Μαχητής του κινηματογράφου. Να μια ωραία λέξη (ο μαχητής) για να περιγράψει την πορεία του Παύλου Φιλίππου στα κινηματογραφικά μας πράγματα, στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 βασικά. (Ας αφήσουμε την πορεία του στο βίντεο, στο δεύτερο μισό του ’80, που είναι επίσης τεράστια, αλλά κάτι άλλο).
Ο Παύλος Φιλίππου, που έφυγε από την ζωή πριν από λίγες ημέρες, στις 28 Σεπτεμβρίου 2021, καταχωρίζεται στην βάση IMDb με πάμπολλες ιδιότητες (ως cinematographer, editor, director, producer, production manager, music department, writer, camera and electrical department, actor, composer, editorial department, sound department κ.λπ.), κάτι που φανερώνει την μεγάλη εμπειρία που διέθετε σε πολλά και διαφορετικά τμήματα της παραγωγής μιας ταινίας – ένα γεγονός που τον έφερε να συνεργαστεί με εκατοντάδες σκηνοθέτες, ηθοποιούς, παραγωγούς κ.λπ. από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 έως και τα πιο πρόσφατα χρόνια.
Και αν ως κινηματογραφιστής εμφανίζεται σε 76 ταινίες και σαν μοντέρ σε 47, με πολλές πασίγνωστες ανάμεσά τους («Υπάρχει και Φιλότιμο», «Ραντεβού στον Αέρα», «Βοήθεια! Ο Βέγγος Φανερός Πράκτωρ 000» κ.λπ.), ως σκηνοθέτης του κινηματογράφου (όχι του βίντεο), στα χρόνια του ’60 και του ’70, ο Παύλος Φιλίππου σκηνοθετεί μόλις έξι ταινίες μεγάλου μήκους. Για μία απ’ αυτές, την «Μαύρη Αφροδίτη» (1977) με την Ajita Wilson, έχουμε ήδη γράψει παλαιότερα, ενώ για ακόμη δύο θα γράψουμε τώρα.
Πρόκειται για δύο κοινωνικές-αστυνομικές περιπέτειες που γύρισε ο Φιλίππου σχεδόν ταυτόχρονα, και που προβλήθηκαν στις αίθουσες το 1972 και το 1973 (και όχι το 1976, όπως γράφει η IMDb). Λέμε για τις ταινίες «Οι Εκβιασταί» και «Οι Απάνθρωποι», που έχουν πολλά κοινά, και που καταγράφονται μεταξύ των ωραιότερων αυτού του τύπου, που έχουν γυριστεί ποτέ στην Ελλάδα.
Είδος με βαθιά ιστορία μέσα στις δεκαετίες, η κοινωνική-αστυνομική περιπέτεια εμφανίστηκε σχεδόν σε κάθε χώρα του κόσμου – και πάντως σε όλες που είχαν αναπτυγμένη κινηματογραφία, στις δεκαετίες του ’60 και του ’70.
Είδος με βαθιά ιστορία μέσα στις δεκαετίες, η κοινωνική-αστυνομική περιπέτεια εμφανίστηκε σχεδόν σε κάθε χώρα του κόσμου – και πάντως σε όλες που είχαν αναπτυγμένη κινηματογραφία, στις δεκαετίες του ’60 και του ’70.
Φυσικά, οι ρίζες αυτών των ταινιών εντοπίζονται στις προηγούμενες δεκαετίες, στο κλασικό φιλμ-νουάρ ας πούμε ή και πιο πίσω ακόμη, σε ταινίες του γερμανικού εξπρεσιονισμού π.χ., όμως στα χρόνια του ’60 και του ’70 απέκτησαν άλλο «κύρος», περισσότερο λαϊκό, επενδύοντας κυρίως (όχι πάντα) στην διαφθορά που άρχιζε να εξαπλώνεται στην πραγματική ζωή, από την μεγαλοαστική τάξη κατ’ αρχάς, και που βαθμιαία απλωνόταν προς τα κάτω, έως τα στρώματα των μη προνομιούχων και των φουκαράδων.
