Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν
και ο 'Υμνος για την Παλαιστίνη
"Το 1981, ο Γιάσερ Αραφάτ επισκέπτεται την Ελλάδα, ως ηγέτης της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Κατά την παραμονή του στην Ελλάδα, συναντάται με τον τότε βουλευτή (με το ΚΚΕ) Μίκη Θεοδωράκη και του υπενθυμίζει την παραγγελία να συνθέσει έναν ύμνο για την ΟΑΠ, ο οποίος θα προταθεί να αποτελέσει τον επίσημο ύμνο του Παλαιστινιακού Κράτους, όταν επιτευχθεί η επίσημη ίδρυσή του! Στις αρχές του επόμενου έτους (1982). O Μίκης Θεοδωράκης αποδέχεται την πρόσκληση του Γιάσερ Αραφάτ και επισκέπτεται την Βηρυτό, ως καλεσμένος του Υπουργού Πολιτισμού του Λιβάνου και της ΟΑΠ, για να παρουσιάσει το έργο του!
Στην Βουλή των Παλαιστινίων στη Βηρυτό, η ηγεσία της ΟΑΠ και οι Παλαιστίνιοι βουλευτές άκουσαν τη μουσική από μαγνητόφωνο και άπαντες την επικύρωσαν ως τον εθνικό τους ύμνο και του έδωσαν τίτλο "Πορεία προς την Ιερουσαλήμ". [...]
Το έτος 1994 όταν υπογράφτηκε στο Όσλο η συμφωνία μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων από τους Πέρες και Αραφάτ παρουσιάστηκε η πλευρά των Ισραηλινών με το Μαουτχάουζεν (που στο μεταξύ έχει γίνει “εθνικό τραγούδι” του Ισραήλ) και από την πλευρά των Παλαιστινίων ο Ύμνος για την Παλαιστίνη που συνέθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης ως αναγνώριση και της δικής του συμβολής στην υπόθεση της ειρήνης στην περιοχή αυτή. Την ίδια χρονιά (1994), απονεμήθηκε το νόμπελ Ειρήνης στους Αραφάτ, Πέρες και Ράμπιν, για το ρόλο τους στις ειρηνευτικές συνομιλίες ανάμεσα σε Ισραηλινούς και Παλαιστινίους."
Οδηγός Μίκης Θεοδωράκης (mikisguide.gr)
Το εβραϊκό ζήτημα κατά τον Θεοδωράκη
ΑΘΗΝΑ - Είκοσι τέσσερις ώρες πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, καθόμασταν στην ταράτσα του ρετιρέ. Η Ακρόπολη αιωρούνταν πάνω από μας. Ένα λευκό αερόστατο της αστυνομίας αιωρούνταν κι αυτό πάνω από την Ακρόπολη. Και όταν ο καυτός αυγουστιάτικος ήλιος χάθηκε στη δύση, όταν η ορχήστρα άρχισε να παίζει, όταν η ολυμπιακή φλόγα πλησίαζε να φτάσει, ο Μίκης Θεοδωράκης έβαλε το χέρι του στο δικό μου. Και είπε κοίτα πόσο όμορφα είναι. Κοίτα πόσο όμορφα. Και όπως ακριβώς έγραψε ο Γκαίτε: Είναι σαν παγωμένη μουσική, η Ακρόπολη. Κυριαρχεί σε όλη την Αθήνα σαν παγωμένη μουσική.
Κατόπιν μίλησε για τη μουσική του. Πώς του αποκαλύπτεται η μουσική του. Ακούει νότες στον ύπνο του. Ανάβει το φως και σημειώνει τις νότες σε ένα κομμάτι χαρτί. Σβήνει το φως και ξανακοιμάται, μέχρι που τον ξυπνούν περισσότερες νότες. Έτσι, προς το πρωί, σηκώνεται και μαζεύει τη στοίβα από τα χαρτιά της νύχτας. Και όταν η σιλουέτα της Ακρόπολης ξεπροβάλλει από το σκοτάδι, κάθεται στο γραφείο του και προσπαθεί να καταλάβει το κυριότερο. Την κυρίαρχη ιδέα. Και την τσεκάρει μετά ο ίδιος στο μεγάλο πιάνο. Αργά αλλά σταθερά σμιλεύει το κατάλληλο σχήμα μέσα από το χάος. Τη μουσική δομή που θα παραμείνει.
