Σε ένα καφενείο στρατοπέδου, ένα υπαίθριο αναψυκτήριο, περιτριγυρισμένος από φαντάρους, ο ήρωας και πρώτος πολεμιστής των Αχαιών, ο Αίαντας, μια εμβληματική μορφή του Τρωικού Πολέμου, διαψευσμένος από την εποχή του, γίνεται ο ενσυνείδητος αναχωρητής από έναν παράλογο και ακατανόητο κόσμο.
«Ο Αίαντας έχει έναν κόσμο που με ενδιαφέρει. Αυτό των ανδρικών αρχετύπων. Και η αρχική ιδέα, της οποίας ο πυρήνας διατηρείται, από τότε που προσχεδίασα το έργο ήταν να γίνει σε ένα κλειστό καφενείο, όπως το ξέρουμε στην Ελλάδα, έναν ανδρικό χώρο όπου η γυναίκα είναι μια κυρία πίσω από έναν πάγκο, που κάνει καφέδες και βλέπουμε την πλάτη της. Εγώ είμαι μέρος αυτού του ανδρικού κόσμου που μέχρι σήμερα βρίθει κλισέ όσον αφορά την ταυτότητά του. Μέσα στο έργο μπορεί κάποιος να τον κατανοήσει αυτόν τον κόσμο, ένα σύνολο από στρατιώτες που φέρουν τον πόλεμο μέσα τους, εξακοντίζουν απειλές, κοντράρονται, μια μικρογραφία ανταγωνισμού του πολέμου και στη μετά τον πόλεμο ζωή τους» λέει ο Σίμος Κακάλας, εξηγώντας το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται οι ερμηνευτές της παράστασης.
Η εμβληματική μορφή του διαψευσμένου αρσενικού, του κοινωνικά απομονωμένου Αίαντα και καταδικασμένου στην εξαφάνιση ζωντανεύει μέσα από την ανάγνωση του έργου του Σοφοκλή που σκηνοθετεί και έκανε πρεμιέρα στην Πειραιώς 260 την Τρίτη 27 Ιουλίου.
Ο θανάσιμα προσβεβλημένος σοφόκλειος ήρωας, ένας άνθρωπος σε υπαρξιακή κρίση, βρίσκει τον κόσμο γύρω του παράλογο και ακατανόητο. Οι παλιές αξίες ενός ανδρικού κόσμου που συνδέονται με την ανδρεία, την ακεραιότητα και τη γενναιότητα του πολεμιστή αρχίζουν να υποχωρούν και στη θέση τους ορθώνεται, σύμφωνα με τη δική του αντίληψη, ένας κόσμος ερειπίων.
Ο πρώτος αυτόχειρας του αρχαίου δράματος, θύμα των θεών και των Ατρειδών, έχει δεχτεί ήδη μια βαθύτατη προσβολή, όταν τα ηρωικά όπλα του Αχιλλέα απονέμονται αντί, σ’ αυτόν, που αξιοκρατικά τα δικαιούται, στον Οδυσσέα. Η αδικία τον καταποντίζει και ο ηρωικός κόσμος του κομματιάζεται. Η θεά Αθηνά επιχειρεί να τον τρελάνει, τον συντρίβει μέσα από τις πράξεις του και το αδιέξοδο είναι εξαρχής ορατό.
«Ο Αίαντας ένα πράγμα ποθεί, να πάρει αυτό που του αξίζει. Εδώ έχουμε να κάνουμε με έναν ήρωα που έχει μείνει στην ιστορία ως ο πιο δυνατός, ο ήρωας που μπορεί να τους εξοντώσει όλους, αυτός που είναι πρώτος και αντιπροσωπεύει και την ωμή δύναμη. Ο Αίαντας είναι ακατανίκητος, αλλά εμείς τον συναντάμε ηττημένο, δεν μπορεί να μπει σε έναν άλλο κόσμο, δεν μπορεί να προσαρμοστεί στον κόσμο του Οδυσσέα. Είναι σαν ο Αίαντας να είναι μια άλλη εποχή και ο Οδυσσέας να είμαστε εμείς, η εποχή μας» λέει ο Σίμος Κακάλας.
