World Toilet Day
19 Νοεμβρίου: Παγκόσμια Ημέρα Τουαλέτας
Το ψωνιστήρι στις βεσπασιανές
του Παρισιού
Tasse : le dernier salon où l'on ose ?
"Φλυτζάνια": το τελευταίο σαλόνι όπου τολμάμε;
(λογοπαίγνιο - αντί για: le dernier salon où l'on cause? - όπου συζητάμε)
Agnès Giard
Libération, Blog Les 400 culs - 6 Νοεμβρίου 2019
*
Για το ψωνιστήρι στα ουρητήρια έλεγαν κάποτε "πάω στα φλυτζάνια" ("faire les tasses"), ένας υπαινιγμός για τα σικάτα salons de thé. Στο Les Tasses - βιβλίο τέχνης και ιστορίας, που αναμιγνύει τις μαρτυρίες της κατασταλτικής εποχής με σπάνια ντοκουμέντα και υπαινικτικές φωτογραφίες, ο Marc Martin παρουσιάζει ένα καταπληκτικό αφιέρωμα στους χώρους "ανακούφισης" που υπήρξαν πριν απ' όλα τόποι ανάρμοστοι.
Οι οικογενιάρχες μπορούσαν να επιδοθούν στο "βίτσιο" τους και όλες οι κοινωνικές τάξεις ανακατεύονταν εκεί. Αν καταργήθηκαν τα "φλιτζάνια", λέει ο Marc Martin, σε ένα όμορφο όσο και πλούσιο βιβλίο [Les Tasses (Τα Φλυτζάνια), εκδ. Agua, 2019.], είναι επειδή απειλούσαν την τάξη. Μία συνομιλία με τον Marc Martin:
*
Πότε ξεκινήσατε τις ερευνές σας για τα ουρητήρια;
Πριν από δέκα χρόνια περίπου. Εξερευνούσα εγκαταλελειμμένους χώρους για μια φωτογραφική σειρά που αφορούσε τα αστικά φαντάσματα. Σε μια μικρή πόλη της Προβηγκίας, είχα μπει μέσα σε κάτι παλιές δημόσιες τουαλέτες. 'Ηταν κλειστές εδώ και αιώνες, όπως το μαρτυρούσαν τα γκράφιτι που χρονολογούνταν από το 1980. Αυτοί που τα έγραψαν ίσως έχουν εξαφανιστεί, αλλά τα ίχνη των φαντασιώσεών τους είχαν παραμείνει εκεί, στο πίσω μέρος των καμπίνων με τα κιτρινισμένα πλακάκια. Φωτογραφίζοντας αυτά τα γκράφιτι, μεταφέρθηκα σε μια άλλη εποχή. Σε μια εποχή όπου οι άνδρες που επιδίωκαν να συναντήσουν άλλους άνδρες, ειδικά σε ένα τέτοιο ξεχασμένο χωριό, δεν είχαν άλλη επιλογή από το να βρίσκονται, μακριά από βλέμματα, στην ανωνυμία των ουρητηρίων. Τότε ήταν που αποφάσισα, παράλληλα με τις φωτογραφίες, να αρχίσω να ψάχνω για αυτό το παρελθόν.
Τα ουρητήρια βρωμάνε, είναι αηδιαστικά: αλήθεια ή ψέμματα;
Πράγματι, δεν μύριζαν τριαντάφυλλο. Αλλά εδώ είναι που παρεμβαίνω με τη δουλειά μου: προτείνοντας ένα συμπληρωματικό φωτισμό πάνω σ' αυτό το θέμα. Για να απελευθερωθεί ο λόγος των μεγαλύτερων, για να επιστραφεί η αυτοεκτίμηση σε όλους εκείνους τους άνδρες που απολάμβαναν τη σκιά, μην μπορώντας να εκτεθούν στο φως. Επειδή, με το να στεγάζουν έτσι τις επιθυμίες που καταδικάζονταν από το νόμο, τα "φλυτζάνια" - με τον δικό τους τρόπο - έκαναν επίσης την Ιστορία να προχωρήσει.
