Cimitero delle Fontanelle
Το κοιμητήριο των "Πηγών" στη Νάπολη
Σε παλιό λατομείο εξόρυξης ηφαιστειογενών λίθων, δημιουργήθηκε το 1872 στις παρυφές του ιστορικού κέντρου της Νάπολης από έναν καλόγερο και μερικές γυναίκες μια νεκρόπολη μνημειακών διαστάσεων με τα λείψανα των θυμάτων των τρομερών επιδημιών που αποδεκάτισαν κατά κύματα τον πληθυσμό μιας ακμαιότατης Νάπολης -πανώλης το 1657 και χολέρας το 1835 και 1974- στα οποία προστέθηκαν οι σωροί των φτωχών νεκρών των γύρω περιοχών. Υπολογίζονται σε 40.000 τα κρανία που έχουν περισυλλεγεί, χώρια τα οστά κάθε είδους που σωρεύονται κατά μήκος των στοών, αλλά και κάτω απ' αυτές. Μια ιδιότυπη λαϊκή λατρεία που εκδηλώθηκε απέναντι στα λείψανα των αναρίθμητων αγνώστων αυτών νεκρών ανάγκασε τις καθολικές αρχές να αποκηρύξουν τον παγανιστικό της χαρακτήρα και να ζητήσουν το κλείσιμο της νεκρόπολης. Το 2010, μετά από κινητοποίηση των πιστών των γύρω λαϊκών συνοικιών, αποφασίστηκε το οριστικό άνοιγμα του κοιμητηρίου ως ιστορικό μνημείο.
Φωτ. Σπύρος Στάβερης
"Α, Πασκουάλε, τι όμορφος που είσαι! Με συγχωρείς, δεν μπόρεσα να έρθω πριν, συγγνώμη, αλλά δεν σε ξεχνάω ποτέ, είσαι πάντα μέσα στην καρδιά μου. Ti voglio tanto bene, sai..."
Ο Μάριο Αλαμάνο άκουσε το μακρύ μονόλογο. Εδώ και χρόνια, ο δημοτικός αυτός υπάλληλος επιβλέπει τα έργα βελτίωσης του ευσεβούς ταφικού σωρού των Fontanelles. Πενηντάρης με φαρδύ μέτωπο, γαλάζιο διεισδυτικό βλέμμα, ανάστημα κομμουνιστή αγωνιστή, γενειάδα συνδικαλιστή, και σπασμένη μύτη των παιδιών των δρόμων της Νάπολης, διαβάζει την πόλη του σαν ανοιχτό βιβλίο και λίγα πράγματα τον εντυπωσιάζουν πια. Αυτή τη φορά, έμεινε εμβρόντητος. "Εγώ ο ζωντανός ήταν σαν να μην υπάρχω. 'Ηταν μόνη μαζί του".
Η γριά σήκωσε το γυάλινο σκέπασμα, σκούπισε το σκοροφαγωμένο βελούδινο χαλάκι, καθάρισε κάτι μικρά υπολείμματα από κομποσκίνι και άρχισε να συνομιλεί με το κρανίο, διηγώντας του σαράντα χρόνια από τη ζωή της και φιλώντας το κατευθείαν στο στόμα. Σο τέλος, ικέτευσε τον Μάριο να της επιτρέψει να ξανάρθει την επομένη με ένα ολοκαίνουργιο καπάκι. Εν ονόματι του παιδικού της έρωτα, του πνευματικού της έραστή, του "Πασκουάλε" της, του άσιμου αυτού καλόγερου που πέθανε στις ...10 Δεκεμβρίου του 1818, πριν από δύο αιώνες.
Η ηλικιωμένη γυναίκα δεν ήταν καμιά τρελή. Παλιότερα, ο καθένας μπορούσε να έρθει εδώ, να διαλέξει ένα κρανίο, γνωστό ή άγνωστο, να του δώσει ένα όνομα και να το οικειοποιηθεί. Με αγκαλιές γεμάτες από λουλούδια και κεριά και την καρδιά όλο ελπίδα, ο λαός της Νάπολης ερχόταν στις Fontanelles να δοξάσει τη λατρεία των κρανίων. Και σφράγιζε εκεί μια παράξενη συμφωνία με τους νεκρούς.
Οι σκοταδιστές καλόγεροι του Μεσαίωνα είχαν εφεύρει το "Καθαρτήριο", έναν επίπονο επί πλέον σταθμό ανάμεσα στη ζωή και τον παράδεισο. Χωρίς αξιοπρεπείς ταφές, οι φτωχοί νεκροί των Fontanelles περιπλανιώντουσαν σαν πονεμένες ψυχές. Από τη μεριά τους, οι Ναπολιτάνοι, εν μέσω πολέμων, φτώχειας, πανούκλας και χολέρας, βίωναν την κόλαση επί γης. Καθένας απ΄αυτούς, άντρας ή γυναίκα, υιοθετούσε ένα κρανίο, το καθάριζε από τις ακαθαρσίες, το έπλενε, το γυάλιζε, του προσέφερε ένα βελούδινο χαλί, φρέσκα λουλούδια και τη φλόγα ενός κεριού. Οι νοικοκυρές άφηναν κάτω το γεμάτο με σκόρδα και πράσα πανέρι τους και προσεύχονταν, προσεύχονταν μέχρι να φτάσουν οι ιεροί τους ψίθυροι στο καθαρτήριο και να ζεστάνουν τις παγωμένες ψυχές.
Όποιος ανήκε στους ζωντανούς υιοθετούσε ένα κρανίο, φρόντιζε τον νεκρό αλλά και η ψυχή δεν ήταν αχάριστη : "Doc Ut Des", ένα "δούναι και λαβείν", ένα μείγμα λατρείας, μακάβριου τελετουργικού αλλά και δίκαιης συναλλαγής. Εκεί πάνω, αιωρούμενο ανάμεσα σε δύο κόσμους, το πνεύμα μπορούσε να διώχνει τους δαίμονες, να θεραπεύει το άρρωστο παιδί, να φέρνει πίσω τον άπιστο άντρα, και κυρίως, λόγω της μύησής του στα μυστικά της αριθμολογίας, να έχει την ικανότητα να αποκαλύπτει τον τυχερό αριθμό του λόττο. Ανάμεσα στον ζωντανό άνθρωπο και το κρανίο του γεννιόταν μια βαθιά σχέση, σχεδόν σαρκική, ένας τρελός έρωτας, ένα πάθος.
"Αντίο, Πασκουάλε μου. Θα σε δω αύριο πάλι". 'Εχοντας εκπληρώσει το καθήκον της, η γριά έφυγε κουτσαίνοντας, με ελαφριά ωστόσο καρδιά, διανύοντας ένα ολόκληρο χιλιόμετρο μέσα από τους δρόμους της Sanità, μιας από τις πιο επικίνδυνες γειτονιές της παλιάς Νάπολης.
Η Υπόγεια Νάπολη του Jean-Paul Mari (απόσπασμα)
Grands Reporters. com
Μτφ. Σ.Σ.
