Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Μπορείτε να μας πείτε πώς ξεκίνησαν όλα, να μας περιγράψετε τη σταδιακή υλοποίηση του οράματος, από την απόκτηση του Αρχείου Καβάφη μέχρι τα εγκαίνια του νέου χώρου στη Φρυνίχου;
Μάλλον εδώ έπαιξε ρόλο η τυχαιότης, που νομίζω ότι ευνοεί τους τολμηρούς και όλους όσοι είναι έτοιμοι να την εκμεταλλευτούν. Πρώτος με προσέγγισε ο Γιώργος Μπαμπινιώτης, ο οποίος γνώριζε τον Μανόλη Σαββίδη, που εκείνη την περίοδο δεν ήταν διατεθειμένος να πουλήσει το Αρχείο Καβάφη σε πανεπιστήμιο στο εξωτερικό, αλλά σκέφτηκε μήπως θα ήταν καλύτερα να το πάρει το ίδρυμα και να μείνει έτσι στην Ελλάδα.
Αποκτήσαμε, τελικά, το αρχείο το 2012. Στην αρχή υπήρξε μια ανησυχία ή περιέργεια από την πλευρά των καβαφιστών, σύντομα όμως άλλαξε το κλίμα. Νομίζω όλοι κατανόησαν ότι εμείς αντιλαμβανόμαστε το Αρχείο Καβάφη πρωτίστως ως ευθύνη. Επομένως φτιάξαμε μια επιτροπή από πολύ καλούς ερευνητές και επιστήμονες, φέραμε την Αμαλία Παππά από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, σημαντικούς καβαφιστές φιλόλογους από την Ελλάδα και το εξωτερικό αλλά και εξαιρετικούς επιστήμονες πληροφοριακών συστημάτων. Όλοι μαζί εργάστηκαν με μεγάλο ζήλο.
«Στην αρχή υπήρξε μια ανησυχία ή περιέργεια από την πλευρά των καβαφιστών, σύντομα όμως άλλαξε το κλίμα. Νομίζω όλοι κατανόησαν ότι εμείς αντιλαμβανόμαστε το Αρχείο Καβάφη πρωτίστως ως ευθύνη».
— Επομένως είχατε αποφασίσει εξαρχής να προβείτε στην ψηφιοποίηση του αρχείου, που ήταν από μόνο του ένα μεγάλο εγχείρημα;
Ναι, είχαμε αποφασίσει από την αρχή δύο πράγματα: να προβούμε στην ψηφιοποίηση, φροντίζοντας παράλληλα, το Αρχείο Καβάφη να είναι ανοιχτό στους ερευνητές. Eίναι μια στάση ηθική, καθώς θεωρούμε ότι είμαστε φύλακες αλλότριου αγαθού, δεν μας ανήκει, αλλά το φυλάμε. Από κει και πέρα, εμβαθύνοντας στην έννοια του αρχείου, διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν κι άλλες διαστρωματώσεις, όπως, για παράδειγμα, το ότι η ψηφιοποίηση lege artis περιλαμβάνει τα πάντα, από λέξεις κλειδιά και metadata μέχρι άπειρες δυνατότητες πρόσβασης στο ίδιο το κείμενο με διαφορετικούς τρόπους, ώστε να μη χρειάζεται να το πάρει κανείς στα χέρια του για να μπορεί να το αξιοποιήσει.
— Ήταν πολύ ενδιαφέρουσα και η Cavafy Script που καθιερώσατε, δηλαδή η γραμματοσειρά του Κ.Π. Καβάφη.
Ναι, και είναι διαθέσιμη, μπορούν όλοι να την κατεβάσουν ελεύθερα. Σκεφτήκαμε ότι είναι ωραίο να μετατρέψουμε την καλλιγραφία του Καβάφη σε γραμματοσειρά, ώστε να μπορεί, όποιος θέλει, να γράψει σαν τον Καβάφη, όχι, βέβαια, από πλευράς περιεχομένου –αυτό θα ήταν σχεδόν αδύνατο– αλλά από πλευράς καλλιτεχνικής. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η γραφή του Καβάφη και νομίζω ότι την είχε επιμεληθεί ο ίδιος ώστε να είναι τόσο όμορφη. Πρόκειται για σπάνια και ως εκ τούτου πολύ σημαντικά fonts.
