Η ιδιαίτερη περίπτωση του Ζακυνθινού συνθέτη της Αντίστασης Αλέκου Ξένου
Aπό το 10.10' και μετά
Τον γνωρίζουμε ως τον συνθέτη της αντίστασης, στην οποία και πήρε μέρος. Γύρισε τα χωριά της ελεύθερης Ελλάδας μαζί με τον «θίασο του βουνού» δίνοντας παραστάσεις, έγραψε το τραγούδι του Αρη, τη Συμφωνία της Αντίστασης, όμως έχει ένα πλούσιο έργο συμφωνικής μουσικής που παραμένει άγνωστο.
Ποιος είναι ο Ξένος;
«Είναι μια περίεργη εμβληματική φιγούρα. Πέντε φορές απολυμένος από κρατικές ορχήστρες, λόγω πεποιθήσεων. Η τελευταία επί δικτατορίας. Ζούσε την οικογένειά του με το τρομπόνι του και, όπως λένε, επειδή είχε εξαιρετικά καλό χαρακτήρα, πάντα έβρισκε τρόπο κάποιος να τον πάρει σε ορχήστρα...».
Τον ξεχώριζαν εκείνη την περίοδο;
«Νομίζω ναι, στον περιορισμένο κύκλο που απευθυνόταν. Τον είχε αναγνωρίσει και ο Σοστακόβιτς από τις αρχές της δεκαετίας του '50, που σε συμφωνικό του έργο χρησιμοποίησε αντίστοιχο (σ.σ.: έργο, ως δάνειο) του Ξένου. Μάλιστα υπάρχει και αλληλογραφία, στην οποία ο Σοστακόβιτς τον ευχαριστεί».
Υπήρχε κάτι που τον έκανε να διαφέρει από άλλους συνθέτες;
«Πιστεύω ότι είχε μεγάλη εμπιστοσύνη και πεποίθηση στο έργο του. Ειδικά μέσα στην κατοχή, έγραφε μουσική χωρίς καν να έχει ένα πιάνο να δοκιμάσει αυτό που έγραφε. Ετσι έγραψε και τη Συμφωνία της Αντίστασης πάνω σε ένα ταρατσάκι, σε μια γειτονιά της Αθήνας, δίχως πιάνο. Ηταν άνθρωποι, προϊόντα μια εποχής που δεν υπάρχει, με τη δύναμη και τη σοφία των κενταύρων. Είχαν όραμα και ιδανικά που δεν υπάρχουν σήμερα. Τώρα αν διαψεύστηκαν, κι αυτό μέσα στο παιχνίδι. Εξάλλου, η διάψευση είναι η κατάληξη όλων των πραγμάτων, από τον έρωτά μας μέχρι τη ζωή. Ολα διαψεύδονται...».
Από συνέντευξη του Λευτέρη Ξανθόπουλου στην Ελευθεροτυπια
Ο Ξένος μέσα από δικά του λόγια
Η μαρξιστική του αυτομόρφωση:
« [...] Ετσι, διάβασα εκτός από τα έργα του Πλεχάνοφ, τους Γάλλους ουτοπιστές, έργα του Λένιν (όπως: "Τι να κάνουμε" και "Αριστερισμός. Η παιδική αρρώστια του Κομμουνισμού" κ.ά.), ιστορία της Γαλλικής και Ρωσικής επανάστασης. Τελευταία ήρθαν στα χέρια μου κάτι τόμοι από μικρά, χοντρά βιβλία. Ηταν οι τόμοι από το "Κεφάλαιο" του Μαρξ, έργα του Ενγκελς, το "Κομμουνιστικό μανιφέστο" κ.τ.λ. [...]».
Ποιοι συνθέτες τον συγκινούσαν και ποιοι όχι:
«[...] Με έθελγε ο Χάιντν και ο Μότσαρτ για το δεσμό τους με το λαϊκό, χορευτικό τραγούδι τής πατρίδας τους και τη φυσική, αβίαστη, γεμάτη ελαφράδα ροή της μουσικής σκέψης με την παράθεση πολλών μουσικών ιδεών.
»Με συγκινούσε ο Μπετόβεν, με τις καινούργιες δραματικές ιδέες που γεννούσαν και διατύπωναν πιο ανθρώπινες συναισθηματικές καταστάσεις. Με συντάραζε η αλήθεια και η συγκίνηση στη μουσική του Σοπέν, τα χρώματα και η ποικιλία στην αρμονία μού προξενούσαν κάποια ευεξία. Με απωθούσαν όμως οι συνθέσεις του δωδεκάφθογγου με την εγκεφαλική τους ξηρότητα και τον εξπρεσιονιστικό πρωτογονισμό, με τη ρηχότητα στη σκέψη και τον αφύσικο πριμιτιβισμό [...]».
Ο παλιάτσος των Δεκεμβριανών Γεώργιος Παπανδρέου:
«Θυμάμαι το συλλαλητήριο στην πλατεία Συντάγματος, με τα εγγλέζικα αεροπλάνα να πετάν συνεχώς πάνω από τα κεφάλια μας για εκφοβισμό και τη λαοθάλασσα να φωνάζει "Λαοκρατία και όχι βασιλιά". Τον θλιβερό παλιάτσο Παπανδρέου να σηκώνει το χέρι σε γροθιά και να φωνάζει "Είμαι κι εγώ με τη λαοκρατία", ενώ είχε προδώσει τον λαό (που τον έβγαλε "παπατζή") και ετοίμαζε την καταστροφή συνωμοτώντας με τους Εγγλέζους και τους ντόπιους συνεργάτες των Γερμανών για να ματοκυλίσει το λαό και να φέρει την Ελλάδα εκατό χρόνια πίσω».