Τέτοιες ταινίες προβάλλονταν κατά κόρον τότε στην Ελλάδα επηρεάζοντας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τους Έλληνες κινηματογραφιστές και στα σενάρια και στην αισθητική. Ας θυμηθούμε μερικούς τίτλους από την σεζόν 1971-72, που συνέπεσε ή προηγήθηκε των ταινιών του Φιλίππου: “Sans Mobile Apparent” του Philippe Labro (ε.τ. «Δολοφόνος Χωρίς Αιτία»), “Le Part des Lions” του Jean Larriaga (ε.τ. «Η Τελευταία Ώρα των Γκάγκστερς»), “Kill” του Romain Gary (ε.τ. «Βία στη Βία»), “Les Aveux les Plus Doux” του Édouard Molinaro (ε.τ. «Ανάκρισις Τρίτου Βαθμού»), “Juste Avant la Nuit” του Claude Chabrol (ε.τ. «Λίγο Πριν Νυχτώσει»), “Concerto per Pistola Solista” του Michele Lupo (ε.τ. «Το Σαββατοκύριακο των Δολοφόνων»), “Get Carter” του Mike Hodges (ε.τ. «Συλλάβετε τον Κάρτερ»), “Le Casse” του Henri Verneuil (ε.τ. «Οι Διαρρήκτες») και άλλες πολλές.
Οι Γάλλοι, τέλος πάντων, διέπρεψαν σ’ αυτού του τύπου τις ταινίες, και από κοντά τους οι Ιταλοί, μα και οι Βρετανοί, για να ακολουθήσουν και άλλοι διάφοροι (Τούρκοι κ.ά.), «προτείνοντας» κάποια βασικά σενάρια, τα οποία μετέτρεπαν σε «δικά τους» κινηματογραφιστές σε κάθε χώρα.
Στην Ελλάδα πολύ καλές κοινωνικές-αστυνομικές περιπέτειες γύρισε ο Σταύρος Τσιώλης («Η Ζούγκλα των Πόλεων», «Κατάχρησις Εξουσίας»), ο Πέτρος Λύκας («Το Κορίτσι του “17”», «Θέμα Συνειδήσεως»), ο Βαγγέλης Σερντάρης («Ληστεία στην Αθήνα») και ακόμη ο Κώστας Καραγιάννης («Ταγκό 2001»), ο Όμηρος Ευστρατιάδης («Κυνηγημένοι Εραστές»), ο Ηλίας Μυλωνάκος («Ισχυρή Δόση... Σεξ») και ορισμένοι ακόμη.
Ανάμεσα σ’ αυτού του τύπου τις περιπέτειες δύο που ξεχωρίζουν, ασυζητητί, είναι και οι ταινίες του Παύλου Φιλίππου «Οι Εκβιασταί» (1972) και «Οι Απάνθρωποι» (1973).
«Οι Εκβιασταί»
Σ’ αυτήν την ταινία του Παύλου Φιλίππου, το σενάριο ανήκε στον Γιάννη Τζιώτη, ενώ η μουσική ήταν γραμμένη από τον Γιάννη Σπανό. Έπαιζαν, δε, πολλοί και καλοί ηθοποιοί, σε μικρότερους ή κύριους ρόλους, όπως οι: Λάκης Κομνηνός, Ανδρέας Μπάρκουλης, Ντίνος Ηλιόπουλος, Σάσα Καστούρα, Άννα Βαγενά, Δημήτρης Μπισλάνης, Δήμος Σταρένιος, Λάζος Τερζάς, Γιώργος Ζορμπάς, Βαγγέλης Πλοιός, Ζώρας Τσάπελης κ.ά. Οι βασικές γραμμές του σεναρίου είναι οι ακόλουθες.
