Μόλις έχει τελειώσει η απογευματινή παράσταση «Η μάνα αυτουνού... Έλλη Ζάχου Ταχτσή», που παίζεται για τρίτη χρονιά στο κατάμεστο θέατρο Εν Αθήναις, και η Ράνια Σχίζα, πρωταγωνίστρια του μονολόγου, πηγαίνει στο θέατρο Αποθήκη για τη βραδινή παράσταση του νέου έργου του Γιάννη Τσίρου «Αράφ». Μια ηθοποιός που έχει αποφύγει τα θεατρικά σπριντ και έχει επιλέξει τον μαραθώνιο, αυτήν τη χρονιά παίζει σε δυο εντελώς διαφορετικές παραστάσεις ελληνικών έργων κάθε Σαββατοκύριακο και το κάνει μιλώντας με ενθουσιασμό και για τα δύο έργα.
Σε ένα γυμνό σκηνικό, καθισμένη σε ένα μπαούλο, υποδύεται τη μάνα του συγγραφέα Κώστα Ταχτσή, σε μια σκηνοθεσία του Βαγγέλη Λάσκαρη που δεν χρησιμοποιεί τίποτα περιττό, κανένα αντικείμενο, και μου λέει ότι αυτή την αφαίρεση τη θεωρεί σημαντική γιατί κάνει το κείμενο της Κικής Μαυρίδου πιο διαφανές και χωρίς τίποτα περιττό. Όταν τη ρωτάω αν συμφωνεί με όσα λέει η μητέρα του Ταχτσή αλλά και τι συμβαίνει όταν σε έναν μονόλογο δεν συμφωνείς ιδεολογικά, για παράδειγμα, με αυτά που έχει πει το πρόσωπο που υποδύεσαι, η απάντησή της είναι αφοπλιστική. «Θα στο πω αλλιώς, όταν το είχα διαβάσει, είχα πει “τι είναι αυτή η τύπισσα; Παναγία μου!”, αλλά αυτό για μένα σήμαινε ότι “εδώ έχουμε πολύ ψωμί”. Συγκινήθηκα, αναστατώθηκα, είπα θέλω να το κάνω, να μπω στη διαδικασία και να κάνω μια μεγάλη διαδρομή. Τώρα, μετά από όλες αυτές τις παραστάσεις, αισθάνομαι ότι είμαι η τελευταία που θα καθόμουνα απέναντί της να την κρίνω».
Είναι πολύ σκληρή η δουλειά σήμερα, υπάρχει απαξίωση, δεν μπορείς να ζεις από αυτή και είναι ντροπή. Θαυμάζω όσους είναι νέοι και επιμένουν με θυσίες για να κάνουν το όνειρό τους. Είναι δύσκολο, αλλά το να πολεμάς για κάτι που αγαπάς είναι βενζίνη στη μηχανή σου.
Η Ράνια κρατάει ημερολόγιο για κάθε παράσταση και εκεί ξεσπάει το άγχος της. Σε αυτό αναφέρει συχνά αυτήν τη γυναίκα που υποδύεται, μια σκληρή γυναίκα που την «καλεί» και παράλληλα τη συνδέει με τις δικές της εμπειρίες. «Υπάρχουν αναφορές κοινές, θα πω ένα παράδειγμα: έχω φάει πολύ ξύλο από τη μία μου γιαγιά που ήταν από την Κρήτη. Ήταν μια πολύ σκληρή γυναίκα, ηθικό στοιχείο, πανέξυπνη, μεγάλωσε σαν Σταχτοπούτα και αυτό τον τρόπο ήξερε. Το ξύλο ήταν κακοποιητικό, αλλά σκέφτομαι κιόλας ότι ήταν παιδεμένοι άνθρωποι, αυτό ήξεραν τότε να κάνουν, που σήμερα δεν το διανοείσαι, αλλά χτυπάς με έναν άλλο τρόπο τα παιδιά σου, αν θες. Που μπορεί να είναι πιο σαδιστικός».
