Τι οφείλει ο κινηματογράφος
(πέρα από τη λογοτεχνία)
στη συγγραφέα Agustina Bessa-Luís
*
Η μεγάλη Πορτογαλίδα συγγραφέας, στενή συνεργάτιδα του Manoel de Oliveira, και συνδημιουργός των αριστουργηματικών ταινιών Francisca και Vale Abraão, πέθανε στο Πόρτο στις 3 Ιουνίου, σε ηλικία 96 ετών. Είχε εμφανισθεί το 2001 σε μια σκηνή της αυτοβιογραφικής ταινίας του Πορτογάλου σκηνοθέτη Porto da Minha Infância (Το Πόρτο των παιδικών μου χρόνων)
"Η ζωή μας περνά με πολλή φλυαρία για ανούσια πράγματα και πολλή σιωπή γι΄αυτά που μας φοβίζουν." (Agustina Bessa-Luís, Letras de cine, 2003)
Τι οφείλει ο κινηματογράφος στη συγγραφέα Agustina Bessa-Luís
Camille Nevers
Libération - 06.06.2019
Αλίμονο, δεν υπάρχει κακή πρόφαση για να μιλήσουμε πάλι για τον κινηματογράφο του Manoel de Oliveira. Για την Agustina Bessa-Luis, δεν θα γνωρίζαμε τίποτα, εμείς οι αμνήμονες σινεφίλ χωρίς άλλη κουλτούρα εκτός από τη μνήμη των ταινιών, αν το πεπρωμένο της ως Πορτογαλίδα γυναίκα των γραμμάτων, με πλήθος διακρίσεων στη χώρα της όπως και παντού αλλού -με ιδιαίτερη μνεία στο εξόχως τιμητικό βραβείο Camões, δεν είχε διασταυρωθεί με εκείνο του σκηνοθέτη, τον οποίο κόντευε να φτάσει, σχεδόν εκατό ετών πια, στην κούρσα της μακροζωίας: ο Oliveira έφυγε από τη ζωή το 2015, όντας 106 ετών, χωρίς να έχει σταματήσει να φτιάχνει ταινίες, ενώ η Bessa-Luis, που πέθανε τη Δευτέρα 3 Ιουνίου στο Πόρτο, σε ηλικία 96 ετών, είχε αποσυρθεί εδώ και δεκαπέντε χρόνια από την καλλιτεχνική ζωή (θα θέλαμε πάντως να δούμε τη μικρού μήκους ταινία A Conquista de Faro της Rita Azevedo Gomes στην οποία συνέβαλε το 2005).
Οκτώ ταινίες από κοινού, που καλύπτουν τρεις δεκαετίες μιας γειτνίασης πολύ μακρύτερης και μυστικής, σχεδόν απόκρυφης: η νεαρή ξαδέλφη της οποίας ο πρόωρος θάνατος στοίχειωσε τον Oliveira σε όλη του τη ζωή, φάντασμα που του ενέπνευσε αργότερα την Παράξενη υπόθεση Angelica, υπήρξε στενή φίλη και γειτόνισσα της Bessa-Luís. Η οποία ανακάλυψε για πρώτη φορά τον Oliveira στη γαμήλια φωτογραφία της, βρισκοντάς τον πολύ όμορφο. Οκτώ έργα που δουλεύτηκαν διαφορετικά από τον ένα κι από τον άλλον. Μερικές φορές, ο Oliveira "αρκέστηκε" στο να μεταφέρει στην οθόνη ένα μυθιστόρημα της Bessa-Luís, όπως το 1981 με την Francisca, ή όπως το εξωφρενικό και ιδιοφυές δίπτυχο Αρχή της αβεβαιότητας-ο Μαγικός Καθρέπτης (2002 και 2005)· άλλες φορές, η Bessa-Luís έγραψε όλους τους διάλογους - Party, Visita ou Memórias e Confissões· και μία φορά, σε ένα από τα πιο προφανή αριστουργήματα που μας έδωσε ποτέ ο κινηματογράφος, το Vale Abraão, ο σκηνοθέτης παρήγγειλε στη συγγραφέα να του δώσει μια νέα εκδοχή, έμμεση και μοντέρνα, της Madame Bovary του Flaubert, που ήθελε διακαώς να μεταφέρει. Μια αντίστοιχη ταινία του Chabrol τον ανάγκασε όμως να κάνει μια πιρουέτα και να "μεταφέρει την μεταφορά".[...]
Στην θυελλώδη σχέση που αναπτύχθηκε μεταξύ αυτών των δύο περήφανων και εμπνευσμένων δημιουργών, ο Oliveira βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην αυστηρή διακλάδωση της πολυμαθούς συγγραφέως (όταν για τον ίδιο το σενάριο ήταν η ευκαιρία να ανοίξει χιλιάδες τρύπες, όπως ένα κόσκινο που αφήνει να περάσει το φως, τα πρόσωπα απεναντί μας, τις στάσεις και τα λόγια), εμπνεύστηκε από την τρομερή της σπιρτάδα, το κυρίαρχο πνεύμα ειρωνίας της. Ο διάλογος που είχαν αυτοί οι δύο, τον οποίο εμείς πρόθυμα φανταζόμαστε ευφυή και αδιαπέραστο, ή διεισδυτικό και ατελείωτο, πρέπει να είχε αυτήν την χιλιοδουλεμένη κι επίμονη συνοχή βασισμένη σε μια λογική της έννοιας που φτάνει ως τον κορεσμό: ως το παράλογο και την ήττα (του λόγου). Τεντώνοντας όμως στο έπακρο το νόημα, θέλοντας ταυτόχρονα να αγκαλιάσουμε τον μεγάλο μεταφυσικό ορίζοντα, την πληθώρα των ανθρώπων, υπάρχει ο κίνδυνος της κατάρρευσης οποιαδήποτε στιγμή στο τίποτα, στο ανούσιο.
Οι ταινίες του Oliveira, του μεγάλου αυτού σκηνοθέτη της ματαιότητας, προσαρμοσμένες στα λόγια της Bessa-Luis ή πλαισιωμένες από αυτά, αντικατοπτρίζουν την τραγωδία, γελοία και όμορφη, τον ρομαντισμό των σαλονιών και της μοναξιάς, των όντων που αναμένουν τη χάρη και την αποκάλυψη, την αγάπη - που δεν έρχεται παρά μόνο με τη μορφή της αιώνιας απογοήτευσης, ενός είδους καταδίκης. Η γραφή της Bessa-Luis στον κινηματογράφο μαρτυρούσε πάντα αυτόν τον πειρασμό του γκρεμού. [...]
Camille Nevers
Μτφ. Σ.Σ.
Δείτε επίσης ένα αφιέρωμα στην Agustina Bessa-Luís που είχε γίνει το 2013 στο Magic Circus (πρόγονος του Αλμανάκ):
Σαν Σήμερα H συγγραφέας Agustina Bessa-Luís