Ο Ορέστης (Λάκης Κομνηνός), που είχε μπει στην φυλακή σε συνεννόηση με την αστυνομία (καθότι είναι υπομοίραρχος, όπως αποδεικνύεται στο τέλος), προκειμένου να βοηθήσει στην διαλεύκανση μιας υπόθεσης, βγαίνει από τις φυλακές της Τίρυνθας, σχεδιάζοντας μ’ ένα γέρο συγκρατούμενό του (Δήμος Σταρένιος) μιαν απαγωγή και τον συνακόλουθο εκβιασμό.
Ο γέρος όμως –που είναι αρχηγός συμμορίας και που αποφυλακίζεται κι αυτός, προσχεδιασμένα φυσικά– δολοφονείται με το που βγαίνει από την φυλακή, από άλλα μέλη της συμμορίας, για τους δικούς τους λόγους.
Ο Ορέστης, μετά απ’ αυτό, θα αναγκασθεί να κινηθεί μόνος του επιχειρώντας, κατά πρώτον, να αποκτήσει την εμπιστοσύνη των υπολοίπων κακοποιών και βασικά του Σερέτη (Ανδρέας Μπάρκουλης), που φαίνεται πως ηγείται της ομάδας.
Στόχος της συμμορίας είναι να απαχθεί η Ισαβέλλα (Άννα Βαγενά), κόρη του εφοπλιστή Ρωμανού (Ντίνος Ηλιόπουλος), προκειμένου να εκβιαστεί ο Ρωμανός, ώστε να μεταβιβάσει μέρος της ποσότητας χασίς, που μεταφέρει με καράβι του, στα μέλη της συμμορίας.
Η απαγωγή είναι επιτυχής. Η Ισαβέλλα απομονώνεται, φρουρούμενη, σε μια καλύβα, στην άκρη του πουθενά (τα γυρίσματα πρέπει να έχουν γίνει σε κάποια ερημιά, μάλλον στην Μαυρολίμνη Λουτρακίου), αλλά ανάμεσα στα μέλη της συμμορίας και στον Ορέστη ξεσπούν άγριες διαμάχες, που θα οδηγήσουν μέχρι το έγκλημα – έως ότου καταφθάσει η αστυνομία, που είναι μιλημένη φυσικά, για να ξεκαθαρίσει την κατάσταση, πριν επισυμβεί η τελική αιματοβαμμένη σύρραξη.
Η ταινία έχει σίγουρα καλά στοιχεία, αλλά οι πετσοκομμένες, χρονικά, κόπιες που κυκλοφορούν δεν σου δίνουν την άνεση να την παρακολουθήσεις όπως πρέπει.
Οι ρόλοι, πρώτοι, δεύτεροι και τρίτοι, είναι από απλώς πειστικοί, έως και ικανοποιητικοί, ο ρυθμός είναι γοργός, χωρίς ιδιαίτερες κοιλιές, οι σκηνές βίας είναι έντονες και σχετικά πειστικές, με καλά για την εποχή εφφέ, σασπένς υπάρχει και λειτουργεί σωστά, ενώ καταγράφονται και κάποιες επιμέρους σκηνές, που αξίζουν πολύ, επειδή συντρέχουν κι άλλοι λόγοι, όπως, για παράδειγμα, η μουσική του Γιάννη Σπανού – θέματα της οποίας θα ακούγαμε και στην «Μαύρη Αφροδίτη», λίγα χρόνια αργότερα.
Όταν ο Ορέστης (Λάκης Κομνηνός) παίρνει στον κατόπι ένα από τα μέλη της συμμορίας (Γιώργος Ζορμπάς), που θα τον οδηγήσει στον αρχηγό του, βλέπουμε πλάνα από τον Πειραιά και εν συνεχεία από το πάλαι ποτέ τραμ του Περάματος, με την μουσική του Γιάννη Σπανού (φυσαρμόνικα παίζει η Γιώτα Γιάννα) να συνοδεύει εκπληκτικά.
