Ω
Ως «Möbius» στα μαθηματικά ορίζεται μια μη προσανατολισμένη επιφάνεια με μία μόνο οριακή καμπύλη, που δεν έχει αρχή ούτε τέλος, διαβάζω στη Wikipedia. Ένα αντικείμενο ή ένα έμβιο ον μπορεί να κινείται αενάως κατά μήκος της, ακριβώς όπως συμβαίνει με την εν λόγω περφόρμανς, που μοιάζει να επαναλαμβάνεται στο διηνεκές, δίχως να ξεχωρίζει η αρχή από το τέλος.
Η «αεικίνητη» αυτή παράσταση, που συνδυάζει σύγχρονο χορό και ακροβατική τέχνη, είναι μια συνεργασία του Rachid Ouaramdane, χορογράφου και καλλιτεχνικού διευθυντή του Dance Theater of Chaillot, με την ακροβατική κολεκτίβα Compagnie XY.
O 40χρονος σήμερα Rachid Ouaramdane, που έχει αλγερινές ρίζες, έχει εμφανιστεί στο Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας άλλες δύο φορές. Φέτος δεν θα παραστεί λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων, αν και πολύ θα το ήθελε, καθώς λέει. Ο Ισραηλινός Oded Avinathan, πάλι, ο έτερος συνομιλητής μου και από τα νεότερα μέλη της Compagnie XY, έχει ξανάρθει στην Ελλάδα, είναι όμως η πρώτη φορά που μας επισκέπτεται με την ιδιότητα του καλλιτέχνη.
Στην online επικοινωνία μας μιλήσαμε για την παράσταση που θα ανοίξει το φετινό 27ο Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, για τους νέους ορίζοντες που δημιούργησε αυτή τους η συνεργασία σε όλα τα εμπλεκόμενα μέλη, ούσα «μια ωδή στη συλλογική δημιουργικότητα», για την αλληλοκατανόηση, την ενσυναίσθηση και τη συναντίληψη που απαιτεί, για το πώς όλη η διαδικασία αποτελεί, ταυτόχρονα, «μια βαθιά πολιτική στάση».
Κανείς άνθρωπος δεν είναι ίδιος με τον άλλον, καθένας μας διαφέρει με τον τρόπο του κι αυτός είναι ο πλούτος που πολιτισμού μας. Ο ρατσισμός, ο σεξισμός, οι επιθετικές, macho συμπεριφορές δεν χωράνε ούτε στην τέχνη ούτε πουθενά.
Μιλήσαμε ακόμα για τη «νέα απελευθέρωση του ανθρώπινου σώματος και των δυνατοτήτων του» στη ζωή και την τέχνη που υπόσχεται η μετα-Covid εποχή, για το πολλά υποσχόμενο μέλλον του σύγχρονου χορού, για την πολυπολιτισμικότητα, τη συνύπαρξη και την ανοικτή κοινωνία που οφείλει να υπηρετεί η τέχνη, εφόσον «η διαφορετικότητα είναι ο πλούτος μας». Για την ανάγκη, επίσης, η Ευρώπη να δει αλλιώς το προσφυγικό, με τον Rachid, γόνο προσφύγων, να μιλά για τα δύσκολα πρώτα χρόνια των δικών του αλλά και του ίδιου στη Γαλλία και να θυμάται, εν κατακλείδι, τη «σύγκρουση πολιτισμών» και το κοντράστ συναισθημάτων σε μια παλιότερη παράστασή του στην Καλαμάτα, όταν την ίδια μέρα διαδήλωνε στην πόλη η Χρυσή Αυγή.
— Παρότι έχει ξαναεπιχειρηθεί, ο συνδυασμός σύγχρονου χορού και ακροβασίας ίσως εξακολουθεί να ξενίζει κάποιους φιλότεχνους.
Οded Avinathan: Δεν θα έπρεπε, υπάρχουν αρκετά κοινά σημεία ανάμεσα στις δύο αυτές τέχνες. Και οι δύο βασίζονται στην κίνηση και τη δεξιότητα, και οι δύο προκαλούν τη δύναμη της βαρύτητας, και οι δύο σπρώχνουν το ανθρώπινο σώμα στα άκρα των φυσικών του δυνατοτήτων!
