Η ιστορία της καριέρας του Γιώργου Κουτλή έχει ως εξής: στο τελευταίο έτος των σπουδών του στη Ρωσία, έχοντας πάρει την απόφαση να επιστρέψει, άρχισε να κοιτάει αν υπάρχουν open calls για να κάνει προτάσεις και να ξεκινήσει να δουλεύει κάπου. Δεν ήξερε κανέναν, μόνο φίλους ηθοποιούς είχε αφήσει πίσω.
Εκείνη την περίοδο είχε βγει μια ανοιχτή πρόσκληση από την Πειραματική, που τότε διηύθυναν ο Πρόδρομος Τσινικόρης και ο Ανέστης Αζάς, για σύγχρονα έργα γραμμένα μετά το 2010.
Έτσι έστειλε την πρόταση, του ζήτησαν να δουν δουλειές του, πώς βλέπει το έργο και πώς σκηνοθετεί, και λίγους μήνες αργότερα του τηλεφώνησαν για να ανεβάσει το «Παίζοντας το θύμα» των αδερφών Πρεσνιακόφ, σε δική του μετάφραση και σκηνοθεσία. Μεσολάβησαν οι εκλογές μέχρι το ανέβασμα του έργου, η αλλαγή καλλιτεχνικής διεύθυνσης στο Εθνικό, η κατάργηση της μέχρι τότε Πειραματικής και η μετονομασία της από τον Δημήτρη Λιγνάδη σε Ερευνητική.
Τα έργα που είχαν προγραμματιστεί τελικά έγιναν, αλλά η γενική δοκιμή της σκηνοθεσίας του Κουτλή έγινε την ημέρα που έκλεισαν τα θέατρα λόγω πανδημίας. Το έργο είδαν μόνο οι συνάδελφοί του και όταν επαναλήφθηκε, μετά από χίλιες δύο δυσκολίες και τη φανερή επιθυμία του Λιγνάδη να μην υπάρχουν την επόμενη χρονιά τα δυο έργα που είχαν ξεμείνει από την προηγούμενη ‒η δουλειά των C. for Circus δεν ανέβηκε ποτέ π.χ.‒ την είδαν όσοι θεατές πρόλαβαν∙ παίχτηκαν μόνο δεκατρείς παραστάσεις, επειδή τα θέατρα έκλεισαν λόγω πανδημίας, με περιορισμένο αριθμό θεατών.
Επειδή η ζωή αλλάζει, αναγκαστικά αλλάζει και το θέατρο, αφού η πρώτη ύλη του είναι η ζωή. Πολλές φορές έχει γίνει η αλλαγή, αλλά αργεί να εμφανιστεί ή να την αποδεχτούμε. Οφείλουμε να είμαστε ανοιχτοί στις αλλαγές, να τις παρατηρούμε και να δοκιμάζουμε. Δεν μπορεί να κάνεις διαρκώς το ίδιο πράγμα.
Για την ιστορία, οι δυο δουλειές που θα κάνει φέτος στο Εθνικό και τη Λυρική είχαν κλείσει πριν από τους «Παίχτες», χάρη στην παράστασή του στην Πειραματική. Παρόλο που δεν έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό, στην πιάτσα είχε ακουστεί, ήταν μια κομβική παράσταση για τη ζωή του, που του άνοιξε δρόμους.
— Είσαι συνδεδεμένος με την Πειραματική για πάντα;
Έχω συνδεθεί συναισθηματικά με αυτό το υπόγειο και το «Παίζοντας το θύμα» ήταν η τελευταία παράσταση που παίχτηκε από το πρόγραμμα των Τσινικόρη και Αζά. Θα τους είμαι για πάντα ευγνώμων, δεν με ήξεραν καθόλου και μου έδωσαν μια ευκαιρία.
Η παρουσία μου σήμερα στην Πειραματική πιάνει το νήμα από κει που το άφησαν. Έτσι η επαναλειτουργία της σκηνής γίνεται στη βάση της συνέχισης της δουλειάς τους και του τρόπου που τη διαχειρίζονταν. Τρεις θα είναι οι καλλιτεχνικοί υπεύθυνοι την επόμενη τριετία: φέτος εγώ, στη συνέχεια η Κατερίνα Γιαννοπούλου και μετά η Ελένη Ευθυμίου.