— Η απόκτηση του κτιρίου, πότε ακριβώς προέκυψε στην κουβέντα;
Τα πάντα προέκυψαν κατά κάποιον τρόπο ταυτόχρονα και συναντήθηκαν οι διαφορετικοί δρόμοι την ίδια περίοδο. Παρότι το είχα δει το κτίριο πριν από μια εικοσιπενταετία και είχα ενδιαφερθεί γι’ αυτό, αφού βρίσκεται πολύ κοντά στο Ίδρυμα Ωνάση, έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια για να υλοποιηθεί το σχέδιο. Έπρεπε, όλα να γίνουν, εν τέλει, μέσα στην ίδια δεκαετία, οπότε αποκτήσαμε το αρχείο, δρομολογήσαμε τις εξελίξεις και πήραμε το κτίριο που είναι παρόμοιας αρχιτεκτονικής με την Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, αντίστοιχου εκλεκτικιστικού ρυθμού, με ψηλά ταβάνια, ίδια ντελικάτη αισθητική της ιταλογαλλικής Ριβιέρας.
Ήταν, όμως, σε κακή κατάσταση και ήθελε πολλή δουλειά ως διατηρητέο. Περάσαμε πολλές διαδικασίες, καθώς έπρεπε να μετατραπεί από οικία σε χώρο συνάθροισης κοινού, με αντίστοιχη αλλαγή χρήσης. Εν τω μεταξύ, ήταν σημαντικό, εφόσον θα φιλοξενούσε αρχείο, να υπάρχουν και οι κατάλληλες προϋποθέσεις, όπως η σωστή θερμοκρασία και υγρασία, η κατάλληλη πυρόσβεση και να είναι προσβάσιμο σε ΑμεΑ, που είναι ούτως ή άλλως για εμάς προτεραιότητα. Όλα αυτά ευτυχώς προχώρησαν με τον βέλτιστο τρόπο. Πρέπει να πω ότι εκτός από το κυρίως οίκημα υπάρχει και ένας ωραίος κήπος που θα ολοκληρωθεί σύντομα.
— Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι ο κήπος ήταν ιερός τόπος στην Ανατολή, όπως και κατά την αρχαιότητα.
Ελπίζουμε να γίνει ένας αλεξανδρινός κήπος και να φυτευτούν ανάλογα φυτά, καθώς δεν υπάρχει μεγάλη κλιματική διαφορά μεταξύ Αλεξάνδρειας και Αθήνας – υπάρχει και η σχετική μελέτη. Επιπλέον, τα μεγάλα παράθυρα με θέα τον κήπο βοηθούν ώστε κανείς να κάθεται και να παρατηρεί, ολίγον τι, τη φύση.
— Στη σειρά, πάντως, των μεταφυσικών, κατά κάποιον τρόπο, συμπτώσεων που οδήγησαν στην απόκτηση του αρχείου, μήπως να προσθέσουμε και την καταγωγή σας, καθώς είστε κι εσείς Αλεξανδρινός;
Αναφορικά με την καταγωγή υπάρχει μια επίσης ενδιαφέρουσα ιστορία: την ίδια περίοδο τύχαινε να είμαι πρόεδρος του Συνδέσμου Αιγυπτιωτών Ελλήνων και συναντιόμουν τακτικά με τον Μπάμπη Τρεχαντζάκη, ο οποίος με είχε συμπαθήσει καθώς συζητούσαμε για διάφορες κοινές αγάπες, όπως η φωτογραφία, με την οποία ασχολούμαστε και οι δυο ερασιτεχνικά. Έτυχε, λοιπόν, τότε να με προσεγγίσει και να μου πει ότι είχε στην κατοχή του κάποια αντικείμενα από το σπίτι του Καβάφη. Παρότι δεν ήμουν καθόλου σίγουρος αν ήταν όντως έτσι, αποφάσισα να τα αποκτήσω γιατί είδα ότι ήταν αυθεντικά και ότι όντως προέρχονταν από μια αστική οικογένεια της Αλεξάνδρειας την εποχή του Καβάφη.
