Βιβλίον όνομαζόμενον Σπανός
Η παράσταση "Σπανός" θα παρουσιαστεί 8 και 9 Αυγούστου στο αρχαίο θέατρο Δωδώνης.
Το κείμενο του "Σπανού" παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Ἀνάγνωσμα: Προφητείας μυοβατράχου τὸ ἀνάκλασμα
Τάδε λέγει βάτραχος ταῖς χελώναις, ὅτι ἔρχεται ἄνθρωπος πολλὰ ἐφύβριστος καὶ ἐὰν φανῇ τοῖς ἀνθρώποις, ἠξεύρετε ὅτι ἔναι φάντασμα, διότι δὲν θέλει ἔχει γένεια. Καὶ εἶναι σημεῖον, ἐπειδὴ οὐδὲ ἄνδρας εἶναι οὐδὲ γυναίκα, καὶ ἔχει διπλῆν τὴν φύσιν ὥσπερ τὰ μουλάρια. Καὶ ἂν πολλάκις καὶ ἐβγάλῃ γένια, εἶναι ὥσπερ τράγου ἐξ ὄρους. Καὶ ἐπὶ τῆς κοίτης αὐτοῦ τὰ ὄρνεα κοιτασθήσονται. Καὶ ἡ κεφαλὴ αὐτοῦ ὁμοία τράγου. Καὶ ὀνειδισθήσεται καὶ γέλιον φανήσεται ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ.
Βιβλίον ὀνομαζόμενον Σπανός, Ἐν Βενετίᾳ, Τυπογράφος Νικόλαος Γλυκύς, Ἐν Βενετίᾳ, 1817
Ἦχος πλάγιος β ́. Πρὸς τὸν ἥλιον κρύψαντα
Τὸν πώγωνα κρύψαντα ὁ σπανὸς μετὰ χεῖρας καὶ τὰ ζαρωμένα μάγουλα εἰσῆλθε πρὸς τὸν θεῖον του καὶ μετὰ κλαυθμοῦ ἐβόησε πικρῶς λέγων·
δός μοι δύο τρεῖς τρίχας εἰς τιμὴν τοῦ προσώπου μου.
Δός μοι δύο τρεῖς τρίχας, μὴ μὲ γελοῦν στὸν κόσμον.
Δός μοι δύο τρεῖς τρίχας, μὴ μ’ ἁρπάξῃ ὁ Χάρος.
Δός μοι δύο τρεῖς τρίχας, μὴ μὲ φᾶν τὰ θηρία.
Δός μοι δύο τρεῖς τρίχας, μὴ μὲ σχίσουν οἱ σκύλοι.
Δός μοι δύο τρεῖς τρίχας, μὴ μὲ χέσουν στὰ μοῦτρα.
Τούτοις δυσωπήσας ὁ σπανὸς τοῖς λόγοις τὸν θεῖον του τὸν ἀγριότραγον, ἐδωρήσατο αὐτῷ τρεῖς καὶ ἥμισυ τρίχας ἐκ τὴν ἀναχεσοφυσοπορδαλήθραν τοῦ κώλου του, καὶ ἔστειλεν αὐτὸν εἰς τὸ ἀνάθεμα.
Βιβλίον ὀνομαζόμενον Σπανός, Τυπογράφος Νικόλαος Γλυκύς, Ἐν Βενετίᾳ, 1817.
Είναι πολύ συγκινητικό να βρίσκεσαι σε μια παράσταση που πιστεύει στη συνύπαρξη δομικών στοιχείων της παράδοσης. Η συνύπαρξη αυτή απο μόνη της, λειτουργεί σαν καλλιτεχνική πρόταση με ταπεινότητα και αγαλλίαση για την ψυχή αντλώντας τη δύναμή της απο την απλότητά της. Η ιστορία του σπανού είναι η ιστορία μιας γυναίκας. Είναι το άγιο κομμάτι της γυναίκας που προσπαθεί να επιβιώσει σε έναν κόσμο που ψάχνει την αγιότητα αλλά δεν βλέπει πως το φώς της, είναι δίπλα του, δηλαδή μέσα του. Και ο κόσμος μας αρνείται την ίδια του την αγιότητα. Και η ιστορία του σπανού μας το αποδεικνύει.
Στεφανία Γουλιώτη
Σπανός. Η παράσταση.
