Αρχαία Κόρινθος
Φωτ. Βασιλική Πλιάτσικα, Σπύρος Στάβερης
Επίμετρο: Η υπερώριμη ποιότητα της Αρχαίας Κορίνθου από την Βασιλική Πλιάτσικα
Ο αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Κορίνθου βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες του λόφου του Ακροκορίνθου, γύρω από τον αρχαϊκό Ναό του Απόλλωνα. Εκτεταμένες ανασκαφές έχουν φέρει στο φως τη Ρωμαϊκή Αγορά της πόλης, ναούς, κρήνες, στοές, λουτρικές εγκαταστάσεις και ποικίλα άλλα μνημεία. Οι έρευνες επεκτάθηκαν ως το φρούριο του Ακροκορίνθου στα νότια του οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου, σε προϊστορικούς οικισμούς στην κορινθιακή πεδιάδα στον βορρά όπως ο λόφος του προϊστορικού οικισμού του Κοράκου, ο άγιος Γεράσιμος, η Γωνιά και η Γύριζα. Στα νότια του οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου ήλθε στο φως το Θέατρο, το ρωμαϊκό Ωδείο, το ιερό του Ασκληπιού και της Υγιείας (Ασκληπιείο), νεκροταφεία, κεραμικά εργαστήρια (Κεραμεικός), τείχη, καθώς και ποικίλα άλλα κτίσματα όπως η Φράγκικη Συνοικία και σημαντικός αριθμός ενετικών και οθωμανικών μνημείων.
Σωκράτης Κουρσούμης
Υπ. Πολιτισμού/odysseus.culture.gr
Ο Ναός του Απόλλωνα
Ο ναός στο πλάτωμα του βραχώδους λόφου ταυτίζεται με τον αναφερόμενο στις πηγές Ναό του θεού Απόλλωνα. Ο αρχικός ναός που χρονολογείται μεταξύ του πρώιμου 7ου και του πρώιμου 6ου αιώνα π.Χ. ήταν κατασκευασμένος από λίθο, πλίνθους και ξύλινες δοκούς και έφερε βαριά και περίπλοκη τετράρριχτη στέγη από πήλινες κεράμους. Πιθανώς επρόκειτο για απλής μορφής κατασκευή χωρίς εξωτερικούς κίονες, ενώ κατά άλλη άποψη έφερε περίσταση.
Περί τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., ανεγέρθηκε στην θέση του κατεστραμμένου αρχικού κτηρίου ένας διπλός εν παραστάσι ναός δωρικού ρυθμού. Έφερε περίσταση από έξι κίονες στις στενές πλευρές και δεκαπέντε στις μακρές, και ήταν προσανατολισμένος στον άξονα Α-Δ. Το κυρίως κτίσμα αποτελείται από πρόναο και οπισθόδομο, με δύο κίονες εν παραστάσι, και σηκό με δύο διαμερίσματα, τα οποία χωρίζονται μεταξύ τους από εγκάρσιο συμπαγή τοίχο με πιθανό ενδιάμεσο άνοιγμα. Το δυτικό δωμάτιο ταυτίζεται με θησαυροφυλάκιο. Δύο σειρές κιόνων διέτρεχαν τα δύο δωμάτια του σηκού, αλλά απομακρύνθηκαν στα ρωμαϊκά χρόνια, όταν ανακαινίστηκε ριζικά ο ναός. Τμήμα του ανατολικού πτερού καταστράφηκε λόγω της ανέγερσης της κατοικίας του Οθωμανού μπέη της Κορίνθου.
Σωκράτης Κουρσούμης
Υπ. Πολιτισμού/odysseus.culture.gr
Ο ρωμαϊκός Ναός Ε (Οκταβίας)
Πρόκειται για ένα από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής. Κατά την πρώτη οικοδομική φάση του, ο ναός ήταν δωρικός με πρόσταση έξι κιόνων και διέθετε λίθινη θεμελίωση, πιθανότατα με τριβαθμιδωτό κρηπίδωμα. Το τέμενος οριοθετούνταν με τοίχο στα δυτικά και στοές προς βορρά και νότο. Περί τα τέλη του 1ου αιώνα μ.Χ., ο πρώιμος ναός αντικαταστάθηκε από έναν νέο, μαρμάρινο, κορινθιακού ρυθμού, με περίσταση 6 x 12 κιόνων επί υψηλού βάθρου. Περιλάμβανε επιμήκη σηκό και πρόναο με δύο κίονες εν παραστάσι στον οποίο οδηγούσε κλίμακα. Το επιστύλιο της ανατολικής πλευράς έφερε λατινική επιγραφή με ένθετα, χάλκινα γράμματα. Το ορθογώνιο τέμενος του ναού οριοθετούσαν στοές. Ο ναός ήταν πιθανώς αφιερωμένος στην λατρεία της Τριάδας του Καπιτωλίου (Jupiter, Juno, Minerva) ή στην λατρεία της αυτοκρατορικής οικογένειας, ενώ κατά τον Παυσανία εκεί λατρευόταν η αδελφή του Οκταβιανού Αυγούστου Οκταβία.
