Αν υπήρχε ακόμη μια άγραφη συμβολική αξία στον χώρο του βιβλίου, φτιαγμένη από την παλιά μαγιά εκδοτών με δημοκρατικό και ελεύθερο σθένος, αυτή αναμφίβολα την εξέφραζε ο Θόδωρος Μαλικιώσης. Ο συνιδρυτής, μαζί με τον αείμνηστο αγωνιστή και πνευματικό άνθρωπο Μίμη Δεσποτίδη, των εκδόσεων Θεμέλιο, που ήδη αριθμούν πάνω από μισό αιώνα στον εκδοτικό χώρο, έφερε έναν νέο αέρα στα ελληνικά γράμματα τα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του '50, χάρισε στο ελληνικό κοινό μεταφράσεις κορυφαίων συγγραφέων, καθιέρωσε τη λογική των σειρών και κυρίως θεμελίωσε μια νέα οπτική για το πώς βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε τις τέχνες, την πολιτική και την Ιστορία.
Από την περίφημη «Επιθεώρηση Τέχνης» που, όπως έλεγε στο πρώτο της εκείνο εκδοτικό σημείωμα, ήρθε να «αναπληρώσει την έλλειψη έντυπου που θα ικανοποιούσε τις απαιτήσεις κάθε φιλότεχνου και κάθε δημιουργού» και στην ομάδα της οποίας συμμετείχε ενεργά ο Δεσποτίδης έως το «Αρχειοτάξιο» του ΑΣΚΙ που εκδίδεται ακόμα από το Θεμέλιο, την ιστορική σειρά που δημιούργησε ο Νίκος Σβορώνος, αλλά και τα βιβλία του Έρικ Χόμσμπάουμ, ήταν οι εκδόσεις που δεν κατέβασαν ποτέ την παντιέρα της δημοκρατικής σκέψης ακόμα και όταν οι καιροί τούς πίεσαν να κάνουν αλλιώς.
Σε αυτό το υπόγειο, όπου υπήρχαν πλήθος παλαιών βιβλίων, καταχωνιασμένα χειρόγραφα ανθρώπων που τα πλήρωσαν με τη ζωή τους, δεν περνούσε η λογική του μπεστ σέλερ και της εφήμερης δόξας. Ο Θοδωρής Μαλικιώσης είχε πάντα μια ιστορία να πει για καθέναν από τους τίτλους που έπαιρναν τη θέση τους στο ράφι, επειδή τα συνόδευε η λογική της αξιοσύνης. Κανένα βιβλίο χαμένο, κανένας τίτλος χωρίς περιεχόμενο και ουσία.
Δεν υπήρχαν, άλλωστε, και πολλοί να μην έχουν περάσει από αυτά τα γραφεία των εκδόσεων, που σήμερα στεγάζονται στο υπόγειο του βιβλιοπωλείου στη Σόλωνος –την περίφημη «Λέσχη του Βιβλίου»–, για να αγοράσουν βιβλία, να καταθέσουν μια ιστορία, να μιλήσουν με τον εκδότη και να ανταλλάξουν απόψεις.
Μέχρι τέλους, στα 87 του χρόνια, έχοντας πλήρη διαύγεια και ακμαίο θυμικό, έπιανε καθημερινά τη θέση του πίσω από το γραφείο φροντίζοντας να ανταποκριθεί προσωπικά στον καθένα, έχοντας πάντα προσωπική άποψη για τα βιβλία, τα πρόσωπα και τις μεταφράσεις.
Συναγωνίστριες στο δύσκολο εγχείρημα της ανάδειξης της ποιότητας στο βιβλίο με δημοκρατική πάντα σταθερά και αντανακλαστικά ήταν οι δυο κόρες του, που κρατούσαν δυναμικά τα ηνία, η Δέσποινα και η Άννα. Έκαναν και κάνουν και μόνες τους ο,τι χρειαστεί για να κρατηθεί ζωντανός ο οίκος: από επιμέλεια βιβλίων έως τιμολόγηση και διανομή. Πάνω από όλα οι εκδόσεις Θεμέλιο ήταν μια οικογενειακή υπόθεση, θεμελιωμένη την εποχή που την ιστορία έγραφαν οι παρέες. Δεν είναι τυχαίο ότι από την παρουσία του «θείου Μίμη» και του κυρ Θόδωρου εμπνεύστηκε κάποτε και ο Διονύσης Σαββόπουλος, ενώ έγραψαν γι αυτόν κορυφαίοι συγγραφείς όπως η Άλκη Ζέη και ο Θανάσης Σκρουμπέλος.