«Από μια στιγμή και μετά άρχισα να τον βλέπω ως φιγούρα του παρελθόντος ‒κάτι που υπάρχει στο έργο‒, να αντιπροσωπεύει μια άλλη τάξη πραγμάτων, ένα απομεινάρι της εποχής που δεν μπορεί να συνεννοηθεί ή να συναντηθεί με μια νέα. Αυτή η συνάντηση ή η σύγκρουση των εποχών μού έγινε πιο ορατή μέσα στην πανδημία, κυρίως λόγω της κατάστασης που βιώσαμε. Είδαμε να έρχεται πολύ ωμά και με μεγάλη ταχύτητα ένα παρόν αλλά και ένα μέλλον. Όπως είδαμε να έρχονται και πράγματα, ακόμα και από το παρελθόν, που δεν περιμέναμε, σε πρώτο πλάνο, με τριγμούς, αναθεωρήσεις, καινούργιες ιδέες που διεκδικούν χώρο, παλιές ιδέες που μάχονται για τον δικό τους ‒ ξαφνικά ο Αίαντας μου φάνηκε σαν απολίθωμα για το μουσείο».
Ο θανάσιμα προσβεβλημένος σοφόκλειος ήρωας, ένας άνθρωπος σε υπαρξιακή κρίση, βρίσκει τον κόσμο γύρω του παράλογο και ακατανόητο. Οι παλιές αξίες ενός ανδρικού κόσμου που συνδέονται με την ανδρεία, την ακεραιότητα και τη γενναιότητα του πολεμιστή αρχίζουν να υποχωρούν και στη θέση τους ορθώνεται, σύμφωνα με τη δική του αντίληψη, ένας κόσμος ερειπίων.
«Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτό είναι ένα έργο που απευθύνεται σε έναν λαό εν καιρώ πολέμου, μιλάμε για κοινωνίες που η αξία τους ήταν ο πόλεμος. Οι λαοί είναι πολεμικοί και αυτό είναι ένα πλαίσιο που ούτε καν μπορούμε να φανταστούμε σήμερα. Οπότε, μέσα σε αυτή την τραγωδία επιχειρούμε να βρούμε κάποια κομμάτια και να συνδεθούμε. Προσπαθούμε πάντα να βρούμε μια επαφή με αυτό που έχει γραφτεί και έχει δεκάδες πτυχές, αποχρώσεις και έννοιες, γιατί στην τραγωδία είναι τόσα τα πράγματα που μπορείς να κάνεις ή να πεις και κάπως πρέπει και να επιλέξεις. Οπότε, εμένα με ενδιέφερε αυτός ο ανδρικός κόσμος και το πώς στέκεται σήμερα και χαίρομαι που στον αληθινό κόσμο αλλάζει και καταρρέει, όσο καταρρέει, ακόμα και φαινομενικά.
Υπάρχουν μάσκες-ταυτότητες από το παρελθόν που όλοι χρησιμοποιούμε, εφευρίσκουμε τον εαυτό μας και επιλέγουμε να δείξουμε ποιοι θέλουμε να είμαστε. Νομίζουμε ότι είμαστε πάντα ο εαυτός μας, αλλά είμαστε κατακερματισμένοι ‒ αυτό δεν το κρίνω, αλλά κάποιες μάσκες από το παρελθόν τις έχουμε συνηθίσει και θέλουμε με αυτές να πορευτούμε για πάντα. Νομίζω το “για πάντα” είναι κάτι που ψάχνουν όλοι οι άνθρωποι και προσπαθούν να το προεκτείνουν, τις αγάπες, τις σχέσεις, τα θέατρα, τις ομάδες, τις ιδεολογίες, και γι’ αυτούς τους λόγους, επειδή αγαπάμε αυτές τις μάσκες που μας είναι οικείες, δεν θέλουμε να δεχτούμε ότι υπάρχει κάτι άλλο.