Σωκράτης Κουρσούμης
Υπ. Πολιτισμού/odysseus.culture.gr
Το Βήμα (Rostra) της Ρωμαϊκής Αγοράς
Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Κόρινθο, ο Απόστολος Παύλος οδηγήθηκε ενώπιον του ανθυπάτου Γαλλίωνος, διοικητή της Κορίνθoυ, με την κατηγορία ότι κήρυττε "παράνομες δοξασίες". Ο Γαλλίων ωστόσο αρνήθηκε να τον δικάσει ισχυριζόμενος ότι επρόκειτο για εσωτερική υπόθεση της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Σύμφωνα με την ιερή παράδοση, ο χώρος, στον οποίο οδηγήθηκε ο Παύλος είναι το Βήμα, η μεγάλη εξέδρα που βρισκόταν στο κέντρο της Ρωμαϊκής Αγοράς της Αρχαίας Κορίνθου, από όπου οι αξιωματούχοι απευθύνονταν στους πολίτες. Προφανώς, λόγω της σύνδεσής του με τον Απόστολο το Βήμα μετατράπηκε κατά τη βυζαντινή περίοδο σε χριστιανικό ναό.
Η μερική αναστήλωση του Βήματος της Ρωμαϊκής Αγοράς χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Δυτικής Ελλάδος-Πελοποννήσου-Ιονίων Νήσων 2007-2013" (ΕΣΠΑ) και υλοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα 2011 - 2013, από τη ΛΖ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, στο πλαίσιο του έργου "Στερέωση, Συντήρηση, Αναστήλωση και Ανάδειξη Μνημείων Αρχαίας Κορίνθου".
Ο Απόστολος Παύλος στην Κόρινθο
O Απόστολος Παύλος είναι γνωστός και ως "Απόστολος των Εθνών" λόγω των μεγάλων περιοδειών του στην ανατολική Μεσόγειο για τη διάδοση του Χριστιανισμού. Στο πλαίσιο αυτών επισκέφθηκε πολλές περιοχές του ελλαδικού χώρου (Σαμοθράκη, Φίλιπποι, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Αθήνα), μεταξύ των οποίων και την Κόρινθο.
Η Κόρινθος, αυτοκρατορική αποικία και πρωτεύουσα της επαρχίας της Αχαΐας (Πελοπόννησος και Στερεά Ελλάδα), γνώριζε ιδιαίτερη ακμή κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Ο Απόστολος Παύλος έφθασε στην πόλη στα μέσα του 1ου αι. μ.Χ. και φιλοξενήθηκε στο σπίτι των Ιουδαίων Ακύλα και Πρισκίλλας. Ξεκίνησε να εργάζεται μαζί τους ως σκηνοποιός και παράλληλα κήρυττε το Ευαγγέλιο στους Εβραίους της πόλης. Εξαιτίας, όμως, της έντονης αντίδρασης μέρους της πολυπληθούς εβραϊκής κοινότητας της πόλης, αποφάσισε να στραφεί προς τους Εθνικούς, αρκετοί εκ των οποίων ασπάσθηκαν τον Χριστιανισμό. Μετά από ενάμιση περίπου χρόνο παραμονής του στην Κόρινθο, έφυγε για την Έφεσο, έχοντας αφήσει πίσω του μία μεγάλη Εκκλησία, ενώ συνέχισε να διατηρεί στενές επαφές με τα μέλη της, απευθύνοντάς τους ορισμένες από τις γνωστότερες επιστολές του, τις λεγόμενες «προς Κορινθίους».
