Τι γνωρίζουμε σήμερα για την καταστροφή του φράγματος Καχόβκα;
Ο Νικολάι Ντενίσοφ, ερευνητής που μελετά τις οικολογικές συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία από το 2014, εξηγεί τι μπορεί να προκάλεσε την καταστροφή (τη μεγαλύτερη ίσως στην Ευρώπη μετά το Τσέρνομπιλ), και τι να περιμένουμε στη συνέχεια.
Margarita Lyutova
Meduza - 7 Ιουνίου 2023
Το πρωί της 6ης Ιουνίου, το νερό άρχισε να ρέει ανεξέλεγκτα στον ποταμό Δνείπερο μετά την καταστροφή του φράγματος Καχόβκα στο κατεχόμενο από τη Ρωσία τμήμα της περιοχής της Χερσώνας της Ουκρανίας. Το Κίεβο λέει ότι ο ρωσικός στρατός ανατίναξε το φράγμα. Η Μόσχα, από την άλλη πλευρά, κατηγορεί "ουκρανικές στρατιωτικές ομάδες". Εν τω μεταξύ, ορισμένοι αναλυτές των μυστικών υπηρεσιών ανοικτής πηγής υποστηρίζουν ότι το φράγμα μπορεί να κατέρρευσε από μόνο του λόγω των "πρωτοφανών υψηλών" επιπέδων νερού στον ταμιευτήρα. Ο Νικολάι Ντενίσοφ, γεωγράφος και ένας από τους ιδρυτές της ελβετικής περιβαλλοντικής μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Zoi Environment Network, έχει μελετήσει τις οικολογικές συνέπειες του πολέμου στο Ντονμπάς από το 2014 και τις καταστροφικές επιπτώσεις της γενικής εισβολής της Ρωσίας στην οικολογία της Ουκρανίας. Η Meduza ζήτησε από τον Ντενίσοφ να βοηθήσει στην αποκρυπτογράφηση των αντιφατικών περιγραφών για το τι συνέβη στο φράγμα και να εξηγήσει τις πιθανές συνέπειες της επακόλουθης πλημμύρας.
Τι γνωρίζουμε σήμερα για την καταστροφή του φράγματος Καχόβκα; Με βάση τις αναφορές της ουκρανικής ενεργειακής εταιρείας Ukrhydroenergo, σημειώθηκε έκρηξη στο μηχανοστάσιο, με αποτέλεσμα να καταστραφεί ουσιαστικά το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο Καχόβκα, αναφέρει ο γεωγράφος Νικολάι Ντενίσοφ.
Το νερό θα σταματήσει να ρέει από τον ταμιευτήρα μόνο όταν φτάσει είτε στα φυσικά όρια του ποταμού Δνείπερου είτε στη μειωμένη στάθμη στην οποία μπορεί να εξακολουθεί να λειτουργεί το φράγμα, δήλωσε ο Ντενίσοφ στη Meduza, προσθέτοντας ότι είναι απίθανο να μείνει πολύ νερό στον ταμιευτήρα Καχόβκα μετά την ολοκλήρωση της πλημμύρας.
Σύμφωνα με την Ukrhydroenergo, αυτό θα μπορούσε να διαρκέσει από δύο έως τέσσερις ημέρες.
Η Ukrhydroenergo, η ουκρανική κρατική επιχείρηση που είναι υπεύθυνη για την εποπτεία πολλών σταθμών παραγωγής ενέργειας κατά μήκος των ποταμών Δνείπερου και Δνείστερου, έχασε τον έλεγχο του σταθμού Καχόβκα πριν από μήνες, καθιστώντας ασαφές πώς ακριβώς διαχειριζόταν η εγκατάσταση ή υπό ποιες συνθήκες λειτουργούσε πριν από την Τρίτη. "Είναι δύσκολο να πούμε ποιος έκανε λάθος και πού", εξηγεί ο Ντενίσοφ, αλλά υποθέτει ότι η στάθμη του νερού του ταμιευτήρα πριν από την έκρηξη της Τρίτης οφειλόταν μάλλον σε φυσικές συνθήκες παρά σε κακή διαχείριση.
Ερωτηθείς αν πιστεύει ότι η αυξημένη πίεση του νερού σε συνδυασμό με την αδέξια επίβλεψη των ρωσικών δυνάμεων κατοχής μπορεί να ήταν αρκετή για να σπάσει το φράγμα, ο Ντενίσοφ εξηγεί ότι οι πηγές του λένε ότι αυτά τα φράγματα της σοβιετικής εποχής ήταν συνήθως κατασκευασμένα για να αντέχουν σε σημαντική δύναμη - ακόμη και σε άμεσο πυραυλικό χτύπημα, τουλάχιστον θεωρητικά. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην εμπιστευτούμε την εκτίμηση της Ukrhydroenergo ότι η αιτία ήταν μια έκρηξη στο μηχανοστάσιο, είπε στη Meduza. "Δεν είμαι στρατιωτικός εμπειρογνώμονας, αλλά πιστεύω ότι αυτή ήταν η προσπάθεια [της Ρωσίας] να σταματήσει την προέλαση [των ουκρανικών στρατευμάτων]", πρόσθεσε.