Rachid Quaramdane: Έπειτα είναι και οι κοινές τεχνικές που αναπτύσσουν, ο βαθμός συνεργατικότητας και επικοινωνίας που επιτυγχάνουν τόσο οι χορευτές όσο και οι ακροβάτες μέσα από τη διαρκή αλληλεξάρτησή τους στη σκηνή, κάτι εμφανές και στον τρόπο που κοιτούν, που αγγίζουν τον συνάδελφό τους. Παλιότερα, ξέρετε, θεωρούσα ότι κινητήρια δύναμη ενός περφόρμερ είναι ένας νους κενός από σκέψεις και συναισθήματα, δουλεύοντας όμως με αυτή την ακροβατική κολεκτίβα αντιλήφθηκα πως όχι, μπορεί να προέλθει και από έναν νου εξασκημένο στην κατανόηση, την ευαισθησία και την ενσυναίσθηση.
Δεν υπάρχει για μένα ένας συγκεκριμένος ορισμός της χορογραφίας, κάθε φορά ξεκινάω από την αρχή, είμαι λοιπόν πάντα ανοικτός σε καινούργια ερεθίσματα και προκλήσεις. Μπορείς να εμπνευστείς μια χορογραφία, ακούγοντας το θρόισμα των φύλλων των δέντρων και το τιτίβισμα των πουλιών έξω στη φύση, από τις κινήσεις των παιδιών που παίζουν σε μια παιδική χαρά, απ’ οτιδήποτε.
Βρήκα πολύ ενδιαφέρον το πώς ξεκινά σαν απαλό χιόνι η κίνηση των ακροβατών και σταδιακά μετατρέπεται σε χιονοστιβάδα, θαύμασα την αυστηρή πειθαρχία, την ακρίβεια, τον συντονισμό, το πόσο προσέχουν ο ένας τον άλλον, καθώς ένα μόνο λάθος μπορεί να προκαλέσει κάποιον επώδυνο τραυματισμό, το πώς καταφέρνουν να συνεργάζονται άψογα τόσα σώματα σαν να ήταν ένα. Η αίσθηση της επαφής που έχουν είναι πολύ φιλοσοφημένη και πολύ βαθιά, σκέφτηκα λοιπόν να προσαρμόσω αυτό το πνεύμα σε μια χορευτική περφόρμανς, ανοίγοντας μια νέα διάσταση στη χορογραφική μου αντίληψη.
— Oded, είσαι από τα νεότερα μέλη των Compagnie XY. Πώς έφτασες να μπεις σε μια από τις πιο γνωστές ακροβατικές κολεκτίβες;
O.A.: Ξεκίνησα να κάνω καποέιρα, ύστερα σπούδασα ακροβατική στο Sandciel Circus School στο Τελ Αβίβ και αργότερα συνέχισα στο Circus School της Lomme. Ζω και εργάζομαι έξι χρόνια τώρα στη Γαλλία, που έχει μακρά παράδοση στο αντικείμενο κι εγώ ήθελα από μικρό παιδί να μπω πολύ στον κόσμο αυτό. Μάλιστα, παρότι απέκτησα και πτυχίο μηχανικού, δεν ακολούθησα ποτέ αυτό το επάγγελμα, αλλού είχα, βλέπεις, το μυαλό μου και η τύχη με βοήθησε.
Όταν πρωτοείδα παράσταση της κολεκτίβας Compagnie XY ενθουσιάστηκα, είπα «ω, ναι, αυτό ακριβώς θέλω να κάνω κι ας μη φτάσω ποτέ σε αυτό το επίπεδο. Φαίνεται, όμως, ότι υπήρξαν αρκετά επιεικείς μαζί μου στην οντισιόν κι έτσι το ’18 με δέχτηκαν ως πλήρες μέλος. Έκτοτε, δε, συμμετέχω ανελλιπώς στις παραστάσεις μας!
— Αυτή η ώσμωση που απαιτείται επί σκηνής μεταξύ μιας ομάδας χορευτών ή ακροβατών μοιάζει παράδοξη σε καιρό της πανδημίας, ταυτόχρονα όμως τη βρίσκω ενθαρρυντική όσο και συναρπαστική.
R.Q.: Μιλούσα με έναν τεχνικό στη διάρκεια μιας τουρνέ που κάναμε πρόσφατα στη Γαλλία και μου είπε ότι το μήνυμα που δίνουμε προς τα έξω, ότι χρειάζεται ο ένας να εμπιστεύεται απόλυτα τον άλλον και να τον έχει διαρκώς από κοντά, αλλιώς μια τέτοια παράσταση θα ήταν αδύνατο να επιτευχθεί, είναι σχεδόν επικίνδυνο! Νομίζω ότι η καλλιέργεια αμοιβαίας εμπιστοσύνης, η συλλογική δουλειά, ο αυθορμητισμός, η αντιιεραρχική μας λειτουργία είναι επίσης και μια βαθιά πολιτική στάση.
