Η τελευταία αγκαλιά

 

"Nicholas, είστε ένας πίθηκος. Όπως κι εγώ και όπως όλοι οι ακροατές μας. Δεν καταγόμαστε από τους πιθήκους, δεν είμαστε τα μακρινά τους ξαδέρφια. 'Οχι, είμαστε πίθηκοι από την οικογένεια των ανθρωποειδών. 'Οπως οι χιμπατζήδες και οι μπονόμπος. Τι μας διαφοροποεί πραγματικά από αυτά τα πλάσματα; Η αλαζονεία μας, ίσως, απαντούσε ο Frans de Waal. Ο ιδιοφυής αυτός πρωτευοντολόγος, γεννημένος στην Ολλανδία, και που είχα την τύχη να συναντήσω, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 75 ετών. Πέρασε τη ζωή του μελετώντας τους μεγάλους πιθήκους και έβγαλε το συμπέρασμα ότι τίποτα δεν χαρακτηρίζει αποκλειστικά τους ανθρώπους, ούτε η συνείδησή μας, ούτε οι συγκινήσεις μας, ούτε η νοημοσύνη μας. Τα έργα του έδειξαν ότι τα μοιραζόμαστε όλα αυτά με τους άλλους πιθήκους. Υπήρξε, για παράδειγμα, ο πρώτος που περιέγραψε τις πολιτικές τακτικές για τις οποίες είναι ικανοί οι χιμπατζήδες. Εξηγούσε ότι ο κυρίαρχος αρσενικός δεν είναι αναγκαστικά και ο πιο δυνατός, αλλά είναι αυτός που ξέρει να σχηματίζει τις καλύτερες συμμαχίες, όπως συμβαίνει και με τους ανθρώπους. Ο Frans de Waal έλεγε ότι έχουμε πολλά να μάθουμε από τους χιμπατζήδες, οι οποίοι, όπως το έδειξε, συμφιλιώνονται συστηματικά μετά από έναν καυγά, όσο βίαιο κι αν είναι. Και οι έρευνές του φανέρωσαν την απίστευτη ικανότητα ενσυναίσθησης που υπάρχει στους πιθήκους, ενώ για πολύ καιρό πιστεύαμε ότι μόνο εμείς τη διαθέταμε. Ο Frans de Waal έκανε ένα πείραμα όπου προτείνει δύο μάρκες σε έναν χιμπατζή: μία "εγωϊστική" που του επιτρέπει να λάβει μία ανταμοιβή μόνο για τον εαυτό του, και μία μάρκα "κοινωνική" που του επιτρέπει να έχει μία ανταμοιβή για τον ίδιον και μία άλλη για έναν ομογενή του. Ε, λοιπόν, φανταστείτε ότι ο χιμπατζής διαλέγει την "κοινωνική" μάρκα, λειτουργώντας επομένως με ενσυναίσθηση, αρνούμενος την προσωπική του ανταμοιβή.
 

Σας σημάδεψε κάποιο ιδιαίτερο βιβλίο του;
 

Ναι, ένα από τα πιο πρόσφατα, που έχει τίτλο Η τελευταία αγκαλιά, στο οποίο διηγείται την ιστορία της Mama, μιας μητριάρχης θηλυκιάς χιμπατζή στο ζοολογικό κήπο του Arnheim στην Ολλανδία. Η Mama, 59 ετών, είναι άρρωστη. Πεθαίνει. Δεν έχει πια τη δύναμη να σηκωθεί και αρνείται να σιτιστεί. Αλλά μια μέρα, ο καθηγητής Jan van Hooff, που ήταν κοντά της για πάνω από 40 χρόνια, μπαίνει στο χώρο της. Ξαφνικά, η Mama, που τον αναγνωρίζει, ανασηκώνεται, χαμογελάει, εξάπτεται και βγάζει μία κραυγή, χαϊδεύει απαλά τα μαλλιά του ανθρώπινου όντος πριν τον αγκαλιάσει και τον χτυπήσει φιλικά στο σβέρκο. Αυτή η σκηνή αποχαιρετισμού, αυτή η τελευταία αγκαλιά, που βιντεοσκοπήθηκε, είναι συνταρακτική και δείχνει σε πιο βαθμό μοιάζουμε με τους χιμπατζήδες, ακόμη και στην έκφραση των πιο μύχιων συγκινήσεών μας. Σε αυτούς που τον κατηγορούσαν για ανθρωπομορφισμό, ο Frans de Waal απαντούσε καταγγέλοντας αυτό που ονόμαζε "ανθρωποάρνηση", τη ματαιόδοξη αυτή πίστη του Ανθρώπου ότι δεν μπορεί να συγκριθεί με τα άλλα είδη. "Είμαστε τότο πολύ ανόητοι ώστε να μην μπορούμε να καταλάβουμε τη νοημοσύνη των ζώων;", αναρωτιόταν ο πρωτευοντολόγος που συνόψιζε ως εξής το έργο της ζωής του: "'Εφερα πιο κοντά τους πιθήκους με τους ανθρώπους, υψώνοντας λίγο τους πιθήκους και χαμηλώνοντας λίγο τους ανθρώπους".