Ο ρόλος την οδηγεί σε μια διαδρομή και σε πολύ σκοτεινά μονοπάτια, στον εαυτό της, στο κύτταρό της, κάτι που συμβαίνει και στο άλλο έργο που παίζει, στον «Αράφ». Υποδύεται μια κτηνίατρο σε ένα νησί του Αιγαίου στο οποίο ξεβράζεται ένας μισοπνιγμένος σκύλος. Η άφιξή του στο νησί, η δημοσιότητα εξαιτίας της σωτηρίας του, πυροδοτεί μια αλυσιδωτή αντίδραση στους κατοίκους, στις επιχειρήσεις, τα ξενοδοχεία, τους οικισμούς. «Βλέπουμε όλα όσα συμβαίνουν σε ένα μικρό νησί, μια μικρή κοινωνία, με την άφιξη ενός ξένου που αυτήν τη φορά είναι ένα ζώο, βλέπουμε τις ακρότητες και τις παθογένειες που συναντάμε και γύρω μας, είναι ένα ρεαλιστικό έργο με μια τεράστια αλληγορία, για το άγνωστο και πώς στεκόμαστε απέναντί του».
Αυτό το παιχνίδι των διαφορετικών ρόλων είναι μια πρόκληση που δοκιμάζει για πρώτη φορά, μια έκθεση-πρόκληση του εαυτού της, που την κάνει να ωριμάζει θεατρικά με αναπάντεχο τρόπο.
Γεννημένη στον Υμηττό, από γονείς με καταγωγή από την Ήπειρο και την Κρήτη, που γνωρίστηκαν και ερωτεύτηκαν και έκαναν την οικογένειά τους στην Αθήνα, η Ράνια δούλευε από μικρή στον πατρικό τους φούρνο, μαλώνοντας με την αδελφή της για το ποια θα κάνει τα αμπαλάζ. Ενώ τότε δεν της άρεσε, σήμερα ευγνωμονεί τους γονείς της και τους χρωστάει αυτή την πρώτη εργασιακή εμπειρία. Στην οικογένεια δεν υπήρχε καλλιτέχνης, αλλά στην ίδια άρεσε πολύ να απαγγέλλει και να παίζει στο σχολικό θέατρο. «Δεν υπήρχε θέμα να γίνω ηθοποιός, καμία συζήτηση. Οι γονείς μου ανήκαν σε μια γενιά που εκτιμούσε τη μόρφωση, ηθοποιός σήμαινε “είμαι στην ψάθα” και τότε και σήμερα, νομίζω, που μπορεί να ισχύει και περισσότερο», λέει.
«Ήμουνα καλή μαθήτρια, διαβαστερή, μπήκα στο πανεπιστήμιο, στο Μαθηματικό, αλλά δούλευε μέσα μου το ζιζάνιο. Πηγαίναμε κινηματογράφο περισσότερο, όχι στο θέατρο, αλλά μια πρώτη θεατρική μου ανάμνηση είναι οι “Αγροίκοι” του Βογιατζή. Καθόμουν έξω από το θέατρο για να δω τον Βογιατζή να περνάει, δεν τόλμησα να του μιλήσω, αλλά μέσα στην παράσταση σκέφτηκα πόσο καταπληκτικό είναι να παίζεις με αυτούς τους ηθοποιούς, μου φάνηκε μαγικό». Ενώ μέσα της τα πράγματα «δούλευαν» υπέρ του θεάτρου, ο θάνατος ενός φίλου την έκανε να πάρει πιο γρήγορα την απόφαση και να δώσει εξετάσεις σε μια δραματική σχολή. «Εξέθεσα τον εαυτό μου σε όλους, φίλους, γνωστούς, είπα ότι θα δώσω εξετάσεις, κλείστηκα στην γκαρσονιέρα των παππούδων μου, είχα πάρει ένα βιβλιαράκι “Πώς θα γίνετε ηθοποιός” για να ξεκινήσω από κάπου, βιβλία με ποιήματα του Σεφέρη, έργα του Μπρεχτ και του Τενεσί Ουίλιαμς και ετοιμαζόμουν. Έδωσα στο Εθνικό, δεν πέρασα, στο Τέχνης δεν μου έδωσαν σημασία, τελικά πέρασα στη σχολή Βεάκη».