Δεν υπήρχαν, άλλωστε, και πολλοί να μην έχουν περάσει από αυτά τα γραφεία των εκδόσεων, που σήμερα στεγάζονται στο υπόγειο του βιβλιοπωλείου στη Σόλωνος –την περίφημη «Λέσχη του Βιβλίου»–, για να αγοράσουν βιβλία, να καταθέσουν μια ιστορία, να μιλήσουν με τον εκδότη και να ανταλλάξουν απόψεις. Στα πενήντα πέντε ήδη χρόνια της ιστορίας τους οι εκδόσεις Θεμέλιο διαμόρφωσαν το modus vivendi στα εκδοτικά πράγματα δίνοντας το παράδειγμα της ποιότητας και της σταθερότητας.
Παραδοσιακοί ως προς την κατεύθυνση που πρέπει να έχει το βιβλίο, εκφράζοντας έναν κόσμο στοχασμού και όχι μιας συγκεκριμένης επιτυχίας και χρονικής διάρκειας, άντεξαν ακόμα και όταν οι καιροί επέβαλλαν άλλες κατευθύνσεις. Ενδεχομένως να σεβάστηκαν την ιστορία τους ή να ήξεραν πως είναι βαρύ το φορτίο που έφεραν και δεν μπορούσαν να κάνουν αλλιώς: γιατί από τότε που πρωτοκαθιερώθηκαν ως εκδόσεις, συνδεδεμένες με την ελεύθερη σκέψη και τα δημοκρατικά φρονήματα, και παρότι οι εκδότες εκδιώχθηκαν, με χιλιάδες τίτλους να κατάσχονται και να καταστρέφονται την περίοδο της Δικτατορίας, δεν έπαψαν να συνδέονται με τους διαρκείς αγώνες και τη μάχη της ουσίας που φαινόταν ακόμα και στις λεπτομέρειες: τα φροντισμένα εξώφυλλα, την ποιότητα του χαρτιού, τη φροντίδα της γραμματοσειράς.
Facebook Twitter 
Facebook Twitter
Μένοντας πιστός στην κληρονομιά που του άφησε ο Μίμης Δεσποτίδης –ο «θείος Μίμης» του Σαββόπουλου και ο Πέτρος από τον «Μεγάλο Περίπατο» της Άλκης Ζέη–, ο κυρ Θόδωρος υπηρέτησε πιστά το ελεύθερο φρόνημα. Κυνηγημένος και ο ίδιος, πρώην εξόριστος, είχε εκδιωχθεί, είχε (ξανα)συλληφθεί την περίοδο της χούντας αλλά και είχε προλάβει να γράψει ήδη ιστορία: μαζί με τον Δεσποτίδη στους διωγμούς και στα γράμματα στο ίδιο κελί με τον Ηλία Ηλιού , συνεργάτης του Τάκη Λαμπρόπουλου της Κολούμπια, βρέθηκε από νωρίς στην παρέα όλων των σπουδαίων Ελλήνων συγγραφέων με τους οποίους συνεργάστηκε: την Έλλη Αλεξίου, τον Μήτσο Αλεξανδρόπουλο, τη Διδώ Σωτηρίου, τον Νικηφόρο Βρεττάκο, την Άλκη Ζέη, η οποία είχε γράψει και βιβλία για τον ίδιο τον Μίμη.
Από τα πρώτα βιβλία των εκδόσεων που έγιναν διάσημα –εκτός φυσικά από τις περίφημες μεταφράσεις του Λένιν– ήταν, μεταξύ άλλων, «Τα λουλούδια της Χιροσίμα» της Αμερικανίδας Εντίτα Μόρις, το «Ένας έρωτας μια ζωή» της Μαρίνα Σερένι, «Οι νύχτες και αυγές» του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου, οι «Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή» της Έλλης Αλεξίου, «Το σπίτι μου» της Μέλπως Αξιώτη.
