Η Μήδεια του Ευριπίδη ανεβαίνει από το Θέατρο Τέχνης σε σκηνοθεσία της Μαριάννας Κάλμπαρη, στην ποιητική μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά, με υπότιτλο «Η βαρβαρότητα του έρωτα». Ο ίδιος ο λογοτέχνης στην εισαγωγή του στην έκδοση της μετάφρασης λέει: «Η καταγωγή του έρωτα είναι βάρβαρη. Η Μήδεια θα οδηγήσει την ερωτική ιστορία της προς ένα τέρμα, όχι για να την τελειώσει αλλά για να την αποθεώσει (και να την εναποθέσει, να την ασφαλίσει) μέσα σε μια τρομαχτική, βάρβαρη ένωση. Γιατί ο σκοπός του έρωτα είναι η οπωσδήποτε ένωση και η βαρβαρότητά του η οποιαδήποτε πράξη για να την κατορθώσει. Δύο φορές βάρβαρη η Μήδεια – από καταγωγή κι από έρωτα».
Η Κάλμπαρη, διευθύντρια του ιστορικού θεάτρου του Κάρολου Κουν, συμμετείχε ως σπουδάστρια το 1994 στον Χορό της Μήδειας με τη Ρένη Πιτακή και καθώς οι πρόβες του γίνονταν ξέχωρα από αυτές των ρόλων, κρατούσε τα λόγια της Μήδειας στον Χορό και τα λόγια του Χορού στις πρόβες των ρόλων. Έτσι, αγάπησε τη Μήδεια περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη τραγωδία. Μας μίλησε γι' αυτήν λίγες ώρες μετά την πρεμιέρα στη Δωδώνη και λίγο πριν από την κάθοδο στην Επίδαυρο της νέας παράστασης του έργου του Ευριπίδη που σκηνοθέτησε.
Θεωρώ ότι είναι η πιο κοντινή σ' εμάς αρχαία τραγωδία, με την έννοια ότι πραγματεύεται το θέμα της με έναν τρόπο υπέροχο και άμεσο. Δεν έχει αλλάξει τίποτα στον τρόπο που ερωτεύονται και στον τρόπο που προδίδονται οι άνθρωποι, που μισιούνται και τσακίζονται και ξανασηκώνονται.
— Έχει διαφορά όταν σκηνοθετεί τη «Μήδεια» μια γυναίκα απ' ό,τι όταν τη σκηνοθετεί άντρας;
Υποτίθεται ότι μια γυναίκα είναι πιο χτυπημένη στον έρωτα, κάτι που κατά τη γνώμη μου δεν ισχύει. Βέβαια, όταν γράφτηκε το έργο ήταν επαναστατικό το ότι μιλούσε με τέτοιον τρόπο για τη γυναίκα. Μελετώντας την εποχή και ποια η θέση της τότε, το να γράφει ο Ευριπίδης αυτά τα πράγματα ήταν φοβερό, κυρίως γιατί μιλάει για την αδικία, για το τι κάνει ο χρόνος στη γυναίκα και τι στον άντρα. Πώς να ξεφύγει μια γυναίκα κοινωνικά από τη μοίρα που τη δένει με έναν άνθρωπο, όταν, σύμφωνα με τη φύση της, από τη στιγμή που θα ορκιστεί έρωτα και πίστη σε έναν άνθρωπο, οφείλει να κρατήσει τον όρκο της; Αλλά στον έρωτα –και αυτό είναι ένα από τα βασικά ζητήματα του έργου, σε αντίθεση με την τήρηση των νόμων και των όρκων σε όλα τα άλλα πράγματα στη ζωή– μπορείς να λες ό,τι θες και να το καταπατάς. Δεν θα πάθεις τίποτα, κανείς δεν θα σε κυνηγήσει.
— Τι εκπροσωπεί για εσάς η «Μήδεια»;
Θεωρώ ότι είναι η πιο κοντινή σ' εμάς αρχαία τραγωδία, με την έννοια ότι πραγματεύεται το θέμα της με έναν τρόπο υπέροχο και άμεσο. Δεν έχει αλλάξει τίποτα στον τρόπο που ερωτεύονται και στον τρόπο που προδίδονται οι άνθρωποι, που μισιούνται και τσακίζονται και ξανασηκώνονται. Όλα αυτά είναι ίδια από την αρχαιότητα έως σήμερα, ενώ η έννοια της θυσίας έχει αλλάξει. Αυτό το έργο είναι σαν να έχει γραφτεί τώρα. Έτσι, μιλάει κατευθείαν στην ψυχή και σήμερα.