Είμαι κοντά στο γερμανικό πνεύμα, λέει ο Θεοδωράκης. Το πολύ ρομαντικό, αλλά και πολύ πειθαρχημένο. Παρασύρεται από μεγάλα συναισθήματα, αλλά δεν παύει να είναι εργατικό και μεθοδικό. Θαυμάζω τον Μπετόβεν και τον Βάγκνερ, έχω επιφυλάξεις για τον Σένμπεργκ. Δεν πιστεύω στη διανοητική μουσική. Δεν πιστεύω σε ό,τι είναι αποκομμένο από τον μύθο, από τη θρησκεία, από τον ανθρώπινο πόνο. Από τον τρομερό πόνο του θανάτου.
Αν σκέφτεται συχνά το θάνατο; Κάθε μέρα. Κάθε μέρα. Μόνο όταν ασχολείται με τη μουσική αισθάνεται αθάνατος. Αλλά δεν παραμυθιάζει τον εαυτό του. Γιορτάζει αυτή τη ζωή, γιατί πέρα από αυτήν δεν υπάρχει άλλη ζωή. Και τα τελευταία χρόνια, η προδοσία του σώματός του τον στενοχωρεί. Τον προσβάλλει. Όλη του τη ζωή ήταν τόσο δυνατός, και ξαφνικά χρειάζεται αυτό το μπαστούνι. Ξαφνικά πρέπει να στηρίζεται πάνω μου όταν σηκώνεται αργά από την καρέκλα του.
Είναι ακόμα πολύ ψηλός. Έχει ακόμα τη χαίτη των μαλλιών του. Λίγο πιο αραιά, λίγο πιο γκρίζα, αλλά είναι ακόμα εκεί. Και στα μάτια του η πονηρή λάμψη ενός νεαρού αγοριού. Το αυτοσαρκαστικό χιούμορ. Και την έντονη επιθυμία να εκμεταλλευτεί κάθε στιγμή. Κάθε σκέψη. Κάθε ζωντανό πράγμα. Ακόμα και η μεγάλη του αγάπη για τις γυναίκες αρνείται να πεθάνει. Είναι τόσο όμορφες, οι γυναίκες σου, μου ψιθυρίζει ο Θεοδωράκης. Όπως στη Βίβλο. Ρέουν γάλα και μέλι.
Η ρίζα του κακού
Ερώτηση: Κύριε Θεοδωράκη, στις 4 Νοεμβρίου 2003 είπατε σε αυτό το σπίτι τα λόγια που σόκαραν Εβραίους και μη Εβραίους σε όλο τον κόσμο. Είπατε ότι ο εβραϊκός λαός είναι η ρίζα του κακού. Τι εννοούσατε;
Απάντηση: "Για μένα η ρίζα του κακού σήμερα είναι η πολιτική του προέδρου Μπους. Είναι μια φασιστική πολιτική. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς είναι δυνατόν ο εβραϊκός λαός, που υπήρξε θύμα του ναζισμού, να υποστηρίζει μια τέτοια φασιστική πολιτική. Κανένας άλλος λαός στον κόσμο δεν υποστηρίζει αυτές τις πολιτικές εκτός από το Ισραήλ! Αυτή η κατάσταση με θλίβει. Είμαι φίλος του Ισραήλ. Είμαι φίλος του εβραϊκού λαού. Αλλά η πολιτική του Σαρόν και η υποστήριξη της πολιτικής του Μπους αμαυρώνει την εικόνα του Ισραήλ. Φοβάμαι ότι ο Σαρόν θα οδηγήσει τους Εβραίους - όπως ακριβώς ο Χίτλερ οδήγησε τους Γερμανούς - στη ρίζα του κακού".