Ο.Α.: Η πανδημία και οι απαγορεύσεις της είναι προσωρινές, οι άνθρωποι παραμένουμε όντα εξόχως κοινωνικά κι αυτό διαφάνηκε ακόμα περισσότερο με την υγειονομική κρίση και τις καραντίνες. Πρόκειται για ένα μήνυμα που υπερβαίνει τη συγκεκριμένη παράσταση, μια «ωδή» στη συλλογική δημιουργικότητα, τη συλλογική γνώση και ευφυΐα. Και, ναι, δεν χρειαζόμαστε κάποιον «ηγέτη» για να φτάσουμε σε αυτό το επίπεδο αλλά περισσότερη συντροφικότητα και αλληλοκατανόηση.
Η ίδια η περφόρμανς μας καταδεικνύει ότι το κλειδί για να μπορέσει να λειτουργήσει μια κοινότητα ανθρώπων είναι η συνεργατικότητα, η ομαδικότητα, η συναντίληψη – τίποτε απ’ όσα κάνουμε από κοινού επί σκηνής δεν μπορούν να επιτευχθούν από έναν μόνο καλλιτέχνη, όσο σπουδαίος κι αν είναι.
— Είναι η πρώτη σας περφόρμανς εκτός Γαλλίας μετά τα lockdowns;
Ο.Α.: Η δεύτερη, αν εξαιρέσουμε το Grec Festival πέρσι το καλοκαίρι στη Βαρκελώνη, σε ένα μικρό «παράθυρο» που είχε ανοίξει ανάμεσα στις καραντίνες. Αλλά και στη Γαλλία, μόλις πριν από ενάμιση μήνα ξαναρχίσαμε παραστάσεις.
Φυσικά, περάσαμε δύσκολα όλο αυτό το διάστημα, όπως οι περισσότεροι καλλιτέχνες, τόσο οικονομικά όσο και στη δουλειά μας καθαυτή, γιατί απαιτεί στενή επαφή και συνεργασία πολλών διαφορετικών ανθρώπων, τουλάχιστον δέκα στη δική μας περίπτωση. Δεν είναι ατομικό άθλημα, δεν μπορείς να πηδήξεις στον αέρα μόνος σου και να σε ξαναπιάσεις, προτού προσγειωθείς! Και επειδή οι πιο πολλοί ζούμε σε διαφορετικές πόλεις, δεν είχαμε καν την ευκαιρία να συναντηθούμε έστω.
R.Q.: Ναι, είναι το πρώτο μου πρότζεκτ μετά το lockdown που θα παρουσιαστεί στο εξωτερικό και χαίρομαι πολύ γι’ αυτό. Επιπλέον, αυτή την περίοδο δεν εστιάζω τόσο στο καλλιτεχνικό κομμάτι όσο σε αυτό του κοινού, θέλω ο κόσμος να «ανακαλύψει» ξανά τον σύγχρονο χορό, να φτιάξω εργαστήρια για παιδιά κ.λπ.
Παρότι αναπόφευκτη, η καραντίνα ήταν σίγουρα καταστροφική και καλλιτεχνικά, αύξησε την οικονομική επισφάλεια, έφερε πολλούς στα όρια της κατάθλιψης, ταυτόχρονα όμως, για ανθρώπους σαν εμένα, που είχαν ευτυχώς αυτήν τη δυνατότητα, λειτούργησε ως κέντρισμα. Είπα ok, κλείσανε τα θέατρα, ας δω τι μπορώ να κάνω στο εκπαιδευτικό κομμάτι, έστω από απόσταση, δεν μπορώ να δουλέψω με επαγγελματίες, ας κάνω ένα δωρεάν masterclass, ας δω τι μπορώ να κάνω με τα νέα παιδιά που αγαπούν τον σύγχρονο χορό, πώς μπορώ να κρατήσω ζωντανό το ενδιαφέρον τους. Ή, πάλι, δεν μπορώ να τρέξω μια νέα χορογραφία, ας εμβαθύνω σε ό,τι έχω κάνει, ας αναζητήσω νέες προοπτικές.
Έπρεπε γενικότερα να γίνω πολύ ευέλικτος, να μάθω να εργάζομαι χωρίς πρόγραμμα, να αδράχνω κάθε ευκαιρία, να λύνω προβλήματα, να προγραμματίζω ταυτόχρονα την επόμενη σεζόν και νομίζω ότι, ναι, κάτι κατάφερα!
