Nick Brandt: This Empty World
Daniel Pateman
The Brooklyn Rail, Μάρτιος 2019
*
Από την πρώτη στιγμή που μπαίνεις στην Waddington Custot gallery, η σειρά του φωτογράφου Nick Brandt This Empty World (Αυτός ο άδειος κόσμος) σε εντυπωσιάζει με την επιβλητική κλίμακα, τις πολύχρωμες λεπτομέρειες και την φιλόδοξη τεχνική της. Αυτά τα κινηματογραφικά πανοραμικά πλάνα, που τραβήχτηκαν στη γη των Maasai στην Κένυα, απεικονίζουν μεγάλες ανθρώπινες στρατιές να καταλαμβάνουν τον χώρο της φύσης. Κάτω από έναν αγχωτικό φωτισμό με κραυγαλέα νέον, η σαρωτική παρουσία της ανθρωπότητας γίνεται ξεκάθαρη μέσα από τα κατασκευασμένα ημιτελή σκηνικά που μιμούνται τις αστικές υποδομές αλλά και την διασπορά των ανθρώπινων φιγούρων μέσα σ' αυτά τα σκηνικά. Η μεγαλοπρέπεια της άγριας ζωής της περιοχής σαφώς υποβαθμίζεται εδώ, καθώς εμφανίζεται αλλοτριωμένη μέσα σε ένα ριζικά αλλαγμένο τοπίο.
Οι φωτογραφικές και ακτιβιστικές ανησυχίες του Brandt εστιάζουν πάντα στον βλαβερό αντίκτυπο της ανθρώπινης δραστηριότητας στην οικολογία της Γης - συγκεκριμένα στην βίαιη εξάλειψη της βιοποικιλότητας της Ανατολικής Αφρικής. This Empty World αποτελεί μια θεματική και τεχνική πρόοδος σε χέση με τις προηγούμενες σειρές του On This Earth (2001-2004), A Shadow Falls (2005-2008), Across the Ravaged Land (2010-2012) και Inherit the Dust (2014-2016). Οι δύο πρώτες σειρές χρησιμοποίησαν τις συμβάσεις του πορτρέτου σε στούντιο για να φωτογραφηθούν λιοντάρια, γατόπαρδοι και χιμπατζήδες "για τις μελλοντικές γενιές", παράγοντας μαγευτικές ασπρόμαυρες εικόνες που υπονοούσαν την εγγενή συγγένεια των ζώων με τον άνθρωπο, και την τραγική εξαφάνισή τους εξαιτίας του. Έξι χρόνια αργότερα η ελεγία του Brandt γίνεται ένας οδυνηρός θρήνος. Αντί για μια μελαγχολική δοξασία της άγριας ζωής της Ανατολικής Αφρικής, το έργο του παίρνει μία πιο σκοτεινή απόχρωση. Στη σειρά Across the Ravaged Land, υπογραμμίζει επανειλημμένα την σκληρότητα της ανθρωπότητας, φωτογραφίζοντας rangers να κρατούν κομμένους χαυλιόδοντες ελεφάντων, και να στήνουν κεφαλές ζώων - "τρόπαια" -που κοιτούν άψυχα πάνω από τους λόφους Chyulu της Νοτιοανατολικής Κένυας. (Δεν είναι τυχαίο ότι, την ίδια χρονιά, ξεκίνησε τη σειρά Across the Ravaged Land, ενώ έγινε και συνιδρυτής του Big Life Foundation για να εξασφαλιστεί η διατήρηση του οικοσυστήματος Amboseli-Tsavo-Kilimanjaro).
Με τη σειρά Inherit the Dust, οι φωτογραφίες ζώων από προηγούμενες θεματικές μεγεθύνθηκαν, λαμβάνοντας φυσικές διαστάσεις, και φωτογραφήθηκαν εκ νέου σε τοποθεσίες τις οποίες άλλαξε ριζικά η αστική ανάπτυξη· προέκυψαν έτσι εικόνες ρινόκερων, λιονταριών και ελεφάντων που δεσπόζουν σε ένα απογυμνωμένο περιβάλλον σαν να θρηνούν ένα πιο ειδυλλιακό παρελθόν. This Empty World ανασυνθέτει αυτά τα στοιχεία, στην προοπτική ίσως της προβλεπόμενης αύξησης του πληθυσμού της Αφρικής κατά 600 εκατομμύρια το 2030. 'Ενα αρκετά φιλόδοξο εγχείρημα, εφόσον χρειάστηκαν έξι μήνες για να ολοκληρωθεί το έργο που απαιτούσε την κατασκευή μεγάλων σκηνικών καθώς και νυχτερινές λήψεις μέσα σε αδιάκοπες καταιγίδες σκόνης. Αρχικά, κάποια τμήματα κατασκευάστηκαν στη γη των Maasai - ένα από τα λίγα μέρη όπου τα ζώα και οι άνθρωποι συνυπάρχουν ακόμα - και κρυμμένες κάμερες ενεργοποιήθηκαν από την κίνηση των ζώων. Μετά από πολλές εβδομάδες, τα ζώα συνήθιζαν να εισχωρούν σε αυτούς τους περίεργους χώρους, ενεργοποιώντας έτσι τις κάμερες. Το επόμενο βήμα περιελάμβανε την ολοκλήρωση του σκηνικού με την προσθήκη ενός βενζινάδικου ή ενός αυτοκινητόδρομου για παράδειγμα - και την πρόσληψη ενός καστ ντόπιων κατοίκων για να συμπληρωθεί η κάθε σκηνή, πριν τραβηχτεί η δεύτερη εικόνα, σχεδόν πάντα από την ίδια θέση με την πρώτη. Η τελική φωτογραφία είναι μια σύνθεση και των δύο εικόνων που παράγει σκηνές όπου μεγάλα θηλαστικά φαίνονται χαμένα μέσα σε ένα περιβάλλον που κυριαρχείται από τον άνθρωπο.