Στην πορεία, και διερευνώντας παραπάνω το θέμα, διαπίστωσα πως η οικογένεια Τρεχαντζάκη ήταν πράγματι κληρονόμοι του Καβάφη ως ανίψια της Κυβέλης Σεγκοπούλου που είχε παντρευτεί τον Αλέκο Σεγκόπουλο, μοναδικό κληρονόμο του ποιητή. Μέσα σε όλα αυτά προέκυψε κι άλλη σύμπτωση όταν πήγα στην Αλεξάνδρεια και επισκέφθηκα για πολλοστή φορά το σπίτι του Καβάφη και είδα την κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει. Τότε πρότεινα στο υπουργείο Πολιτισμού να φροντίσουμε από κοινού με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού (ΕΙΠ) την Οικία Καβάφη, κάτι που δεν ευοδώθηκε λόγω των προβλημάτων που είχε τότε η χώρα. Δεν ζητούσαμε λεφτά, απλώς την άδεια που θα μας έδινε πρόσβαση στον χώρο, ώστε να προχωρήσουν οι εργασίες. Τελικά, το καταφέραμε επί υπουργίας Λίνας Μενδώνη, οπότε μας παραχωρήθηκε από το υπουργείο και τον πρόεδρο του ΕΙΠ, κ. Κούκη, η πρόσβαση. Πλέον έχουμε συνδιαχείριση της Οικίας Καβάφη μαζί με το ΕΙΠ για τα επόμενα πέντε χρόνια.
Μπορούμε πια να μιλάμε για συνάντηση του Αρχείου Καβάφη στην Αθήνα με την Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, με τη διαφορά ότι στο αρχείο φιλοξενούνται τα πράγματα, τα βιβλία, τα έπιπλα κ.λπ. που περιστοίχιζαν τον ποιητή στο σπίτι του, ενώ στην Αλεξάνδρεια είναι τα παράθυρα, οι τοίχοι και η πόλη. Αξίζει, στο σημείο αυτό, να σημειώσουμε ότι έχουν κάνει σπουδαία δουλειά η Εύα Μανιδάκη και ο Θανάσης Δεμίρης τόσο στην Αθήνα όσο και στην Αλεξάνδρεια. Είχαμε δώσει σχετικές οδηγίες ότι δεν θέλουμε ένα μουσείο αλλά έναν βιωματικό χώρο, όπου να μπορεί κανείς να έχει την αίσθηση και όχι τη ψευδαίσθηση ότι βρίσκεται στην Οικία του Καβάφη, να νιώθει την ίδια συγκίνηση, χωρίς να χρειάζεται να πάει στην οδό Λέψιους στην Αλεξάνδρεια.
— Επειδή αναφέρατε τη Λέψιους, επιτρέψτε μου να επιμείνω στο θέμα της καταγωγής και να ρωτήσω αν έπαιξε ρόλο στην απόκτηση του αρχείου το γεγονός ότι είστε Αλεξανδρινός.
«Je parle le grec alexandrin», όπως θα έλεγε ο Ζαν Λικ Φουρέ, δηλαδή την αλεξανδρινή κοινή που είναι και η πρώτη διεθνής γλώσσα. Όλα αυτά κάπως συνδέονται και με τη βοήθεια της τύχης, που λέγαμε στην αρχή. Δεν είναι τυχαίο ότι μεγάλωσα σε ένα σπίτι στην Αλεξάνδρεια, από την οποία έφυγα όταν ήμουν δώδεκα χρονών, όπου γίνονταν φιλολογικές συζητήσεις για τη σχέση του Καβάφη με τον Σεφέρη και με άλλους ποιητές της εποχής του.
Θυμάμαι τη μητέρα μου, Αλεξάνδρα, να λέει ότι θεωρεί τον Καβάφη πρωτότυπο σε σχέση με τον Σεφέρη, για τον οποίο είχε την άποψη ότι μιμούνταν τον Τ.Σ. Έλιοτ. Προσωπικά μιλώντας, δεν θεωρώ καν ότι έχει νόημα αυτή η συζήτηση, αφού μου αρέσουν εξίσου και οι δύο, αλλά αυτές οι συζητήσεις γύρω από την ποίηση κάπως εγγράφονται στις αναμνήσεις μου.