Η Ακολουθία του σπανού ενδεχομένως αντανακλά μία μακρά παράδοση παρωδίας των εκκλησιαστικών ή και αυλικών τελετών, αφού ήδη από τα χρόνια του Ιουστινιανού απαγορεύεται η σκηνική μίμηση μοναχών και κληρικών, σε μια εποχή που ήδη η πλειονότητα των βυζαντινών υπηκόων ήταν χριστιανική. Γνωρίζουμε ότι στους επόμενους αιώνες υπήρξαν αυτοκράτορες που συντηρούσαν γελωτοποιούς και διακρίθηκαν για τις επιδόσεις τους σε δράσεις που παραπέμπουν σε παραλειτουργίες και σάτιρα της εκκλησιαστικής λατρείας, ώστε από μια άποψη να εκτιμάται ότι στο Βυζάντιο γεννήθηκε η περίφημη γιορτή των τρελών της Δύσης. Ο Μιχαήλ Γ´ τον 9ο αιώνα σατίριζε θρησκευτικές τελετές, και μάλιστα τον πατριάρχη Ιγνάτιο με τον γελωτοποιό του Γρύλλο που μεταμφιεζόταν σε επίσκοπο φορώντας τα άμφια του Ιγνατίου. Ένα από τα γνωστά σατιρικά υμνογραφικά κείμενα είναι ο κανόνας του Μιχαήλ Ψελλού που είχε στόχο έναν μέθυσο μοναχό και στη μεταβυζαντινή γραμματεία είχαν μεγάλη διάδοση οι σάτιρες κατά των αναβαπτιστών.
Η γλώσσα του κειμένου είναι η βυζαντινή δημώδης και διασώζει μια ολόκληρη βωμολοχική παράδοση που φέρει το ένδυμα λειτουργικής ακολουθίας και διακρίνεται από μία ιδιαίτερη γοητεία. Αυτή η παράδοση συνδυασμένη με τις παραϋμνογραφικές παιγνιώδεις συνθέσεις λειτουργούσε ψυχαγωγικά και διδακτικά και όχι ως επίθεση κατά της Εκκλησίας.
Λογοτεχνικά, η παράδοση του Σπανού φθάνει έως τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, ο οποίος είχε συνθέσει μια ομάδα σατιρικών ύμνων, όπως ο ακόλουθος:
Τί σε νῦν Ἀνδρέα καλέσωμεν; τῶν παιδίων χαϊδευτὴν ἢ ἀτσαλόγλωσσον αἰσχρόν, τῆς μποτίλιας ἐραστὴν ἢ ῥᾳδιοῦργον φοβερόν· μαντήλαν κεφαλήν σου ἀμπεχόμενον, τσαντίλαν διαρρέουσαν ὡς κόσκινον· εὐφυολόγον ἀνάλατον καὶ βωμολόχον ξετσίπωτον. Ἀλλοίμονον, θὰ κολάσῃς τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Με σεβασμό στην παράδοση του κειμένου σκοπός της παράστασης είναι να παρουσιαστεί για πρώτη φορά ο Σπανός στην Ελλάδα, ως αφετηρία που οδηγεί σε ένα ολοκληρωμένο καλλιτεχνικό δημιούργημα με συντελεστές που είναι έμπειροι γνώστες της λειτουργικής πρακτικής στον χώρο της βυζαντινής μουσικής και ανοιχτοί στην έρευνα και τον πειραματισμό προκειμένου να ενσωματώσουν τις παραδοσιακές φόρμες σε μία σύνθεση που αφορά το σημερινό κοινό.
