Philippe Herbet
Τα κορίτσια του Τουργκένιεφ
"Καθόμαστε γύρω από το τραπεζάκι για να πιούμε το τσάι με μικρές γουλιές, συζητώντας στα ρωσικά και στα αγγλικά. Αναπολούμε μία χρυσή εποχή, είχε βάλει μία αργή μουσική με τις νότες να τραβούν σε μάκρος. ‘Εχω την εντύπωση ότι βιώνουμε μία απ’ αυτές τις σπάνιες στιγμές που ξεφεύγουν από το νόμο της βαρύτητας και βρίσκονται έξω από τον χρόνο. Σιωπηλές επιφάνειες μας περιβάλλουν.
Η Νατάσα βγάζει από την τσάντα της ένα φιλμ της Kodak, του οποίου σκίζει το κίτρινο περιτύλιγμα σαν να ήταν σοκολάτα. Με κοιτάει με αποφασιστικότητα πριν πιάσει μία αρχαία Hasselblad. Την οπλίζει, ανοίγει το καπάκι, στρέφει το φακό πάνω μου, εστιάζει και πατάει τρεις φορές το ντεκλανσέρ. ‘Επειτα, αφήνει έναν αναστεναγμό και δηλώνει πως πρέπει να δουλέψει. Η φυσαλίδα σκάει."
Philippe Herbet
Ο Ρώσος συγγραφέας Ιβάν Σεργκέγεβιτς Τουργκένιεφ δημιούργησε στα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του χαρακτήρες νεαρών γυναικών που θα μπορούσαν εύκολα να χαρακτηριστούν ως "ρομαντικές". Οι ηρωίδες του είναι εσωστρεφείς, πολύ ευαίσθητες, μεγάλωσαν σε κτήματα μακριά από την πόλη, μακριά από την υψηλή κοινωνία ή στο περιθώριο. Είναι μεταξύ 17 και 25 ετών και αρέσκονται να είναι ιδιότροπες, ανεξάρτητες και επαναστάτριες, όσο μπορούσαν να είναι οι γυναίκες τον 19ο αιώνα. Επαναστάτριες επειδή ακολουθούν πάντα τις ιδέες τους: αγαπούν όποιον αγαπούν και ακολουθούν την κλίση της καρδιάς τους, παρά τις αρνητικές γνώμες των οικογενειών ή των κηδεμόνων τους, ενώ μερικές απ' αυτές είναι εξώγαμα τέκνα.
Είναι ξεχωριστές και αξιοπρόσεκτες, όχι πάντα όμορφες με την πλαστική έννοια του όρου, μπορεί να θεωρηθούν και άσχημες, αλλά είναι πάντα πολύ γοητευτικές, αφοπλιστικές, απρόβλεπτες· άπιαστες. Ιδεαλίστριες, σε αναζήτηση του εαυτού τους, σε αναζήτηση του αληθινού, του ωραίου, του υψηλού, μιας ορισμένης μορφής αγνότητας· έχουν πολλή θέληση μέσα τους. Πεισματάρες, θέτουν στόχους και, με μεγάλη αποφασιστικότητα, δεν διστάζουν να θυσιαστούν για να πετύχουν τις ιδέες τους. Ναι, συναισθηματικές, αλλά και δεσμεύονται για τα συναισθήματά τους.
Έτσι, οι πρώτες "χειραφετημένες" γυναίκες της Ρωσίας στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισαν να "μιμούνται" αυτές τις ηρωίδες, αυτούς τους χαρακτήρες από χαρτί και μελάνι. Ξεχάστηκαν όμως την εποχή της επανάστασης του 1917. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '30 θεωρούνταν "κατάλοιπα" του 19ου αιώνα, αλλά κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου επανήλθαν στο προσκήνιο, θεωρήθηκαν μυθιστορηματικές ηρωίδες και ο χαρακτήρας των Κοριτσιών του Τουργκένιεφ έγινε ένα είδος ιδεώδους.
Με την πάροδο του χρόνου, οι χαρακτήρες τους απομακρύνθηκαν σταδιακά από τα μυθιστορήματα και τα διηγήματα του Τουργκένιεφ για να εξελιχθούν σε χειραφετημένες γυναίκες, ηρωίδες, χαρακτήρες συνδεδεμένοι με το παρελθόν, ή ακόμη και παρελθοντολογικοί, με μια διάσταση είτε υποτιμητική είτε καταφατική μιας ταυτότητας. Περιγράφονται ως ρομαντικές κοπέλες, ιδεαλίστριες, τρυφερές, παραπονιάρες, ποιητικές, λεπτεπίλεπτες, συγκινητικές, που δεν ξέρουν ή δεν θέλουν να προσαρμοστούν στον σύγχρονο κόσμο, σεμνές, παλιομοδίτικες, δεν βάφουν τα μαλλιά τους, μακιγιάρονται πολύ διακριτικά - όταν το κάνουν -, χορεύουν βαλς, κοκκινίζουν όταν ακούν αγενή σχόλια, έχουν εδραιωμένες και στέρεες ηθικές αρχές, είναι αφοσιωμένες, ανήκουν σε διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, δεν δικτυώνονται μεταξύ τους.