— Δεν ξέρω αν θα συμφωνούσατε με τον Στρατή Τσίρκα, ο οποίος επέμενε ότι η ποίηση του Καβάφη εκφράζει έναν κοσμοπολιτισμό και έναν ελληνισμό που ξεπερνά τα σύνορα.
Δεν θα συμφωνήσω. Ο Στρατής Τσίρκας, λόγω της πολιτικής του τοποθέτησης, προσπαθούσε να αποδείξει ότι ο Καβάφης είναι αριστερός. Προσωπικά, θεωρώ ότι ο Καβάφης αποφεύγει να αναφερθεί σε έναν συγκεκριμένο γεωγραφικό τόπο ή ιστορικό χρόνο, δεδομένου ότι ακόμα και τα ιστορικά πρόσωπα που συναντάμε στα ποιήματά του τοποθετούνται σε μια αόριστη χρονική περίσταση. Ποιος, για παράδειγμα, ξέρει ακριβώς ποιος είναι ο «Καισαρίων» από το ομώνυμο ποίημα; Ακόμα και αν καταλαβαίνει ότι κάποια σχέση πρέπει να έχει με τον Μάρκο Αντώνιο και την Κλεοπάτρα, ίσως αγνοεί ότι ήταν ο γιος τους.
Με άλλα λόγια, είναι δύσκολο να ξέρει την υποκείμενη «αληθινή» ιστορία. Αντίστοιχα, μπορεί να μην ξέρει ποια είναι η «Άννα Δαλασσηνή» –ένα άγνωστο, σχετικά ποίημα–, ή ο «Μανουήλ Κομνηνός». Αλλά ίσως αυτό τελικά να μην έχει τόση σημασία. Και πάλι δεν πειράζει, καθώς ο Καβάφης επέλεξε συνειδητά να μιλήσει αν όχι εκτός τόπου και χρόνου, πέραν τούτων. Και αυτό το στηρίζω στο γεγονός ότι από τότε που άρχισε να γράφει μετά τα Αποκηρυγμένα το 1886, έχουμε την ήττα της Ελλάδας στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, τους Βαλκανικούς Πολέμους, έναν Α’ Παγκόσμιο, τη Μικρασιατική Εκστρατεία και κατόπιν τον Διχασμό, τη Μικρασιατική Καταστροφή και στη συνέχεια διάφορες δικτατορίες.
Επρόκειτο για τριάντα χρόνια με κοσμογονικές αλλαγές, τις οποίες ο ίδιος βιώνει με τον πλέον δραματικό τρόπο, ειδικά στην περιοχή του, αλλά δεν γράφει ούτε μια γραμμή, πουθενά, για όλα όσα συμβαίνουν γύρω του. Ακόμα και ο Σολωμός, παρότι δεν πήγε στο Μεσολόγγι, αν και βρισκόταν ακριβώς απέναντι και το άκουγε να βομβαρδίζεται, έγραψε γι’ αυτό. Για τον Καβάφη όλα αυτά τα ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα δεν είχαν κυριολεκτική χρήση αλλά συμβολική.
— Αλλά για να επανέλθουμε στον χώρο, μπορούμε να μιλάμε συγκεκριμένα για δεύτερη οικία, περιγράφοντας τον χώρο στην Πλάκα;
Εν προκειμένω, πρέπει να βρούμε την κατάλληλη λέξη γιατί και εδώ το αρχείο έχει συμβολική δύναμη, καθώς δεν είναι ούτε μουσείο ούτε σπίτι. Ενδεχομένως, το Αρχείο Καβάφη να ακούγεται πιο ποιητικός τρόπος να περιγραφεί, αν το σκεφτεί κανείς.
— Επίσης, θεωρώ ότι για εσάς θα ήταν σημαντικό να υπάρχει ένας διάλογος με την πόλη, καθώς βλέπουμε ότι σε μία από τις αίθουσες πρωταγωνιστεί η «Αθήνα του Καβάφη».
Ναι, ήταν συνειδητή επιλογή να είμαστε μέσα στην πόλη και να αναδείξουμε ότι ο Καβάφης επισκέφθηκε την Αθήνα και κατά κάποιο τρόπο την επισκέπτεται και πάλι μέσα από το αρχείο και τα τεκμήρια.
— Παρότι, ως γνωστόν, η σχέση του με την πόλη ήταν ιδιαίτερα αμφίσημη...