— Η προδοσία είναι ίδια σήμερα, όπως και τότε;
Το ζήτημα είναι πώς αντιδράει κανείς όταν προδοθεί. Τι σκοτεινό και άγριο πράγμα μπορεί να ξυπνήσει μέσα του, που μπορεί να τον μεταμορφώσει, πόσο ξένος γίνεται απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό αλλά και πόσο ξένος γίνεται ο άλλος απέναντί σου, όταν έχεις προδοθεί. Και αυτό είναι ένα μεγάλο ζήτημα στην παράσταση, η αποξένωση και του ίδιου του εαυτού και του άλλου. Αυτός ο ξένος που δημιουργείται μέσα μας ή βλέπουμε στον άλλον έχει στοιχεία πολύ άγρια, σκοτεινά και «βάρβαρα».
— Στην παράσταση έχετε προσθέσει κείμενα εκτός του έργου. Τι φωτίζουν αυτά;
Είναι κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που μιλάνε για τον έρωτα, από την αρχαιότητα μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους. Κείμενα του Πλάτωνα, του Πλούταρχου, του Αρτεμίδωρου, ποιήματα της Σαπφούς, του Μνησίλοχου, ένα κείμενο του Θεόκριτου πολύ ωραίο, του Παρθένιου, ποιήματα, μικρές ιστορίες στα στάσιμα, όπου κρατιέται η βασική ιδέα. Επίσης, εμφανίζεται η Γλαύκη, η οποία δεν υπάρχει στο έργο του Ευριπίδη αλλά αποκτάει φωνή και μιλάει μέσα από αυτά τα κείμενα, τα οποία μπήκαν με τη λογική ότι όταν κάποιος βιώνει έναν τέτοιου είδους πόνο, σου μιλάει γι' αυτόν και υποφέρει, ξυπνάει μέσα σου κάτι δικό σου. Και θέλεις να μιλήσεις και συ γι' αυτό ή θέλεις να απαλύνεις τον πόνο του μέσα από τη δική σου ιστορία, αυτό που εσύ νιώθεις για τον έρωτα.
— Οπότε είναι παρεμβάσεις μέσω των οποίων η Γλαύκη μιλάει για τον πόνο του έρωτα;
Είναι κι αυτή ένα θύμα του έρωτα και ήθελα να της δώσω φωνή. Γιατί πάντα σε έναν έρωτα υπάρχουν και οι παράπλευρες απώλειες.
— Τα παιδιά είναι η μεγαλύτερη απώλεια όμως.
Στους μύθους δεν είναι κυριολεκτικά τα πράγματα. Μιλάνε για κάτι μεγαλύτερο και σημασία έχει τι ερμηνεία δίνουμε εμείς στον μύθο. Στη δική μας παράσταση δεν υπάρχουν παιδιά, υπάρχουν δύο μεγάλα αγόρια όπως φαντάζεται η ίδια η Μήδεια ότι θα γινόντουσαν όταν θα μεγάλωναν. Δεν είναι μικρά παιδιά ακριβώς, γιατί δεν θέλαμε να κρατήσουμε τον συμβολικό χαρακτήρα, ότι δεν σκοτώνει τα παιδιά της κυριολεκτικά. Σκοτώνω σημαίνει ότι κάνω ό,τι πιο ακραίο γίνεται για να σε πονέσω. Κόβω ό,τι με συνδέει μαζί σου, ό,τι φτιάξαμε μαζί, για να μπορέσω να βγάλω από μέσα μου τον πόνο και να τον κοιμίσω, γιατί δεν αντέχω. Για να μπορέσω να φύγω και να σε ξεπεράσω, σκοτώνω ό,τι με συνδέει μαζί σου.
— Η μετάφραση του Χειμωνά δεν έχει ψυχαναλυτικό χαρακτήρα, όπως σε άλλες περιπτώσεις.
Έχεις δίκιο. Ο Χειμωνάς έγραψε το έργο με τον δικό του τρόπο και, όπως κάθε καλή μετάφραση, είναι ερμηνεία ενός κειμένου. Η ποίηση που περνάει μέσα από τη ματιά του το κάνει απόλυτα άμεσο. Δεν αναλύει χαρακτήρες, πηγαίνει στην καρδιά των καταστάσεων. Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ της τραγωδίας και του δράματος. Στο δράμα μιλάμε γι' αυτό που συμβαίνει μέσα στο μυαλό και στην ψυχή ενός ανθρώπου και στην τραγωδία μιλάμε για ψυχικές καταστάσεις, για άλλα μεγέθη.
— Αν ξεχωρίζατε μια φράση του έργου, ποια θα ήταν αυτή;
«Θέλω να με μισείς».
