Για τον Χρίστο Σιοπαχά και την «Κάθοδο των εννιά», μια κορυφαία στιγμή του Νέου Ελληνικού Σινεμά

Για τον Χρίστο Σιοπαχά και την «Κάθοδο των εννιά», μια κορυφαία στιγμή του Νέου Ελληνικού Σινεμά Facebook Twitter
Στη χώρα μας η «Κάθοδος των εννιά» έκανε μεγάλη αίσθηση – ενόχλησε όμως το ΚΚΕ: Στην τότε ΚΝΕ οι καθοδηγητές παρουσίαζαν το φιλμ ως «φασιστική προπαγάνδα που θέλει να παρουσιάσει τον αγώνα του λαού στον Εμφύλιο ως αμερικανικό γουέστερν».
0

Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 72 ετών ο γνωστός σκηνοθέτης του θεάτρου και του κινηματογράφου και πρώην διευθυντής του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου, Χρίστος Σιοπαχάς. Ο σκηνοθέτης πέθανε ξαφνικά στο σπίτι του στη γενέτειρα του, στο Φρέναρος Αμμοχώστου, από ανακοπή καρδιάς. Τα τελευταία χρόνια αντιμετώπιζε προβλήματα με την καρδιά του. Δυστυχώς το όνομα του δεν θυμίζει πολλά σήμερα στους νεότερους Έλληνες κινηματογραφόφιλους – και είναι κρίμα, γιατί άφησε πίσω του μία σπουδαία ταινία.

Λένε πως η δεκαετία του '80 είναι η δεκαετία κατά την οποία το ελληνικό σινεμά έπεσε σε μια βαθιά ανυποληψία. Δύσκολο να κάνεις αυτή την κουβέντα χωρίς να παραδεχτείς τα χειρότερα: Ναι, υπήρξαν σκηνοθέτες-κομήτες που πέρασαν από το Κέντρο, πήραν μια βαρβάτη επιχορήγηση και γύρισαν μια ταινία που κανένας δεν ήθελε να δει, εξαργυρώνοντας τον κομματικό τους αγώνα. Αυτό το «άνοιγμα» όμως έδωσε και σπουδαίες ταινίες με την υπογραφή σημαντικών σκηνοθετών που ενδεχομένως κανένας παραγωγός δεν θα χρηματοδοτούσε, ταινίες για τις οποίες θα μιλάμε και μετά από τριάντα χρόνια από τώρα. Τις περισσότερες απ' αυτές τις είδαμε, ευτυχώς, στο Άστορ, χάρη στην προσπάθεια της Χαμένης Λεωφόρου του Ελληνικού Σινεμά (ευτυχώς δηλαδή που υπήρξε κι αυτή η ενέργεια γιατί αν περιμέναμε από τους επίσημους φορείς...). Υπάρχουν όμως και ταινίες που δεν κατόρθωσαν να διατηρήσουν τη φήμη τους μέσα στα χρόνια – και μία απ' αυτές τυγχάνει να αποτελεί, κατά την προσωπική μου άποψη, μια κορυφαία στιγμή του Νέου Ελληνικού Σινεμά: «Η Κάθοδος των εννιά» του Σιοπαχά.

Η μεγάλη του στιγμή ήταν η «Κάθοδος», ένα συνταρακτικό μνημείο της ανθρώπινης απελπισίας, κινηματογραφημένο με τραχύ αλλά και επιδέξιο στιλ, φιλμ «καμένο» από τον ελληνικό ήλιο αλλά με δάνεια και από τον Σαμ Πέκινπα, φιλμ μεγάλης δύναμης, δύναμης που ο Σιοπαχάς δεν κατόρθωσε να πλησιάσει με τις επόμενες του ταινίες.