Ήθελε πολύ να τον αναγνωρίσει ο πνευματικός κόσμος των Αθηνών (ο έπαινος του Δήμου και των σοφιστών), μεταξύ των οποίων κάποιοι τον ανέδειξαν και άλλοι τον πολέμησαν. Είναι γνωστός ο πόλεμος μεταξύ των καβαφιστών και παλαμιστών σε μια εποχή που αυτές οι διενέξεις, όπως για τη γλώσσα, προκαλούσαν ακόμα και διαδηλώσεις. Θα ήθελα, λοιπόν, αν κάποια στιγμή τα καταφέρουμε, να γίνει μια συγκριτική φιλολογική μελέτη και να εκδοθούν τα καβαφικά ποιήματα του Παλαμά –γιατί ξέρουμε ότι υπήρξαν– και τα παλαμικά του Καβάφη, όπως η περίφημη «Δέησις».
Τολμώντας να σκεφτώ ακόμα πιο πέρα, θα ήθελα να γίνει μια ανθολογία ποιημάτων του Παλαμά που θα μπορούσαν να διαβαστούν σήμερα και να εμπνεύσουν, γιατί, σε αντίθεση με τον Παλαμά, τα ποιήματα του Καβάφη διαβάζονται όλα, ακόμα και τα Αποκηρυγμένα. Θα είχε, επομένως, μεγάλο ενδιαφέρον να γίνει μια τέτοια επιλογή, όχι απαραίτητα από παλαμιστές ή από φιλολόγους με ειδικότητα στο θέμα ή ακαδημαϊκούς.
— Ωστόσο, στα τεκμήρια που εκτίθενται στη συγκεκριμένη αίθουσα δεν φοβηθήκατε να συμπεριλάβετε και αυτά που σατίριζαν, και μάλιστα με ακραίο τρόπο, τον Καβάφη, και μιλώ, μεταξύ άλλων, για μια συγκεκριμένη γελοιογραφία.
Ναι, γιατί όχι; Ο Καβάφης ήταν μια σπουδαία προσωπικότητα την εποχή εκείνη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Θεωρούταν, επίσης, περίεργος και δεν αναφέρομαι φυσικά στην ομοφυλοφιλία του: ήταν σαρκαστικός, δηκτικός, κάπως χειριστικός μερικές φορές και εξαιρετικά προσεκτικός όσον αφορά την εικόνα και την υστεροφημία του. Ενδεχομένως να είχε προβλέψει πού θα κατέληγε το αρχείο του. Αλλά, φυσικά, αστειεύομαι.
— Βέβαια, δεν φοβόταν να δείξει την αντιπαλότητά του προς σπουδαίους ομοτέχνους του και θα ήθελα, εν προκειμένω, να μας αναφέρετε την προσωπική σας εμπειρία με την έκδοση της «Στέρνας».
Η αλήθεια είναι ότι έτυχε να περιέλθει στην κατοχή μου η πρώτη έκδοση της «Στέρνας» του Γιώργου Σεφέρη που περιέχει προσωπική ιδιόγραφη αφιέρωση του Σεφέρη προς τον Καβάφη. Εκείνος, όμως, την άφησε μάλλον αδιάβαστη. Απόδειξη ότι είχε φροντίσει να κόψει –δεδομένου ότι τότε οι σελίδες ήταν ενωμένες– μόλις τις τρεις πρώτες. Δεν ασχολήθηκε καν με το υπόλοιπο.
— Κάτι πρέπει να δείχνει αυτό για τη σχέση τους. Θέλετε, όμως, να μας μιλήσετε για κάποια τεκμήρια από το αρχείο που δεν γνωρίζατε ή που σας έκαναν εντύπωση;
Αυτό που θα πω δεν έχει άμεση σχέση με το αρχείο αλλά με τον ίδιο τον Καβάφη. Την τελευταία φορά που επισκέφθηκα το σπίτι του Καβάφη, συνειδητοποίησα ότι, ανοίγοντας το παράθυρο από το σαλόνι, απέναντι βλέπεις τον ναό του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου, που είναι ο Πατριαρχικός Ναός της Αλεξάνδρειας. Προηγουμένως, όμως, ήταν ναός του Σεράπιδος, της υψηλότερης θεότητας στην Αλεξάνδρεια. Το πάτωμα, που διακρίνεται ακόμα, οι κίονες, οι τοίχοι και ο βωμός δείχνουν ότι ήταν του Σεράπιδος και ότι έγινε χριστιανικός ναός στη συνέχεια. Αυτό είναι ένα καβαφικό ποίημα από μόνο του.