Σωκράτης Κουρσούμης - Δήμητρα-Μαρία Λάλα
Υπ. Πολιτισμού/odysseus.culture.gr
Η Κρήνη της Πειρήνης
Το μνημείο οφείλει το όνομά του σύμφωνα με τον μύθο στην νύμφη Πειρήνη, ενώ ένας δεύτερος μύθος το συνδέει με τον Πήγασο. Ενδείξεις χρήσης υπάρχουν από την νεολιθική εποχή, ενώ οι πρώτες διαμορφώσεις χρονολογούνται στους γεωμετρικούς και τους αρχαϊκούς χρόνους. Κατά τον 2ο αι. π.Χ. περιλάμβανε έξι θαλάμους που παρείχαν πρόσβαση σε τρεις λεκάνες άντλησης. Αυτές τροφοδοτούνταν από τέσσερις τεράστιες δεξαμενές. Την πρώιμη ρωμαϊκή περίοδο κατασκευάστηκε η πρόσοψή της με δωρικούς ημικίονες που πλαισίωναν τα τοξωτά ανοίγματα μπροστά από τους παλιούς θαλάμους. Λίγο αργότερα ψηλοί τοίχοι περιέβαλαν ορθογώνια αυλή στην βόρεια πλευρά της κρήνης. Στο κέντρο της αυλής διαμορφώθηκε σε χαμηλότερο επίπεδο η Ύπαιθρος Κρήνη, που τροφοδοτούνταν από μεγάλους αγωγούς κάτω από το δάπεδο της αυλής. Περί το τέλος του 4ου αιώνα μ.Χ. κατασκευάστηκε το τρίκογχο κτίσμα της αυλής και αργότερα προστέθηκαν μαρμάρινοι κίονες και διακοσμητικά επιστύλια μπροστά από την πρόσοψη. Στους βυζαντινούς χρόνους κτίστηκε μικρός ναός στη νοτιοδυτική γωνία της αυλής, η οποία σταδιακά επιχώθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως χώρος ταφής.
Σωκράτης Κουρσούμης
Υπ. Πολιτισμού/odysseus.culture.gr
Βασιλική Πλιάτσικα
Η υπερώριμη ποιότητα της Αρχαίας Κορίνθου.
"Ο Ντάρελ είχε δίκιο: υπάρχει κάτι πλούσιο, αισθησιακό και τριανταφυλλί στην Κόρινθο. Είναι ο θάνατος σε πλήρη άνθιση, ο θάνατος εν μέσω της λαγνείας, ξεχειλίζοντας από διαφθορά. Οι κίονες του ρωμαϊκού ναού είναι χοντροί. Είναι σχεδόν ανατολίτικοι στις αναλογίες τους, βαρείς, κοντόχοντροι, ριζωμένοι στη γη, σαν τα πόδια ενός ελέφαντα που χτυπήθηκε από αμνησία. Παντού αυτή η θαλερότητα, η υπεραναπτυγμένη, η υπερώριμη ποιότητα επιδεικνύεται, τονισμένη από ένα τριανταφυλλί χρώμα που εκπέμπει η δύση του ήλιου." Χένρι Μίλερ, Ο Κολοσσός του Μαρουσιού και Πρώτες Εντυπώσεις από την Ελλάδα (μτφ. Ι. Καρατζαφέρη, εκδ. Μεταίχμιο 2004).
Στον πεζόδρομο του χωριού, στις γυαλιστερές βιτρίνες των καταστημάτων ο αντικατοπτρισμός των μνημείων δίνει τον καλό αγώνα ενάντια στην στρεβλή απεικόνιση. Εντός πωλούνται πάσης φύσεως φορητά απεικάσματα που φιλοδοξούν την υπόμνηση της ελληνικής αρχαιότητας. Το παράταιρο μέγεθος των αγαλμάτων είναι σχεδόν αστείο: η Αφροδίτη κι ο Δισκοβόλος χωράνε μια χαρά σε ένα γυάλινο ράφι. Η πληθωρικότητά τους, τα βίαια χρώματα, το ίδιο το πλήθος τους σε σοκάρει. Μοιάζουν να μαζεύτηκαν επίτηδες μπροστά στο γυαλί της βιτρίνας, ίσα-ίσα για να σε τρομάξουν και να σε απωθήσουν. Η διαρκής επανάληψη αυτής της αισθητικής μοιάζει τελικά να μεταδίδει μια σφοδρή επιθυμία: να αποδοθούν όλα αυτά τα είδωλα "βελτιωμένα", προσαρμοσμένα στον σύγχρονο καταναλωτή με τις πρακτικές επιλογές του: υπερτονισμένα στο χρώμα, ελαττωμένα στο μέγεθος, ελαφρωμένα από την ποιότητα του αρχικού τους υλικού. Νιώθω ότι αυτή η ιδιότυπη έκθεση είναι ένα μουσείο πλάϊ στο μουσείο, ένα μουσείο παραμορφωμένων ειδώλων που ανταγωνίζεται με μανία την αισθητική των αυθεντικών αντικειμένων. Και νικά.