Περνάει σε μια καταπληκτική εκείνη την εποχή σχολή και έχει δασκάλα τη Λυδία Κονιόρδου, που την έχει συνδέσει με μια από τις πιο έντονες θεατρικές της αναμνήσεις. «Το 1986 είχα δει το “Οι αγρότες πεθαίνουν” με τη Λυδία να ξαπλώνει στο τέλος γυμνή στον τάφο του πατέρα της. Αυτή ήταν μια συγκλονιστική σκηνή, δεν θα την ξεχάσω ποτέ και την έχω χρησιμοποιήσει όταν κάποιες φορές συζητούσαμε για γυμνό. Ο τρόπος που γινόταν ήταν μαγικός. Τη Λυδία την είχα για τρία χρόνια δασκάλα, κάτι που δεν συμβαίνει στις σχολές, ήταν μια ωραία φουρνιά, ωραία ομάδα, με φωτεινές στιγμές».
Όταν βρίσκεται στο τρίτο έτος των σπουδών της, την επιλέγει ο Λευτέρης Βογιατζής στο εργαστήριο αρχαίου δράματος για την «Αντιγόνη», ανοίγοντας ένα ολόκληρο σημαντικό κεφάλαιο στη ζωή της. Από καιρού εις καιρόν ακούμε από αυτούς που πήραν μέρος σε αυτό το εργαστήριο ότι ήταν μια εμπειρία ανεπανάληπτη. Όταν της ζητώ μια λέξη που να χαρακτηρίζει αυτήν τη σπουδή, πριν την περιγράψει, απαντά χωρίς δισταγμό: «Πίστη. Κάναμε πρόβες όλοι από το 1989 έως το 1991, είχαμε απίστευτους δασκάλους, τον Μαρωνίτη, τον Χουρμουζιάδη, τον Ιακώβ, τον Κοπιδάκη, τον Λεντάκη, μάθαμε συντακτικό, όλη την “Αντιγόνη” στα αρχαία και στη μετάφραση του Παναγιωτόπουλου, ερχόταν η Ζουζού Νικολούδη, όλα αυτά τα θαυμάσια. Κάναμε αυτοσχεδιασμούς με δεμένα μάτια − μια φορά μπήκε το πόδι μου σε κάτι μπογιές μέσα σε κουβά, είπε ο Λευτέρης “μην ανοίξεις τα μάτια σου”, το είπε για να μην τρομάξω, και δεν το έκανα. Κάτι λέει αυτό και σαν άσκηση. Και ίσχυε για όλους όσους μείναμε, γιατί στη διαδικασία αρκετοί εγκατέλειψαν, έφυγαν. Για μένα η παράσταση αυτή, η “Αντιγόνη”, είναι και σήμερα κάτι αξεπέραστο».
Μετά την «Αντιγόνη», έρχεται ο «Κατσούρμπος» και εκεί η Ράνια παίρνει και κάποιες άλλες αποφάσεις που αφορούν τη ζωή της. «Ήμουνα σε σχέση τότε με τον Δημήτρη, τον σύζυγό μου, και σκεφτόμουνα κάπως αλλιώς τα πράγματα. Είχαμε αποφασίσει να κάνουμε οικογένεια. Όσο κι αν ήμουνα δοσμένη στο θέατρο, με μεγάλο πάθος και επιμέλεια, ήθελα να υπάρχει ένα αντίβαρο στην αληθινή ζωή και είχα αποφασίσει ότι μετά τον “Κατσούρμπο” θα σταματήσω. Παντρεύτηκα, είπα “θα κάνω διακοπές, θα πάω πρώτη φορά σε ξενοδοχείο με πισίνα!” και τότε με πήρε ο Λευτέρης να κάνουμε το “Με δύναμη από την Κηφισιά”. Άρχισα πρόβες, αλλά έμεινα έγκυος στην πρώτη μου κόρη και σταμάτησα».
