Το Βυζαντινό Μουσείο Αργολίδας
Ιδανική περιήγηση στη βυζαντινή Αργολίδα σε ένα μουσείο-πρότυπο πρόσφατα ανακαινισμένο
Μνήμη Τασούλας Οικονόμου
Βασίλης Κ. Δωροβίνης
Έφυγε προ ημερών και σε νέα ηλικία η αρχαιολόγος-βυζαντινολόγος, Τασούλα Οικονόμου. Αυτοδημιούργητη και γεννημένη στις Λίμνες, από γονείς που είχαν μεταναστεύσει, για χρόνια, στη Γερμανία, πνεύμα ανήσυχο, προοδευτικό και δυναμικό, η Τασούλα, όπως τη λέγαμε έλληνες και ξένοι, έκαμε μεταπτυχιακό δίπλωμα και υποστήριξε με επιτυχία τη διατριβή της στο Παρίσι. Θέμα αυτής της διατριβής ήταν το βυζαντινό Αργος, το οποίο η Τασούλα προσέγγισε επιστημονικά και συνθετικά όσο κανένας μέχρι σήμερα. Του έργου αυτού, που λίγοι το πρόσεξαν μέσα στην Υπηρεσία της του Υπουργείου Πολιτισμού, ο Δήμος Άργους έχει χρέος να αναθέσει τη μετάφραση και να αναλάβει την έκδοσή του με επιμέλεια ειδικού επιστήμονα και με τις σχετικές εικονογραφήσεις. Ας γίνει, επιτέλους, εκ μέρους του και μία έκδοση επιστημονικού βιβλίου για την ιστορία της πόλης. Η Τασούλα Οικονόμου, με την όρεξη και το μεράκι της υποσχόταν πολλά στην επιστήμη, στο Άργος και στη χώρα μας. Το κλίμα που αντιμετώπισε εκ μέρους της Υπηρεσίας της ήταν από αδιάφορο μέχρι εχθρικό και ψυχοφθόρο. Πριν καιρό μου είχε τηλεφωνήσει το πρωί, και τα είπαμε δια μακρών όπως κάναμε τακτικά. Με εξέπληξε η εικόνα αδιεξόδου που μου έδωσε. Φτάνοντας να μου πει ότι προτιμούσε να φύγει στο Ισραήλ, όπου εργαζόταν ο σύζυγός της, και να πλένει τζάμια, παρά να συνεχίσει σε μία στείρα πορεία, σε μία Υπηρεσία που ούτε επιστημονικά και επαγγελματικά την προχωρούσε πουθενά, αλλά ούτε και διοικητικά απέδιδε. Προσπάθησα να την ενισχύσω ηθικά, λέγοντας ότι στις μέρες μας διερχόμαστε από μία γενική κατάσταση παρακμής αλλά ότι άνθρωποι σαν και κείνη, με θέληση και δυναμισμό, εφόσον επιμείνουν, έχουν ευχέρειες να φέρουν αποτέλεσμα. Τη ρώτησα για τη διάλεξή της στον "Δαναό", μόλις πριν λίγες μέρες, ήταν ευχαριστημένη από την προσέλευση ακροατών, και της τόνισα ότι ήταν η πρώτη φορά, απ’ όσο θυμάμαι, που κάποιος προσέγγισε, σε δημόσια εκδήλωση το βυζαντινό Άργος.
Αυτή ήταν η Τασούλα Οικονόμου και ο θάνατός της κανονικά θα πρέπει να κάνει όλους να σκεφθούν, και να ξανασκεφθούν την προσωπική συμβολή τους στο θέμα της προστασίας των μνημείων.
