Το "ερωτηματολόγιο του Bolaño":
Lídia Jorge
Το περιοδικό En attendant Nadeau παίρνει τακτικά συνέντευξη από έναν συγγραφέα χρησιμοποιώντας το "Ερωτηματολόγιο του Bolaño", που δημιούργησε ο Emmanuel Bouju, βασισμένο στην τελευταία συνέντευξη που έδωσε ο μεγάλος Χιλιανός συγγραφέας στο Playboy. Η Λίντια Ζορζ, μια από τις μεγάλες φωνές της πορτογαλικής λογοτεχνίας και φετινή νικήτρια του βραβείου Médicis στην κατηγορία του ξένου μυθιστορήματος, απαντά στις ερωτήσεις.
Emmanuel Bouju
En attendant Nadeau - 14.05.2024
Ποια είναι η πρώτη λέξη που σας έρχεται στο μυαλό;
Αυγή.
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ αυτής της λέξης και της λέξης "συγγραφέας";
Δεν υπάρχει διαφορά.
Τι είναι η γαλλική λογοτεχνία;
Ένα τεράστιο τμήμα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Camões, Álvaro de Campos ή Gonçalo M. Tavares ?
Gonçalo M. Tavares, επειδή εξελίσσεται ακόμα.
Τι πιστεύετε για την "παγκόσμια λογοτεχνία";
Δεν με πείθει πολύ, αν αυτό σημαίνει λογοτεχνία χωρίς τοπικές ρίζες, γραμμένη στα σύννεφα για όλο τον κόσμο. Υποψιάζομαι ότι γράφεται στα αγγλικά για να διοχετεύεται απευθείας στο Netflix.
Έμιλι Ντίκινσον, Κάφκα ή Κέι Τέμπεστ;
Εντάξει, η Έμιλι Ντίκινσον είναι η μεγαλύτερη Αμερικανίδα ποιήτρια, ο Κάφκα ο σημαντικότερος συγγραφέας του σύγχρονου μυθιστορήματος, αλλά προτιμώ το Κέι Τέμπεστ [το 2020, η Κέιτ Τέμπεστ αυτοπροσδιορίστηκε ως non binary άτομο -σ.σ.] επειδή μόλις μου είπαν ότι πέραν όλων των άλλων είναι και πιλότος αεροπλάνου και σεφ. Πέφτω στα γόνατα μπροστά στην ποικιλομορφία των ταλέντων του.
Μπρους Σπρίνγκστιν, Ριάνα ή οι Godspeed You! Black Emperor;
Μπρους Σπρίνγκστιν, φυσικά. Είναι της εποχής μου, του γούστου μου αλλά και στα μέτρα μου.
Ποιο είναι το καλύτερο μυθιστόρημα του António Lobo Antunes;
Το εγχειρίδιο των ιεροεξεταστών. Λίγοι συγγραφείς είναι ικανοί να περιγράψουν τη βαθιά ψυχή μιας ολοκληρωτικής κοινωνίας όπως αυτή της Πορτογαλίας επί Σαλαζάρ. Ο Μίλαν Κούντερα το έκανε επίσης για τη χώρα του κάτω από τον σοβιετικό ζυγό. Τους βάζω στο ίδιο επίπεδο.
Αν τον γνωρίζατε, τι θα λέγατε στον Πεσσόα;
'Ηθελα να τον ρωτήσω από παλιά: γιατί δημιουργήσατε τον Ricardo Reis και την ερωμένη του Lídia, αν ήταν να τους ενώσετε σε έναν τόσο μελαγχολικό διάλογο; Ήμουν δεκατριών ετών όταν τον ανακάλυψα. Εκείνη την εποχή, η Lídia ήμουν εγώ, και έκλαιγα από τη θλίψη μου.
Και στον Σαλαζάρ;
Vade retro!
Έχετε χύσει ποτέ δάκρυα εξαιτίας αρνητικών κριτικών;
Όχι, καθόλου. Ακολούθησα τη συμβουλή της Βιρτζίνια Γουλφ. Αν μια κριτική είναι καλή, διάβασέ την αργά. Αν είναι κακή, διάβασέ την γρήγορα.
Έχετε νιώσει ποτέ άγρια πείνα; Κρύο μέχρι το μεδούλι των οστών σας; Ζέστη που σου κόβει την ανάσα;
Και τα τρία, και δεν είναι καλό. Εκτός από το ότι μαθαίνεις για το υπόλοιπο της ζωής σου.