Το θέμα αυτό ακούστηκε, μάλιστα, και σε μια γαλλική τηλεοπτική σειρά της εποχής, την επόμενη χρονιά –την “Le neveu d'Amérique” (1973) του Pierre Gaspard-Huit, στην οποίαν επίσης είχε γράψει μουσική ο Γιάννης Σπανός–, καθώς ως “Été indien” τραγουδήθηκε από τον σπουδαίο Hugues Aufray, σ’ ένα 45άρι της Atlantic (με ηχογραφήσεις από το σάουντρακ της σειράς).
Η φυσική απλότητα του γυρίσματος, με την ωραία έγχρωμη φωτογραφία, οι φιγούρες των δύο πρωταγωνιστών, με τα παράλληλα πλάνα των επιβατών, σε συνδυασμό πάντα με την μουσική του Γιάννη Σπανού, οδηγούν αυτή την σκηνή, από τους «Εκβιαστές» του Παύλου Φιλίππου, στην κορυφή...
Γιάννης Σπανός - Οι Εκβιασταί - 1972 - φυσαρμόνικα: Γιώτα Γιαννά
«Οι Εκβιασταί» θα βγουν στους κινηματογράφους προς τα τέλη Φεβρουαρίου του 1972, κόβοντας, σε πρώτη προβολή, σε Αθήνα, Πειραιά και προάστια, 62.124 εισιτήρια, αριθμός που κατατάσσει την ταινία στην 59η θέση (μεταξύ των 90, συνολικά, της σεζόν 1971-72).
Αν και η υποδοχή των «Εκβιαστών» στην χώρα μας ήταν μέτρια, η ταινία θα κατορθώσει να φύγει στο εξωτερικό και να προβληθεί με διάφορους τίτλους, π.χ. ως “Il Clan dei Violenti” (στην Ιταλία), ως “The Abductors” (στην αγγλόφωνη αγορά) κ.λπ., διαγράφοντας δηλαδή και διεθνή πορεία – κάτι όχι ασυνήθιστο για τις καλογυρισμένες τουλάχιστον ελληνικές ταινίες αυτού του τύπου, εκείνα τα χρόνια.
Εν τω μεταξύ υπάρχει κι ένα τραγούδι στους «Εκβιαστές», που αποδίδει η Σάσα Καστούρα (ερωμένη του εφοπλιστή Ρωμανού στην ταινία και σύζυγος του Παύλου Φιλίππου στην αληθινή ζωή). Η έξοχη μουσική είναι του Γιάννη Σπανού φυσικά, με το θέμα να ακούγεται και στην «Μαύρη Αφροδίτη» του 1977.
«Οι Απάνθρωποι»
Σ’ αυτήν τη δεύτερη στη σειρά περιπέτεια του Παύλου Φιλίππου, που είχε τίτλο «Οι Απάνθρωποι» και που γυρίστηκε σχεδόν ταυτόχρονα με τους «Εκβιαστές», το σενάριο, που ήταν πολύ καλύτερο, ήταν γραμμένο από κάποιον Peter Bold (πιθανώς ψευδώνυμο), η μουσική ήταν ξανά συντεθειμένη από τον Γιάννη Σπανό, ενώ και αρκετοί πρωταγωνιστές ήταν οι ίδιοι μ’ εκείνους της προηγούμενης ταινίας, όπως οι Λάκης Κομνηνός, Ανδρέας Μπάρκουλης, Σάσα Καστούρα, Δημήτρης Μπισλάνης, Ζώρας Τσάπελης, ενώ έπαιζαν ακόμη οι Γιώργος Βουτσίνος, Βασίλης Τσάγκλος, Νίκος Τσαχιρίδης, Κώστας Καφάσης, Νέλλη Γκίνη, Γιάννης Κανδήλας κ.ά.
Γενικώς το καστ ήταν πιο ανεβασμένο, όπως πιο ανεβασμένη ήταν συνολικότερα και η ταινία, κάτι που δεν θα περνούσε απαρατήρητο από τους κύκλους τού cult στην πορεία.