Εφημ. Αργολίδα, 7.4.1998
Περιγραφή
Το Βυζαντινό Μουσείο Αργολίδας στεγάζεται στους "Στρατώνες Καποδίστρια", ένα ιστορικό διατηρητέο συγκρότημα το οποίο καταλαμβάνει μια ευρύτατη έκταση στο κέντρο της πόλης του Άργους. Η μόνιμη έκθεση, που αναπτύσσεται στον όροφο της δυτικής πτέρυγας, στοχεύει στην παρουσίαση αντιπροσωπευτικών πτυχών του υλικού πολιτισμού της Αργολίδας από την ύστερη αρχαιότητα έως και τον 19ο αιώνα μέσα από άγνωστα στην πλειονότητά τους ευρήματα που αποτελούν καρπό των πολυετών αρχαιολογικών ερευνών στην περιοχή. Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζονται ψηφιδωτά, κεραμικά, γλυπτά, τοιχογραφίες, νομίσματα, μικροαντικείμενα από το πλούσιο αρχαιολογικό απόθεμα της περιοχής του Άργους, ενώ δεν λείπουν και ευρήματα από άλλες περιοχές της Αργολίδας, όπως το Ναύπλιο, η Ανδρίτσα, το Κεφαλάρι, o Χώνικας, το Πλατανίτι, ο Μέρμπακας, η Τίρυνθα, το Λιγουριό, η Τραχειά, η Ερμιονίδα και τα νησιά του Αργολικού.
Το σενάριο της έκθεσης αναπτύσσεται σε τέσσερις κύριες ενότητες. Στην πρώτη ενότητα, με τίτλο "Μια αυτοκρατορία γεννιέται", παρουσιάζεται η νέα αυτοκρατορία μέσω του βυζαντινού αυτοκράτορα, καθώς και η νέα θρησκεία, ο χριστιανισμός, με το σύμβολό της, τον σταυρό, και τους χώρους λατρείας της, τις βασιλικές. Κύριο έκθεμα αποτελεί η αναπαράσταση του Ιερού Βήματος μιας πρωτοβυζαντινής βασιλικής. Παράλληλα παρουσιάζεται η συνέχιση των δομών της αρχαιότητας σε βασικές πτυχές του καθημερινού βίου, όπως συνέβαινε στις πολυτελείς οικίες, με εξέχοντα εκθέματα τα ψηφιδωτά με την προσωποποίηση του φθινοπώρου και την απεικόνιση νικηφόρου άρματος, καθώς και στα ταφικά έθιμα, όπου παρατηρείται η επιβίωση πρακτικών της αρχαιότητας, με εκθέματα από τα πρωτοβυζαντινά νεκροταφεία του Άργους.
Η δεύτερη ενότητα πραγματεύεται τη μετάβαση στον μεσαίωνα και τις συνθήκες ανασφάλειας που επικρατούσαν από τον 7ο έως τον 9ο αιώνα. Παρουσιάζονται ένας θησαυρός νομισμάτων από το Άργος και μολύβδινες σφραγίδες βυζαντινών αξιωματούχων που βρέθηκαν στα νησάκια του Αργολικού, ενώ το πλέον προβεβλημένο σύνολο αποτελούν τα ευρήματα του Σπηλαίου της Ανδρίτσας, μια μοναδική αρχαιολογική ανακάλυψη που ανάγεται στους μεταβατικούς αιώνες.
Η τρίτη ενότητα με τίτλο "Η μεσοβυζαντινή Αργολίδα", αποτελεί την "καρδιά" της έκθεσης συγκεντρώνοντας την πλειονότητα των εκθεμάτων. Οργανώνεται σε τρεις μεγάλες υποενότητες, από τις οποίες η πρώτη επικεντρώνεται στην εκκλησία, η οποία στους μεσαιωνικούς χρόνους καθίσταται κέντρο όχι μόνο της δημόσιας λατρείας, αλλά και της δημόσιας ζωής ευρύτερα, αντικαθιστώντας κατά κάποιον τρόπο την Αγορά των αρχαίων χρόνων. Ο χώρος είναι διαμορφωμένος ως μικρό παρεκκλήσι, με σημαντικές κτητορικές και αφιερωματικές επιγραφές στην είσοδό του, μαρμάρινα μέλη και τοιχογραφίες στο εσωτερικό του. Η δεύτερη υποενότητα, με τίτλο "Στην αγορά της βυζαντινής Αργολίδας", πραγματεύεται τη δράση των επαγγελματιών σε μια βυζαντινή πόλη, με έμφαση στον κτίστη, τον ζωγράφο και τον κεραμέα, ενώ παρουσιάζονται και εκθέματα που χρησίμευαν στις ποικίλες συναλλαγές και το εμπόριο, όπως οι ζυγαριές, τα σταθμία και τα νομίσματα. Η υποενότητα ολοκληρώνεται με τους "φορείς" του θαλάσσιου εμπορίου, που δεν είναι άλλοι από τους αμφορείς, ενώ παρουσιάζεται και μία σιδερένια στεφάνη από ξύλινο τροχό άμαξας, ως μάρτυρας του χερσαίου εμπορίου. Στην τρίτη υποενότητα παρουσιάζεται η ζωή στο βυζαντινό σπίτι, με αντικείμενα, κυρίως κεραμικά, που χρησιμοποιούνταν στην αποθήκευση, το μαγείρεμα και το σερβίρισμα των τροφών. Στις δύο μεγάλες προθήκες παρουσιάζονται χαρακτηριστικά, μεταλλικά κυρίως, αντικείμενα ένδυσης, καλλωπισμού και ψυχαγωγίας, που συνδέονται με τον άνδρα, τη γυναίκα και το παιδί. Η υποενότητα ολοκληρώνεται με αντικείμενα που σχετίζονται με τις λειτουργίες και την κάλυψη των ποικίλων αναγκών των ενοίκων του σπιτιού (ύφανση, ευλάβεια, ασφάλεια, φωτισμός).