— Ενδεχομένως δείχνει τη συμφιλίωση των δυο κόσμων που υπάρχει στην ποίηση του Καβάφη.
Θα έλεγα ότι υπάρχει συγκριτισμός. Στα μάτια του Καβάφη πάντα υπήρχε και ήταν έντονη η ένταση μεταξύ εθνικών και χριστιανών. Όσο για τον ίδιο, πάντα του ασκούσαν γοητεία οι ψαλμωδίες και η μυρωδιά από τα λιβάνια, αλλά η πραγματική του προτίμηση ήταν ο κόσμος εκτός Εκκλησίας.
— Πάντως, είναι τολμηρό που ως ίδρυμα αναδεικνύετε όλες τις εκδοχές του έργου του Καβάφη, π.χ. το ομοερωτικό, γύρω από το οποίο υπήρξαν πολλές αντιδράσεις.
Δεν θα το έλεγα τολμηρό γιατί αυτό είναι κάτι που θεωρούσαμε αυτονόητο εξαρχής. Οποιοσδήποτε περιορισμός θα υποβίβαζε αυτομάτως τον Καβάφη γιατί ο ίδιος είναι όλα αυτά ταυτόχρονα και το όνομά του περικλείει πολλές διαφορετικές εκδοχές. Όσο για τον ερωτισμό είναι πασιφανής, δεν μπορείς να τον αρνηθείς. Απλώς δεν θέλαμε να θεωρεί κανείς ότι επρόκειτο αποκλειστικά για μια queer προσωπικότητα γιατί δεν ήταν μόνο αυτό. Θα ήταν μονοδιάστατο να επιμείνει κανείς μόνο σε αυτό.
Στην πραγματικότητα, ο Καβάφης δεν έκρυβε το πάθος του, όπως έλεγε ο ίδιος, καθώς στην Αλεξάνδρεια του Μεσοπολέμου μπορούσες, εφόσον κρατούσες κάποια προσχήματα, να κάνεις πραγματικά ό,τι ήθελες γιατί το ευνοούσε η διαφορετικότητα που εξέφραζε εκείνη η κοινωνία. Ωστόσο, αν ρωτούσαμε τον ίδιο, νομίζω ότι θα τόνιζε το αισθητικό κομμάτι. Αλλά και πάλι αυτοί οι προσδιορισμοί ετέθησαν εκ των υστέρων από τους διάφορους μελετητές, οι οποίοι είναι λογικό να εμβαθύνουν ο καθένας σε κάποια άλλη εκδοχή ή συγκεκριμένη πτυχή της ποίησής του.
Η πρόκλησή μας για το μέλλον είναι να φέρουμε τον Καβάφη στο σήμερα χωρίς να τον αποσπάσουμε από την αχρονικότητα και την ατοπικότητα, χωρίς να τον περιορίσουμε ή να τον αλλάξουμε.
— Φαντάζομαι ότι γι’ αυτόν τον λόγο θέλετε το αρχείο του να είναι ανοιχτό. Πρόσφατα, μάλιστα, είχαμε τη χαρά να δούμε πώς το αρχείο μπορεί να αξιοποιηθεί πολλαπλά, ακόμα και για τη δημιουργία μιας σπουδαίας πολύπτυχης παράστασης σαν τη «Constantinopoliad - Αn epic» από τη Sister Sylvester, όπως είναι το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο της εικαστικής καλλιτέχνιδας Κάθριν Χάμιλτον, η οποία, αν δεν απατώμαι, έκανε έρευνα στο αρχείο.