Ακόμα και σήμερα, 10 μήνες μετά, δεν πιστεύετε ότι κάνατε λάθος όταν προφέρατε αυτές τις λέξεις;
"Όχι, αλλά είναι σημαντικό για μένα να τονίσω ότι ποτέ δεν είπα ότι οι Εβραίοι είναι η ρίζα του κακού. Είπα ότι βρίσκονται στη ρίζα του κακού".
Οπότε δεν έχετε μετανιώσει;
"Όχι. Και πληγώθηκα πολύ από την αντίδραση των Εβραίων σε αυτά που είπα. Δεν ήταν μια πολιτισμένη αντίδραση. Έλαβα εκατοντάδες και εκατοντάδες δηλητηριώδη μέιλ από Εβραίους σε όλο τον κόσμο. Δεν μπορούσα να καταλάβω αυτό το μίσος προς το πρόσωπό μου. Αγωνίστηκα κατά του ρατσισμού σε όλη μου τη ζωή. Ήμουν υπέρ του Ισραήλ. Έγραψα το "Μαουτχάουζεν". Μετά από όλα αυτά, πώς μπόρεσα να γίνω από τη μια μέρα στην άλλη αντισημίτης;"
Επιτρέψτε μου να σας εξηγήσω το πλαίσιο αυτής της αντίδρασης. Πολλοί Εβραίοι φοβούνται πάλι την Ευρώπη. Φοβόμαστε ότι υπάρχει ένα νέο είδος αντισημιτισμού στην Ευρώπη. Έτσι, όταν είπατε αυτά που είπατε, υπήρξε και ένα αίσθημα "κι εσύ Βρούτε". Υπήρχε η αίσθηση ότι ακόμα και ο παλιός μας φίλος ο Θεοδωράκης στράφηκε εναντίον μας.
"Δεν πιστεύω ότι υπάρχει αντισημιτισμός στην Ευρώπη. Υπάρχει μια αντίδραση ενάντια στην πολιτική του Σαρόν και του Μπους. Νομίζω ότι είναι τεχνητό να πιστεύουμε ότι υπάρχει ένας νέος αντισημιτισμός. Είναι μια δικαιολογία. Είναι ένας τρόπος για να αποφύγουμε την αυτοκριτική. Αντί να αναζητηθούν τα λάθη στην πολιτική του Ισραήλ, οι Εβραίοι λένε ότι οι Ευρωπαίοι είναι εναντίον μας εξαιτίας του νέου αντισημιτισμού. Επειδή δεν μας αγαπούν. Και μάλιστα ο Θεοδωράκης λέει ότι εμείς είμαστε η ρίζα του κακού. Αυτή είναι μια αρρωστημένη αντίδραση".
Γιατί; Ως προς τι είναι μια αρρωστημένη αντίδραση;
"Επειδή αυτού του είδους οι αντιδράσεις σχετίζονται με την ψυχοπαθολογία του εβραϊκού λαού. Θέλουν να αισθάνονται θύματα. Θέλουν να έχουν αυτό το ανακουφιστικό συναίσθημα. Έχουμε δίκιο, είμαστε και πάλι θύματα. Ας δημιουργήσουμε άλλο ένα γκέτο. Είναι μια μαζοχιστική αντίδραση". Είναι οι Εβραίοι μαζοχιστές;
"Υπάρχει ψυχολογικός μαζοχισμός στην εβραϊκή παράδοση".
Υπάρχει και σαδισμός;
"Είμαι βέβαιος ότι όταν οι Εβραίοι της διασποράς μιλούν μεταξύ τους, αισθάνονται ικανοποιημένοι. Αισθάνονται ότι τώρα, που είμαστε τόσο κοντά στη μεγαλύτερη δύναμη του κόσμου, κανείς δεν μπορεί να μας κάνει τίποτα. Μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Γι' αυτό ο ισχυρισμός περί νέου αντισημιτισμού δεν είναι μόνο μια αρρωστημένη αντίδραση, αλλά και μια πονηρή αντίδραση".