Αποτίμηση του Δεκέμβρη του '44:
«Ο φασίστας Γρίβας με τους χίτες συνεργάτες των Γερμανών και τα σώματα των γενίτσαρων της Χωροφυλακής, άρχισαν να επιτίθενται και να σκοτώνουν τον λαό. Ολοι οι χτεσινοί συνεργάτες των κατακτητών μπήκαν τώρα στην υπηρεσία τών Εγγλέζων, που συστηματικά προετοίμαζαν τη μεγάλη τους παγίδα, τη μάχη της Αθήνας».
Πιστός στο ΚΚΕ αντί σπουδών στο Παρίσι:
«Το 1946 μου δόθηκε μία ευκαιρία να πάω στο Παρίσι για σπουδές μέσω της Γαλλικής Πρεσβείας, με πρόταση των Μερλιέ και Μιλιέξ. Το ίδιο προτάθηκε και σε άλλους αγωνιστές, όπως ο γλύπτης Μέμος Μακρής, που έφυγε για το Παρίσι. Ετοίμαζα τα χαρτιά μου. Αλλά εξαιτίας της δύσκολης οργανωτικής κατάστασης στο Κόμμα την εποχή εκείνη, μου τέθηκε το ερώτημα αν ήταν σκόπιμο να φύγω, αφήνοντάς με να κρίνω κατά συνείδηση. Αποφάσισα να μείνω και ν' αφήσω την καλλιτεχνική μου εξέλιξη για μια άλλη πιο πρόσφορη εποχή.
Από τότε, [...] μέχρι το 1967 εργάστηκα συνεχώς πότε νόμιμα και πότε παράνομα μέσα στα συνδικάτα για τα οικονομικά συμφέροντα των συναδέλφων, την προώθηση της νομιμοποίησης του ΚΚΕ, την ειρηνική εξέλιξη του τόπου, τη σύνδεση με τα προοδευτικά συνδικάτα και οργανώσεις των άλλων χωρών (και πρώτα απ' όλα της Σοβιετικής Ενωσης και των γειτονικών μας κρατών) [...]».
Ο δάσκαλός του Δημήτρης Μητρόπουλος:
«[...] Θαύμαζα όχι μόνο το μεγάλο του ταλέντο αλλά και τον εκτιμούσα για τα δημοκρατικά του φρονήματα. Ο Μητρόπουλος σε δύσκολες στιγμές, στην περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά, διέσωσε τα χρήματα του πανελληνίου Μουσικού Συλλόγου, τα "αβγάτισε" με ρεσιτάλ του μεγάλου βιολιστή Κράισλερ και, πριν τα αρπάξει ο δικτάτορας, μας αγόρασε το οίκημα της οδού Σαπφούς και ένα κτήμα στο Χαϊδάρι.
»Μα και στα κατοπινά, δύσκολα χρόνια για τον λαό μας, ο Μητρόπουλος κράτησε φιλική στάση και στάθηκε κοντά στους προοδευτικούς ανθρώπους. Οταν ήταν στην Αμερική και του πρότεινε η Φρειδερίκη να δώσει συναυλίες για να ενισχύσει τον πόλεμο ενάντια στο Δεύτερο Αντάρτικο, εκείνος αρνήθηκε, με συνέπεια να τον καλέσουν σε επιτροπές για τις ιδέες του και τελικά να χάσει τη θέση του στη Μετροπόλιταν Οπερα και ν' αναγκαστεί να φύγει από την Αμερική».
Εμετό για τον... Μάρκο Βαμβακάρη:
«[...] Ο Μάρκος ήταν ένας τύπος μαχαιροβγάλη, νταβατζή. Κοντός, χοντρός σαν βόδι, με σπηλαιώδη βραχνή φωνή που μόνο μέσα σ' αυτό το παρδαλό ακρόαμα του τεκέ συνταίριαζε. Με στρατιώτες μαστουρωμένους, τις δυστυχισμένες κοπέλες που πουλούσαν το κορμί τους γεμίζοντας καθημερινά βλενόρροια και σύφιλη τους νέους, και τους νταβατζήδες που περίμεναν να πάρουν είσπραξη από αυτές τις απόκληρες γυναίκες.
Δεν κρατιόμουν, ένιωθα να πνίγομαι. Εφυγα γρήγορα ζαλισμένος και βγαίνοντας έξω έκανα εμετό».
Καιροσκόποι αριστεροί συνδικαλιστές:
«[...] Ημασταν υποχρεωμένοι την εποχή εκείνη (σ.σ. τα χρόνια των σπουδών του στο Ωδείο Αθηνών) να κάνουμε διμέτωπο αγώνα, πρώτα ενάντια σε ορισμένες κλίκες που διασπούσαν την ενότητα των μουσικών και έπαιρναν για τον εαυτό τους μεγάλα ημερομίσθια, και έπειτα σε κάποιους μουσικούς που έκλειναν εργασίες, έπαιρναν τη μερίδα του λέοντος και έδιναν στους μουσικούς μεροκάματο πείνας. Από τις κλίκες δεν έλειπαν και ορισμένοι καιροσκόποι αριστεροί. [...] Ηταν ένα καρκίνωμα στο σώμα του μουσικού κόσμου, που μας έφερε πολλά εμπόδια στην οργάνωση του κινήματος, γιατί μέσα στις κλίκες πρώτοι και καλύτεροι ήταν ορισμένα αριστερά συνδικαλιστικά στελέχη [...]»
Ελευθεροτυπία