Βασικά το σενάριο, που είναι επίσης προχωρημένο στην βασική ιδέα του –για τα ελληνικά δεδομένα πάντα–, αφορά στον σχεδιασμό και την εκτέλεση μιας ληστείας στο καζίνο Μον Παρνές. Κάτι που, σαν θέμα, έπαιξε ξανά στον ελληνικό κινηματογράφο, στις ταινίες «Επαγγελματίες Ρεμάλια» (1976) του Κώστα Καραγιάννη και «Τζακ ο Καβαλλάρης» (1979) του Ντίμη Δαδήρα.
Ληστείες σε καζίνα έπαιζαν από παλαιότερα, εννοείται, στο γαλλικό σινεμά, δες π.χ. τις ταινίες “Bob Le Flambeur” (1956) του Jean-Pierre Melville, με τους Roger Duchesne και Isabelle Corey, “Mélodie en Sous-Sol” (1963) του Henri Verneuil με τους Jean Gabin και Alain Delon, οπότε οι συγκεκριμένοι χώροι, γενικά, ήταν «στόχος» των σκηνοθετών των ταινιών αστυνομικής-κοινωνικής περιπέτειας, απαιτώντας όμως απ’ αυτούς... σοβαρότητα στην εκπόνηση των σχεδιασμένων ληστειών.
Αυτή η σοβαρότητα, παρατηρείται σε γενικές γραμμές, και στην κινηματογράφηση της ληστείας στο Μον Παρνές από τον Παύλο Φιλίππου. Το στόρι με λίγα λόγια...
Η Τζούλια (Σάσα Καστούρα), που είναι ο εγκέφαλος της συμμορίας, έχει εκπονήσει ένα σχέδιο ληστείας του καζίνου Μον Παρνές. Η συμμορία είναι διεθνής και σ’ αυτήν συμμετέχει ο Κουρτ (Ανδρέας Μπάρκουλης), ο πρώην ναζί Χάινε (Ζώρας Τσάπελης), ο Φεντερίκο (Γιώργος Βουτσίνος – που κλέβει την παράσταση στην ταινία), ο Ραχμάν (Βασίλης Τσάγκλος) και κάποιοι δευτερεύοντες, τους οποίους υποδύονται οι Νίκος Τσαχιρίδης, Κώστας Καφάσης κ.ά.
Το καζίνο είναι στο φόρτε του, τα λεφτά που απλώνονται στα τραπέζια με τις ρουλέτες είναι πάρα πολλά, και ο διευθυντής του (Γιάννης Κανδήλας) ζητά έξτρα επιτήρηση από τον αστυνόμο Ορέστη Μίσκα (Λάκης Κομνηνός). Παρά την επιτήρηση, όμως, η ληστεία πετυχαίνει 100%. Η λεία είναι τεράστια και πρέπει να βγει έξω από την χώρα.
Η βασική ιδέα είναι τα κλεμμένα δολάρια να κρυφτούν μέσα σε τσιγάρα, που θα βρίσκονται, σφραγισμένα στα πακέτα τους. Όπερ και εγένετο.
Ο Χάινε επιχειρεί να περάσει την βαλίτσα με τα τσιγάρα-δολάρια, από το αεροδρόμιο, αλλά έχει κάποιο θέμα με το διαβατήριό του, κολλάει, και στην πορεία αναγορεύεται σε πρώτο ύποπτο. Κρατείται, και σε μία έρευνα που διεξάγεται από την αστυνομία (ο Δημήτρης Μπισλάνης υπήρξε ο καλύτερος, με διαφορά, αστυνομικός επιθεωρητής στον ελληνικό κινηματογράφο) αποκαλύπτεται πως στο εσωτερικό των τσιγάρων έχουν τυλιχτεί τα δολάρια της ληστείας.
Ο Χάινε μπορεί να είναι στην φυλακή, αλλά οι υπόλοιποι που είναι έξω δεν τα έχουν παρατήσει. Θέλουν την τσάντα με τα δολάρια, και θα προσπαθήσουν να την πάρουν, απάγοντας το παιδί του αστυνόμου Μίσκα και εκβιάζοντάς τον (να τους δώσει την τσάντα με τα λεφτά, για να αφήσουν ελεύθερο το παιδί), ενώ σκοτώνουν στην εξέλιξη της επιχείρησης, δίχως να ήταν στο σχέδιό τους, την μητέρα του μικρού αγοριού και σύζυγό του (Νέλλη Γκίνη).
