Δεν ξέρεις πού μπορεί να βρεθείς σε μια συζήτηση με τον Νίκο Καραθάνο. Εκεί που νομίζεις ότι την οδηγείς προς μία κατεύθυνση, η υπέροχα συνειρμική σκέψη του μυαλού του ξεστρατίζει προς την αντίθετη.
Κάνει ανυπόφορη ζέστη στο Παλαιό Ελαιουργείο της Ελευσίνας όπου τον έχουμε επισκεφθεί για να παρακολουθήσουμε την πρόβα του «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου, που ανεβάζει η Μάρθα Φριντζήλα στη Μικρή Επίδαυρο και τα Αισχύλεια. Ο Καραθάνος όμως, που κλήθηκε να αντικαταστήσει τον Δημήτρη Καταλειφό σε αυτή τη δύσκολη, ιδιότροπη τραγωδία, είναι ήρεμος και θεωρεί πως ήταν δώρο για εκείνον αυτός ο ρόλος.
Ο Αισχύλος είναι βαρύς και δύσκολος και το θεϊκό είναι από πάνω του. Και μετά έρχεται κάποια στιγμή που λες «τι διαβάζω, τι βλέπω;». Για άλλη μια φορά έμεινα ενεός. Δεν πίστευα ποτέ ότι ένα αισχυλικό κείμενο είναι τόσο ανθρώπινο και με τόσο χιούμορ. Προσπαθώ να καταλάβω πώς τα γράφανε. Ίσως έπαιζαν κρυφτό με τους θεούς. Νόμιζαν ότι ήταν αθάνατοι.
Έχει προηγηθεί η σαρωτική επιτυχία των δικών του δουλειών των τελευταίων ετών, που τον έχουν αναγάγει σε έναν από τους πιο δημοφιλείς και αγαπητούς θεατρικούς μας σκηνοθέτες, καθώς και ένα σημαντικό δεκαήμερο παραστάσεων για τους «Όρνιθες» της Στέγης στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης.
Νιώθω πως, μετά από τόση ένταση, έχει την ανάγκη να αφεθεί ξανά, σαν παιδί, στα χέρια κάποιου άλλου σκηνοθέτη. Καθώς μιλά, φτιάχνει εικόνες και μου τις μεταδίδει. Του λέω πως μου φαίνεται σαν να ερμηνεύει και δεν το αρνείται, αφού «είναι η μόνη περιουσία που έχω και το μόνο που προσπαθώ να κάνω, δεν έχω άλλο».
1.
Αχ, είναι μαγεία όταν ξαναπιάνεις αυτά που σε βάλανε με το ζόρι να μάθεις, μιαν άλλη στιγμή στη ζωή σου, τότε που το βιβλίο ήταν λίγο ασήκωτο και το ξεφύλλιζες βαριά. Ζύγιζε πολλά κιλά η κάθε σελίδα, στη σκέψη σου ήταν πολύ μεγάλα τα μεγέθη. Και όσο πιο παλιός ήταν ο τραγικός, τόσο πιο δυσθεώρητος.
Ο Αισχύλος είναι βαρύς και δύσκολος και το θεϊκό είναι από πάνω του. Και μετά έρχεται κάποια στιγμή που λες «τι διαβάζω, τι βλέπω;». Για άλλη μια φορά έμεινα ενεός. Δεν πίστευα ποτέ ότι ένα αισχυλικό κείμενο είναι τόσο ανθρώπινο και με τόσο χιούμορ. Προσπαθώ να καταλάβω πώς τα γράφανε. Ίσως έπαιζαν κρυφτό με τους θεούς. Νόμιζαν ότι ήταν αθάνατοι.
2.
Στον «Προμηθέα» ένας θρήσκος σου μιλά γι' αυτό τον υπέροχο κόσμο πριν από τη θρησκεία, ότι κάποιος υπήρχε πριν και κάποιος θα έρθει μετά. Όταν αναφέρεται στον Τυφώνα, τον Τιτάνα, ο μόνος τρόπος να το περιγράψεις είναι σα να λες γι' αυτούς τους φίλους που είχαμε στο σχολείο και χάθηκαν σε ένα ατύχημα και δεν τους ξανάδαμε. Για έναν φίλο που πήρε το μηχανάκι, έτρεξε με 100 και έφυγε ψηλά.