Σκηνική ανάγνωση
Από την αρχή δεν υπήρξε πρόθεση να επιχειρήσουμε μία ακαδημαϊκή ανασύσταση της ακολουθίας. Η αφετηρία μας είναι διαφορετική: προκρίθηκε η σκηνική ανάγνωση του έργου, αφού ήδη από τη σύνθεσή του είναι δημιουργημένο για επιτέλεση. Η αντιστροφή του λατρευτικού τυπικού παραπέμπει αρχικά σε καρναβαλικά δρώμενα γνωστά σε Ανατολή και Δύση. Ωστόσο, ένα παρόμοιο αναποδογύρισμα της νυχθημέρου τάξης της ακολουθίας θα μπορούσε να συμβεί και στο όνειρο ενός βυζαντινού ανθρώπου. Ακριβώς το όνειρο ως σκηνικός τόπος δράσης επελέγη προκειμένου να δείξουμε την επιτέλεση της "ανόσιας" ακολουθίας. Για να πλαισιωθεί το όνειρο δημιουργήθηκε μία ιστορία ειδικά γραμμένη για θέατρο σκιών με βασικό ήρωα έναν σπανό μοναχό. Η δράση, λοιπόν, ξετυλίγεται σε ένα μοναστήρι που θα μπορούσε να βρίσκεται στο Βυζάντιο αλλά η ιστορία μας θα μπορούσε να συμβαίνει και στις μέρες μας, εφόσον ο σπανός ήρωας δεν είναι παρά ένας τυπικός εκπρόσωπος του διαφορετικού σε μια κοινωνία "κανονικών". Είναι γελοίος για τον συντάκτη της ακολουθίας και την κοινωνία του, όπως θα ήταν γελοίος, επίβουλος και επικίνδυνος, άρα θα του αποδιδόταν κάθε κακία και πονηριά, ένας συνάνθρωπός μας που δεν ανήκει στον μέσο όρο της κοινωνίας, και μετατρέπεται από τη μάζα σε αποδιοπομπαίο τράγο.
Η ιστορία
Ένας σπανός ταπεινός καλόγερος ζει απομονωμένος σε ένα αντρικό μοναστήρι, στο πιο δυσπρόσιτο κελί, κοντά στο οστεοφυλάκιο. Εκεί μαγνητίζει τους άντρες λόγω της ωραιότητας. Το καθαρό του άτριχο πρόσωπο και η ευγένεια τον κάνουν στόχο σε μια ομάδα μοναχών οι οποίοι τον πειράζουν με αστεία και δοκιμάζουν την πίστη του στον Θεό. Ένα βράδι, ενώ προσευχόταν, ο μοναχός κοιμάται. Στον ύπνο του, μέσα σε όνειρο εμφανίζονται τα μέλη της μοναστικής κοινότητας να επιτελούν μια παράξενη λειτουργία ειδικά για αυτόν και μάλιστα τον εξαναγκάζουν να λάβει μέρος. Είναι η ακολουθία για τον σπανό καλόγερο που είναι τόσο διαφορετικός και θεωρείται λειψός από τους υπόλοιπους "κανονικούς" μοναχούς. Η ακολουθία τελείται στον μήνα "Συκώβριο, έξω των δώδεκα μηνών", σε μία άλλη περιοχή, εκτός του κοσμικού χρόνου και στοχεύει τον στιγματισμένο μοναχό που αποκλίνει από τους υπόλοιπους στην εξωτερική εμφάνιση με μια σωματική «ατέλεια». Η ακολουθία ξεκινάει με ψαλμούς αλλά σταδιακά μεταμορφώνεται σε έναν εφιάλτη με τους μουσικούς να φρενιάζουν την ώρα της τελετής με χορούς και τραγούδια και τον ίδιο τον σπανό να διαβάζει το συναξάριον, όπου περιγράφεται η καταγωγή του, ενώ ταυτόχρονα διακωμωδείται όλο το γένος των σπανών ανθρώπων. Η ακολουθία είναι μια κατασκευή για να εξηγήσει τη φθαρμένη ταυτότητα του σπανού, την κατωτερότητά του. Ωστόσο, κανείς από τους μοναχούς της ιστορίας μας δεν γνωρίζει ότι ο σπανός μοναχός είναι μια ασκήτρια που εγκατέλειψε τον κόσμο και πάσχει πλέον για τη σωτηρία της ανθρωπότητας με το προσωπείο του άντρα. Έχει αφήσει το ασκητήριο που ζούσε και έφθασε στο αντρικό κοινόβιο για να ολοκληρώσει τον κανόνα και την άσκησή της.