Είναι δύσκολο να πει κανείς πόσο ακριβώς θα ανέβει η στάθμη του νερού, αλλά ο Ντενίσοφ αναμένει ότι θα είναι τουλάχιστον αρκετά μέτρα. (Ένα μέτρο είναι πάνω από τρία πόδια.) Η στάθμη του νερού θα είναι χαμηλότερη πιο κάτω, όπου η περιοχή της διαρροής είναι μεγαλύτερη, αλλά αυτή η διαφορά θα χαθεί για τους ντόπιους που θα βρεθούν στις πλημμύρες, λέει. Ορισμένοι προκαταρκτικοί υπολογισμοί, ωστόσο, προβλέπουν ακόμη χειρότερες υπερχειλίσεις.
Το πόσο σύντομα οι κάτοικοι θα μπορέσουν να επιστρέψουν στα σπίτια τους με ασφάλεια εξαρτάται από το πόσο γρήγορα οι αρμόδιοι θα μπορέσουν να αποκαταστήσουν κρίσιμες υποδομές. Δεδομένου ότι η περιοχή βρίσκεται κοντά στις γραμμές του μετώπου, είναι δύσκολο να προβλεφθεί πώς οι πολεμικές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να επηρεάσουν αυτές τις προσπάθειες αποκατάστασης. Όσον αφορά τους ζωντανούς οργανισμούς που ζουν στον ταμιευτήρα, ο Ντενίσοφ εξηγεί ότι είναι προσαρμοσμένοι στο συγκεκριμένο οικοσύστημα του ταμιευτήρα, πράγμα που σημαίνει ότι πολλοί δεν θα επιβιώσουν από αυτές τις πλημμύρες. Η καταστροφή του φράγματος έχει επίσης διαταράξει τις πηγές νερού και τα συστήματα άρδευσης του τοπικού πληθυσμού. Αυτό θα επηρεάσει την Κριμαία, δεδομένου ότι ο ταμιευτήρας Καχόβκα τροφοδοτεί τη διώρυγα της Βόρειας Κριμαίας, η οποία παρέχει νερό στη χερσόνησο της Κριμαίας.
Η κατάρρευση του φράγματος έχει επίσης προκαλέσει ανησυχίες για το πώς η έλλειψη νερού θα επηρεάσει τον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια, ο οποίος βασίζεται στο νερό του ταμιευτήρα. Ο Ντενίσοφ λέει ότι η έλλειψη νερού που προκύπτει από την καταστροφή του φράγματος θα μπορούσε να καταστήσει δύσκολο για τον σταθμό να ψύξει τη θερμοκρασία του αντιδραστήρα του. Εν τω μεταξύ, η κρατική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας της Ουκρανίας, Energoatom, αναφέρει ότι "όλα είναι ως επί το πλείστον υπό έλεγχο" και ότι ο σταθμός έχει πρόσβαση σε εφεδρικές προμήθειες νερού, προς το παρόν.
Πιθανές εναλλακτικές λύσεις για την παροχή νερού ψύξης θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν είτε τη τοποθέτηση σωλήνων και αντλιών στον ποταμό, είτε την "εντατική εκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων", αν και αυτό δεν είναι εύκολο εγχείρημα σε μια περιοχή τόσο κοντά στις γραμμές του μετώπου, σημειώνει ο Ντενίσοφ.
Μεταξύ άλλων περιβαλλοντικών επιπτώσεων, οι πλημμύρες φαίνεται να προκάλεσαν τη μόλυνση του ποταμού Δνείπερου από 150 τόνους λιπαντικών κινητήρων, ενώ άλλοι 300 τόνοι εξακολουθούν να διαρρέουν. Ο Ντενίσοφ εκτιμά ότι η ποσότητα αυτή είναι περίπου ίση με τέσσερις ή πέντε σιδηροδρομικές δεξαμενές. Όσον αφορά την αντιμετώπιση των συνεπειών των συνεχιζόμενων πλημμυρών, λέει ότι είναι αδύνατο να επηρεάσει κανείς την ταχύτητα του νερού, καθώς πρόκειται για "μια φυσική διαδικασία". Είναι δυνατόν, ωστόσο, να αντληθεί κάποια ποσότητα νερού, εάν θα υπάρξουν αντλίες, ηλεκτρικό ρέυμα και κατάλληλη πρόσβαση στις πλημμυρισμένες περιοχές.
Συνολικά, όμως, φαίνεται ότι θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι να υποχωρήσει η στάθμη του νερού.
Όσον αφορά την ανοικοδόμηση του φράγματος, ο Ντενίσοφ αναφέρει εκτιμήσεις που λένε ότι θα χρειαστεί από ένα έως ενάμιση χρόνο. "Είναι θέμα στρατηγικής και πολιτικής βούλησης - τι θέλουν [να δουν] οι άνθρωποι και η κυβέρνηση εκεί", δήλωσε στη Meduza. "Είναι σίγουρα μια οικολογική καταστροφή", απάντησε, όταν ρωτήθηκε αν η καταστροφή του φράγματος αποτελεί τη μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή της Ευρώπης εδώ και δεκαετίες. "Η μεγαλύτερη ή όχι; Και πάλι, πώς μετράμε; Είναι μεγαλύτερη ή μικρότερη από το Τσέρνομπιλ; Μικρότερη, ίσως, από την άποψη της εδαφικής κάλυψης. Από την άλλη πλευρά, οι συνέπειες είναι διαφορετικές και είναι δύσκολο να τις συγκρίνουμε άμεσα. Αλλά ναι, είναι μια μεγάλη καταστροφή".