Με ποιον τρόπο είναι πονηρή;
"Επειδή πραγματικά επιτρέπει στους Εβραίους να κάνουν ό,τι θέλουν. Όχι μόνο ψυχολογικά, αλλά και πολιτικά, δίνει στους Εβραίους μια δικαιολογία. Την αίσθηση της θυματοποίησης. Τους δίνει την άδεια να κρύβουν την αλήθεια. Δεν υπάρχει κανένα εβραϊκό πρόβλημα στην Ευρώπη σήμερα. Δεν υπάρχει αντισημιτισμός".
Παραμύθια της παιδικής ηλικίας. Ας πάμε λίγο πιο βαθιά. Ας πάμε πίσω στο χρόνο. Όταν ήσασταν παιδί, πριν από το Ολοκαύτωμα, ποιες ήταν οι εντυπώσεις σας για τους Εβραίους;
"Οι Εβραίοι της Ελλάδας δεν διέφεραν από τους Έλληνες. Ήταν εξ ολοκλήρου Έλληνες. Αγαπούσαν τη δουλειά τους και αγαπούσαν την οικογένειά τους. Στο σχολείο ήταν οι καλύτεροι. Καλοί φίλοι, καλοί γείτονες. Κανένα πρόβλημα".
Αλλά πρέπει να υπήρχε και κάτι προβληματικό. 'Ηταν οι άλλοι. Ήταν διαφορετικοί.
"Οι Εβραίοι έμοιαζαν γραφικοί. Θυμάμαι ότι για τις γριές, οι Εβραίοι ήταν αυτοί που σταύρωσαν τον Χριστό!
"Το 1932 ήμουν στα Ιωάννινα. Υπήρχε μια πολύ μεγάλη εβραϊκή κοινότητα εκεί. Έπαιζα συνέχεια με τα εβραιόπουλα. Η γιαγιά μου ήταν πολύ θρησκευόμενη. Είχε ένα δωμάτιο γεμάτο εικόνες. Τραγουδούσε ψαλμούς. Μεγάλο μέρος της μουσικής μου επηρεάστηκε από το θρησκευτικό της τραγούδι. Και θυμάμαι ότι την άνοιξη μου έλεγε: Τώρα που είναι Πάσχα, μην πας στην εβραϊκή συνοικία. Γιατί κατά τη διάρκεια του Πάσχα οι Εβραίοι βάζουν τα χριστιανόπουλα σε ένα βαρέλι με μαχαίρια μέσα. Μετά πίνουν το αίμα τους".
Αποτυπώθηκε η ιστορία αυτή στο νεανικό σας μυαλό;
"Ήταν μια πολύ δυνατή εικόνα. Χρόνια αργότερα, πριν γίνω κομμουνιστής, υπήρξα μέλος ενός νεολαιίστικου φασιστικού κινήματος. Ήταν ένα κίνημα που χρηματοδοτήθηκε από το κράτος κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά. Περπατούσαμε στους δρόμους με στολές ζητοκραυγάζοντας συνεχώς. Ήταν λίγο σαν τη Χιτλερική Νεολαία, αλλά στην κωμική της εκδοχή. Μια μέρα μου έδωσαν μια αποστολή: να μιλήσω την επόμενη για τον κομμουνισμό. Πήγα σπίτι και ρώτησα τη μητέρα μου τι είναι ο κομμουνισμός. Μου είπε ότι δεν ξέρει, αλλά πιστεύει ότι είναι κάτι κακό. Τι είδους κακό, ρώτησα. Κακό σαν τους Εβραίους, είπε. Τη ρώτησα λοιπόν αν και οι κομμουνιστές βάζουν μικρά αγόρια σε βαρέλια με μαχαίρια και πίνουν το αίμα τους.
"Τι θέλω να πω λέγοντάς σας όλα αυτά; Αυτά τα πράγματα υπάρχουν. Δεν τα γνώριζα πριν, αλλά τώρα, μέσω των ερωτήσεών σας, συνειδητοποιώ ότι υπάρχουν".