Η μουσική που δημιουργήθηκε ειδικά για την παράσταση επαμφοτερίζει μεταξύ του λατρευτικού βυζαντινού ιδιώματος με τα μικροδιαστήματα, τα ισοκρατήματα, τους μουσικούς τρόπους της οκτωήχου και του διονυσιακού λαϊκού στοιχείου με κυρίαρχα μουσικά όργανα κρουστά, τσαμπούνα, βιολί και ούτι. Τα όργανα αυτά διαλέγονται με τις ανθρώπινες φωνές, οι οποίες άλλοτε είναι μονοφωνικές και άλλοτε πολυφωνικές, άλλοτε βελούδινες και άλλοτε τραχιές. Παράλληλα, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην κίνηση των ερμηνευτών, προκειμένου ἡ τελετή να εκφράσει το παιγνιώδες της σάτιρας και της παρωδίας. Τα αντίθετα αλληλοπεριχωρούνται και καταλήγουν σε μία ενότητα όπου κυριαρχεί η απλότητα και η αμεσότητα.
Μέσα από τη σύμβαση του ενυπνίου, η παράσταση είναι ένας ποιητικός στοχασμός για τη μοναξιά και τη δοκιμασία στην έρημο, το ευάλωτο και εύθραστο του εαυτού, του διαφορετικού ανθρώπου που θεωρείται "μη φυσιολογικός" και στιγματίζεται συλλογικά. Πρόθεσή μας είναι να δείξουμε με λιτό τρόπο μία σπάνια και μοναδική στιγμή της βυζαντινής παράδοσης με κεντρική ηρωίδα ένα πρόσωπο που πάσχει αλλά αντέχει έως το τέλος.
Ιωσήφ Βιβιλάκης
Καθηγητής του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών
Παρα-υμνο-ψαλτο-λογικά
Η παραϋμνογραφία γοήτευε ανέκαθεν τους ψάλτες, που αναμφίβολα, σε στιγμές σχόλης και αναψυχής, συνετέλεσαν καθοριστικά αν όχι στη δημιουργία τουλάχιστον στην ευρύτερη διάδοση των παραδιδόμενων σχετικών σκωπτικών και σατιρικών ποιημάτων, ερμηνεύοντάς τα περιπαθώς, πάντοτε εκτός του καθιερωμένου λειτουργικού πλαισίου δράσης τους. Παρόμοιες παρωδίες εκκλησιαστικών ασμάτων, παραϋμνογραφήματα ποιημένα ως προσόμοια γνωστών αυτομέλων, προλόγων και ειρμών της βυζαντινής υμνογραφίας, ακούγονται ως σήμερα, ψαλλόμενα εν ώρα ευωχίας, κατά τη διάρκεια ψαλτοσυνάξεων. Είναι δε ενδεικτικό ότι ένας ιερέας, ο περιώνυμος οικονόμος Σκιάθου Γεώργιος Ρήγας, διέσωσε τα ποιητικά κείμενα ένδεκα (11) τέτοιων παρωδιών, τονισμένα μάλιστα από τον ίδιο στη βυζαντινή σημειογραφία και μεταγεγραμμένα στο πεντάγραμμο (Ρήγας 1958:25-35)· μεταφέρονται εδώ τρία χαρακτηριστικά παραϋμνογραφήματα:
Παρωδία του πρώτου νεκρωσίμου ευλογηταρίου "Τῶν ἁγίων ὁ χορός, εὗρε πηγὴν τῆς ζωῆς καὶ θύραν παραδείσου…", ήχος πλ. α΄:
Τῶν μπεκρήδων ὁ χορός, εὗρε πηγὴν τῆς ὀκᾶς καὶ θύραν τῆς ταβέρνας.
Εὕρω κἀγὼ τὴν ὁδόν, διὰ τοῦ ὑπογείου, καταμεθυσμένος ἐγώ εἰμι.
Ἀνακάλεσαί με, βάλε κρασὶ καὶ κέρνα με.