Αυτός ήταν ο κόσμος της τιτανομαχίας, της δημιουργίας του κόσμου, τότε που όλα τα τέρατα, τα στοιχειά, οι άνθρωποι, το χάος, η νύχτα, ο έρωτας, όλα ανακατεύτηκαν για να δημιουργήσουν αυτό που ζούμε. «Ποια οσμή είναι αυτή, θεού ή ανθρώπου ή ανάκατη;».
Αυτός ο ανάκατος κόσμος είναι ο κόσμος του Προμηθέα και μέσα εκεί λάμπει ένας Τιτάνας πιο άνθρωπος από ποτέ. Τόσο εξεγερμένος, τόσο στενοχωρημένος, τόσο ποιητικός που μόνο με παλμό αγάπης τον προσεγγίζεις για να τον μιλήσεις. Ποτέ δεν πίστευα ότι αυτό το πλάσμα εκεί πάνω στο βουνό είναι τόσο εμείς και τόσο ο καθένας μας.
Δεν έχω ξαναδεί έργο να ακούει τον κόσμο να σπάει και να τον μετατρέπει σε ποίηση, να υποφέρει και να γεμίζει το στόμα του υπέροχες λέξεις. Επίσης δεν έχω ξανασυναντήσει ήρωα που να 'χει τέτοιο θέμα με τη μάνα του. Μόνο γι' αυτήν μιλάει.
3.
Διάβασα κάπου ότι ο Αισχύλος ήταν ο μόνος σχεδόν μη ελληνικός από τους τραγικούς, γιατί το έργο του εποπτεύει τα πάντα, έχει μέσα του το βάθος της Ασίας. Είναι εξαιρετικά γεωγραφικός, μιλά για όλο τον άλλο κόσμο, πέραν του ελλαδικού, από τον Καύκασο ως τις πηγές του Νείλου. Ηχεί ακόμα μέσα του η Ασία κι ο κόσμος ολάκερος, σαν να μην έχει σύνορα. Δεν έχει λάμψει ακόμα το φωτοβόλημα της αθηναϊκής δημοκρατίας.
Ήταν εξαιρετικά αγαπητός από τους σύγχρονούς του ο Αισχύλος. Έβγαιναν από τις παραστάσεις του και βρόνταγαν τις ασπίδες, φωνάζοντας «πατρίς, πατρίς», αλλά με την έννοια του ήχου του πνεύματος. Αυτό είναι το θαύμα της Ελλάδας. Μου έτυχε κι ένα βιβλίο του Βίκτορ Ουγκό, «Φιλολογία και Φιλοσοφία», δεν έχουν δει τα μάτια μου ωραιότερο ύμνο για τον Αισχύλο. Σε πόσους ξένους πρέπει να χυθείς μέσα για να μάθεις εσένα! Θα μου πεις, γιατί το λες με τέτοιο ενθουσιασμό; Γιατί τι άλλο θέλει η ποίηση για να την πεις, να την ακούσεις;
4.
Ο «Προμηθέας» είναι πολύ στατικό έργο, έτσι είναι η φύση του. Κοιτάω τώρα αυτό τον άνθρωπο με το μαγιό απέναντι και σκέφτομαι τα μπράτσα μας, όταν τα νεύρα μας τσιτώνουν, όταν βαράγαμε το χέρι στο τραπέζι του πατέρα μας ή όταν πλακωνόμασταν στο ξύλο, όταν ξυπόλητοι πατάγαμε στα χαλίκια, αυτή την ελευθερία να πληγωθείς και να χαραχτείς, επειδή έτσι γεννήθηκες, να καταλάβεις τη ζωή, τι είναι ο ένας, τι είναι ο άλλος.
Δεν ξέρω αν είναι δασύτριχος, αρσενικός πολύ ή κάποιος πληγωμένος. Δεν ξέρω αν είναι ερωτευμένος με κάτι πέραν από την ίδια την αίσθηση της αγάπης και του να δίνεις. «Καθίστε μαζί μου, πείτε μου ναι, ακούστε με, κάντε λίγη παρέα σε έναν συνάνθρωπο που τώρα υποφέρει». Δεν ξέρω αν παίζεται σε ένα κρεβάτι νοσοκομείου ή σαν το «Ο Τζόνι πήρε τ' όπλο του», κατακρεουργημένος.
5.