— Πόσο αρμονική είναι η συνεργασία σας; Δημιουργούνται προβλήματα καμιά φορά; Πώς τα ξεπερνάτε;
R.Q.: Η σχέση μας είναι απολύτως διαλεκτική, οπότε σπάνια δημιουργούνται εντάσεις! Εγώ κάνω τις δικές μου προτάσεις, το αποτέλεσμα όμως εξαρτάται από το πώς μπορεί η ομάδα να τις υλοποιήσει. Άλλοτε, πάλι, εκείνοι είναι που μου προτείνουν οπτικές που μπορεί να μην έχω καν φανταστεί ‒ άλλωστε, ουσιαστικά είμαι συν-χορογράφος στη συγκεκριμένη παράσταση. Μαζί προχωράμε βήμα-βήμα, μαζί εξελίσσουμε το έργο, με γνώμονα τη φαντασία μας ‒ πρώτα πλάθουμε στο μυαλό μας μια ακολουθία κινήσεων και μετά την πραγματοποιούμε. Δημιουργούμε έτσι μια εκφραστική γλώσσα που εξελίσσεται διαρκώς.
Ο.Α.: Το καλό είναι ότι καθένας μας προσεγγίζει διαφορετικά το έργο, δεν υπάρχει κάποιος στάνταρ μπούσουλας, μια προκατασκευή. Άλλος βλέπει τα πράγματα μαύρα, άλλος άσπρα, άλλος πορτοκαλί κ.ο.κ.! Είναι πραγματική απόλαυση η δουλειά με τον Rachid. Μάθαμε πολλά από αυτήν τη συνεργασία, μοιραστήκαμε πράγματα, γίναμε πιο ευέλικτοι, πιο ρευστοί, διευρύναμε τις δυνατότητές μας. Το επίπεδο των απαιτήσεων μιας τέτοιας περφόρμανς είναι σίγουρα υψηλό, αλλά το βλέπουμε καταρχάς ως διασκέδαση, ως παιχνίδι που μας απελευθερώνει και μας εξελίσσει ταυτόχρονα.
— Όντας πλέον βετεράνος στον χώρο κ. Ouaramdane, πώς βλέπετε τον σύγχρονο χορό σήμερα;
Νομίζω ότι οι ορίζοντές του έχουν διευρυνθεί. Υπάρχει περισσότερη δημιουργική ελευθερία, χορευτές και χορογράφοι είναι περισσότερο ανοικτοί σε ιδέες και πειραματισμούς. Θυμάμαι ακόμα πόσο είχε επηρεάσει γενικότερα τον καλλιτεχνικό χώρο το αποκορύφωμα της επιδημίας του HIV/AIDS και πώς οι χορευτές και οι χορογράφοι, ιδίως οι παλιότεροι, υιοθέτησαν μια διαφορετική προσέγγιση στο σώμα, τη σεξουαλικότητα, την τέχνη, τη ζωή και τον θάνατο, τις απώλειες που προκάλεσε επίσης στον χώρο. Πώς άλλαξαν τα πράγματα όταν πια η επιδημία εκείνη άρχισε να υποχωρεί, πόσο μεγαλύτερη εκφραστική ελευθερία έδωσε αυτή η υποχώρηση!
Πιστεύω ότι το ίδιο θα συμβεί και με τον κορωνοϊό. Υπάρχει ήδη μια τάση για διεύρυνση των ορίων της καλλιτεχνικής ελευθερίας, για περισσότερο δόσιμο, περισσότερο ξόδεμα αλλά και μοίρασμα ιδεών και εμπειριών. Όταν τελειώσει το κακό, πιστεύω ότι θα ξαναζήσουμε τα «τρελά» χρόνια που ακολούθησαν τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της πανδημίας γρίπης που την επισφράγισε, μια πραγματική έκρηξη της ζωής και τη δημιουργίας που θα μας ανοίξει νέους ορίζοντες, όπως συνέβη και τη δεκαετία του 1920 με τον σουρεαλισμό, το νταντά κ.λπ. Θα δούμε μια νέα απελευθέρωση του ανθρώπινου σώματος και των δυνατοτήτων του.
— Λίγα λόγια για την εμπειρία σας από το Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας.