Η συμμορία είναι υπό διάλυση. Οι περισσότεροι έχουν καταλάβει πως το κόλπο δεν μπορεί να προχωρήσει, και γι’ αυτό προσπαθούν όπως-όπως να διασωθούν. Έτσι, άλλοι εκτελούνται, ως καταδότες, άλλοι σκοτώνονται –η σκηνή με το κυνηγητό Μίσκα-Φεντερίκο (Κομνηνός-Βουτσίνος) είναι η κορυφαία της ταινίας–, με τον τελευταίο που απομένει, που δεν είναι άλλος από τον Κουρτ (Μπάρκουλης), να συμμετέχει στο τελικό μακελειό, από το οποίο θα επιβιώσουν μόνον ο αστυνομικός επιθεωρητής και το ορφανό, πλέον, αγοράκι.
Η ταινία λειτουργεί πολύ καλά για το είδος της, και δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πως «Οι απάνθρωποι» είναι ένα «διαμαντάκι» του «άλλου» κινηματογράφου μας.
Ο Φιλίππου έχει καλύψει επαρκώς όλα τα προβλήματα που θα μπορούσε, μ’ ένα πρώτο μάτι, να εκθέσουν την ταινία. Ο ρυθμός είναι καταιγιστικός, το εύρημα της απαγωγής και του εκβιασμού στον μέσον της διάρκειας, δίνει στους «Απάνθρωπους» ένα νέο ξεπέταγμα, οι επιμέρους σκηνές στο καζίνο, στα μπαρ, στο αεροδρόμιο, στα διάφορα σπίτια, είναι άψογα γυρισμένες, οι περισσότεροι ρόλοι είναι κάτι παραπάνω από πειστικοί (είπαμε για τον Γιώργο Βουτσίνο, που κλέβει την παράσταση, στο ρόλο του επαγγελματία δολοφόνου με το ανέκφραστο πρόσωπο), υπάρχει κι εδώ γύρισμα στο τραμ του Περάματος, υπάρχουν ξανά ωραία μουσικά θέματα από τον Γιάννη Σπανό, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίσει η soulful, groovy blues-ballad, σε στίχους Max Roman & Clay Huff, που τραγουδάει ο δεύτερος, με την ατμόσφαιρα να υποβάλλει με την μαυρίλα, την απουσία ελέους και την αμοραλιστική διάθεσή της.
«Οι Απάνθρωποι» βγήκαν στις αίθουσες τον Οκτώβριο του 1973, κόβοντας στην πρώτη προβολή τους (σε Αθήνα, Πειραιά και προάστια) 57.692 εισιτήρια – αριθμός που κατέταξε την ταινία στην 18η θέση (μεταξύ των σαράντα τεσσάρων ταινιών, συνολικά, της σεζόν 1973-74).
Και αυτή η δημιουργία του Παύλου Φιλίππου πέρασε στο εξωτερικό, καθώς προβλήθηκε στην Ιταλία ως “S.S. Sezione Sequestri”, στην Γαλλία ως “Les Déchaînées du Plaisir”, στις αγγλόφωνες χώρες ως “The Sick Killers” και “Ransom Baby”, στην Γιουγκοσλαβία ως “Otmičari” κ.λπ.
Τέλος, η προβολή της ταινίας στο 9ο Φεστιβάλ Καλτ Ελληνικού Κινηματογράφου (υπό την διεύθυνση του αείμνηστου Νίκου Τριανταφυλλίδη), στις 18 Φεβρουαρίου 2011, στο Gagarin 205, την έφερε ξανά στην επικαιρότητα, δίνοντάς της επιπλέον credits.
Glay Huff - Where Do I Go (Max Roman, Glay Huff, Gianni Spanos)