— Ας συζητήσουμε, λοιπόν, τι σημαίνει «πειραματικό».
Για να πω την αλήθεια, θεωρώ ότι η καλλιτεχνική διαδικασία είναι εν γένει πειραματική και το πείραμα μια μέθοδος ερευνητικής διαδικασίας. Είτε έχεις μια θεωρία και προσπαθείς να την επαληθεύσεις είτε δοκιμάζεις τρόπους που δεν έχουν ξαναδοκιμαστεί για να πετύχεις ένα αποτέλεσμα.
Κατά τη γνώμη μου, σε κάθε παράσταση προσπαθείς να κάνεις κάτι που δεν έχει ξαναγίνει ή δεν έχεις δει. Δεν μιλώ για παρθενογένεση αλλά για έναν συνδυασμό πραγμάτων που για σένα είναι καινούργιος. Η φύση της καλλιτεχνικής δημιουργίας εμπεριέχει το πειραματικό, τις δοκιμές και τις αποτυχίες, τις απόπειρες.
— Ποιος είναι ο άξονας της λειτουργίας της Πειραματικής;
Πλέον η σκηνή θα ονομάζεται «Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών» και αυτός είναι ο πρώτος άξονας, οι άνθρωποι οι οποίοι είναι στα πρώτα τους βήματα, δεν έχουν πάρει ακόμα παραγωγές σε μεγάλους οργανισμούς. Όταν ανοίγει το πρόγραμμα ο θεατής θέλουμε να αναρωτηθεί: «ποιος είναι αυτός;».
Στοχεύουμε σε άγνωστους καλλιτέχνες και νιώθω λίγο σαν σκάουτερ ποδοσφαιρικής ομάδας. Προσπάθησα να βρω ανθρώπους που η δουλειά τους νιώθω ότι έχει προοπτικές και θα μπορούσαν να μας δώσουν σημαντικά πράγματα.
— Πώς οργανώσατε όλο αυτό το εγχείρημα;
Κάναμε ένα μεγάλο κάλεσμα σε νέους δημιουργούς, ήρθαν 350 σκηνοθετικές προτάσεις. Παράλληλα, πήγα πολύ θέατρο, είδα παραστάσεις. Εξετάσαμε τις ιδέες που προτάθηκαν, αρχίσαμε να συζητάμε με κάποιους απ’ αυτούς και σιγά-σιγά καταλήξαμε σε αυτό που θα παρουσιάσουμε φέτος.
Εκτός από τον βασικό άξονα που, όπως είπαμε, είναι οι νέοι δημιουργοί και θα διατρέχει όλη την τριετία, για τη φετινή χρονιά εγώ έβαλα άλλα δύο κριτήρια: το πρώτο είναι ιδέες και έργα εγχώριας σύλληψης και το δεύτερο τι συνιστά πρώτη ύλη για το θέατρο.
— Τι σημαίνει αυτό;
Έχουμε συνηθίσει η πρώτη ύλη του θεάτρου να είναι το θεατρικό έργο. Αυτή είναι μία επιλογή, αλλά το θέατρο έχει απλώσει τα πλοκάμια του παντού. Ας πούμε, το πρώτο έργο που έχουμε είναι μια παράσταση βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα, συνεντεύξεις και στοιχεία ντοκουμέντου. Η δεύτερη είναι θεατρικό έργο γραμμένο το 2022, η τρίτη είναι δραματοποιημένη λογοτεχνία-συρραφή λογοτεχνικών κειμένων, η τέταρτη δεν έχει καν κείμενο, είναι πρωτογενές υλικό με σκηνικές δράσεις και εικόνες μόνο και καθόλου λόγο και η πέμπτη είναι devised, θέατρο της επινόησης.