Τα ουρητήρια υπήρξαν και τόποι της Αντίστασης στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο....
Σωστά. Οι Αντιστασιακοί χρησιμοποιούσαν τις "βεσπασιανές" [τα δημόσια αποχωρητήρια που καθιέρωσε ο ρωμαίος αυτοκράτορας Βεσπασιανός -σ.σ.] για να δίνουν διακριτικά ραντεβού, να ανταλλάσουν πληροφορίες και μικρά δέματα. Έγραφαν πάνω στον σχιστόλιθο, ανάμεσα στα λάγνα γκράφιτι, τα κωδικοποιημένα μηνύματά τους. Τα ουρητήρια έχουν μάλιστα παρεισφρήσει και στην υπόθεση Dreyfus. Ο Jean Jaurès και ο Georges Clemenceau το αναφέρουν στα γραπτά τους.
Ποιές άλλες μορφές αντίστασης ευνόησαν;
Την αντίσταση, στον δημόσιο χώρο, απέναντι στην ετεροκανονικότητα! Οι υπόγειες δραστηριοτήτες στα ουρητήρια συνεπάγονταν μεγάλους κινδύνους την εποχή εκείνη. Η αστυνομία παρακολουθούσε τα μέρη αυτά, αλλά η επιθυμία αυτών των ανδρών ήταν πιο δυνατή από την καταπίεση. Μέσα στο εχθρικό εκείνο κλίμα για την ομοφυλοφιλία, τα ουρητήρια, όσο απωθητικά κι αν ήταν φαινομενικά, επέτρεψαν πράγματι σε κάποιες γενιές να απελευθερωθούν. Βίωναν εκεί μια σεξουαλική ελευθερία που δεν τους δινόταν αλλού. Παρά τον κίνδυνο, τη δυσωδία ...
Για ποιούς λόγους οι αρχές εξαφάνισαν τα "φλυτζάνια";
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πολέμο, γίνονται ο αποδιοπομπαίος τράγος μιας νέας υγιεινιστικής εποχής. Ωστόσο, αν να το εξετάσουμε καλύτερα, η κατάργηση αυτών των τόπων συνάντησης γίνεται ο νέος αγώνας των ενάρετων αντιπροσώπων του λαού, με το πρόσχημα ότι διαφθείρουν την ηθική της χώρας. Κατόπιν των αδιάκοπων καταγγελιών των αστών, το Παρίσι καταργεί πρώτα τα "φλυτζάνια" των αριστοκρατικών συνοικιών. Στόχος οι τριθέσιες κυκλικές! Επειδή η μεσαία θέση ήταν πάντα εκείνη που προτιμούσε όποιος σύχναζε σε αυτά τα μέρη από ευχαρίστηση ... και όχι από ανάγκη.
Θα μπορούσαν τα ουρητήρια, τόποι της ντροπής (κατ' εικόνα της σεξουαλικότητας που αναπτύχθηκε εκεί), να επιζήσουν σε μια εποχή όπου το να είσαι γκέι δεν είναι πλέον συνώνυμο παρανομίας και καταδίωξης;
Πλανάται σήμερα πάνω από την κοινότητα LGBTQI+ ένας αέρας politically correct. Για ορισμένους από τους εκπροσώπους της, η ομοφυλοφιλία πρέπει να γίνει αξιοσέβαστη: να εμφανιζόμαστε ως μονογαμικά ζευγάρια, να κάνουμε οικογένεια σύμφωνα με το ετεροφυλοφιλικό μοντέλο. Στο παρελθόν, οι ομοφυλόφιλοι εγκατέλειπαν τις οικογένειές τους για να ζήσουν ελεύθερα. Η σεξουαλική ελευθερία ήταν τότε μία κινητήρια διεκδίκηση. Τα "φλυτζάνια", σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Michael Bochow, είναι η αχίλλειος πτέρνα του queer κινήματος. Είναι ασυμβίβαστα σήμερα με αυτήν την αναζήτηση αναγνωρισμένης σεξουαλικής ταυτότητας. Επειδή ενσαρκώνουν το άμεσο σεξ μεταξύ ανώνυμων παρτενέρ. Επειδή βραχυκύκλωσαν το κλασικό σχήμα του ψωνιστηρίου με τα προκαταρκτικά του. Ωστόσο, μπορεί τα ουρητήρια να χρησίμευαν σαν διέξοδο, αλλά δεν περιορίζονταν μόνο σε μία επί τόπου κατανάλωση. Για χιλιάδες ζευγάρια, χρησίμευσαν ως σημείο εκκίνησης για κάθε είδους σχέσεις. Αλλά είναι ξεκάθαρο ότι σήμερα θα ήταν μία παραφωνία.