Ναι, έκανε πολύ σοβαρή δουλειά· δεν έκανε έρευνα μόνο στο Αρχείο Καβάφη, πήγε και στην Αλεξάνδρεια. Να θυμίσουμε ότι η Κωνσταντινούπολη είναι ο τόπος όπου ο Καβάφης ανακάλυψε ότι είναι ομοφυλόφιλος και όπου άρχισε να γράφει, εξού και το «epic» του τίτλου. Από κει ξεκίνησαν όλα. Και αυτή η ερμηνεία δόθηκε με πολύ ωραίο τρόπο, χωρίς εξάρσεις, με αυτή την υποδόρια καβαφική φωνή.
— Φαντάζομαι πως ο τρόπος που δούλεψε στο αρχείο η Sister Sylvester δείχνει πολλά για το πώς θα θέλατε εσείς να λειτουργεί το Αρχείο Καβάφη στο μέλλον.
Το κρίσιμο είναι ότι ο Καβάφης έγραψε περίπου 250 ποιήματα, τα οποία είναι σχετικά λίγα σε αριθμό, αλλά έχουν μεγάλο βάθος. Επομένως, η πρόκλησή μας για το μέλλον είναι να φέρουμε τον Καβάφη στο σήμερα χωρίς να τον αποσπάσουμε από την αχρονικότητα και την ατοπικότητα, χωρίς να τον περιορίσουμε ή να τον αλλάξουμε. Θα θέλαμε η νεότερη γενιά, που ίσως δεν έχει ακούσει για τον Δημάρατο ή τον Θεμιστοκλή, και είναι λογικό, να μπορεί να προσεγγίσει τον Καβάφη, και για να το πετύχουμε προωθούμε διαφορετικούς και άκρως πρωτότυπους τρόπους.
Πολλοί, βέβαια, μπορούν να πουν ότι θα τρίζουν τα κόκαλα του Καβάφη ή του Ωνάση, αλλά εμείς θεωρούμε ότι είναι πολύ ωραίο να μπορεί ένας νέος να εμπνέεται βλέποντας την ταινία της Εύης Καλογεροπούλου «Αλεξάνδρεια» ή ακούγοντας τη μελοποίηση του Νέγρου του Μοριά, ο οποίος, αφού διάβασε διαφορετικά ποιήματα του Καβάφη, επέλεξε συγκεκριμένους στίχους, τους ανέμειξε με δικά του λόγια και έφτιαξε ένα εκπληκτικό ραπ κομμάτι. Μάλιστα έτυχε να το δώσω, με κάποια επιφύλαξη, στα μεγαλύτερης ηλικίας μέλη του Δ.Σ. του Ιδρύματος Ωνάση και είδα ότι τους άρεσε. Συνεπώς, τολμώ να πω ότι αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον άκουσμα και ότι θα ακουστεί πολύ περισσότερο από την ιστορική μελοποίηση του Μητρόπουλου, που ενδεχομένως να μοιάζει σήμερα μάλλον πεποιημένη.
— Ναι, αλλά ο αδελφός σας, Δημήτρης Παπαδημητρίου, έχει κάνει εξαιρετική δουλειά στη μελοποίηση του Καβάφη, που ακούγεται εξίσου ωραία σήμερα.
Ναι, αλήθεια είναι. Του έχω ζητήσει, μάλιστα, να επιλέξει έξι τραγούδια που θα έχουμε στον χώρο του Αρχείου, γιατί θέλαμε να μπορεί ο επισκέπτης, τόσο στο Αρχείο στην Πλάκα όσο και στο Σπίτι του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, να μπορεί να επιλέγει τις μουσικές και τις μελοποιήσεις που θέλει να ακούσει. Θα υπάρχουν επιλογές από όλες τις μελοποιήσεις, από Λένα Πλάτωνος και Μητρόπουλο μέχρι Χατζιδάκι, από τη συναυλία «Waiting for the Barbarians» από το πρόσφατο φεστιβάλ «Archive of Desire» στη Νέα Υόρκη, και, φυσικά, ανάλογο οπτικοακουστικό υλικό. Φυσικά, εκεί θα μπορεί να δει κανείς την ταινία της Εύης Καλογεροπούλου αλλά και τις διαφορετικές εκδοχές της «Ιθάκης» από τον Taylor Mac. Είναι συγκλονιστικό πόσο κυνική μπορεί να ακουστεί η «Ιθάκη», ερμηνευμένη μοναδικά από εκείνον.