Της ζητάω να θυμηθεί πώς αισθάνθηκε τότε όταν άφησε τις πρόβες, αν την πείραξε. «Δεν με πείραξε καθόλου», απαντά, «παρόλο που υπήρχαν άνθρωποι που μου έλεγαν “θα αφήσεις αυτόν το ρόλο;”. Εγώ ήθελα να μεγαλώσω το παιδί μου, να ζήσω με την οικογένειά μου».
Στη ζωή της νέας μητέρας τότε μπήκε η καλλιτεχνική οικογένεια της Μικρής Πόρτας, η Ξένια Καλογεροπούλου και ο Θωμάς Μοσχόπουλος με την «Οικογένεια Νώε». Εκεί βρήκε ένα «καλλιτεχνικό διαμάντι», όπως το αποκαλεί, και τα ωράρια που βοηθούσαν στο να είναι κοντά στην κόρη της. «Αγαπηθήκαμε, πολύ, ήταν λαμπρά χρόνια στην Πόρτα, ήμασταν σαν οικογένεια» λέει. « Ήταν μια συνειδητή απόφαση, βόλευε με τα ωράρια και δεν ένιωσα ούτε στιγμή ότι δεν κάνω κάτι καλλιτεχνικό, ότι κάνω κάτι φτηνό ή υποδεέστερο. Αλλά μπορούσα να είμαι το βράδυ σπίτι να κοιμίζω το παιδί μου, δεν έχω μετανιώσει καθόλου γι’ αυτή την επιλογή. Απλώς τότε αρνιόμουνα προτάσεις και του Λευτέρη, δεν μπήκα στη διαδικασία να το σκεφτώ. Δουλέψαμε ξανά μαζί στη “Νύχτα της Κουκουβάγιας”, αλλά τη δεύτερη χρονιά δεν ήμουνα, γιατί γέννησα τη δεύτερη κόρη μου. Κοίταξε, εγώ δεν μπορούσα να κάθομαι άπειρες ώρες για πρόβες, στο πεντάωρο έφευγα, αρνιόμουνα και σε άλλους σκηνοθέτες, κάποιοι θύμωναν κιόλας, αλλά έτσι είναι».
Η Ράνια πέρασε μια δεκαετία με τον Βογιατζή και την Καλογεροπούλου. Της ζητάω να σκεφτεί σήμερα αυτήν τη διαδρομή. «Κοίταξε, να μη γελιόμαστε» λέει. «Αν θες να μεγαλώσεις εσύ τα παιδιά σου, δεν μπορείς να κάνεις άλλου τύπου καριέρες. Δεν είναι εύκολο. Θέλεις να είσαι στο θέατρο, θέλεις να δουλέψεις, εκεί ανήκεις, σε τρώει το μικρόβιο, αλλά όλα μαζί δεν γίνονται, διαλέγεις, και μέσα στην επιλογή μου δεν θα κρύψω ότι πέρασα και μια κρίση για το τι θα κάνω και πρέπει να ζόρισα και τους δικούς μου πολύ. Εγώ ήθελα να μου αρέσει αυτό που κάνω, δεν είχα τρέλα να είμαι σε παραστάσεις σπουδαίες ή μεγάλες. Απλώς όταν δεν έχεις να πας κάπου παρακάτω, δεν έχεις από πού να πιαστείς, αναρωτιέσαι τι είσαι. Πάντα ένας ηθοποιός βασανίζεται αν θα χτυπήσει το τηλέφωνο. Τότε είπα “δεν μου έρχεται μια τηλεόραση;”, γιατί η τηλεόραση ήταν για πολλούς από εμάς τζιζ, απαγορευμένη λέξη».
Έτσι δέχτηκε χωρίς να ξέρει ούτε την αλφαβήτα της τηλεόρασης να παίξει στο πρώτο σίριαλ του Γιώργου Καπουτζίδη, τις «Σαββατογεννημένες», έτσι μπήκε στη ζωή της η σενιόρα Σούλα, που οι στιχομυθίες της με τον υπάλληλό της Χοσέ −Γιώργο Καπουτζίδη− δεν έχουν σταματήσει να εμφανίζονται στα σόσιαλ προκαλώντας κύματα γέλιου με τους απίθανα ευφυείς και σουρεαλιστικούς διαλόγους και την περσόνα της ιδιοκτήτριας καταστήματος τουριστικών ειδών να δίνει ρεσιτάλ.