Έχετε περπατήσει ποτέ στην έρημο; Αν ναι, γιατί;
Δεν έχω περπατήσει ξυπόλητη στην άμμο, έχω μόνο οδηγήσει μέσα από έρημο, στην Αφρική, στη Μοζαμβίκη. Καθόλου άσχημα. Έπρεπε να πάω στο γιατρό και δεν μπορούσα να πάρω το αεροπλάνο για να πάω από το βορρά ως το Μακούτι.
Έχετε δει ποτέ πολύχρωμα ψάρια στο νερό;
Αυτά που είδα εγώ ήταν ασημένια, τεράστια κοπάδια. Κινούμενα κοσμήματα.
Έχετε χαράξει ποτέ ένα όνομα ή ένα μήνυμα σε έναν κορμό δέντρου ή σε έναν τοίχο;
Ναι, παλιά, στην τελευταία τάξη του Λυκείου, ως απάντηση σε μια πρόταση γραμμένη με μεγάλα γράμματα, χάραξα σε έναν τοίχο, με τη βοήθεια των φιλενάδων μου: Δεν πιστεύω, η αγάπη είναι σιωπηλή [Não acredito, o amor é silencioso].
Τι θυμάστε από την παιδική σας ηλικία;
Τα άνθη της αμυγδαλιάς, όπως σήμερα, πρώτη Φεβρουαρίου του 2024. Γύρω από το σπίτι, ο κόσμος ήταν λευκός και ροζ. Και σήμερα, και του χρόνου, και του επόμενου χρόνου, και του μεθεπόμενου χρόνου, και για πάντα έτσι. Η παιδική μου ηλικία.
Ποια είναι η αγαπημένη σας ποδοσφαιρική ομάδα;
Η Sport Lisboa e Benfica. Ακόμη και όταν οι πρόεδροί της είναι κλέφτες και πάνε φυλακή ή ζουν εξόριστοι για να αποφύγουν τη δικαιοσύνη. Προς το παρόν, κάπως καλά είναι...
Σε ποιους χαρακτήρες της παγκόσμιας ιστορίας θα θέλατε να μοιάσετε;
Θα ήθελα να είμαι μέρος ενός λαού που αντιστέκεται στους εισβολείς, όπως οι "Αδελφοί του Δάσους" στις χώρες της Βαλτικής κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ή, τώρα, ο ουκρανικός λαός. Είναι φιλόδοξο, αλλά ταυτόχρονα ασαφές. Το να είσαι ένας ολόκληρος λαός σημαίνει να μοιράζεσαι το θάρρος του.
Έχετε υποφέρει πολύ από έρωτα; Από μίσος;
Ναι, από έρωτα. Υπέροχη νεότητητα, τότε που μαθαίνεις όλα τα ουσιώδη.
Ανησυχείτε για τις λίστες πωλήσεων των βιβλίων σας;
Ναι, φυσικά. Σκέφτομαι όλους αυτούς τους ανθρώπους που αφιερώνονται στην έκδοση βιβλίων, γνωρίζοντας ότι πρέπει και να επιβιώσουν. Και το ίδιο κι εγώ.
Σκέφτεστε ποτέ τους αναγνώστες σας; Με ποιον τρόπο, για παράδειγμα;
Μόνο όταν βρίσκονται μπροστά μου, όταν οι αναγνώστες είναι με σάρκα και οστά. Πάντα φοβάμαι μήπως τους προσβάλω.
Από όλα όσα σας έχουν πει οι αναγνώστες σας, τι σας έχει συγκινήσει περισσότερο;
Μια νεαρή φοιτήτρια μου διηγήθηκε το εξής: "Έχασα το αεροπλάνο μου καθώς καθόμουν μπροστά στην πύλη επιβίβασης, τόσο απορροφημένη ήμουν από την ανάγνωση της Ακτής των ψιθύρων. Στάθηκε πολύ περίπλοκο να βρω άλλη πτήση, αλλά δεν το μετάνιωσα. Σας ευχαριστώ".
Τι σας κάνει να βαριέστε;
Η ατελείωτη περιγραφή συνταγών μαγειρικής μεταξύ γυναικών: το αλάτι, το αλεύρι, η ζάχαρη, η θερμοκρασία, τα μπαχαρικά, τα μυστικά της σάλτσας, όλα επαναλαμβάνονται ατελείωτα, ανακατεμένα με τη ζωή των σταρ της τηλεόρασης, τους έρωτές τους, τα διαζύγιά τους - και το επιδόρπιο, και το κέικ, και το ψητό...