Θα συμφωνούσατε μαζί μου ότι για τη χριστιανική Ευρώπη ο εβραϊκός λαός δεν είναι απλώς ένας άλλος λαός. Οι Εβραίοι έχουν έναν μοναδικό ρόλο στην εσωτερική σκηνή του ευρωπαϊκού μυαλού.
"Δεν ξέρω για την Ευρώπη. Διαφέρει από την Ελλάδα. Διαφορετική θρησκεία, διαφορετικός πολιτισμός. Δεν έχουμε θρησκευτικά δόγματα. Δεν είμαστε φανατικοί".
Πιστεύετε ότι οι Εβραίοι είναι φανατικοί;
"Κάτι που είναι πολύ αρνητικό μπορεί να είναι και θετικό. Αν οι Εβραίοι δεν είχαν φανατισμό, δεν θα υπήρχαν. Δεν υπάρχει κακό χωρίς καλό. Οι Εβραίοι χρειάζονται αυτόν τον φανατισμό. Αυτό που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει εβραϊκό φανατισμό έχει περισσότερο να κάνει με την αυτοάμυνα. Μέσω της θρησκείας τους οι Εβραίοι συνδέθηκαν μεταξύ τους και κρατήθηκαν ενωμένοι".
Φαίνεται να σας γοητεύουν οι Εβραίοι. Γιατί;
"Είναι μια κοινότητα που αγνοεί όλους τους κινδύνους και παραμένει πιστή στις ρίζες της - κι αυτό είναι ένα μυστήριο. Δείτε τη Γαλλία, για παράδειγμα. Υπάρχει μια τεράστια κοινότητα Εβραίων στη Γαλλία, μια χώρα με σπουδαίο πολιτισμό. Αλλά γίνονται Γάλλοι οι Εβραίοι; Όχι, μιλούν τέλεια τη γαλλική γλώσσα. Πετυχαίνουν στη δουλειά τους. Αλλά δεν είναι Γάλλοι. Πάντα σκέφτονται να επιστρέψουν στην Ιερουσαλήμ".
Άρα υπάρχει κάτι μοναδικό στον εβραϊκό τρόπο ύπαρξης;
"Είναι ένα μεταφυσικό φαινόμενο. Δεν μπορεί να εξηγηθεί".
Κατά τη γνώμη σας, τι είναι αυτό που μας κρατά εμάς τους Εβραίους ενωμένους;
"Είναι η αίσθηση ότι είστε παιδιά του Θεού. Ότι είστε οι εκλεκτοί".
Πιστεύετε ότι οι Εβραίοι έχουν ένα αίσθημα ανωτερότητας εξαιτίας αυτής της στενής σχέσης με τον Θεό;
"Υπάρχει και αυτό το στοιχείο. Δεν το έχουν όλοι οι Εβραίοι. Αλλά οι πολύ θρησκευόμενοι Εβραίοι το έχουν".
Υπάρχει κάτι λίγο αλαζονικό και επιθετικό στους Εβραίους;
"Ναι."
Βλέπετε στο Ισραήλ του Σαρόν μια έκφραση αυτού του στοιχείου του εβραϊκού ψυχισμού;
"Όχι, δεν θα το έλεγα αυτό. Αλλά αυτό το ζήτημα της ανωτερότητας δεν είναι απλώς ένα συναίσθημα. Διότι στη μάχη τους για την αυτοάμυνα οι Εβραίοι διακρίθηκαν. Υπάρχουν 200 Εβραίοι που κέρδισαν βραβεία Νόμπελ. Ο Χριστός, ο Μαρξ και ο Αϊνστάιν ήταν Εβραίοι. Οι Εβραίοι προσέφεραν τόσα πολλά στην επιστήμη, την τέχνη και τη μουσική. Κρατούν την παγκόσμια οικονομία στα χέρια τους. Είναι λοιπόν φυσικό να βλέπουν τους εαυτούς τους ως πολύ ισχυρούς. Αυτό τους δίνει ένα αίσθημα ανωτερότητας".