Από τότε μέχρι σήμερα οι εκδόσεις Θεμέλιο ήταν, επίσης, άμεσα συνδεδεμένες με τα βιβλία μαρτυρίας από τα χρόνια του Εμφυλίου και της Αντίστασης. Αξιομνημόνευτες μαρτυρίες όπως το «Ακούμε τη φωνή σου, πατρίδα» της Έλλης Παπαδημητρίου, με μαρτυρίες θυμάτων και αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης από τα βάσανα και τις διώξεις του Εμφύλιου, έως «Το ημερολόγιο της Γιούρας» του Αντρέα Νενεδάκη, με την Ιστορία της μεσαιωνικής Γιούρας, από όπου πέρασαν χιλιάδες κρατούμενοι.
Άλλωστε και οι δυο εκδότες, Μαλικιώσης και Δεσποτίδης, είχαν πληρώσει με αίμα τους τίτλους: συγκεντρωμένοι στον Ιππόδρομο αρχικά, κατόπιν Μακρόνησο και Γυάρο. Αργότερα πάλι, το ίδιο, μάλιστα, πρωινό του χουντικού πραξικοπήματος, ο Μαλικιώσης συλλαμβάνεται στο σπίτι του και οδηγείται στο τμήμα. Οι εκδόσεις «Θεμέλιο» ήταν για τους Χουντικούς κυριολεκτικά το κόκκινο πανί.
Ωστόσο είχαν ήδη προλάβει να γράψουν τη δική τους ιστορία στον πνευματικό χώρο: ήταν και οι μόνες που μακροημέρευσαν, παρά τα κυνηγητά και τη λογοκρισία, και άντεξαν στον χρόνο ανάμεσα σε ιστορικούς εκδοτικούς οίκους συνδεδεμένους με την Ιστορία της Αριστεράς όπως η Βιβλιοεκδοτική, η Μέλισσα ή ο Κέδρος, αλλά και ο Δωρικός ή ο Δίφρος που χάθηκαν στην πορεία. Σε αυτούς ακριβώς πρωτοστατούσε ως προς την ευρηματικότητα νέων σειρών και κατευθύνσεων το «Θεμέλιο», δικαιώνοντας το όνομα και την ιστορία του: από την περίφημη «Ιστορική βιβλιοθήκη» που δημιουργήθηκε μεταδικτατορικά υπό τη διεύθυνση του Νίκου Σβορώνου έως τη Μικρή σειρά με τα δύο εμβληματικά βιβλία του Σπύρου Λιναρδάτου «Πώς φτάσαμε στην 4η Αυγούστου» και «Η 4η Αυγούστου».
Διάσημα επίσης τα ποιητικά του Νικηφόρου Βρεττάκου, τα βιβλία του Γιώργου Μπάλλα, τα φιλοσοφικά του Παναγιώτη Κονδύλη, τα κοινωνιολογικά του Νίκου Μουζέλη και του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, η σειρά με τα βιβλία του Έρικ Χόμπσμπάουμ, τα θεατρικά του Μάνου Πλωρίτη, τα θεωρητικά του Νίκου Πουλαντζά, τα ιστορικά του Αντώνη Λιάκου, τα ευρωπαϊκά του Παναγιώτη Ιωακειμίδη και αξέχαστοι ξένοι τίτλοι όπως ο "Μαιτρ και η Μαργαρίτα" του Μικαέλ Μπουλγκάκοφ ή ο "Δεύτερος Θάνατος του Ραμόν Μεργκαντέρ" από τον Χορχέ Σεμπρούν.
Όλοι όσοι πάντως είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε, να ανταλλάξουμε κουβέντες και να πιούμε ένα τσίπουρο με τον πάντοτε ευπροσήγορο Θόδωρο Μαλικιώση, δεν θα μιλάμε μόνο για τη μεγάλη παρακαταθήκη που άφησε στα ελληνικά γράμματα και το ελεύθερο σθένος του αλλά για τη βαθιά και ουσιαστική ευγένεια και το ήθος του. Τέτοιοι άνθρωποι θα λείπουν πάντα, ειδικά τις δύσκολες εποχές που ζούμε.
σχόλια