Ανοιχτή επιστολή του σκηνοθέτη
Σεργκέι Λόζνιτσα
Μετά την αποπομπή του από την Ουκρανική Ακαδημία του κινηματογράφου επειδή μεταξύ άλλων δεν συνηγόρησε υπέρ του μποϊκοτάζ των ταινιών των Ρώσων συναδέλφων του.
Από χθες το βράδυ δέχομαι επιστολές και τηλεφωνήματα από φίλους και συναδέλφους σε όλο τον κόσμο που εκφράζουν την έκπληξή τους και ζητούν μία εξήγηση για το τι συνέβη στην Ουκρανική Ακαδημία Κινηματογράφου. Προσπαθώ κι εγώ να καταλάβω.
Στις 27 Φεβρουαρίου 2022, εξέδωσα την ακόλουθη δήλωση:
"Ο πόλεμος που εξαπέλυσε η Ρωσία εναντίον της Ουκρανίας είναι μια αυτοκτονική και παράλογη πράξη που θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην κατάρρευση του εγκληματικού ρωσικού καθεστώτος. Όλος ο κόσμος έχει γίνει μάρτυρας της μάχης μεταξύ του Καλού και του Κακού, της Αλήθειας και του Ψεύδους, μιας μάχης βιβλικών διαστάσεων. Η νίκη θα ανήκει στην Ουκρανία! Με θλίβει βαθιά η αναποφασιστικότητα και η επιφυλακτικότητα των κυβερνήσεων, των δημόσιων οργανισμών και των πολιτών που θα μπορούσαν να βοηθήσουν την Ουκρανία όχι μόνο με λόγια, αλλά με τάχιστη και αποφασιστική δράση. Η ανθρωπιστική τραγωδία που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας προκαλείται σε μεγάλο βαθμό από την υποκριτική πολιτική κατευνασμού του τέρατος, την πολιτική των οικονομικών ανταλλαγών με τη Ρωσία. Επί δεκαετίες, ο δυτικός κόσμος γύρισε την πλάτη στα εγκλήματα που διέπραξε το ρωσικό καθεστώς στην Τσετσενία, τη Γεωργία, την Κριμαία, το Ντονμπάς, σε άλλα μέρη της Ευρώπης και του κόσμου, και έκανε συμβιβασμούς με βάση μία "πραγματιστική" πολιτική. Ήρθε η ώρα να ξυπνήσει η παγκόσμια κοινότητα, να συνειδητοποιήσει τι συμβαίνει και να συντρίψει το ρωσικό τέρας!"
Έφυγα από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου επειδή η αρχική της δήλωση, που εκδόθηκε λίγες ημέρες μετά την έναρξη του πολέμου, ήταν πολύ ουδέτερη, άοσμη και κομφορμιστική σε σχέση με τη ρωσική επιθετικότητα. Δεν θεωρούσαν καν ότι ήταν δυνατό να ονομάζεται πόλεμος αυτός ο πόλεμος.
Τις τελευταίες αυτές ημέρες εξήγησα σε διάφορα έντυπα και δημοσιογράφους στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ τους κύριους λόγους που οδήγησαν στο ξέσπασμα του πολέμου, κάνοντας έκκληση στον κόσμο να συμμετάσχει στον αγώνα κατά της ρωσικής επιθετικότητας, και συμμετείχα σε προβολές των ταινιών μου Donbass και Maidan, για να συγκεντρώσω χρήματα για να βοηθήσω την Ουκρανία· βοηθάω να φύγουν άνθρωποι από την Ουκρανία και παρέχω υποστήριξη στους πρόσφυγες.
Στην τραγική κατάσταση που δημιουργεί ο πολέμος, νομίζω ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε την κοινή μας λογική. Είμαι κατά του μποϊκοτάζ των συναδέλφων μου, των Ρώσων κινηματογραφιστών, που αντιτάχθηκαν και συνεχίζουν να αντιτάσσονται στα εγκλήματα του καθεστώτος του Πούτιν.