Η συμμετοχή χορού ψαλτών στην παρούσα παράσταση, τη βασισμένη στη βυζαντινή σατιρική Ακολουθία του ανοσίου τραγογένη σπανού, αποτελεί προϋπόθεση sine qua non για το όλο εγχείρημα. Εν προκειμένῳ, όπως έχει ήδη παρατηρήσει ο Κ. Μητσάκης, "πρόκειται γιὰ μία σάτιρα ποὺ ἦταν γραμμένη ὄχι πιὰ μόνο στὸ μετρικὸ καὶ μουσικὸ ὑπόδειγμα ἑνὸς κοντακίου ἢ ἑνὸς κανόνα, ἀλλὰ μιᾶς ὁλόκληρης ἀκολουθίας μὲ στιχηρά, ἀπολυτίκια, κανόνες, κοντάκια, ἐξαποστειλάρια, μεγαλυνάρια κτλ., ὅλα προσόμοια πολὺ γνωστῶν εἱρμῶν τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν". Βάσει αυτής της δομικής κατασκευής της, η συγκεκριμένη "ακολουθία" καθίσταται αυτόχρημα ευχερώς ερμηνεύσιμη από οποιονδήποτε έμπειρο και δόκιμο ψάλτη· ερμηνεύσιμη, βεβαίως, δυνάμει. Ως εκ τούτου, η διεθνώς πρωτότυπη ιδέα για μιαν αναβίωση και ευφάνταστη επιτέλεση της εν λόγω Ακολουθίας του ανοσίου τραγογένη σπανού, μια ιδέα που συνελήφθη μεν από τον φίλο και συνάδελφο Ιωσήφ Βιβιλάκη, ο οποίος έχει ήδη ευδοκίμως ασχοληθεί με ζητήματα υμνογραφικών παρωδιών, μια ιδέα δε που κυοφορήθηκε προ τριετίας κατά ερευνητική σύμπραξή μας στην Κρήτη, θεωρήθηκε a priori ως απόπειρα άξια κάθε έμπρακτης υποστήριξης.
Η προοπτική της μουσικής ενεργοποίησης των εγκιβωτισμένων στην παρούσα "ακολουθία" ψαλτικών οδηγιών, απετέλεσε εξαρχής μια γόνιμη πρόκληση· ωστόσο, η εμπειρία της επιτέλεσης καθεαυτήν, κατά την οποία ο ρόλος της βυζαντινής μουσικής αναδείχθηκε αβίαστα ως οίκοθεν πρωταγωνιστικός, επιβεβαίωσε με τρόπο υπερβατικό όσα και παλαιότερα, με άλλη ευκαιρία, είχαν διαπιστωθεί για τη δυναμική, την ελαστικότητα και την προσαρμοστικότητα αυτής της μουσικής: η εγγενής "ελαστικότητα" της Βυζαντινής Μουσικής αποτελεί ένα κεφαλαιώδες συστατικό στοιχείο της, που της επιτρέπει ουσιαστικά να "μιλήσει" σε οποιαδήποτε γλώσσα, ενώ με την προφανή "δυναμική" διάσταση όλων των επιμέρους παραμέτρων της (σημειογραφία, ηχητικό περιβάλλον, μελική ανάπτυξη, κ.ο.κ.) προβάλλονται οι απεριόριστες προοπτικές της φύσης και λειτουργίας της ίδιας μουσικής, ώστε αυτή να απεγκλωβιστεί από οποιαδήποτε στείρα και δογματική θεώρηση· δεν πρόκειται για κάποιου είδους "ιερή μουσική", που θα ήταν ανεπίτρεπτο να παραβιάζεται, αλλά για ένα ανοικτό και ευέλικτο "μουσικό μόρφωμα", που οσάκις είναι αναγκαίο και απαραίτητο επιβάλλεται να αλλάζει και να εξελίσσεται.
Κατά την παρούσα παράσταση αναδύεται λαμπρή ευκαιρία για την ψαλτική, προκειμένου να κοινοποιηθεί η ηχηρή μαρτυρία της προοπτικής αυτής της τέχνης· μια προοπτική που διαχρονικά υπερβαίνει όρια και κανόνες· μια προοπτική που παραμένει αποδεσμευμένη από αγκυλώσεις και δογματισμούς· μια προοπτική που επικυρώνει την οικουμενική διάστασή της. Η ελπίδα, η βοήθεια, η απαντοχή, η σωτηρία μας, ίσως πρέπει πλέον να αναζητηθούν στην «εν Χριστώ σαλότητα», σ’ εκείνη την αλλιώτικη κοινωνική ή και διαδικτυακή πλέον «τρέλα», όπου ελλοχεύει η αρετή, υποκρύπτεται το ιερό, αναδύεται, απλός ταπεινός και απέριττος, ο εξαγνισμός· η λύτρωση, η αγιότητα.