Ο Μπράντ απέκλινε από τη συνήθη μεθοδολογία του καθώς συμβιβάστηκε με την χρήση της έγχρωμης και ψηφιακής φωτογραφίας που του ήταν ως τώρα ξένη. Οι δεκαεπτά φωτογραφίες που παρουσιάζονται εδώ (από ένα σύνολο σαράντα πέντε) ζωντανεύουν στους μεγάλους κρεμ τοίχους της γκαλερί, με τους πίνακές του να είναι γεμάτοι από καθαρές λεπτομέρειές και έντονο, εξπρεσιονιστικό φωτισμό. Η κλίμακά τους επίσης είναι επική. Η εικόνα River of People with Elephants (2018), η μεγαλύτερη της έκθεσης, με τις εντυπωσιακές διαστάσεις των 3,5 μ. επί 1,3μ, ήθελε τον δικό της τοίχο στο βάθος της κεντρικής αίθουσας. Σκοτεινά σύννεφα εκτείνονται στο πάνω μέρος της φωτογραφίας, ενώ ο ανθρώπινος "ποταμός" του τίτλου σέρνεται από το κέντρο ως το πρώτο πλάνο. Η συμπεριφορά των ηθοποιών υποδηλώνει εδώ μία αδύναμη παραίτηση - κεφάλια σκυμμένα και μάτια χαμηλωμένα - που αφήνει ασυγκίνητο τον ελέφαντα στα αριστερά τους, το οποίο προτάσσει το σώμα του αμυντικά μπροστά από το μικρό του σαν να τον προστατεύει (αυτόν και τις επόμενες γενιές) από την ανθρωπότητα.
Εξαιτίας των επικών και γοητευτικών οπτικών ιδιοτήτων της σειράς, η αισθητική μερικές φορές θολώνει τον κατεπείγοντα χαρακτήρα του αγωνιώδους περιβαλλοντικού μηνύματος του Brandt. Ο κυκλικός κόμβος με την Γαζέλα (2018), για παράδειγμα, μοιάζει με μία σύγχρονη διαφήμιση μόδας. Τοποθετημένα στο κέντρο της εικόνας, τα μοβ, χρυσά και πράσινα φώτα νέον ανάβουν στο πίσω μέρος, ενώ στο κέντρο του πρώτου πλάνου μία γαζέλα βρίσκεται απέναντί μας, συμμετρικά τοποθετημένη σε ένα κυκλικό κομμάτι γρασίδι. Η σύνθεση και τα χρώματα της φωτογραφίας είναι ισορροπημένα, τα σημαίνοντά της φαίρνουν στο νου την ήσυχη βουή της νυχτερινής ζωής, με αποτέλεσμα η αίσθηση της απειλής να μετριάζεται. Το οπτικό μεγαλείο του οράματος του Brandt, στα όρια της αλληγορίας, μπορεί να επισκιάσει τον πιο συγκερασμένο περιεχόμενό του, σε σχέση λόγου χάρη με την περίπλοκη σχέση της ανθρωπότητας με το περιβάλλον. Ωστόσο, η έλλειψη ανταγωνισμού μεταξύ των ανθρώπων και των ζώων που αναπαρίστανται καθιστά σαφές ότι τα κανονικά άτομα δεν θεωρούνται υπεύθυνα για αυτήν την περιβαλλοντική υποβάθμιση. Αντίθετα, η δουλειά του καταδεικνύει μάλλον τις πιο ισχυρές, ύπουλες δυνάμεις της κυβέρνησης και της βιομηχανίας.
Παρά το γεγονός ότι η σειρά γίνεται αντιληπτή περισσότερο σαν καθαρή τέχνη παρά σαν κάλεσμα για να πάρουμε τα όπλα, το This Empty World παραμένει ένα φιλόδοξο, τεχνικά άρτιο και εντυπωσιακό έργο. Οι κατασκευασμένες εικόνες του Brandt μιας φύσης που εκτοπίστηκε από την ανθρώπινη ανάπτυξη υποδηλώνουν ότι ο απρόσκοπτος αποικισμός του πλανήτη απειλεί να ανατρέψει ένα ευαίσθητο οικοσύστημα. Εάν (ή όταν) συμβεί αυτό, η συνέπεια δεν θα είναι μόνο ο αποδεκατισμός πολλών ειδών ζώων και φυτών, αλλά και ο ριζικός μετασχηματισμός της ανθρώπινης ζωής.
Ο Daniel Pateman είναι άγγλος free lance αρθρογράφος με μεταπτυχιακό στη Σύγχρονη Λογοτεχνία και τον Πολιτισμό. Γράφει στα περιοδικά Aesthetica, Photomonitor, Eyeline, This is Tomorrow, κ.α.
Μτφ. Σ.Σ.