Είναι μια πολύ ιδιαίτερη ταινία, γυρισμένη το 1983 (παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το '84) και βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Θανάση Βαλτινού. Διαδραματίζεται το καλοκαίρι του 1949, στο τέλος δηλαδή του Εμφυλίου Πολέμου, και παρακολουθεί μια ομάδα εννέα ανδρών που προσπαθεί κρυφά να κατέβει από τα ψηλά του Ταΰγετου στη θάλασσα. Το νερό ελάχιστο, η αγωνία υπέρμετρη, η μοίρα τους προδιαγεγραμμένη. Και ο καμβάς παραπέμπει πότε στο γουέστερν και πότε στην αρχαία τραγωδία. Εκτός από τα βραβεία της στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (Πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη, Β' Ανδρικού Ρόλου για τον Βασίλη Τσάγκλο) η ταινία κέρδισε και τη Χρυσή Σφαίρα στο 14ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Μόσχας το 1985. Στη χώρα μας έκανε μεγάλη αίσθηση – ενόχλησε όμως το ΚΚΕ: Στην τότε ΚΝΕ οι καθοδηγητές παρουσίαζαν το φιλμ ως «φασιστική προπαγάνδα που θέλει να παρουσιάσει τον αγώνα του λαού στον Εμφύλιο ως αμερικανικό γουέστερν». Τι τα θες, γνωρίσματα της εποχής.

Για τον Χρίστο Σιοπαχά και την «Κάθοδο των εννιά», μια κορυφαία στιγμή του Νέου Ελληνικού Σινεμά Facebook Twitter
Η τελευταία του παράσταση στον ΘΟΚ ήταν ο «Ρινόκερος» του Ιονέσκο το 2014 ενώ η πρώτη ήταν το 1994 με το έργο του Μπράιαν Φρίελ «Χορεύοντας στη Λουνάσα», παράσταση που σήμερα θεωρείται ιστορικής σημασίας.

Ο Χρίστος Σιοπαχάς υπέγραψε επίσης τις ταινίες μικρού μήκους «Ο ήρωας της σιωπής» (1976), «Πολίτες» (1977), τις ταινίες ντοκιμαντέρ «Καθρέπτες» (1975), «Μια άλλη Κύπρος» (1976), «Υπάρχει ένα αστέρι» (1979), «Η Χαρίτα Μάντολες στέκεται δίπλα μου» (1980), «Ο χρόνος της πραγματικότητας» (1987), «Μαουτχάουζεν» (1988), «Χαρίλαος Φλωράκης - Η προσωπογραφία ενός ηγέτη» (1989), «Το 1940 και η Κύπρος» (1993), «Το χρήμα και οι τράπεζες» (2000), ενώ είχε κάνει και σειρές ντοκιμαντέρ για λογαριασμό της ΕΡΤ. Το 1995 η ταινία του «Το φτερό της μύγας» έλαβε Βραβείο Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, άφησε όμως αδιάφορο το κοινό. Η δε τελευταία του ταινία «Πέντε Σελίνια Νάιλον» ολοκληρώθηκε το 2016, αλλά δεν έχει προβληθεί εξαιτίας νομικών διαφορών με τον παραγωγό. Η τελευταία του παράσταση στον ΘΟΚ ήταν ο «Ρινόκερος» του Ιονέσκο το 2014 ενώ η πρώτη ήταν το 1994 με το έργο του Μπράιαν Φρίελ «Χορεύοντας στη Λουνάσα», παράσταση που σήμερα θεωρείται ιστορικής σημασίας.

Η μεγάλη του στιγμή όμως ήταν η «Κάθοδος», ένα συνταρακτικό μνημείο της ανθρώπινης απελπισίας, κινηματογραφημένο με τραχύ αλλά και επιδέξιο στιλ, φιλμ «καμένο» από τον ελληνικό ήλιο (όπως ακριβώς και η Ευδοκία του Δαμιανού) αλλά με δάνεια και από τον Σαμ Πέκινπα, φιλμ μεγάλης δύναμης, που ο Σιοπαχάς δεν κατόρθωσε να πλησιάσει με τις επόμενες του ταινίες. Λες και έχει σημασία, εδώ που τα λέμε: αν έχεις καταθέσει μία φορά ένα σημαντικό έργο, αυτό ζει για πάντα.

Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο της ταινίας ήταν και η μουσική της, την οποία υπέγραφε ο καταξιωμένος Κύπριος συνθέτης Μιχάλης Χριστοδουλίδης. Η επιμιξία των ηλεκτρονικών στοιχείων (κοινός τόπος σε πολλά soundtracks της συγκεκριμένης περιόδου) με βιόλες και φλάουτα, πάντα όμως μέσα σε ένα μινιμαλιστικό πλαίσιο, κυλά, παραδόξως, αρμονικά, από την πρώτη μέχρι την τελευταία νότα. Στη ρυθμική «βάση» εντοπίζεις επιρροές από Tangerine Dream και Klaus Schulze, αλλά τα έγχορδα και τα πνευστά «σπάνε» το άκαμπτο της φύσης της με αξιοθαύμαστη χάρη: το τελικό αποτέλεσμα, μοντέρνο όσο και άκρως λυρικό. Προσωπικά μου είναι αδύνατο να κρατήσω τη συγκίνησή μου ακούγοντας τον «Αποχαιρετισμό στον Ταΰγετο», το εναρκτήριο track του δίσκου που εξέδωσε η Virgin λίγο μετά τη βράβευση της ταινίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Είναι ένα από τα σπουδαία, ξεχασμένα soundtracks του ελληνικού κινηματογράφου – που δυστυχώς είναι μάλλον υπεράριθμα.

Στο οπισθόφυλλο του soundtrack για το φιλμ υπάρχει και ένα σημείωμα του Βασίλη Ραφαηλίδη, που νομίζω πως δεν έχει δημοσιευτεί σε καμία από τις ανθολογίες κειμένων του. Έτσι, το παραθέτω ολόκληρο εδώ:

 

«Αν υπόκρουση είναι αυτό που «κρούεται από κάτω» και όχι ευθέως όπως σε μια συναυλία, τότε το να μπορείς να κάνεις τη μουσική ν' ακούγεται κάτω απ' την εικόνα, χωρίς να συντρίβεται απ' την εικόνα, είναι στη μυθική κυριολεξία ένα έργο τιτάνειο: δεν είναι εύκολο να υποβαστάξει τη "βαρειά" εικόνα ο "αβαρής" διευθετημένος ήχος, χωρίς να μετατραπεί σε ηχητικό κονιορτό. Συνεπώς, ο συνθέτης της υπόκρουσης, όταν δε θέλει να χρησιμοποιήσει πονηρά το φιλμ σα φορέα και διανομέα μιας μουσικής με αυτάρκεια πρέπει να είναι έτοιμος να σηκώσει στους ώμους του το μεγάλο βάρος των αντικειμένων της εικόνας. Κι όταν τούτα τα αντικείμενα έχουν μια βαρύνουσα ιστορική σημασία, όπως στην «Κάθοδο των εννέα», το εγχείρημα μπορεί να καταλήξει σε σισύφειο μαρτύριο για τον συνθέτη: όταν ανεβάζει την εικόνα στη θεαματική της κορύφωση, τόσο πιο επικίνδυνη γίνεται η κατολίσθηση. Ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης παρακολουθεί τους εννιά στην κάθοδο τους στον Άδη της ελληνική Ιστορίας σαν ψυχοπομπός και σα ψυχαγωγός. Ψυχοπομπός γιατί παίρνει την ψυχή τους μία μία, με τη σειρά της τελευταίας εκπνοής, και την πέμπει στα βουνά και τα λαγκάδια για να σμίξει με το θρόισμα των καψαλισμένων δέντρων και το κελάρυσμα των παγιδευμένων πηγών, και ψυχαγωγός διότι δεν επιτρέπει στο θεατή που ακούει και τον ακροατή που βλέπει να χάσει κι αυτός την ψυχή του μέσα σε τούτη την ιεροτελεστεία μιας ανοίξεως που 'ταν μαζί και καλοκαίρι, και φθινόπωρο, και χειμώνας: καμία ήττα δεν είναι βαρειά όταν δεν είναι οριστική και κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος όταν γίνεται μουσική. Κι ακριβώς, μέσα στην εκπληχτική μουσική το Χριστοδουλίδη που υποβαστάζει την εικόνα του Σιοπαχά και το λόγο του Βαλτινού μπορεί ν' ακούσει κανείς τον τελευταίο στεναγμό εννιά ανθρώπων που κάποτε τραγούδησαν, έστω και φάλτσα, το μεγάλο τραγούδι της λευτεριάς».