Οι Εβραίοι έχουν το διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο στα χέρια τους;
"Ελέγχουν ένα μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οικονομίας".
Δηλαδή ο σημερινός παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από τους Εβραίους;
"Αφού μιλάμε ειλικρινά, θα σας πω και κάτι άλλο. Οι Εβραίοι ελέγχουν τις περισσότερες από τις μεγάλες συμφωνικές ορχήστρες στον κόσμο. Όταν έγραψα τον εθνικό ύμνο της Παλαιστίνης, η Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης σχεδίαζε μια παραγωγή του έργου μου. Καθότι ελέγχεται από Εβραίους, δεν επέτρεψαν να συνεχιστεί η συναυλία. Από τότε δεν μπορώ να συνεργαστώ με καμία μεγάλη ορχήστρα. Μου το αρνούνται".
Αντιμετωπίσατε αυτό το πρόβλημα και με άλλες ορχήστρες;
"Όπου υπάρχουν Εβραίοι. Όπου υπάρχουν ορχήστρες που ελέγχονται από Εβραίους, μποϊκοτάρουν τη δουλειά μου".
Αλήθεια πιστεύετε ότι οι Εβραίοι ελέγχουν μεγάλο μέρος του μουσικού κόσμου;
"Ναι."
Και το ίδιο ισχύει και για την παγκόσμια οικονομία;
"Στην Αμερική η εβραϊκή κοινότητα είναι πολύ ισχυρή. Ελέγχει μεγάλο μέρος της οικονομίας. Σίγουρα και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
"Επιτρέψτε μου να γίνω σαφής: Όταν ιδρύθηκε το κράτος του Ισραήλ, ήμασταν στο πλευρό του Ισραήλ. Υπήρχε μεγάλη συμπάθεια προς τον Σιωνισμό λόγω των όσων υπέστησαν στον πόλεμο. Αυτή είναι η μία πλευρά των Εβραίων. Αλλά η διεθνής εβραϊκή κοινότητα είναι επίσης ένα αρνητικό φαινόμενο. Οι Εβραίοι φαίνεται ότι ελέγχουν τώρα τις μεγάλες τράπεζες. Και συχνά τις κυβερνήσεις. Έτσι, ό,τι κακό ή δαιμονικό προέρχεται από τις κυβερνήσεις, είναι φυσικό για τους απλούς ανθρώπους να το συνδέουν με τον εβραϊκό λαό".
Εσείς οι ίδιος πιστεύετε ότι οι Εβραίοι, η διεθνής εβραϊκή κοινότητα, έχουν τον έλεγχο των τραπεζών, της Wall Street, των μέσων μαζικής ενημέρωσης;
"Ναι."
Και λέτε ότι τώρα, μέσω της επιρροής της στον Μπους, έχουν τον έλεγχο των παγκόσμιων πραγμάτων;
"Ναι."
Ποια είναι η εβραϊκή επιρροή στην πολιτική του Μπους;
"Πιστεύω ότι ο πόλεμος στο Ιράκ και η επιθετική στάση απέναντι στο Ιράν επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες".
Οι Εβραίοι έχουν τόση δύναμη που μπορούν να κατευθύνουν την πολιτική της μοναδικής υπερδύναμης του κόσμου;
"Υπάρχει μια ομάδα Εβραίων που περιβάλλει τον Μπους και ελέγχει την πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών".
Δηλαδή οι Εβραίοι κινούν τα νήματα πίσω από τον Μπους;
"Όχι, είναι μπροστά."
Η Αμερική, η μεγάλη υπερδύναμη, ελέγχεται στην πραγματικότητα σήμερα από τους Εβραίους;
"Ναι."
Ποιες είναι οι προθέσεις των Εβραίων που ελέγχουν τον Πρόεδρο Μπους;
"Το κύριο μέτωπο είναι οι Άραβες. Πιστεύουν ότι χτυπώντας τους Άραβες θα μπορούσαν να βοηθήσουν το Ισραήλ να επιβιώσει. Δίνουν στρατιωτική λύση στο πρόβλημα της μελλοντικής ύπαρξης του Ισραήλ".