Γράφετε με το χέρι ή μόνο στον υπολογιστή;
Είμαι ένα μεταβατικό ον, έχω ανάγκη το παλιό μολύβι και το χαρτί και ταυτόχρονα την οθόνη και το πληκτρολόγιο. Τα δάχτυλά μου τρέχουν από το ένα στο άλλο.
Με ποιον θα θέλατε να είστε μαζί στη μετά θάνατον ζωή;
Με τη γιαγιά μου Maria das Dores, για να με προστατεύσει μέ τα χέρια της απέναντι στον Θεό.
Έχετε σκεφτεί κάποια στιγμή ότι τρελαίνεστε;
Πιο συχνά απ' ό,τι το συμβουλεύει ο γιατρός.
Τι σας κάνει ακόμα να κλαίτε;
Ο θάνατος των παιδιών. Η δυστυχία τους, οι πληγές τους, η πείνα τους, ο φόβος τους μπροστά στους πυραύλους. Καταραμένοι για πάντα όσοι τα προκαλούν και τα πυροδοτούν.
Δεν θα αφαιρούσατε μερικές σελίδες από το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο;
Δεν χρειάζεται να σκίζεις φύλλα, μπορείς να πάρεις έναν υπνάκο και να συνεχίσεις. Με αυτόν τον τρόπο έχεις το καλύτερο και από τους δύο κόσμους - διατηρείς ένα σημαντικό έργο ανέπαφο και την αγάπη για το διάβασμα στην εποχή της παρανοϊκής ταχύτητας.
Τι λέτε για όσους πιστεύουν ότι ο Ουελμπέκ είναι ο μεγάλος συγγραφέας της εποχής μας;
Πιστεύω ότι είναι οπαδοί του Ουελμπέκ.
Ποιανού τις συμβουλές ακολουθείτε περισσότερο όταν πρόκειται για τη συγγραφή;
Ο Έμερσον συμβουλεύει: μην μιμείστε, να είστε ο εαυτός σας.
Ποιον Πορτογαλόφωνο συγγραφέα θαυμάζετε περισσότερο; Και έναν μη-Πορτογάλο;
Όπως ένας οδηγός ταξί στη Λισαβόνα, θαυμάζω τον Luís de Camões. Όπως ένας πωλητής ροδάκινων στη Ρώμη, θαυμάζω τον Δάντη.
Μπορούμε να σώσουμε τον κόσμο;
Όποιος μιλάει για καταστροφές έχει καθήκον να παρουσιάζει τα μέσα σωτηρίας.
Έχετε εμπιστοσύνη; Σε τι;
Αν στην αρχή ήταν ο Λόγος, πρέπει, φοβούμενοι το τέλος, να χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη των λέξεων μέχρις εξαντλήσεως.
Τι σημαίνει για σας η έκφραση μετα θάνατον (posthumus);
Ακριβώς αυτό που σημαίνει: ότι η οργανική ύλη που έχει σαπίσει μετατρέπεται σε λίπασμα, και το λίπασμα σε δέντρα, χόρτα και λουλούδια. Η αλυσίδα της ζωής βρίσκεται μπροστά σε μας, άνδρες και γυναίκες. Αλλά ο Βραζιλιάνος ποιητής Mário Quintana είχε γράψει στην ταφόπλακά του: Δεν είμαι εδώ!
Τι θα θέλατε να είχατε γίνει αντί για συγγραφέας;
Θα ήθελα να ήμουν τραγουδίστρια, χωρίς τη βοήθεια μικροφώνου.
Στην Ελλάδα, έχουν κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πόλις τρία βιβλία της Lídia Jorge (δυστυχώς μάλλον εξαντλημένα), μεταφρασμένα όλα από τον Σπύρο Παντελάκη:
Ο κήπος δίχως όρια (O jardim sem limites). Εκδ. Πόλις, Αθήνα, 2001.
Η ακτή των ψιθύρων (A costa dos murmurios). Εκδ. Πόλις, Αθήνα, 2002.
Η κοιλάδα των Παθών (O vale da Paixao). Εκδ. Πόλις, Αθήνα, 2004.