Για μεγάλο διάστημα, το Παρίσι υπήρξε η πρωτεύουσα των ουρητηρίων....
Ναι, το Παρίσι θεωρήθηκε για πολύ καιρό, πέρα από τα σύνορα ,ως την πόλη του φωτός με τις χιλιάδες βεσπασιανές. "Πως θα μπορούσε να ξέρει ένας Γάλλος ότι ένα από τα πρώτα πράγματα που τραβάει το μάτι του Αμερικανού όταν φτάνει στο Παρίσι, που τον συγκινεί και τον ζεσταίνει μέχρι τα σπλάχνα του, είναι αυτό το πανταχού παρών ουρητήριο;" έγραφε ο Henry Miller στην Μαύρη 'Ανοιξη (1936). Όταν ο Alfred Hitchcock καλεί τους δημοσιογράφους μπροστά σε μία βεσπασιανή για μια συνέντευξη Τύπου στο Παρίσι το 1969, το κάνει επιδή είναι ένα εμβληματικό τοπόσημο εκείνης της εποχής. Όταν ο Gerard Koskovich, ιδρυτικό μέλος του μουσείου LGBT + στο Σαν Φρανσίσκο, φτάνει για πρώτη φορά στο Παρίσι, αναζητά τις τελευταίες αυτές κατασκευές και τις μικρές ιστορίες τους. Όπως οι βρύσες Wallace, τα δημόσια παγκάκια, οι φανοστάτες, τα ουρητήρια ήταν μέρος του αστικού τοπίου.
Και έρχεται ο Σιράκ... Τι συνέβη τότε;
Το Συμβούλιο του Παρισιού ψηφίζει, στις 28 Ιανουαρίου 1980, το τέλος της δωρεάν δημόσιας τουαλέτας. Αντίο οι "βεσπασιανές του πάλαι ποτέ", στη θέση τους εμφανίζονται οι πρώτες μονοθέσιες, αυτοκαθαριστικές και επί πληρωμή "sanisettes" ("υγειηνούλες"). Τοποθετημένες με εντολή του Ζακ Σιράκ, του τότε δημάρχου του Παρισιού, θα ονομαστούν και Σιρακέτ: "Chirac ? Tu chies, tu raques" (Σιράκ; αφοδεύεις, πληρώνεις!). Εκείνη την εποχή εγκαινιάζονται και ειδικές περιπολίες στα πάρκα και τους κήπους για να έχουν την ηρεμία τους οι έντιμοι πολίτες. Κανένα έλεος για το υπαίθριο ψωνιστήρι. Πάνω από ένας αιώνας παρισινής συλλογικής μνήμης θα εξαφανιστεί μέσα σε λίγα μόνο χρόνια.