Αχιλλεύς Χαλδαιάκης
Καθηγητής Βυζαντινής Μουσικολογίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών και Κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Παρατηρήσεις για το όνειρο
Έως το χρονικό σημείο της έκδοσης της διεξοδικής πραγματείας του Φρόυντ για την "Ερμηνεία των Ονείρων" – ή αποδίδοντας κατά μία ίσως προτιμότερη προσέγγιση τον γερμανικό της τίτλο την "Σημαδιότηση του Ονείρου" - δεν είχε υπάρξει στην ευρωπαϊκή ή και παγκόσμια γραμματολογία κανένα ανάλογο συστηματικό έργο με την πρόθεση να κατανοηθεί η ενδοψυχική προέλευση του ονείρου και να αξιοποιηθεί ως ένα ιδιαίτερο εργαλείο για την ψυχοθεραπεία και ψυχανάλυση. Το 1899 βλέπει το φως της δημοσιότητας το αποτέλεσμα μιας πολύχρονης αναζήτησης των μηχανισμών προέλευσης των ονείρων και του νοήματος των ενδοψυχικών αναπότρεπτων αναγκών που τα διαμορφώνει. Η επανερχόμενη παρουσία τους στον ύπνο αποδίδεται πλέον σε ασυνείδητες διεργασίες πού έχουν καταστεί προσεγγίσιμες μέσω της αναπτυσσόμενης ψυχαναλυτικής θεωρίας και τεχνικής.
Ο Φρόυντ "υποτάσσει" την ονειρική παραγωγή σε μία παντελώς διαφορετική θεώρησή της σε σύγκριση με όλες τις απόψεις που είχαν διατυπωθεί δια των αιώνων στο πλαίσιο της φιλοσοφίας, της εμπειρικής ψυχολογίας ή της λογοτεχνίας. Θα εκμεταλλευτεί γι’ αυτό τη διάκριση, στην οποία είχε προγενέστερα καταλήξει, ανάμεσα στις δύο θεμελιακές ψυχικές εκφάνσεις, την πρωτογενή και τη δευτερογενή διαδικασία. Χάρη στο ότι βιολογικές προϋποθέσεις διασφαλίζουν τον ύπνο προκαλείται η σχετική ηρεμία της λειτουργίας του Εγώ που διευκολύνει την κατίσχυση της πρωτογενούς διαδικασίας στο όνειρο. Η πρωτογενής διαδικασία είναι ένας τρόπος λειτουργίας του ψυχισμού που διακρίνει το ασυνείδητο και διαπνέεται από δύο κυρίως μηχανισμούς, τη μετάθεση και τη συμπύκνωση. Διαμέσου της μετάθεσης προσδίδεται σε μία παράσταση με μία μάλλον ασήμαντη αξία η ένταση, η σημασία μιας άλλης ώστε αυτός ο μηχανισμός να χρεώνεται την παραμόρφωση του ονείρου. Στο ίδιο πλαίσιο, σκέψεις του ονείρου, οι οποίες διαθέτουν κάποια σημεία επαφής, τις οποιεσδήποτε ομοιότητες, οδηγούνται και συμπυκνώνονται σε νέες οντότητες. Στην περιοχή του ασυνειδήτου δεν επικρατεί η αιτιοκρατική διασύνδεση των φαινομένων, ούτε η ιστορική συνέχεια στην οποία συνεργούν ως επακόλουθα χρονικής διαδοχής – αλλά η ολίσθηση. Έτσι η συμπυκνωτική δυνατότητα στηρίζεται μεταξύ άλλων στην επιλογή παραστάσεων από διαφορετικά χρονικά σημεία της υποκειμενικής ψυχοσεξουαλικής εξέλιξης που έχουν απωθηθεί και που συναποτελούν μία νέα "μονάδα" η οποία θα διεκδικήσει πιθανόν τη διείσδυσή της στο έκδηλο τμήμα του ονείρου. Η εκδίπλωσή της στη συνείδηση θα προέλθει μέσω των ελεύθερων συνειρμών οι οποίοι ανταποκρίνονται στις συσσωρευμένες, συμπυκνωμένες παραστάσεις ενός μέρους του ονείρου το οποίο μπορεί να ανασύρει στη μνήμη του ο δημιουργός του. Είναι η συμπύκνωση στην οποία οφείλεται ο υπερκαθορισμός κάθε ονειρικού στοιχείου που αντλεί από πλήθος συναφών παραστάσεων τη δυναμική των ενδόμυχων συναρτήσεων του.