Με μεγάλη μου έκπληξη διάβασα την ανακοίνωση της Ουκρανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου σύμφωνα με την οποία με απέβαλαν λόγω του κοσμοπολιτισμού μου. Σε μετάφραση από τα ελληνικά, "κοσμοπολίτης" σημαίνει "πολίτης του κόσμου". Ο πρώτος που αποκάλεσε τον εαυτό του κοσμοπολίτη ήταν ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Διογένης. Ο στωικός φιλόσοφος Ζήνων, ο Γερμανός φιλόσοφος Ιμμάνουελ Καντ, οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού Βολταίρος, Ντιντερό, Χιουμ και Τζέφερσον αυτοχαρακτηρίστηκαν κοσμοπολίτες.
Από τον 18ο αιώνα, ο "κοσμοπολίτης" ήταν ένα άτομο ανοιχτό σε κάθε τι το νέο και απαλλαγμένο από πολιτιστικές, θρησκευτικές και πολιτικές προκαταλήψεις. Μόνο στην εποχή του ύστερου σταλινισμού, με την αντισημιτική εκστρατεία του Στάλιν στο διάστημα μεταξύ 1948 και 1953, η λέξη απέκτησε αρνητική χροιά στη σοβιετική προπαγάνδα.
Με το να καταφέρονται κατά του "κοσμοπολιτισμού", οι Ουκρανοί "ακαδημαϊκοί" χρησιμοποιούν σήμερα αυτόν τον σταλινικό λόγο, που βασίζεται στο μίσος, την άρνηση της διαφωνίας, τη διατράνωση της συλλογικής ενοχής και την απαγόρευση κάθε εκδήλωσης ατομικής και ελεύθερης επιλογής. Ή μήπως αντιτίθενται στη φιλοσοφική παράδοση του Διογένη, του Ζήνωνα, του Καντ και του Βολταίρου; Είναι ενάντια στις αξίες που διέπουν τον πολιτισμό και την κοινωνία της σύγχρονης Ευρώπης, τις οποίες ισχυρίζονται ότι νοσταλγούν; Είμαι υποχρεωμένος να μιλήσω λεπτομερώς για τη σημασιολογία του όρου "κοσμοπολίτης", επειδή, εκτός από την πρώην σοβιετική αυτοκρατορία, τα επιχειρήματα που προβάλλουν οι "ακαδημαϊκοί" είναι κατανοητά μόνο στους σοβιετολόγους.
Κάθε χρόνο, καθηγητές ρωσικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Νάντης (Γαλλία) διοργανώνουν ένα φεστιβάλ ταινιών από χώρες που σχηματίστηκαν μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Έμαθα για την ύπαρξη αυτού του φεστιβάλ, το οποίο χρηματοδοτείται από το Πανεπιστήμιο, μέσω μιας επιστολής της Ουκρανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Σήμερα επικοινώνησα με τους διοργανωτές του φεστιβάλ και διαπίστωσα ότι η "ακαδημία" και τα μέλη του ουκρανικού πολιτιστικού κατεστημένου υποστηρίζουν, κατ' αρχήν, την απόφαση για τη διεξαγωγή του φεστιβάλ, αλλά ζητούν να αντικατασταθούν όλες οι ρωσικές ταινίες από ουκρανικές. Κυριολεκτικά: "... προτείνουμε να αντικατασταθούν όλες οι ταινίες του προγράμματος με ταινίες που παράγονται στην Ουκρανία ή αφορούν την Ουκρανία, διαχωρίζοντας έτσι (η επιστολή λέει "οριοθετώντας") τον πολιτισμό μας από τον ρωσικό κινηματογράφο..."
Όταν οι διοργανωτές του φεστιβάλ αρνήθηκαν να το πράξουν, δέχθηκαν επιθέσεις και προσβολές από ουκρανικές πολιτιστικές προσωπικότητες. Το μότο του φεστιβάλ είναι "Entre Lviv et l’Oural", το οποίο σημαίνει "Μεταξύ της Λβιβ και των Ουραλίων" και όχι "Από τη Λβιβ στα Ουράλια", όπως το μετέφρασαν οι "ακαδημαϊκοί" από τα γαλλικά. Οι προβολές του φεστιβάλ έχουν φιλανθρωπικό χαρακτήρα: όλα τα χρήματα που θα συγκεντρωθούν θα διατεθούν στον Ερυθρό Σταυρό, για την παροχή επείγουσας βοήθειας στην Ουκρανία. Αυτό αναφέρεται στην ιστοσελίδα του φεστιβάλ. Το φεστιβάλ δεν υποστηρίζεται από κανένα ρωσικό ίδρυμα.
