμενη φορά αυτή η ομπρέλα θα ανοίξει πάρα πολύ σε εξωτερικούς συνεργάτες και κάποια στιγμή τα πράγματα θα είναι μοιρασμένα. Έτσι όπως διαγράφεται το αμέσως επόμενο διάστημα, πρέπει να είσαι αλέρτ, να έχεις ευελιξία και έτοιμο υλικό. Μέχρι τώρα ήμασταν βολεμένοι σε ένα σύστημα καθιερωμένο. Αλλά τα πράγματα αλλάζουν, τίποτα δεν είναι σίγουρο, βλέπουμε και τις απαντήσεις των επιστημόνων. Κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί: όλοι προβλέπουν, άλλοι είναι πολύ αισιόδοξοι και άλλοι πολύ απαισιόδοξοι, αλλά εμείς δεν μπορούμε να αφήσουμε έναν οργανισμό στην τύχη του. Πρέπει να βρούμε κι άλλα μέσα έκφρασης και αυτά να είναι πάντα παρόντα. Ενδεχομένως να χρειαστούν κι άλλες ειδικότητες εντός του οργανισμού, ώστε να σχεδιάσουμε αυτά που αισθανόμαστε ότι είναι σημαντικά πράγματα για το μέλλον. Πρέπει να κάνουμε μια έρευνα ώστε να γίνουν αντίστοιχες κινήσεις. Να επισημάνω ότι όλος αυτός ο σχεδιασμός γίνεται από κοινού με την υπουργό Πολιτισμού. Μας ενώνει το ενδιαφέρον να μείνει ζωντανός ο οργανισμός και ας μην ξεχνάμε ότι η Λυρική είναι εποπτευόμενος φορέας. Έχουμε την απόλυτη προστασία και φροντίδα του υπουργείου, το οποίο μας βοηθάει να αντιλαμβανόμαστε αυτές τις πρωτόγνωρες συνθήκες που βιώνουμε όλοι, όπως και να συνεχίσουμε να είμαστε παρόντες, χωρίς να διακυβεύεται η υγεία των καλλιτεχνών, του προσωπικού και του κοινού μας».
Εν τω μεταξύ, μερικές από τις διασημότερες όπερες διεθνώς έχουν ανακοινώσει την παύση της λειτουργίας τους για το 2020, αλλά αυτή είναι μια απόφαση που ο κ. Κουμεντάκης δεν θέλει να πάρει. Εξηγεί: «Εγώ δεν μπορώ να το κάνω αυτό, δεν είναι ίδιες οι συνθήκες, ούτε είχαμε, κατ' αναλογία πάντα, τον ίδιο αριθμό ασθενών και την ίδια ρύθμιση πρωτοκόλλων. Η Ελλάδα είναι σε πολύ καλύτερη φάση και ελπίζω ότι, όπως ανοίγουν όλα, με την ίδια δυναμική θα ανοίξει και ο πολιτισμός. Περιμένουμε τα συγκεκριμένα πρωτόκολλα».
Ο τρόπος που δουλεύει ο οργανισμός είναι με πολύ μεγάλη ευελιξία και ικανότητα προσαρμογής στις νέες συνθήκες. Δηλαδή, αν μας πουν «μπορείτε να κάνετε αυτό», θα το κάνουμε ή θα προσαρμοστούμε σε αυτό που μπορούμε. Αυτό που θα μας «σκοτώσει» θα είναι να μην μπορούμε να κάνουμε τίποτα.
Όσο όμως το Ίδρυμα Νιάρχος παρέμενε κλειστό, η άνοιξη θέριευε! Αυτή η έκρηξη της φύσης και της ζωής είναι το κυρίαρχο μοτίβο των παραστάσεων και κονσέρτων που θα παρακολουθήσουμε από τη διαδικτυακή πλατφόρμα της ΕΛΣ. Ο κ. Κουμεντάκης, που συνέλαβε και το καλλιτεχνικό concept του φεστιβάλ, υπερθεματίζει: «Αυτό που συμβαίνει μέσα μας, κάθε φορά που έρχεται η άνοιξη, εμένα τουλάχιστον με συγκλονίζει, ειδικά σε συνδυασμό με το Πάσχα, που δεν το ζήσαμε φέτος, τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που ξέρουμε. Είναι μια συγκλονιστική στιγμή. Είναι η πιο καίρια εποχή του έτους, το καινούργιο που έρχεται, η νέα εποχή, η χημεία της άνοιξης σε αντιπαραβολή με αυτό που συμβαίνει αυτήν τη στιγμή, τις φρικτές ώρες της απομόνωσης. Για μένα, αυτή η απομόνωση είχε μια γαλήνη, η οποία όμως κραύγαζε, μια γαλήνη πολύ επικίνδυνη, με εσωτερικούς τριγμούς. Δεν ήταν κάτι απλό να ζεις μέσα στη μοναξιά του σπιτιού. Κι αυτό ακριβώς που πάμε να κάνουμε τώρα είναι να πούμε ότι αποκαθίσταται ξανά η επαφή μας με τη φύση, οι μεταξύ μας σχέσεις, ότι επανερχόμαστε. Ελπίζω να γίνει κι αυτό σιγά–σιγά, δημιουργώντας ένα σημείο αισιοδοξίας, αυτό ακριβώς που κάνει και η άνοιξη. Να θυμηθούμε ότι δεν είμαστε μόνοι μας, ότι, ακόμα και με αυτές τις μικρές δυνάμεις των λίγων ατόμων που μπορούν να έρθουν εδώ μέσα, μπορούμε να φτιάξουμε έναν ολόκληρο κόσμο, ελπίζοντας ότι αύριο θα είναι μια καλύτερη μέρα για όλη την ανθρωπότητα. Μπορεί να ακούγεται κάπως αφελής όλη αυτή η αισιοδοξία, δεδομένων των θανάτων που είχαμε, αλλά η ζωή συνεχίζεται – πρέπει να συνεχιστεί. Ιδιαίτερα μέσα από την πνευματικότητα, την οποία ελπίζω ότι παράγουμε μέσω της μουσικής, ένα καλό σημείο συντροφιάς και μια τάση προς τα μπρος. Μια χειρονομία ότι μαζί μπορούμε να κάνουμε τα επόμενα βήματα, που θα είναι καλύτερα».