Στην τέταρτη και τελευταία ενότητα με τίτλο "Αργολίδα, ένα σταυροδρόμι πολιτισμών", το ενδιαφέρον στρέφεται στη συνάντηση, συνύπαρξη και σε ορισμένες περιπτώσεις ενσωμάτωση διαφορετικών πολιτισμών στα εδάφη της Αργολίδας, με την παρουσίαση χαρακτηριστικών στοιχείων του υλικού και άυλου πολιτισμού τους. Στην υποενότητα που αφορά τους Σλάβους παρουσιάζονται εργαλεία, στοιχεία ένδυσης και κοσμήματα κυρίως από το σλαβικό νεκροταφείο της Μάκρης στην Αρκαδία, που αποκαλύφθηκε το 2009 από την 25η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Η παρουσίαση συμπληρώνεται με τα χαρακτηριστικά χειροποίητα ή αργού τροχού αγγεία από την Τίρυνθα, το Άργος και τα σλαβικά νεκροταφεία της Αρκαδίας (Ασέας και Μάκρης). Στην υποενότητα που αφορά τους Φράγκους εξέχουσα θέση έχει ο θησαυρός φραγκικών νομισμάτων που βρέθηκε στο Άργος, καθώς και τα χαρακτηριστικά ιταλικά πρωτομαγιόλικα και αρχαϊκά μαγιόλικα αγγεία, που επιχωριάζουν στις φραγκοκρατούμενες περιοχές. Οι Βενετοί αντιπροσωπεύονται από τον φτερωτό λέοντα, καθώς και από οικόσημα αξιωματούχων, νομίσματα και κεραμική, όλα προερχόμενα από το μεγάλο κέντρο της εποχής, το Ναύπλιο. Οι Αρβανίτες παρουσιάζονται μέσω του άυλου πολιτισμού τους, με διαδραστική εφαρμογή που εστιάζει σε αρβανίτικα επώνυμα και τραγούδια, καθώς και σε χαρακτηριστικές αρβανίτικες συνταγές της Αργολίδας. Η ενότητα κλείνει με τους Οθωμανούς, με έμφαση σε δύο καθημερινές συνήθειες που έχουν τις απαρχές τους στον 17ο αιώνα· το κάπνισμα, με την παρουσίαση χαρακτηριστικών λουλάδων και την κατανάλωση καφέ, με μικρά κύπελλα εργαστηρίων της Κιουτάχειας.
Σε κάθε εκθεσιακή ενότητα και υποενότητα υπάρχουν χαρακτηριστικά εκθέματα αφής, συνοδευόμενα από πινακίδες σε σύστημα Braille, καθώς και οδηγός του μουσείου σε σύστημα Braille, προκειμένου η έκθεση να είναι προσιτή σε άτομα με προβλήματα όρασης. Στον σχεδιασμό του μουσείου, εκτός από το χώρο της μόνιμης έκθεσης, υπήρξε μέριμνα για τη δημιουργία ξεχωριστής αίθουσας για τη διοργάνωση περιοδικών εκθέσεων και εκδηλώσεων, με στόχο το νέο μουσείο να προσφέρει μια ολοκληρωμένη εμπειρία στον επισκέπτη και να αποτελέσει μια κοιτίδα πολιτισμού στην πόλη του Άργους.
Αναστασία Βασιλείου, αρχαιολόγος
ΟΔΥΣΣΕΥΣ - Υπουργείο Πολιτισμού