 

 

Το σάουντρακ της ταινίας

Οθόνες
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«I love Lucy»: Οργή, αλκοόλ, χρήμα, ξύλο και απιστίες πίσω από το πιο διάσημο οικογενειακό σόου του κόσμου

Σαν σήμερα / Λουσίλ Μπολ: Η πιο αξιολάτρευτη νοικοκυρά της Αμερικής ήταν μια απάτη

Σαν σήμερα το 1989 πεθαίνει η Αμερικανίδα ηθοποιός Λουσίλ Μπολ, πρωταγωνίστρια της διάσημης τηλεοπτικής σειράς «I love Lucy». Αν και λατρεύτηκε από εκατομμύρια τηλεθεατές, η πραγματικότητα πίσω από το «Καλύτερο τηλεοπτικό σόου όλων των εποχών» ήταν γεμάτη βία, αλκοόλ και απιστίες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η «Εκδίκηση των Σιθ» έγινε 20 χρονών και επιστρέφει στους κινηματογράφους

Οθόνες / Η «Εκδίκηση των Σιθ» έγινε 20 χρονών και επιστρέφει στους κινηματογράφους

Το κλείσιμο μιας τριλογίας «Star Wars» που λοιδορήθηκε, για να επανεκτιμηθεί μερικώς όταν η νεότερη έπεσε θύμα των γενικευμένων culture wars και των ελάχιστων φιλοδοξιών της, επανεμφανίζεται στα σινεμά με αφορμή την επέτειο 20 χρόνων από την κυκλοφορία της.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Your Friends & Neighbors: Και ο πλούσιος λευκός πενηντάρης έχει ψυχή

Daily / Your Friends & Neighbors: Και ο πλούσιος λευκός πενηντάρης έχει ψυχή

Ο Τζον Χαμ υποδύεται τον επιτυχημένο επενδυτή που χάνει ξαφνικά το έδαφος κάτω από τα πόδια του σ΄αυτή την εκλεκτικά διασκεδαστική, κατά τόπους δραματική και συχνά διεισδυτική σάτιρα ηθών της πλουτοκρατικής ελίτ.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Κωστής Χαραμουντάνης: «Για να κάνω σινεμά μένω ακόμα στο πατρικό μου»

Κωστής Χαραμουντάνης / Κωστής Χαραμουντάνης: «Για να κάνω σινεμά μένω ακόμα στο πατρικό μου»

Ο 31χρονος σκηνοθέτης νιώθει πως ενηλικιώθηκε μαζί με την πρώτη του βραβευμένη ταινία, «Κιούκα: Πριν το τέλος του καλοκαιριού», κινηματογραφεί τις αναμνήσεις του και είναι μία από τις πιο μεγάλες ελπίδες του ελληνικού κινηματογράφου.
M. HULOT
«Το γυναικείο σώμα είναι το πρώτο που προσπαθεί να ελέγξει κάθε εξουσία»

Thalia Mavros / «Το γυναικείο σώμα είναι το πρώτο που προσπαθεί να ελέγξει κάθε εξουσία»

Η διεθνώς βραβευμένη παραγωγός και σκηνοθέτις Thalia Mavros μιλά στη LIFO για τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνει η «αυτοκρατορία» του Τραμπ, καθώς και για τη θέση της γυναίκας σε έναν κόσμο που αλλάζει - και όχι προς το καλύτερο.
M. HULOT
«The last of us» - S02 : Να δεις τι σου 'χω για μετά

Οθόνες / «The last of us» - S02 : Να δεις τι σου 'χω για μετά

Το πρώτο επεισόδιο της δεύτερης σεζόν της αγαπημένης σειράς του HBO λειτουργεί ως εισαγωγή, συστήνοντας νέους χαρακτήρες, το περιβάλλον της δράσης, τη σχέση των παλιών χαρακτήρων με αυτό αλλά και μεταξύ τους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
«Κρίστοφερ Νόλαν, σε εκλιπαρώ, μην κάνεις την Οδύσσεια ‘σύγχρονη’»

Οθόνες / «Κρίστοφερ Νόλαν, σε εκλιπαρώ, μην κάνεις την Οδύσσεια σύγχρονη»