— Θέλετε να μας μιλήσετε και για τις προσωπογραφίες του Καβάφη που συναντάμε στο αναγνωστήριο του Αρχείου στην Πλάκα;
Ναι, εκεί μπορεί κανείς να βρει δύο σειρές πορτρέτων. Η μία αναφέρεται σε αυτά που είναι φιλοτεχνημένα από ανθρώπους που ζωγράφισαν τον Καβάφη εκ του φυσικού, και εκεί φαίνεται η στάση και η προδιάθεση του καθενός απέναντι στον ποιητή, η προσωπική του σχέση μαζί του. Η άλλη αφορά μεταγενέστερα πορτρέτα που πολλά εμπνεύστηκαν από τη γνωστή φωτογραφία του Καβάφη. Αυτά, ωστόσο, συνιστούν ερμηνεία, αφού οι καλλιτέχνες είδαν τη φωτογραφία, διάβασαν κάποια ποιήματα και έφτιαξαν το δικό τους έργο. Επίσης, έξω από το Αρχείο θα τοποθετηθεί γλυπτό του Καβάφη σε φυσικό μέγεθος, όπου θα μπορεί να στέκεται ο κόσμος και να φωτογραφίζεται.
— Επίσης, απέναντι ακριβώς από τα πορτρέτα, βλέπουμε πίνακες που θέλουν να δείξουν την Αλεξάνδρεια από την οποία εμπνεύστηκε ο Καβάφης. Θέλετε να μας μιλήσετε γι’ αυτά;
Πρόκειται για έργα της δικής μου συλλογής, δηλαδή τα έχω αγοράσει εγώ, δεν τα κληρονόμησα από τον πατέρα μου. Είναι όλα Αλεξανδρινών ζωγράφων του Μεσοπολέμου, οι οποίοι αναπαριστούσαν όλα αυτά που έβλεπε και ζούσε ο Καβάφης τότε, τους κήπους όπου περπατούσε, την εξοχή όπου περιδιάβαινε, το λιμάνι, με τα ωραία καράβια με τα πανιά.
— Για να ολοκληρώσουμε με την Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, ξέραμε ότι λόγω των πρόσφατων γεγονότων αναβλήθηκαν τα εγκαίνια. Ποιο ήταν το πλάνο σας αναφορικά με τη Λέψιους;
Μοιάζει με το πλάνο που υιοθετήθηκε στην οδό Φρυνίχου. Και εκεί θέλαμε να κάνουμε βιωματικό χώρο και όχι μουσείο. Θέλαμε να έχει κανείς την αίσθηση ότι μπαίνει και περπατά στα χνάρια του Καβάφη. Ακόμα και αν μεταφέραμε τα πράγματα του Καβάφη στην οικία στην Αλεξάνδρεια, χωρίς αυτήν τη βιωματική σχέση ο χώρος θα έμοιαζε ψεύτικος γιατί ποτέ δεν μπορείς να επαναφέρεις αυτούσια το παρελθόν – δεν έχει και νόημα.
Στόχος μας είναι ο επισκέπτης να έχει την αίσθηση της εποχής και του τόπου, να μεταφέρεται μέσα από αντικείμενα σε εκείνο το περιβάλλον. Θα υπάρχουν και διαθέσιμοι χώροι όπου θα προβάλλονται οι παραγωγές μας και θα απευθύνονται σε όλους, όχι μόνο στους Καβαφιστές, ώστε να αποκτούν μια αίσθηση του πώς ήταν η Αλεξάνδρεια της εποχής εκείνης. Επίσης, στην Αλεξάνδρεια θα μεταφερθούν κάποια πιστά αντίγραφα ποιημάτων, χειρόγραφα και fascimile, ώστε να έχει κανείς πραγματικά και αυτούσια την καβαφική εμπειρία.
— Οπότε σκοπός σας είναι να μας κάνετε όλους καβαφιστές;
Η αλήθεια είναι ότι δεν θέλουμε να αφήσουμε κανέναν απέξω αλλά να φέρουμε ανθρώπους που δεν είχαν έρθει μέχρι τώρα σε επαφή με το έργο του Καβάφη, να δείξουμε ότι αυτό δεν είναι κάτι δύσκολο, μη προσβάσιμο και ότι μπορεί κάτι να προσφέρει στη ζωή τους και, γιατί όχι, να την αλλάξει.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