Αυτές οι πέντε παραστάσεις ανοίγουν τη συζήτηση σχετικά με τις πηγές από τις οποίες αντλούμε για να δημιουργήσουμε θέατρο. Ομολογώ, βέβαια, ότι η διαδικασία των προτάσεων είναι και επίπονη. Είναι πολύ δύσκολο, σχεδόν οδυνηρό, να έχεις εκατοντάδες προτάσεις και να διαλέγεις πέντε γιατί ανάμεσα σε αυτές που δεν επιλέξαμε υπάρχουν πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες.
— Με το ελληνικό έργο τι γίνεται;
Με απασχολεί το ελληνικό έργο και η ελληνική δημιουργία εν γένει. Καμιά φορά ρωτάνε άνθρωποι απ’ το εξωτερικό «πες μας ένα έργο να μεταφράσουμε, να ανεβάσουμε» και δεν είναι τόσο εύκολο. Γίνεται μια προσπάθεια από το Εθνικό Θέατρο αλλά και αλλού, όπως η Σχολή Πυροδότησης του θεάτρου Πορεία ή τα αναλόγια σύγχρονων ελληνικών έργων στην Κάμιρο και αντίστοιχες πρωτοβουλίες σε διάφορα μέρη.
Είναι κάτι στο οποίο πρέπει να επενδύσουμε, να επιμείνουμε, να το στηρίξουμε και να δώσουμε χρόνο. Θέλει υπομονή και ένα όραμα σε βάθος χρόνου, γιατί νομίζω ότι μέσα σε αυτές τις πολιτικοκοινωνικές συνθήκες υπάρχουν πένες που θέλουν ενθάρρυνση και ευκαιρίες για να ανθήσουν. Πρέπει να επενδύσουμε για καιρό στα ελληνικά έργα για να δούμε αποτελέσματα. Δεν θα συμβεί από τη μια μέρα στην άλλη.
— Έχετε όριο ηλικίας στην Πειραματική;
Όχι, δεν είναι αυτό το κριτήριο. Φέτος έτυχε οι σκηνοθέτες να είναι νεαροί, αλλά κοίταξα όλες τις περιπτώσεις ανεξαρτήτως ηλικίας. Το κριτήριο ήταν να βρεθούν άνθρωποι στα πρώτα βήματα της σκηνοθετικής τους καριέρας. Εγώ επέλεξα τους σκηνοθέτες κι αυτοί στη συνέχεια τους ηθοποιούς και τους συνεργάτες τους.
Έχουμε είκοσι τρεις ηθοποιούς στην Πειραματική, εκ των οποίων οι περισσότεροι επιλέχθηκαν από μια πολύ μεγάλη ακρόαση, και προσπαθούμε να αξιοποιήσουμε αυτό το έμψυχο υλικό όχι σε μία αλλά σε περισσότερες παραγωγές.
— Ποιες είναι οι θεματικές που απασχολούν, λοιπόν, τον νέο κόσμο του θεάτρου;
Γενικά, μπορώ να πω ότι υπάρχει ένα κομμάτι που είναι υπαρξιακό και ένα κομμάτι που είναι πολιτικό. Άλλες κινούνται σε μια ευαίσθητη περιοχή με αναζητήσεις που δεν σχετίζονται με τη χωροχρονική συγκυρία, αλλά το θέμα τους θεωρείται διαχρονικό όσον αφορά αυτά που βιώνει ο άνθρωπος.
Υπάρχουν και πιο πολιτικές προτάσεις και έργα που είναι πιο επείγοντα, στα οποία βρίσκεις την επικαιρότητα και την τάση να φέρουν οι νέοι άνθρωποι κάποια επανάσταση με την καλλιτεχνική τους δημιουργία. Βέβαια, όλη η καλλιτεχνική δημιουργία μάλλον γυρνάει γύρω απ’ αυτά.
— Τι οφείλει να είναι μια πειραματική σκηνή νέων δημιουργών;
Πολιτική, προκλητική και ευαίσθητη. Να μην ξεχάσουμε το χιούμορ, που είναι λυτρωτικό μέσα στη μεγάλη δυσκολία της εποχής. Προσπαθήσαμε να έχουμε μια γκάμα που να δείχνει όσο περισσότερο μπορεί αυτά που απασχολούν τους νέους σήμερα.