Για την εξήγηση της παραμόρφωσης του ονείρου ο Φρόυντ εισήγαγε μία αποφασιστικής σημασίας διάκριση ανάμεσα στο έκδηλο και το εν δυνάμει, "αποκρυπτόμενο" όνειρο. Το πρώτο αφορά την κατά το μάλλον ή ήττον συγκεχυμένη μνήμη εκείνου του μέρους που θυμάται κάποιος όταν ξυπνήσει. Το λανθάνον μέρος παραμένει μη προσβάσιμο στη συνείδηση στο πλαίσιο της οποίας διαδραματίζεται η ανάπτυξη των ελεύθερων συνειρμών εκείνου που παρουσιάζει τα κλάσματα της ονειρικής εργασίας και, ενδεχομένως, του αναλυτή. Η κεντρική ουσιαστική για την ύπαρξη του ονείρου κατάκτηση είναι η πλήρωση της επιθυμίας που ωστόσο συγκαλύπτεται από τη συμμετοχή της λογοκρισίας του - κατά την απαραίτητη παραποίηση του διεισδύοντος ονείρου. Ο Φρόυντ υπογραμμίζει πλαστικά: "Θα μας επιτρεπόταν λοιπόν να αποδεχθούμε ως αίτια της διαμόρφωσης του ονείρου δύο ψυχικές δυνάμεις (ρεύματα, συστήματα) σε κάθε άνθρωπο, από τις οποίες η μία σχηματίζει την εκφραζόμενη μέσω του ονείρου επιθυμία, ενώ η άλλη ασκεί τη λογοκρισία της στην ονειρική επιθυμία και μέσω αυτής της συγκεκριμένης λογοκρισίας επιτυγχάνει την παραμόρφωση της εξωτερίκευσής της". Η επίγνωση της σύγκρουσης ανάμεσα στις δύο διαστάσεις του ονείρου οδηγεί στη διερεύνηση των συγκρούσεων που αρχικώς επικαλύπτονται από την ίδια την φύση του να παραμορφώνει την απαγορευμένη επιθυμία ή καλύτερα την εκπλήρωσή της. Από τη στιγμή που έγινε αντιληπτή , χάρη στην εφαρμογή των καινοτόμων ερμηνευτικών χειρισμών του έκδηλου ονείρου, η διαπίστωση και κατανόηση της σύγκρουσης ως συστατικό γνώρισμα των απωθημένων ενορμήσεων και συναισθημάτων, το όνειρο μεταβλήθηκε σ’ ένα απαράκαμπτο, μόνιμο εργαλείο κάθε ψυχαναλυτικής διαδικασίας.
Εν κατακλείδι ας σημειωθεί μία διαφορά, στην οποία επέμενε ο Φρόυντ, μεταξύ των ονείρων που συναντούμε στη λογοτεχνία και των ονείρων που προκαλούνται στον ύπνο. Τα πρώτα προέρχονται από την ενσυνείδητη εκπόνηση εκφραστικών ή ερμηνευτικών προθέσεων που διαθέτουν την δική τους αισθητική ποιότητα και δύναμη, αλλά δεν μπορούν να έχουν, ούτε καν να μιμούνται, μία συγκεκριμένη ασυνείδητη σύγκρουση που εν μέρει εκδηλώνεται ως προϊόν μιας πολύπλοκης, λανθάνουσας ονειρικής εργασίας.