Αλλά η σημερινή αμερικανική πολιτική είναι μια αντίδραση στην 11η Σεπτεμβρίου. Είναι μια απάντηση στην απειλή του Μπιν Λάντεν.
"Πρώτα πρέπει να ρωτήσετε ποιος είναι ο Μπιν Λάντεν. Υπάρχουν περίεργα πράγματα εδώ. Στο παρελθόν δούλευε για τους Αμερικανούς. Ακόμα και όταν συνέβη η 11η Σεπτεμβρίου, θα μπορούσε να δουλεύει για τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες.
"Δεν θέλω να πω ότι αυτοί που χτύπησαν τους Δίδυμους Πύργους ήταν οι ίδιοι οι Αμερικανοί. Θα ήταν τρέλα να το πω. Αλλά η αμερικανική τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε στην 11η Σεπτεμβρίου".
Είναι δυνατόν να επρόκειτο για προβοκάτσια;
"Στις ΗΠΑ υπάρχουν πολλές δυνάμεις. Υπάρχουν σούπερ πατριώτες εκεί. Νομίζω ότι ο ρόλος που έπαιξε ο Μπιν Λάντεν είναι ύποπτος".
Αυτό που λέτε είναι ότι υπήρξε κάποιου είδους αμερικανική συνωμοσία εδώ.
"Δεν πιστεύω ότι το έκαναν αυτοί οι ξυπόλητοι άνδρες του Αφγανιστάν. Αυτό είναι αστείο. Ούτε καν η ιαπωνική τεχνολογία δεν θα μπορούσε να το κάνει. Ούτε καν η γερμανική τεχνολογία."
Είναι δυνατόν η Μοσάντ να έπαιξε ρόλο στην 11η Σεπτεμβρίου;
"Η Μοσάντ έχει την τεχνολογία. Αλλά ακόμη και αυτοί δεν είναι υπερδύναμη. Οι Αμερικανοί ελέγχουν τα πάντα".
Αποκαλύπτοντας τα οικογενειακά μυστικά. Μετά από λίγες ώρες συνομιλίας, ήταν ξανά ο Μίκης. Κι εγώ ήμουν ο Άρι. Με ρώτησε για τον γιο μου και την κόρη μου, μου μίλησε για τον γιο του και την κόρη του. Μου εμπιστεύτηκε τα μεγαλύτερα οικογενειακά μυστικά. Και όταν κουράστηκε να μιλάει, είπε ότι τώρα θα ακούσουμε λίγη μουσική. Και όταν κάθισε στη δερμάτινη πολυθρόνα, με τα πόδια στο υποπόδιο, ο Θεοδωράκης διηύθυνε με ενθουσιασμό το στερεοφωνικό σύστημα με το τηλεχειριστήριο που κρατούσε στο χέρι του. Όταν οι δυνατοί ήχοι πλημμύρισαν το δωμάτιο, όταν η υμνητική μουσική γέμισε τα πάντα με βαθύ, συγκλονιστικό συναισθηματικό πάθος, ο συνεντευξιαζόμενος χαμογέλασε ενθουσιασμένος. Και γύρισε και κοίταξε με υγρά μάτια το τοπίο που έμοιαζε έξω με το Καρμήλιο 'Ορος: ξερά πεύκα, σκονισμένα κυπαρίσσια, το αρχαίο βραχώδες έδαφος της Αθήνας.