Είναι μια εποχή που αλλάζουν οι μάσκες και το βρίσκω πολύ ελπιδοφόρο, άσχετα με το αν με αγωνία ρίχνουμε άγκυρες για να κρατηθούμε στο παρελθόν. Είναι κάτι αντίστοιχο ο Αίαντας, ένα τέτοιο σύμβολο, η αλλαγή γι’ αυτόν εκπροσωπεί το απόλυτο κακό, έχει να κάνει και με μια ντροπή δική του, προσωπική, με μια ματαίωση του παλιού κόσμου που δεν δέχεται ότι παρήλθε ή αποχαιρετά».
Ο Αίας είναι το μυϊκό τέρας, ο τραχύς άνθρωπος με τη φυσική ρωμαλεότητα, ωστόσο και το ίδιο του το σώμα ενσαρκώνει το ηθικό μεγαλείο που διαθέτει. «Αυτός, για μένα, είναι ένας ζωικός κόσμος που συνυπάρχει με τον ανθρώπινο. Ένστικτα και συναισθήματα που προέρχονται από τον ζωικό κόσμο ντύνονται με την ανθρώπινη εξυπνάδα για να βρουν μια θέση στον κόσμο, εξουσίας, μέσα από τον εξαιρετικό λόγο του Σοφοκλή. Οι λέξεις έχουν πολύ σώμα μέσα τους, γι’ αυτό επιλέγω να φορά ο Αίαντας μια μάσκα υπερφυσικού ζώου που μιλά για αξίες, αλλά μέσα και από κάτι χθόνιο και ρωμαλέο» σημειώνει ο Σίμος Κακάλας.
Για τον Αίαντα δεν υπάρχει ρωγμή, συμβιβασμός, κατανόηση του άλλου, υποχώρηση. Ενδιάμεση επιλογή δεν υπάρχει και η λύση στην οποία προχωρά έρχεται με τρόπο απόλυτο.
«Πεθαίνει, αυτοκτονεί, ο ίδιος προτιμά να εξαφανιστεί» λέει ο σκηνοθέτης. Ο σύγχρονος άνθρωπος θα σκεφτόταν “γιατί δεν συμβιβάζεσαι; Του χρόνου θα πάρεις εσύ το βραβείο”, γιατί στη σύγχρονη κοινωνία έτσι έχουμε μάθει, για παράδειγμα, ότι κάπως όλοι θα “βραβευτούμε” στο τέλος, θα έρθει η σειρά μας. Για τον Αίαντα η αυτοκτονία είναι η απόλυτη ολοκλήρωση, είναι ένας ήρωας που δεν έκανε ποτέ πίσω, και μάλιστα στον μονόλογό του λίγο πριν πεθάνει τον βλέπουμε να προκαλεί τον θάνατο, ο οποίος τον νικά, να αναμετρηθούν και να τα πουν σαν ίσοι στον Άδη. Δεν μπορεί να παραδεχτεί την ήττα.
Πολλές φορές το να αποκολληθούμε από τα στερεότυπα μοιάζει ακατόρθωτο, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα βήμα δίπλα. Αξίζει τον κόπο να κάνουμε ένα βήμα για να αλλάξουμε, να συνεννοηθούμε. Φυσικά και μπορούμε να εξελιχθούμε και κάποιες φορές μπορούμε να επιλέξουμε και προς τα πού».
«Αίαντας» του Σοφοκλή
Πειραιώς 260 (Κήπος)
27/07 έως 30/07/2021 στις 22:30
31/07/2021 στις 21:00
Μετάφραση: Νίκος Α. Παναγιωτόπουλος
Σκηνοθεσία: Σίμος Κακάλας
Παίζουν (αλφαβητικά): Σίμος Κακάλας, Κίμωνας Κουρής, Ελένη Μπούκλη, Κωσταντίνος Μωραΐτης, Γιώργος Παπαγεωργίου, Μιχάλης Συριόπουλος