Ιστορικό
Η αρχαία Κόρινθος κατοικήθηκε ήδη από τα νεολιθικά χρόνια (6500-3250 π.Χ.). Η πόλη, γνωστή από τους μυκηναϊκούς χρόνους, αναφέρεται στον Όμηρο ως "αφνειός" (= πλούσια) (Ιλιάδα Β 570), λόγω της ιδιαίτερα εύφορης γης της. Η μεγάλη παραγωγή αγροτικών προϊόντων, ήδη από τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους, ευνόησε την ανάπτυξη έντονης εμπορικής δραστηριότητας, κυρίως προς τη δυτική Μεσόγειο, ενώ τον 8ο αιώνα π.Χ. ιδρύθηκαν κορινθιακές αποικίες, όπως η Κέρκυρα στο Ιόνιο Πέλαγος και οι Συρακούσες στη Σικελία, με σημαντικό ρόλο και συμβολή στην ιστορία του αρχαίου μεσογειακού κόσμου. Η οικονομική άνθηση της πόλης έφτασε στο απόγειο κατά τον 7ο και τον 6ο αιώνα π.Χ., υπό τη διοίκηση του τυράννου Κύψελου και του γιου του Περίανδρου. Η ισχύς της Κορίνθου αποτυπώθηκε με μεγαλειώδη τρόπο σε περικαλλή κτήρια όπως ο Ναός του Απόλλωνος (560 π.Χ.), ενώ η ανάδειξη των Ισθμίων, των αγώνων που τελούνταν στο κορινθιακό Ιερό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης στον Ισθμό, σε Πανελλήνιους Αγώνες (584 π.Χ.) ενίσχυσε ακόμη περισσότερο τη φήμη και την επιρροή της πόλης. Από τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., ωστόσο, η άνοδος της Αθήνας και η κυριαρχία της στην παραγωγή αγγείων και στο εμπόριο της Μεσογείου επέφερε σταδιακά περιορισμό της επιρροής των Κορινθίων, ιδίως μετά τους Περσικούς Πολέμους (490-479 π.Χ.), όπου, παρά την ισχυρή συμμετοχή τους, αναγκάστηκαν να αποδεχθούν την πρωτοκαθεδρία των Αθηναίων. Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-404 π.Χ.) η Κόρινθος τάχθηκε ανοιχτά στο πλευρό της Σπάρτης, παροτρύνοντάς την εξαρχής να στραφεί στρατιωτικά εναντίον των Αθηναίων. Παρά την ήττα της Αθήνας, όμως, και παρά τη συμμετοχή της σε μια σειρά από πολεμικές επιχειρήσεις, μεταξύ των οποίων και ο λεγόμενος "Κορινθιακός Πόλεμος" εναντίον της Σπάρτης (395-387 π.Χ.), η πόλη της Κορίνθου δεν κατόρθωσε να ανακτήσει την παλαιά της δύναμη. Η διοργάνωση ενός πανελλήνιου συνεδρίου στην Κόρινθο το 337 π.Χ., από τον βασιλιά Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, της νέας αναδυόμενης δύναμης του ελληνικού κόσμου, την επανέφερε προσωρινά στο προσκήνιο, ωστόσο πολύ γρήγορα υποτάχθηκε στους Μακεδόνες. Την αποτίναξη του μακεδονικού ζυγού το 243 π.Χ. από τον Άρατο τον Σικυώνιο, ακολούθησε η προσχώρησή της στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, μία ομοσπονδία πόλεων-κρατών της νότιας Ελλάδας. Ωστόσο, η αντιπαράθεση της Συμπολιτείας με τη Ρώμη οδήγησε το 146 π.Χ. στην περίφημη μάχη της Λευκόπετρας, στην περιοχή του Ισθμού, όπου τα ελληνικά στρατεύματα συνετρίβησαν από τις ρωμαϊκές λεγεώνες υπό τον Λεύκιο Μόμμιο (Lucius Mummius). Όπως αφηγούνται Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς, τη στρατιωτική ήττα ακολούθησε η ολοσχερής καταστροφή και ερήμωση της πόλης (Κικέρων, De imperio cn. pompei ad qvirites oratio 11? Orationes de lege agraria 2.87. Στράβων, Γεωγραφικά 8.23. Παυσανίας 2.1.2).