Το πουριτανικό πνεύμα εξακολουθεί να κυριαρχεί στην πρωτεύουσα;
Αυτή η διάχυτη σεμνοτυφία τείνει μάλλον να ενταθεί, έτσι δεν είναι; Η απροθυμία των παριζιάνικων θεσμών απέναντι στο θέμα, σε αντίθεση με το Βερολίνο ή τη Νέα Υόρκη, με έκανε να συνειδητοποιήσω πόσο πίσω βρίσκεται η Γαλλία σε θέματα που αφορούν τη σεξουαλικότητα και ακόμη περισσότερο την διαφορετικότητα των σεξουαλικών σχέσεων . Αρκεί να δούμε τη μαζική υστερία που προκάλεσε ο γάμος για όλους. Ο Rudi Bleys, συγγραφέας του La géographie de la perversion (Η γεωγραφία της διαστροφής, 1995), λυπάται που αυτό το είδος των υπόγειων αστικών φαινομένων είναι πάντα λογοκριμένο στα επίσημα αρχεία. Ο εκδότης Patrick Cardon εκπλήσσεται επίσης που αγνοούμε αυτά τα κομμάτια ζωής στην Ιστορία. Ένα παράδειγμα: Βρήκα γκράφιτι του 1910 που προέρχονταν από τις παριζιάνικες βεσπασιανές. Είχαν αντιγραφεί από τον Eugène Wilhelm (1866-1951) στην πρωτοποριακή έρευνά του για την ομοφυλοφιλία. Αυτός ο θησαυρός εφήμερων αισχρόλογων, με την αργκό της εποχής, ρίχνει φως σήμερα στην εξέλιξη των ηθών. Μας αναπαριστά θαυμάσια το Παρίσι του παρελθόντος. Αλλά αυτά τα γκράφιτι δεν προκάλεσαν καμία περιέργεια στους θεσμούς. Καμία! Θα τους αφιερώσω ωστόσο μία εγκατάσταση στην έκθεση. Κι έπειτα δεν έχει σημασία, αν μόνο με μία καλλιτεχνική στάση μπορεί να εξερευνηθεί αυτή η υποκουλτούρα στο Παρίσι. Το πλεονέκτημα του να εκθέτεις στο Point Ephémère είναι ότι σου δίνεται εν λευκώ η δυνατότητα να προσφέρεις μία ελεύθερη και αφιλτράριστη πρόσβαση σε αυτήν την υποβαθμισμένη αστική μνήμη. Ο τόπος, ένας πρώην βιομηχανικός χώρος, προσφέρεται για τις εναλλακτικές κουλτούρες. Βρίσκεται πάνω στο κανάλι, πενήντα μέτρα από ένα παλιό σημείο γνωστό για το ψωνιστήρι του. Η σκηνογραφία της έκθεσης θα παίξει με αυτή την έννοια του ιδιωτικού χώρου μέσα στον δημόσιο χώρο.
Το μίσος για τα ουρητήρια, δεν είναι και το μίσος των ελίτ μας για τα Κίτρινα γιλέκα και τη λαϊκή Γαλλία;
Ένα από τα χαρακτηριστικά των "φλυτζανιών" έγκειται στο ότι ήταν ένας χώρος σεξουαλικής κατανάλωσης που ξέφευγε από κάθε εμπορευματοποίηση. Τώρα πια, για να συναντιώμαστε, πρέπει να καταναλώνουμε ένα ποτό σε ένα μπαρ ή να πληρώνουμε την είσοδο μιας σάουνας ή να γραφτούμε σε κάποιο σάιτ συναντήσεων... "Μπορούσα τότε να επιστρέφω άπραγος από ένα μαγαζί, αλλά σπάνια έβγαινα από ένα "φλυτζάνι" χωρίς να έχω βρει παπούτσι για το πόδι μου, αν τολμώ να πω ..." διηγείται ο Jean-Pierre, 73 ετών και Παριζιάνος. Η κοινωνική μείξη στα ουρητήρια είναι αναμφίβολα ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου που με συγκινεί ιδιάιτερα. Επειδή είναι μια από τις πιο ικανοποιητικές πτυχές αυτών των λεγόμενων αποκρουστικών τόπων. Όλες οι τάξεις, οι κουλτούρες, οι γενιές αναμιγνύονταν. Για τη δική μου άποψη, όπως το δείχνω στο βιβλίο, τα "φλυτζάνια" έβαλαν τα πρώτα λιθαράκια του "ζούμε μαζί".
Agnès Giard
Η έκθεση γύρω από το βιβλίο: Marc Martin - Les tasses | από τις 19 Νοεμβρίου ως την 1η Δεκεμβρίου στο Point Éphémère (Παρίσι)
Μτφ. Σ.Σ.