— Τι θα ήθελες να σημαίνει η Πειραματική Σκηνή, τι δρόμους να ανοίξει και τι αποτύπωμα να αφήσει;
Εμένα μου άνοιξε χώρο και δρόμο και ευκαιρίες να μπορώ να κάνω δουλειές με αξιοπρέπεια και καλούς καλλιτεχνικούς όρους. Θεωρώ ότι η Πειραματική οφείλει να είναι το μέρος όπου θα βλέπουμε τι θα μας απασχολήσει στο μέλλον. Εγώ θέλω να πηγαίνω σε αυτές τις παραστάσεις και να ζηλεύω, να βγαίνω με πάθος να δημιουργήσω κι εγώ! Και φυσικά ελπίζω να δω αυτά τα παιδιά να κάνουν σπουδαία πράγματα.
Η Πειραματική είναι ο τόπος όπου μπορείς να ρισκάρεις, δίνει χώρο, δίνει χρόνο, χωρίς το μαχαίρι του αποτελέσματος στον λαιμό και την πίεση του ιδιωτικού παραγωγού ή τη δέσμευση του να έχεις έναν διάσημο ηθοποιό. Υπάρχουν δεδομένα αξιοπρεπή για να δείξουν οι νέοι καλλιτέχνες τη δουλειά τους.
— Σε τι κοινό στοχεύετε; Ποιους θέλετε να προσελκύσετε πρώτους;
Εγώ πιστεύω σε ένα λαϊκό θέατρο που μπορεί να προσελκύσει μια μεγάλη γκάμα ανθρώπων. Παρ’ όλα αυτά, θεωρώ ότι το νεανικό κοινό, όπως το λένε, θα συνδεθεί και θα επικοινωνήσει με τις παραστάσεις μας. Βέβαια, πιστεύω πάντα πως το κοινό, ανεξαρτήτως ηλικίας, θέλει να ανανεώνεται με κάτι φρέσκο και όταν είναι καλοφτιαγμένο, όλοι το απολαμβάνουν.
— Σε διαδέχονται η Κατερίνα Γιαννοπούλου και η Ελένη Ευθυμίου. Τι έχετε συζητήσει;
Γνωριζόμαστε, έχουμε κάνει μερικές συζητήσεις, υπάρχει αμοιβαία εκτίμηση ανάμεσά μας και αυτό είναι το πιο σημαντικό. Έχουμε μια λογική να προχωρήσουμε με ανοιχτές διαδικασίες, θέλουμε να μπορέσουμε να κάνουμε εργαστήρια, παράλληλες δράσεις, να έρθουν σε επαφή οι δραματουργοί με τους σκηνοθέτες.
Αυτό που θέλουμε είναι να έχουμε μια σταθερή επικοινωνία και επαφή αυτά τα τρία χρόνια. Ο καθένας είναι υπεύθυνος στη χρονιά του, αλλά θα υπάρχει επαφή συμβουλευτική και μέσα στη χρονιά φιλοδοξούμε κάποια θέματα να τα συζητάμε και με τους νέους δημιουργούς.
Μας ενδιαφέρει όλους ο καλλιτεχνικός διάλογος, οπότε επιδιώκουμε μια διαρκή συνομιλία. Θέλουμε να ξεφύγουμε από τις μικρότητες του προσωπικού επιπέδου και να ασχοληθούμε καλλιτεχνικά με το αντικείμενο της δουλειάς μας. Να μπορούμε να συζητήσουμε γύρω από ιδέες που μπορεί να μην είναι απολύτως του γούστου μας, αλλά αντιλαμβανόμαστε ότι είναι υψηλού επιπέδου.
Πραγματικά θα ήθελα κάθε χρόνο η Πειραματική να είναι καλύτερη από την προηγούμενη χρονιά. Μόνο τότε θα έχουμε κάνει σωστή δουλειά. Θα είμαι χαρούμενος αν κάθε χρόνο η Πειραματική γίνεται πιο δραστήρια, πιο ανοιχτή, με ιδέες που δεν είχε φανταστεί κανείς.