Δεν καταλαβαίνω, είπε θυμωμένος. Δεν καταλαβαίνω γιατί ο Θεός πρέπει να είναι τόσο αυστηρός κριτής. Γιατί η ιουδαιοχριστιανική θρησκεία είναι τόσο επικριτική; Και γιατί προσπαθεί να εμφυσήσει φόβο στον άνθρωπο; Γιατί τον κάνει να αισθάνεται ότι γεννήθηκε μέσα στην αμαρτία; Είναι αμαρτία να κάνει έρωτα με την Εύα; Η αγάπη είναι το πιο όμορφο πράγμα που υπάρχει. Και αν υπάρχει Θεός, μας έδωσε τις ζωές μας για να τη ζήσουμε. Να τις ζήσουμε με το σώμα μας. Με τα μάτια μας, με τα αυτιά μας, με τα σεξουαλικά μας όργανα. Κι έτσι θα μπορούσαμε να γιορτάσουμε αυτή τη ζωή, η οποία είναι τόσο σύντομη. Κι έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ευχαριστώ γι' αυτή τη ζωή. Ας ευχαριστήσουμε τον Θεό και ας χορέψουμε με τις γυναίκες.
Τον κοιτάζω. Είναι εντυπωσιακός, είναι γεμάτος ζωή, είναι απόλυτα διαυγής.
Αν και μόλις πριν από δύο ημέρες άφησε το νοσοκομείο στο οποίο πρόκειται να επιστρέψει, κερδίζει δυνάμεις μπροστά στα μάτια μου. Σαν να του κάνουν καλό αυτές οι συζητήσεις. Τον απαλλάσσουν από κάποιο βαρύ φορτίο. Και όταν μοιράζεται μαζί μου τις σκέψεις του σχετικά με τη ζωή, την αγάπη και τον θάνατο, κάτι στην παρουσία του εκπέμπει μια βαθιά ανθρώπινη ζεστασιά. Εκπέμπει υπαρξιακή πυκνότητα. Ίσως και μεγαλείο.
Αλλά αυτός ο χαρισματικός άνθρωπος λέει τα πράγματα που λέει για τους Εβραίους χωρίς να καταλαβαίνει πώς ακούγονται. Πώς αντηχούν. Και υπό τους ήχους της μουσικής που παίζει για μένα, το όλο θέμα γίνεται σαφές. Όλα όσα βρίσκονται εκεί ανάμεσα στη χριστιανική Ευρώπη και τους Εβραίους της. Αυτή η βαθιά τραγωδία. Αυτή η διεστραμμένη οικειότητα. Αυτή η σάγκα 1.000 χρόνων αγάπης και μίσους. Του μίσους της αγάπης.
Ο Θεοδωράκης με διακόπτει. Λέει ότι του λείπει πολύ το ισραηλινό κοινό. Ότι δεν υπάρχει κοινό στον κόσμο σαν το ισραηλινό κοινό. Κάποτε, μετά από μια παράσταση στην Καισάρεια, ένας ανώτερος αξιωματικός του στρατού τον πλησίασε και του είπε: Αν μας πείτε τώρα να βαδίσουμε πάνω στη θάλασσα, θα βαδίσουμε πάνω στη θάλασσα μετά από εσάς. Και με ρώτησε για την Γιαέλ Νταγιάν [κόρη του Μοσέ Νταγιάν, συγγραφέας και πρώην μέλος της ισραηλινής Βουλής, που έχει ταχτεί κατά της κατοχής των παλαιστινιακών εδαφών -σ.σ.] Αγαπάει πραγματικά την Γιαέλ Νταγιάν.
Μου εκμυστηρεύεται και κάτι για τον Μοσέ Νταγιάν. Πως ο Μοσέ Νταγιάν του πρόσφερε βοήθεια την ημέρα του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών στην Αθήνα. Μιλάει επίσης για τον Γιγκάλ Αλλόν [Ισραηλινός πολιτικός και στρατιωτικός, από τους ιδρυτές του κράτους του Ισραήλ, ο οποίος είχε υποστηρίξει τον τερματισμό της ισραηλινής κατοχής της Δυτικής 'Οχθης -σ.σ.]. Για τις ειλικρινείς συζητήσεις που είχε με τον Αλλόν στην όχθη της λίμνης Kinneret. Ο Αλλόν ήταν αυτός που τον έστειλε στον Αραφάτ. Τον έστειλε με ένα ξεκάθαρο μήνυμα ειρήνης προς τον Αραφάτ.