"Σήμερα, καθώς η Ουκρανία αγωνίζεται να υπερασπιστεί την ανεξαρτησία της, η έννοια-κλειδί στη ρητορική κάθε Ουκρανού θα πρέπει να είναι η εθνική του ταυτότητα", γράφουν οι Ουκρανοί "ακαδημαϊκοί". Δεν πρόκειται για μια θέση των πολιτών, ούτε για την επιθυμία να ενωθούν όλοι οι λογικοί άνθρωποι που νοιάζονται για την ελευθερία στον αγώνα κατά της ρωσικής επιθετικότητας, ούτε για μια διεθνή προσπάθεια όλων των δημοκρατικών χωρών να κερδίσουν αυτόν τον πόλεμο, αλλά για την "εθνική ταυτότητα". Δυστυχώς, αυτό είναι ναζισμός. Ένα δώρο στην προπαγάνδα του Κρεμλίνου από την Ουκρανική Ακαδημία Κινηματογράφου.
Στην έκκλησή τους, οι Ουκρανοί "ακαδημαϊκοί του κινηματογράφου" ζητούν από την παγκόσμια κοινότητα "να μη με θεωρεί εκπρόσωπο της ουκρανικής πολιτιστικής σφαίρας". Ποτέ στη ζωή μου δεν εκπροσώπησα κάποια κοινότητα, ομάδα, ένωση ή σφαίρα. Ό,τι είπα και έκανα ήταν και είναι ο δικός μου μόνο λόγος και η δική μου πράξη.
Ήμουν πάντα και θα παραμείνω ένας Ουκρανός κινηματογραφιστής.
Ελπίζω να κρατήσουμε όλοι μία λογική στάση σε αυτές τις τραγικές στιγμές.
Σεργκέι Λόζνιτσα
19 Μαρτίου 2022
Αναδημοσίευση από το e-flux.com (20 Μαρτίου 2022)
Μετάφραση από το γαλλικό σάιτ A l’Encontre
"Ο μεγαλορωσικός σοβινισμός δομεί την ιστορική αφήγηση του Πούτιν, η οποία υποτίθεται ότι νομιμοποιεί, μεταξύ άλλων, την εισβολή στην Ουκρανία. Ο οξυμμένος εθνικισμός σε ουκρανικούς κύκλους -που υπάρχει από πολύ καιρό ιδίως σε δεξιούς και ακροδεξιούς σχηματισμούς- είναι η άλλη όψη του νομίσματος, η οποία σίγουρα χαράκτηκε από μία ολόκληρη ιστορική διαδικασία. Ως τέτοιος, δεν μπορεί παρά να αποτελέσει εμπόδιο στην κοινωνική δυναμική της μάχης που διεξάγεται για το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του ουκρανικού πληθυσμού, μια μάχη που διαμορφώνεται σήμερα με την πλουραλιστική της αντίσταση στο στρατό του καθεστώτος Πούτιν. Από αυτή την άποψη, η συζήτηση μεταξύ του Σεργκέι Λόζνιτσα και της Ουκρανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου έχει μια σημασία διόλου ανεκδοτολογική. Οι εκδηλώσεις της ρωσοφοβίας στον πολιτιστικό τομέα στην Ευρώπη αποτελούν κι αυτές μια οπισθοδρόμηση στο δημοκρατικό επίπεδο."
A l’Encontre/La brèche
Η φυσική ιστορία της καταστροφής (2022), που θα παρουσιαστεί φέτος στις Κάννες στο επίσημο πρόγραμμα του Φεστιβάλ, είναι η τρίτη ταινία του Sergei Loznitsa που ασχολείται με την ευρωπαϊκή ιστορία του 20ού αιώνα και τη μνήμη των μεγαλύτερων τραγωδιών εκείνης της εποχής.
Η ταινία είναι εμπνευσμένη από το βιβλίο του W.G. Sebald Luftkrieg und Literatur (Αεροπορικός πόλεμος και λογοτεχνία). Ο Sebald περιγράφει το φαινόμενο της μαζικής καταστροφής του γερμανικού άμαχου πληθυσμού και των γερμανικών πόλεων από τις μαζικές αεροπορικές επιδρομές των Συμμάχων κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ειδικότερα, εξετάζει πως η ευρωπαϊκή μεταπολεμική λογοτεχνία εξέλαβε και επεξεργάστηκε το φαινόμενο αυτό.