Εκατό περίπου χρόνια αργότερα, το 44 π.Χ., ο ισόβιος δικτάτορας (dictator in perpetuum) της Ρώμης Ιούλιος Καίσαρας αποφασίζει την επανίδρυση της Κορίνθου ως ρωμαϊκής αποικίας, αναγνωρίζοντας την ιδιαίτερη γεωγραφική σημασία της στην ευρύτερη στρατηγική του για την ανατολική Μεσόγειο. Ο βίαιος θάνατός του την ίδια χρονιά δεν ματαίωσε το μεγαλόπνοο σχέδιό του, καθώς το συνέχισε ο διάδοχός του Οκταβιανός, ο μετέπειτα Αύγουστος. Η νέα πόλη ονομάστηκε Colonia Laus Iulia Corinthiensis ή Clara Laus Iulia Corinthus ή Iulia Corinthus Augusta, ως αποικία της Ιουλίας οικογένειας του Καίσαρα και του Αυγούστου (Gens Iulia), και ορίστηκε το 27 π.Χ. πρωτεύουσα της ρωμαϊκής Επαρχίας της Αχαΐας (Provincia Achaiae), που περιλάμβανε μεγάλο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας, την Πελοπόννησο και αρκετά νησιά. Λόγω της ερήμωσής της μετά τη μάχη της Λευκόπετρας, η πόλη εποικίστηκε αρχικά με απελεύθερους Ρωμαίους και βετεράνους στρατιώτες, που σύντομα πλαισιώθηκαν από Έλληνες, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν την ιδιαίτερα εύφορη γη που δημεύτηκε από τη Ρώμη (ager publicus) και παραχωρήθηκε σε νέους ακτήμονες. Στόχος της Ρώμης ήταν αφενός η δημιουργία μιας σταθερής ρωμαϊκής βάσης στην ταραχώδη Ανατολή και αφετέρου η ταχύτερη διέλευση του ρωμαϊκού στόλου μέσω του Διόλκου, της μοναδικής χερσαίας, λιθόστρωτης οδού για πλοία που διέσχιζε τον Ισθμό, όπως μαρτυρεί μία λατινική επιγραφή του 102 π.Χ. που καταγράφει τη διέλευση του στόλου για την αντιμετώπιση των πειρατών καθοδόν προς τη Σίδη της μικρασιατικής Παμφυλίας, υπό τον ρήτορα Antonius Marcus, παππού του Μάρκου Αντωνίου, συντρόφου της βασίλισσας Κλεοπάτρας και θανάσιμου αντιπάλου του Οκταβιανού στον πόλεμο για τη διαδοχή του Ιουλίου Καίσαρα.
Πολύ σύντομα ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε σημαντικά, καθώς αναπτύχθηκαν εκ νέου η γεωργία, η κτηνοτροφία και το εμπόριο, με αντίστοιχες εξαγωγές μαλλιού, βαμμένων μάλλινων υφασμάτων, ελαιολάδου και μελιού, αλλά και ξυλείας και μεταλλικών αντικειμένων. Από την άλλη, οι ανάγκες και οι συνήθειες των Ρωμαίων κατοίκων της νέας πόλης, καθώς και ο διεθνής ρόλος της, οδήγησαν σε εισαγωγές αγαθών από άλλες περιοχές της Αυτοκρατορίας, όπως κρασιού και οικοδομικών υλικών (μαρμάρου, γρανίτη), που ήταν απαραίτητα για τις νέες, πολυτελείς κατασκευές.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η πόλη επανασχεδιάστηκε με σύστημα ιπποδάμειο, δηλαδή με κάθετους και οριζόντιους οδικούς άξονες (cardines και decumani) που οριοθετούσαν πολεοδομικές νησίδες (insulae). Γύρω από την Αγορά της ανεγέρθηκαν περικαλλή δημόσια οικοδομήματα και ιδιωτικά μνημεία εύπορων Ρωμαίων και Ελλήνων, που θέλησαν να δηλώσουν εμφατικά την παρουσία τους στην πρωτεύουσα της Επαρχίας.[...]
Σωκράτης Κουρσούμης
Υπ. Πολιτισμού/odysseus.culture.gr