R.Q.: Το Φεστιβάλ Καλαμάτας ξεχωρίζει για πολλούς λόγους και ένας βασικός είναι ότι όλοι όσοι εμπλέκονται σε αυτό, από τους καλλιτέχνες μέχρι τους τεχνικούς και τους ανθρώπους της διοργάνωσης, διατηρούν μια οργανική σχέση μαζί του. Το εκλαμβάνουν ως προσωπική τους υπόθεση, αγωνίζονται για να προσφέρουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα κάθε φορά, στο όνομα της τέχνης και του πολιτισμού. Μια εμπειρία που θα μου μείνει αξέχαστη είναι ότι πριν από κάποια χρόνια, την ημέρα που έδινα μια παράσταση στο Μέγαρο Χορού, πραγματοποιούσε πορεία στην πόλη ένα εξτρεμιστικό ακροδεξιό κόμμα, Χρυσή Αυγή νομίζω λεγόταν. Σωστά;
— Απολύτως. Ευτυχώς, σήμερα έχει περιθωριοποιηθεί.
Θαυμάσιο νέο! Υπήρχε, λοιπόν, μια τεράστια αντίθεση ανάμεσα στα ιδεώδη της ανοιχτής κοινωνίας, του πολιτισμού της ελευθερίας, της συνεργασίας και της συνύπαρξης που στηρίζει και προωθεί το φεστιβάλ αφενός, της μισαλλοδοξίας, του ρατσισμού και του σοβινισμού που προπαγάνδιζαν οι ακροδεξιοί αφετέρου. Θυμάμαι ανθρώπους ανάμεσα στο κοινό να δακρύζουν συγκινημένοι μετά το τέλος της παράστασης, όχι μόνο από αυτό που είδαν αλλά και από την υπερένταση, καθώς γνώριζαν ότι λίγο πιο κει κάποιοι άλλοι άνθρωποι έσπερναν μίσος και σκοταδισμό.
— Δεν γνώριζα γι’ αυτό το περιστατικό και είναι σίγουρα ενδιαφέρουσα η μαρτυρία σας. Αναρωτιέμαι, επίσης, αν υπήρξε ποτέ πρόβλημα στη Γαλλία με την αραβική σας καταγωγή.
R.Q.: Όταν ήμουν νεότερος, βίωσα σε κάποιες περιπτώσεις ρατσιστική αντιμετώπιση. Τέτοια ιδεολογήματα, όμως, δεν πρέπει να έχουν θέση σε καμία χώρα. Η προοδευτική Ευρώπη οφείλει να υπερασπιστεί τις πολυπολιτισμικές της αξίες, να γίνει πιο δεκτική στους πρόσφυγες και τους μετανάστες.
Οι γονείς μου ήρθαν, ξέρετε, από την Αλγερία στη Νιμς τη δεκαετία του ’50 για να ξεφύγουν από τον πόλεμο, είχαμε τότε τον αγώνα της ανεξαρτησίας όπου συνέβησαν πολλές αγριότητες και οι απώλειες ήταν μεγάλες, ακόμα και μεταξύ των αμάχων. Στην ίδια τη Γαλλία υπήρχε αρκετό μίσος για τους Άραβες που τόλμησαν να ξεσηκωθούν, υπήρχαν όμως και ευκαιρίες, καθώς και άνθρωποι που μας συμπαραστάθηκαν ‒ κατάφεραν έτσι οι δικοί μου να στεριώσουν και να προκόψουν. Αν παρέμεναν στην Αλγερία, μπορεί να είχαν σκοτωθεί κι εγώ να μη γεννιόμουν καν!
Προσωπικά, ποτέ δεν με απασχόλησαν η καταγωγή, το φύλο, η φυλή, η θρησκεία ή η σεξουαλική ταυτότητα κάποιου, κάθε άλλο, με τον Oded και άλλους εβραϊκής καταγωγής καλλιτέχνες π.χ. συνεργαζόμαστε άψογα, κόντρα σε κάθε στερεότυπο. Αυτές τις αξίες της συνύπαρξης και του σεβασμού στη διαφορετικότητα προσπαθώ κι εγώ να προωθήσω μέσα από τη δουλειά μου, όχι μόνο ως καλλιτέχνης αλλά και ως διευθυντής του Dance Theater of Chaillot, όπου έχω δουλέψει και με παιδιά προσφύγων. Κανείς άνθρωπος δεν είναι ίδιος με τον άλλον, καθένας μας διαφέρει με τον τρόπο του κι αυτός είναι ο πλούτος που πολιτισμού μας. Ο ρατσισμός, ο σεξισμός, οι επιθετικές, macho συμπεριφορές δεν χωράνε ούτε στην τέχνη ούτε πουθενά.
Compagnie XY & Rachid Ouaramdane
Möbius
16.7 | 22:00 & 17.7 | 22:00 | 60΄, Αμφιθέατρο Κάστρου Καλαμάτας
&
19.7 | 20:00 | 60΄, Σαϊνοπούλειο Αμφιθέατρο - Σπάρτη