— Γιατί;
Στην παράστασή μας ξεκινάμε με μια Μήδεια που δεν είναι αποφασισμένη να εκδικηθεί. Έχει την επιθυμία να εκδικηθεί, αλλά δεν είναι σίγουρη για το τι πρόκειται να κάνει. Η απόφαση να σκοτώσει τα παιδιά θα παρθεί κατά τη διάρκεια του έργου. Η ελπίδα ποτέ δεν πεθαίνει, όταν ο έρωτας είναι πολύ βαθύς και απελπισμένος. Στην πρώτη της συνάντηση με τον Ιάσονα ακόμα ελπίζει. Μέχρι που καταλαβαίνει ότι έχει γίνει απόλυτα ξένος, ότι δεν είναι το πρόσωπο που ήταν.
— Η ίδια πάντως είναι μια ξένη, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην πατρίδα της.
Δεν μπορεί να φύγει, δεν έχει πουθενά να πάει. Έφυγε από το σπίτι της έχοντας κάνει φοβερά εγκλήματα για χάρη του Ιάσονα κι αυτό κάνει την προδοσία του μεγαλύτερη. Υπάρχουν και αυτά τα 10 χρόνια που έζησαν στην Κόρινθο. Έφυγαν κυνηγημένοι από την Κολχίδα, ένα ζευγάρι που βουτήχτηκε στο αίμα μέχρι να φτάσει εκεί και ο Ιάσονας να διεκδικήσει τον θρόνο. Ένα μυθικό πρόσωπο που ό,τι έκανε το έκανε για να γίνει βασιλιάς και δεν τα κατάφερνε, με τη Μήδεια πάντοτε στο πλευρό του. Ο μύθος λέει ότι ο πατέρας της Μήδειας, ο Αιήτης, ήταν διάδοχος του θρόνου της Κορίνθου και εικάζουμε ότι στην Κόρινθο πηγαίνουν για να τον διεκδικήσουν. Ο Κρέοντας δεν τον δίνει, και μετά από 10 χρόνια παραμονής στην Κόρινθο ο Ιάσονας αποφασίζει να παντρευτεί τη Γλαύκη, κάτι που είναι η καλύτερη λύση για τον Κρέοντα. Η Γλαύκη, το απόλυτα αθώο πλάσμα, τον ερωτεύεται με πάθος, αλλά δεν καταλαβαίνει σε τι σκοτεινό πράγμα μπαίνει. Είναι εκείνη που θα πληρώσει με τη ζωή της αυτόν το φοβερό έρωτα. Αλλά οι πολύ μεγάλες ιστορίες έρωτα, όπως λέει το κείμενο του Πλούταρχου, αφήνουν πίσω τους, σαν τους κεραυνούς, μια φωτιά που σιγοκαίει. Γιατί στη δική μας ανάγνωση υπήρχε ένας πάρα πολύ μεγάλος έρωτας, και μπορεί τώρα ο Ιάσονας να θέλει να ξεφύγει από αυτόν, αλλά είναι ζωντανός ακόμη. Δεν έχει πεθάνει, έχει αρρωστήσει. Η Μήδεια, σε αυτά τα 10 χρόνια που ζει στην Κόρινθο άφησε πίσω της τη «βάρβαρη» πλευρά της μάγισσας. Εκπολιτίστηκε, έγινε Ελληνίδα σύζυγος με δύο παιδιά ενός μυθικού άντρα, ξέχασε τον προηγούμενο εαυτό της. Η παράστασή μας ξεκινάει με μια Μήδεια πολύ εύθραυστη και ανθρώπινη, άναυδη μπροστά σε αυτό που έχει συμβεί. Η μεγαλύτερη θυσία της είναι ότι απώθησε τη βάρβαρη πλευρά της. Μέσα στη διάρκεια του έργου αυτό το αρχέγονο κομμάτι που είχε απωθήσει για να είναι μαζί με τον Ιάσονα επιστρέφει κι αυτό είναι που θα τη βοηθήσει να μεταμορφωθεί και να πάρει εκδίκηση.
Info:
«Μήδεια» Ευριπίδη
Μαριάννα Κάλμπαρη - Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν - ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων
Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
4-5 Αυγούστου
Ώρα 21:00
Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία: Μαριάννα Κάλμπαρη
Σκηνικό –κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Μουσική σύνθεση: Παναγιώτης Καλαντζόπουλος
Πρωταγωνιστούν: Μαρία Ναυπλιώτου, Χάρης Φραγκούλης και αλφαβητικά οι Γεράσιμος Γεννατάς, Μαριάννα Κάλμπαρη, Αλεξάνδρα Καζάζου, Σύρμω Κεκέ, Ιωάννα Μαυρέα, Αλέξανδρος Μυλωνάς, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Θεοδώρα Τζήμου.
Χορός: Λήδα Κουτσοδασκάλου, Βασιλίνα Κατερίνη, Μάριος Κρητικόπουλος, Ευθύμης Χαλκίδης, Αλέξανδρος Σκουρλέτης.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