Νιώθεις καμιά φορά στην υποκριτική ένα πράγμα σαν να θες να γλείψεις ένα απόγευμα, σαν παγωτό. Και να αρχίσει το στόμα σου να μιλάει για κάτι, να ψάλλεις ένα ποίημα, ακόμα και για ένα κορμί που έχεις απέναντί σου. Ξέρεις, κάπως θες από τις τρίχες ως τα δάχτυλα να τον ψηλαφίσεις, σαν Τιτάνα. Αυτό είναι ο έρωτας. Απ' αυτόν βγήκε ο κόσμος. Όμως ο πόνος τι δουλειά έχει με αυτό;
Ο Προμηθέας υποφέρει γιατί δεν μπορεί να πεθάνει. Αυτό θα ήταν μια κάποια λύση. Στο έργο παρελαύνουν θεοί. Μόνο η Ιώ είναι άνθρωπος χτυπημένος από τον θεό, ένα μυθικό πρόσωπο. Εκείνα τα χρόνια σε αυτά τα κείμενα, οι άνθρωποι έμπλεκαν με θεούς παράνομα και τους βρίσκανε διάφορα.
6.
Το θέατρο είναι μια μυστήρια ιστορία. Πολλά μπορείς να φτιάχνεις, το θέμα είναι τι θα σε επισκεφθεί εκείνη την ώρα. Δεν είναι το θέμα να δείξεις αυτό που έχεις ετοιμάσει, αλλά ποια πόρτα θα ανοίξει. Μου φάνηκε σαν δώρο ότι μου έδωσαν αυτό τον ρόλο. Δεν έχει καμία σημασία το αποτέλεσμα. Απλώς εμπλέκομαι.
Πάντα ζητάς αυτή την αλητεία [να αφεθείς σε έναν άλλο σκηνοθέτη]. Τα τελευταία χρόνια ήταν πρωτόγνωρα για μένα. Αρχίζουν και μου θυμίζουν την εποχή που έζησα στη Ρόδο, ως φοιτητής, όταν πρωτοξεκινούσα. Πήραν μια τροπή τόσο όμορφη τα πράγματα, να ασχολείσαι με τα δικά σου, να αυγατίζουν, να πηγαίνουν μόνα τους, να υπάρχουν άνθρωποι που συγκεντρώνονται και πολλαπλασιάζεται η ζωή.
7.
Ξέρεις, όταν μεγαλώνεις, αρχίζεις και διαχωρίζεις το καλλιτεχνικό από αυτό της ζωής. Το καλλιτεχνικό παίρνει την πορεία του και είναι αυτό που είναι. Ήταν όμως τέτοια ευτυχισμένη στιγμή της ζωής μου να βρεθούμε όλοι μαζί [με τους «Όρνιθες» στη Νέα Υόρκη] και όσο το δυνατόν περισσότεροι, πράγμα καθόλου εύκολο. Ήταν υπέροχο που πήγε ένας ελληνικός θίασος με τόσους ανθρώπους για έναν μήνα εκεί, που μας σταματούσαν μετά στον δρόμο. Δεν το πίστευα ότι είχε όσο μεγάλη αποδοχή. Ανοίξαμε έναν δρόμο προς τα κάπου. Ναι, το κάναμε.
8.
Πλέον στο θέατρο είναι σαν να ρίξαμε τα σύρματα και σ' άλλα χωράφια και πήγαμε να παίξουμε μπάλα. Θυμάσαι παλιά που στις αλάνες είχαν σύρματα και δεν μας άφηναν να μπούμε και τα κόβαμε και μπαίναμε από κάτι τρύπες; Σαν να ρίξαμε αυτούς τους φράχτες και πήγαμε παραπέρα και δημιουργήθηκαν άλλα παιχνίδια και αλληλεπίδραση, ο ένας με τον άλλον. Γι' αυτό και κάθε ενέργεια πια δεν είναι ακόμα ένα λειρί στο κοκόρι μας, είναι απλά ένα σουτ για παιχνίδι ολονών μας. Θα μου πεις, γιατί το λες παιχνίδι; Γιατί κάτι τέτοιο δεν είναι;
9.
Υπάρχουν τόσες χαρές στον κόσμο που δεν ξέρεις ποια να πρωτοκάνεις. Ο Παπαβασιλείου μου είχε πει μια πολύ ωραία φράση: «Αλίμονο στον άνθρωπο που δεν βουτά στη θάλασσα του καιρού του». Πολλές φορές δεν καταλαβαίνεις αν τα κάνεις εσύ τα πράγματα. Νομίζεις ότι έχεις μια συνείδηση, ότι τα κατέχεις και τα προχωράς και τα ελέγχεις. Δεν είναι έτσι. Απλώς δεν πρέπει να πάψεις να ενθουσιάζεσαι.