Νίκος Τζαβάρας
Ψυχαναλυτής
Η ομάδα "Οθόνιον"
Το "Οθόνιον" είναι μια επιστημονική και καλλιτεχνική ομάδα με έδρα την Αθήνα που πιστεύει στην αξία των παραδοσιακών σκηνικών πρακτικών και στο πνευματικό όφελος που μπορούν να αποφέρουν στο ευρύ κοινό που απευθύνονται, αλλά και σε ευάλωτες ομάδες (κρατούμενοι, παιδιά, ασθενείς). Βασικός στόχος της ομάδας είναι η γνωριμία με τον θαυμαστό κόσμο του θεάτρου σκιών μέσα από τη δημιουργία, ανασύσταση και αναστήλωση κειμένων και παραστάσεων. Η ιστορία της ομάδας ξεκίνησε πριν μερικά xρόνια στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με τη διδασκαλία ενός μαθήματος για το θέατρο σκιών το οποίο σύντομα δραπέτευσε από τον κλειστό χώρο του αμφιθεάτρου. Η ομάδα πλαισίωσε με μεγάλη επιτυχία το 2017 την παράσταση Ο γάμος του Καραχμέτη του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (σκηνοθεσία Όλια Λαζαρίδου) με το δραμάτιον Ο Καραγκιόζης νεκροθάπτης. Το 2019 παρουσίασε την παράσταση Φιλοθέη η αρχοντοπούλα των Αθηνῶν που επαινέθηκε ομόφωνα από τη θεατρική κριτική για την ανανέωση και τη νέα εποχή που έφερε στο θέατρο σκιών.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Σύλληψη-κείμενο-σκηνοθεσία: Ιωσήφ Βιβιλάκης
Βοηθός σκηνοθέτη: Μάνος Δαμασκηνός
Μουσική: Γεράσιμος Παπαδόπουλος
Σκηνογραφική επιμέλεια-κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Φιγούρες: Νικόλας Τζιβελέκης
Φωτισμός: Βαλεντίνα Ταμιωλάκη
Κίνηση: Κορίνα Κόκκαλη
Ήχος: Αλέξανδρος Παπαευθυμίου
ΕΡΜΗΝΕΥΤΕΣ
Σπανός: Στεφανία Γουλιώτη
Παίκτης σκιών Α´: Άθως Δανέλλης
Παίκτης σκιών Β´: Νικόλας Τζιβελέκης
Βοηθός παικτών-τραγούδι: Κατερίνα Μιχαλάκη
Χορός ψαλτών
Κορυφαίος πρωτοψάλτης: Αχιλλέας Χαλδαιάκης
Μέλη χορού: Δημήτρης Μηλιώτης, Γιάννης Πλευρίτης, Χάρης Τρασάνης, Νίκος Χαλδαιάκης
Μουσικοί επί σκηνής
Γεράσιμος Παπαδόπουλος: ούτι, τραγούδι
Αλεξάνδρα Παπαστεργιοπούλου: κρουστά, τσέλο, τραγούδι
Θεολόγος Παπανικολάου: βιολί, τραγούδι
Ηλιάνα Φιλέα: ακορντεόν, τσαμπούνα
Σύνδεσμος τρέιλερ: https://youtu.be/mLn8lTKWOqg
Φωτογραφίες-τρέιλερ παράστασης: Χρήστος Συμεωνίδης
Πρώτη παράσταση: Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης 8 Αυγούστου 2021 - ώρα: 21.00
Η παράσταση εντάσσεται στο πρόγραμμα 2021 του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού
ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: «Οθόνιον» - Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία, Ηπείρου 28, 10433 Αθήνα.
ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ
Αρχαίο θέατρο Δωδώνης, 8-9 Αυγούστου 2021
Πληροφορίες: Μάνος Δαμασκηνός Τηλ. 698 7358561. Email: [email protected]
ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Οι παραστάσεις προσφέρονται δωρεάν από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Προκράτηση εισιτηρίων
https://digitalculture.gov.gr/2021/07/spanos-archeo-theatro-dodonis/
Σημειώνουμε ότι οι θεατές θα πρέπει να τηρούν τις οδηγίες και συστάσεις της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων COVID-19 του Υπουργείου Υγείας για την ασφαλή προσέλευση στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία, σύμφωνα με τις ισχύουσες Κ.Υ.Α..
Για λόγους ασφαλείας και για την αποφυγή καθυστερήσεων και συνωστισμού, συνιστάται η έγκαιρη προσέλευση, 1 – 1,5 ώρα πριν από την έναρξη της εκδήλωσης.
Η χρήση μη ιατρικής μάσκας είναι απαραίτητη καθ’ όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης
Μετά την έναρξη, η είσοδος δεν θα επιτρέπεται.
Τα κείμενα προέρχονται από το έντυπο πρόγραμμα που συνοδεύει την παράσταση και προδημοσιεύονται ειδικά για το LIFO.
Φωτογραφίες από την προετοιμασία της παράστασης: Ιωσήφ Βιβιλάκης