Ο επιφανής μελετητής του Ομήρου και διευθυντής του New York Times Review of Books, Ντάνιελ Μέντελσον, περιγράφει στην εφημερίδα Telegraph τους τρεις βασικούς κανόνες που ελπίζει να τηρηθούν κατά τη μεταφορά της «Οδύσσειας» στη μεγάλη οθόνη.
THE LIFO TEAM
Movies

Οθόνες / Μια ταινία για τον Bloody Hawκ και άλλοι 8 λόγοι για να πάτε σινεμά

Αυτή την εβδομάδα έχουν την τιμητική τους τα κατασκοπικά θρίλερ, παίζει η επανέκδοση του Delicatessen και ένα ντοκιμαντέρ για τον δημοφιλή ράπερ που δεν απευθύνεται μόνο στο fan base του — όχι άλλο Minecraft.
THE LIFO TEAM
«Οι περισσότεροι κινηματογράφοι στην Αργεντινή έχουν μετατραπεί σε εκκλησίες ευαγγελιστών»

Οθόνες / «Οι περισσότεροι κινηματογράφοι στην Αργεντινή έχουν μετατραπεί σε εκκλησίες ευαγγελιστών»

Με το βραβευμένο ντοκιμαντέρ Μουσείο της Νύχτας, ο Φερμίν Ελόι Ακόστα αναδεικνύει ένα πολύτιμο φωτογραφικό αρχείο για τη Νέα Υόρκη των δεκαετιών του ’70 και του ’80, ενώ μιλά στη LiFO για την αβεβαιότητα του μέλλοντος του κινηματογράφου στην Αργεντινή και τις πολιτικές αναταράξεις στη χώρα του.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
JASON MOMOA

Οπτική Γωνία / Το σινεμά ως τοποθέτηση προϊόντος: Το «Minecraft» σπάει ταμεία

Η τεράστια επιτυχία της κινηματογραφικής διασκευής του δημοφιλούς παιχνιδιού θεμελιώνει μια νέα εποχή στο στουντιακό σινεμά που καθιστά την ταύτιση θεατή και καταναλωτή εντονότερη από ποτέ.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Οι 10 αγαπημένες ταινίες του Γιώργου Γάλλου

Μυθολογίες / «Ο Βέγγος είναι το αγχολυτικό μου»: Οι 10 αγαπημένες ταινίες του Γιώργου Γάλλου

Από τον Κουροσάβα και τον Μπέργκμαν, από τις ταινίες της Pixar μέχρι τα Batman του Nόλαν, ο ηθοποιός φτιάχνει μια ετερόκλητη και ειλικρινή λίστα και πιστεύει ότι «σινεμά είναι να βλέπεις άλλες πλευρές του κόσμου».
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΝΕΤΤΑ ΓΙΑΚΙΝΤΖΗ
Εβελίνα Παπούλια: «Δεν μου χαρίστηκε τίποτα»

Oι Αθηναίοι / Εβελίνα Παπούλια: «Δεν μου χαρίστηκε τίποτα»

«Μην παίξεις ποτέ κωμωδία», της είχαν πει, αλλά τελικά το ευρύ κοινό τη λάτρεψε ως Μαρίνα Κουντουράτου. Όταν αποφάσισε να ερμηνεύσει τον ρόλο μιας τρανς γυναίκας, της είπαν «θα καταστραφείς». Ήταν πάντα τολμηρή και άφοβη. Και είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
 Ντέιβιντ Κρόνεμπεργκ: «Αν είσαι υπαρξιστής άθεος όπως εγώ, το ανθρώπινο σώμα είναι η ζωή σου»

Pulp Fiction / «Αν είσαι υπαρξιστής άθεος όπως εγώ, το ανθρώπινο σώμα είναι η ζωή σου»

Ο Ντέιβιντ Κρόνεμπεργκ επιστρέφει με το «Ο Κύριος των Νεκρών» και μιλά στη LiFO για τις σκέψεις του πάνω στο πένθος, την τεχνητή νοημοσύνη που του έλυσε τα χέρια, και εξηγεί γιατί ασχολείται διαρκώς με τρομακτικές καταστάσεις.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