Πήγα να τις ανακαλύψω στην Αγία Πετρούπολη, τη Μόσχα, το Μινσκ και στην ύπαιθρο της βαθύτερης Ρωσίας, όπου βρίσκονταν τα κτήματα των Τουργκένιεφ, Τολστόι, Ιβάν Μπουνίν και Μπακούνιν. Και τις φωτογράφισα στα σπίτια τους, στους δρόμους, και συνέδεσα τις φωτογραφίες τους με συμβολικά στοιχεία που συνδέονται με τη ζωή τους, όπως το γάλα, τα μήλα, τα δέντρα, τις θρησκευτικές εικόνες... Είχα στο μυαλό μου μια ολόκληρη εικονογραφία σχετική με την ιταλική Αναγέννηση και τον ολλανδικό 17ο αιώνα, η οποία με τροφοδοτούσε κατά τη διάρκεια των λήψεων.
Παρατήρησα δύο τάσεις αυτήν την εποχή, η μία αφορά τις νεαρές γυναίκες που είναι πραγματικά παλιομοδίτικες, θαμπές, όχι πολύ ανοιχτές στον σύγχρονο κόσμο, ή ακόμη και εναλλακτικές, πιο "ακέραιες" συγκριτικά με τον αρχικό χαρακτήρα. Ράβουν φορέματα, πλέκουν, διαβάζουν μόνο κλασική λογοτεχνία, ακούν μόνο κλασική μουσική, ζουν υγιεινά, τρώνε φυσικά προϊόντα και γυρίζουν την πλάτη στη οχλαγωγία. Μια άλλη τάση, αντίθετα, είναι πολύ πιο εναρμονισμένη με τον σημερινό κόσμο, και αποτελείται από γυναίκες που είναι έμπειρες σε μια νεο-ρετρό, vintage μόδα, η οποία μερικές φορές συνοδεύεται από μια επιστροφή σε σταθερές αξίες, με απόλυτα τοπικές, ακόμη και εθνικίζουσες, ιδιαιτερότητες. Μια μόδα; Μια ρωσική μάρκα πολυτελείας άνοιξε καταστήματα στη Μόσχα, με συλλογές εμπνευσμένες από τον 19ο αιώνα και τα κορίτσια του Τουργκένιεφ: villaturgenev.ru.
Τα Κορίτσια του Τουργκένιεφ του 21ου αιώνα είναι, όπως μαντέψαμε, διαφόρων κατηγοριών, γίνονται όλο και πιο δημοφιλή και αποτελούν μέρος ενός ρωσικού πολιτιστικού τοπίου - με την ευρύτερη έννοια - που επαναπροσδιορίζεται πλήρως. Μερικές φορές είναι δύσκολο να δεις ποιες είναι αυτές που ακολουθούν μια vintage μόδα, όπως συμβαίνει σε όλο τον κόσμο, και να καταλάβεις αν αυτή η μόδα είναι αντανάκλαση των παραδοσιακών αξιών ή νοσταλγία για καλύτερες, πιο γλυκές εποχές- και να τις ξεχωρήσεις από τις άλλες, τις πιο αυθεντικές, που είναι κοντά στους χαρακτήρες που δημιούργησε ο Τουργκένιεφ. Υπάρχουν, βέβαια, διαβαθμίσεις που εξαρτώνται από το κοινωνικό τους περιβάλλον (δεδομένου ότι ανήκουν σε διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και δεν είναι "δικτυωμένες").
Τα κορίτσια του Τουργκένιεφ είναι μέσα στον χρόνο και έξω από τον χρόνο, μέσα στον κόσμο και έξω από τον κόσμο. Το να αποσπάσαι από την επιφανειακή κίνηση του κόσμου, από τον κόσμο των "φαινομένων", από τον κόσμο της επικαιρότητας, της βουής, του ψεύτικου, της λάμψης, όπου, τελικά, τίποτα δεν φλέγεται, είναι σαν να παίρνεις θέση, είναι μια πράξη, ακόμα και μια δέσμευση. Ίσως κάνουν αντίσταση, τουλάχιστον κάποιες από αυτές.
Τις αισθάνομαι επίσης πολύ κοντά στις γυναίκες του Βερμέερ, μέσα σε σπίτια που είναι όλος ο κόσμος τους, καθώς διασχίζουν τους αιώνες για να μας ενθουσιάζουν και να μας μιλούν πάντα για την ανθρωπιά μας.
Ίσως αυτά τα κορίτσια να μην υπάρχουν, είναι μόνο ένα ιδεώδες, ένα κλισέ, εικόνες, μια συλλογική εικόνα που ανακτάται από τη μόδα σε ορισμένες περιπτώσεις και, σε άλλες, από την επιθυμία να ταυτίζεσαι, να είσαι μοναδικός. Όνειρα, ουτοπία. Δεν ξέρω.
Philippe Herbet