Το πρόγραμμα «Έξοδος: Άνοιξη» απαρτίζεται από επιλογές έργων που δεν ακούγονται συχνά, μάλιστα κάποια από αυτά έχουν τη σφραγίδα των ίδιων των μουσικών, με την έννοια ότι συμβάλλουν κι εκείνοι σε περιοχές όπου δεν είχαν ξαναδοκιμαστεί. Κάποια από τα έργα εκτελούνται πρώτη φορά στον ελληνικό χώρο και κάποια είναι βέβαιο ότι εκτελούνται πρώτη φορά στην ΕΛΣ. «Αυτός ο κόσμος είναι πρωτόγνωρος και για εμάς, έτσι ανακαλύπτουμε νέα στοιχεία, νέες μουσικές, νέο υλικό, νέες στάσεις, γι' αυτό το πρόγραμμα είναι πολυμορφικό, έχει αρκετά πράγματα. Το καθένα έχει την ιστορία του και το σενάριό του και ταυτόχρονα, καθώς το παρακολουθείς, μια πολύ ωραία διαφορετικότητα με ένα πολύ συγκεκριμένο concept πάντοτε. Το καθένα είναι για την άνοιξη, αλλά με διαφορετικό τρόπο» συμπληρώνει ο κ. Κουμεντάκης.
Ξεχωρίζοντας τα λιγότερο αναμενόμενα και πιο σπάνια highlights του προγράμματος, στεκόμαστε στις Μοναχικές μικρογραφίες της άνοιξης, όπου ο πιανίστας Θοδωρής Τζοβανάκης εκτελεί, ανάμεσα σε άλλα, τα 24 κομμάτια του «Παιδικού Άλμπουμ» του Τσαϊκόφσκι. Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν οι μεταγραφές έργων του Μπαχ για κρουστά στο Για μιαν άνοιξη χωρίς περιορισμούς του ντουέτου κρουστών Behind Bars, όπως και τα «Οκτώ δωδεκανησιακά τραγούδια» του Γιάννη Κωνσταντινίδη, μια εντελώς καινούργια διασκευή που έγινε ειδικά για τη Μαρίνα Σάττι και τις chorεs. Ο Γιάννης Μπελώνης ξαναείδε τα τραγούδια που επέλεξε ο Κωνσταντινίδης για να κάνει τη σουίτα του και τα μετέγραψε για φωνές, προσθέτοντας τα λόγια των τραγουδιών. Την προσοχή μας αξίζουν, επίσης, το Πέρασμα στην άνοιξη, μια μουσική παράσταση που έχουν στήσει τέσσερις μουσικοί της Ορχήστρας της Λυρικής Σκηνής σε έργα των Μπαχ, Βιβάλντι / Ρουσό, Βίλντγκανς, Ντότρεϊ, Λόουρι, η Άνοιξη στα Απαλάχια του Αμερικανού συνθέτη Άαρον Κόπλαντ, που γράφτηκε το 1944 μετά από παραγγελία της διάσημης χορογράφου Μάρθα Γκράχαμ, και εδώ ερμηνεύει η Έλενα Τοπαλίδου, αλλά και η Συνέλευση των ζώων του Γιώργου Κουρουπού σε λιμπρέτο του Περικλή Κοροβέση, το οποίο, σε μία από τις πλέον σπάνιες παρουσιάσεις του, θα συνοδεύεται από animation. Δύο παραστάσεις με γνωστά έργα, η Opera Povera και η Operetta Povera, θα παρουσιαστούν με ευρηματικό τρόπο, ενώ η Παιδική χορωδία της ΕΛΣ, στη δική της συμμετοχή με τίτλο «Πότε θα 'ρθει, πότε θα 'ρθει το καλοκαίρι», θα ερμηνεύσει αγαπημένα τραγούδια κάθε εποχής, με τους μουσικούς και τα μέλη της χορωδίας να συμμετέχουν ο καθένας από το σπίτι του. Πρόκειται για μια τεχνική που τον τελευταίο καιρό είδαμε να εφαρμόζουν πολλοί διεθνείς οργανισμοί και σχολές και, παρότι ίσως έχει εξαντληθεί ως ιδέα, εξακολουθεί να έχει μεγάλο ενδιαφέρον και δείχνει ότι ο κόσμος αντιδρά και βρίσκει λύσεις. Ο κ. Κουμεντάκης λέει σχετικά: «Ενώ για πάρα πολλούς το να ζουν μόνοι είναι στάση και τρόπος ζωής, όταν και γι' αυτούς διαταράχτηκε η ισορροπία, όταν το εμπόδιο, η απαγόρευση να είσαι με τον άλλον τους δημιούργησε μια νέα συνθήκη, αυτό έδωσε τη λύση για τη συνύπαρξη. Άλλωστε, ποιος μας εγγυάται ότι δεν θα ξανασυμβεί κάτι αντίστοιχο, ώστε να χρειαστεί να κλειστούμε πάλι στα σπίτια μας; Οφείλουμε να οξύνουμε τα μέσα μας και να εφεύρουμε τρόπους επιβίωσης».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