Είμαστε μια γενιά που όλοι ξέρουμε και συμφωνούμε ότι τα πολλά μυαλά είναι καλύτερα από το ένα και οι καλές ιδέες μπορεί να έρθουν από κει που δεν μπορείς να φανταστείς.
— Αλλάζει το θέατρο, Γιώργο;
Επειδή η ζωή αλλάζει, αναγκαστικά αλλάζει και το θέατρο, αφού η πρώτη ύλη του είναι η ζωή. Πολλές φορές έχει γίνει η αλλαγή, αλλά αργεί να εμφανιστεί ή να την αποδεχτούμε. Οφείλουμε να είμαστε ανοιχτοί στις αλλαγές, να τις παρατηρούμε και να δοκιμάζουμε. Δεν μπορεί να κάνεις διαρκώς το ίδιο πράγμα.
— Αυτήν τη χρονιά έχεις πολλή δουλειά. Έτσι θα συνεχίσεις;
Έχω δύο επαναλήψεις, τους «Παίχτες» στο θέατρο Κιβωτός και το «Όνειρο ενός γελοίου» του Ντοστογιέφσκι στο Πορεία, και δυο νέες παραγωγές, τον «Άνθρωπο απ’ το Παντόλσκ» στο Εθνικό, που είχα μεταφράσει από τότε που ήμουν στο τέταρτο έτος της σχολής και εγώ αποκαλώ αστυνομικό θρίλερ παραλόγου, και τη «Στρέλλα», τη μεταφορά του αριστουργήματος του Πάνου Κούτρα σε όπερα για τη Λυρική.
Έχουν πέσει όλα μαζί, και οι διδασκαλία στο Ωδείο Αθηνών, αλλά λειτουργώ πάντα με βάση το όραμα που είχα πριν μπλέξω σε αυτόν τον κυκεώνα. Έχω υποσχεθεί στον εαυτό μου μετά τον Ιανουάριο να κάνω μια παύση για κάποιο διάστημα, να σκεφτώ, να βρω ή να ξαναδιαβάσω έργα, να φανταστώ, να ονειρευτώ, να σηκώσω κεφάλι.
Μου πήγαν πολύ καλά τα πράγματα στο ξεκίνημά μου, αλλά πρέπει να αναρωτηθώ ξανά τι θέλω να κάνω από δω και πέρα και να μην πηγαίνω όπου με πάνε οι προτάσεις που μου έρχονται, όσο δελεαστικές κι αν είναι. Θέλει ψυχραιμία, και όταν είσαι από το ένα πρότζεκτ στο άλλο δεν είναι ακριβώς εύκολο.
Θέατρο Rex-Σκηνή «Κατίνα Παξινού»
Πειραματική Σκηνή Εθνικού Θεάτρου
Τοπογραφία θανάτου ή ας μη ξεχάσουμε
Σύλληψη-Σκηνοθεσία: Μπρικένα Γκίστο | Από 18 Νοεμβρίου 2022
Οι προβοκάτορες του Γιάννη Αποσκίτη
Σκηνοθεσία: Ορέστης Σταυρόπουλος | Από 1 Δεκεμβρίου 2022
Δε φάιναλ θολούθιον, βασισμένο σε κείμενα των Κωστάκη Ανάν και Suyako
Σκηνοθεσία: Σωτήρης Ρουμελιώτης | Από 27 Ιανουαρίου 2023
Goodbye, Lindita
Σύλληψη-Σκηνοθεσία: Μάριο Μπανούσι | Από 23 Μαρτίου 2023
Yes, we can΄t
Σύλληψη-Σκηνοθεσία: Μαριλένα Κατρανίδου | Από 19 Μαΐου 2023
Οι «Παίχτες» επιστρέφουν από 12/10 στο Θέατρο Κιβωτός και το «Όνειρο» ενός Γελοίου» από 19/10 στο Θέατρο Πορεία.
Ο «Άνθρωπος απ' το Παντόλσκ» κάνει πρεμιέρα στις 14/10 στο Εθνικό Θέατρο (Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος») και η «Στρέλλα» ανεβαίνει στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής τον Ιανουάριο του 2023.