Το μόνο που με νοιάζει είναι να βρίσκομαι όλο και πιο πολύ με ανθρώπους. Δεν ξέρω, ολοκληρώνεσαι στην κοιλιά της μάνας σου ή όταν πεθαίνεις τελικά οι νευρώνες σου ολοκληρώνονται; Το σύστημά σου, ο εγκέφαλος, αρχίζουν να καταλαβαίνουν τα πράγματα σιγά-σιγά, μόνο όταν μεγαλώνεις. Αρχίζεις και τα πιάνεις, τα αναγνωρίζεις, τα αντιλαμβάνεσαι καλύτερα, τα γεφυρώνεις, αποκτούν συγγένειες.
Δεν τα φτάνεις πιο μικρός, τα βρίζεις, τα απεχθάνεσαι, τα σπρώχνεις, θες να κάνεις το δικό σου. Αυτή τη ζωή τη βαδίζεις μάλλον σαν ήρωας για να τα βγάλεις πέρα. Μας δόθηκε η ευκαιρία τώρα τελευταία να ψοφήσουν τα πάντα γύρω μας, εν μία νυκτί να σωριαστούν. Τι ωραίο! Όπως και οι απόψεις μας, οι ιδέες μας, εμείς οι ίδιοι. Ό,τι είχες δεδομένο δεν είναι πια. Τι ελαφράδα! Τώρα όμως όλο αυτό πρέπει να παντρευτεί με δουλειά.
10.
Μ' αρέσουν οι μάχες, ο ιδρώτας, το σώμα, η ποίηση, μ' αρέσουν πάρα πολλά πράγματα. Μ' αρέσουν οι μεγάλες ηλικίες, οι χοντροί άνθρωποι, το κλάμα και το γέλιο μαζί. Ό,τι στη ζωή μου θεωρώ «βήτα» και απωθημένο, στο θέατρο με τρελαίνει. Η τέχνη είναι τελικά ένας αγώνας ισότητας, ώστε να μην υπάρχει κάτι που στη ζωή το κατηγοριοποιούμε. Τώρα, αυτή τη στιγμή, αν πάμε σε ένα κομμωτήριο επαρχιακό μπορεί να τρελαθούμε.
Info
Μάρθα Φριντζήλα - Προμηθέας Δεσμώτης, του Αισχύλου
Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου: 3/8 - 4/8, 21:30
Παλαιό Ελαιουργείο, Ελευσίνα: 27/8
Μετάφραση: Νικολέττα Φριντζήλα
Σκηνοθεσία: Μάρθα Φριντζήλα
Σκηνικό - Μουσική: Βασίλης Μαντζούκης
Σχεδιασμός φωτισμού: Felice Ross
Κοστούμια: Ηλιάννα Σκουλάκη, Baumstrasse team
Κατασκευές, μάσκες: Camilo Bentancor, Baumstrasse team
Κίνηση: Εμμανουέλα Κορκή
Βοηθοί σκηνοθέτη: Μιχάλης Πανάδης, Θεανώ Μεταξά, Γιώργος Βουρδαμής Μαυρογένης, Βάσια Μπάλλα
Διεύθυνση παραγωγής: Ιωάννα Νασιοπούλου
Επιστημονικός συνεργάτης: Ιωσήφ Βιβιλάκης
Παίζουν: Νίκος Καραθάνος (Προμηθέας), Κόρα Καρβούνη (Ιώ), Γιώργος Βουρδαμής Μαυρογένης (Κράτος και Βία), Κώστας Βασαρδάνης (Ήφαιστος, Ερμής), Μιχάλης Πανάδης (Ωκεανός)
Χορός Ωκεανίδων: Fonέs (σε διδασκαλία Μαρίνας Σάττι): Ευγενία Λιάκου, Ερασμία Μαρκίδη, Έλενα Παπαδημητρίου, Ελένη Ποζατζίδου, Βιργινία Φραγκούλατζη, Μαρία Νίκα
Μουσικοί: Βασίλης Μαντζούκης, Παναγιώτης Μανουηλίδης
σχόλια