«Όλα έγιναν τσακ-μπαμ τότε, ούτε το κατάλαβα», λέει. «Από την τηλεόραση έγινα γνωστή, έμαθα κάτι πρωτόγνωρο, ήμουνα εκεί, αφοσιωμένη, και είχα τα Σαββατοκύριακα ελεύθερα. Μου άνοιξε ο δρόμος, ήταν ό,τι έπρεπε για μένα. Έπαιρνα καλύτερα χρήματα και μπορούσαμε με το τροχόσπιτο που είχαμε τότε να κάνουμε εκδρομές, διακοπές, τα καλοκαίρια έξω στη θάλασσα. Θυμάμαι μια φορά χιόνιζε και κάναμε τα ωραιότερα Χριστούγεννα της ζωής μας, στους Δελφούς, στο τροχόσπιτο, στο σπιτάκι μας. Αν κάνεις μόνο θέατρο διαρκώς, δεν το ξέρεις αυτό, δεν το ζεις. Μετά τις “Σαββατογεννημένες” μού έκαναν πρόταση για κάτι άλλο, παρόμοιο, εγώ επέλεξα και πήγα σε άλλο δρομάκι. Δεν με ενδιαφέρουν τα “κόκκινα χαλιά”, δεν είμαι γι’ αυτά, αλλιώς είναι μέσα μου το θέατρο, η δουλειά. Το φασόν δε μου ταιριάζει και δεν το θέλω».
Μου λέει ότι τη βρίσκω σε μια στιγμή που δεν θέλει να κοιτάζει πολύ μακριά.
«Αρκούμαι στο “όσο μπορώ” γιατί με παιδεύει πολύ το άγχος και δεν πιστεύω ότι το άγχος είναι δείγμα ταλέντου. Το “εγώ” μάς καταπιέζει και εγώ θέλω μεγαλώνοντας να μπορώ να είμαι συνειδητοποιημένη και να μην έχω και το σύνδρομο της αιώνιας μαθήτριας. Αυτό λέω και στις κόρες μου, να μην τις ενδιαφέρει τι θα πει ο κόσμος, γιατί εγώ μεγάλωσα σε μια γενιά που αυτό είχε σημασία. Ήταν άλλη εποχή, ήμασταν άλλες γενιές. Σήμερα πιστεύω ότι ο κόσμος υπάρχει όχι για να σε κρίνει αλλά για να σε ακούσει αν υπάρχει λόγος και πρέπει να φωνάξεις, αυτό έχει σημασία, να μη ζεις στη σιωπή. Εμένα με ενδιαφέρει το φως».
Έχω απέναντί μου μια γυναίκα που αισθάνεται πλήρης, χαμογελά όταν της λέω ότι είναι με το ένα πόδι στη δουλειά και με το άλλο στη ζωή. Σκέφτεται τις καλοκαιρινές διακοπές με τον Δημήτρη, τον σύζυγό της, με παιδική ανυπομονησία. Η Ράνια Σχίζα αποφάσισε να δοκιμάσει ένα άλλο μονοπάτι και τα κατάφερε, είναι ευχαριστημένη και αυτό ακούγεται στη φωνή της όταν μιλά για την Κατερίνα, που είναι γυμνάστρια και προπονήτρια, και τη Ναταλία που είναι χορεύτρια στο Βερολίνο.
«Νιώθω πολύ τυχερή και θέλω να εξακολουθήσω να είμαι τυχερή, δηλαδή να είμαι υγιής», λέει. «Δεν ξέρω τι θα κάνω του χρόνου, αλλά δεν ανησυχώ. Είναι πολύ σκληρή η δουλειά σήμερα, υπάρχει απαξίωση, δεν μπορείς να ζεις από αυτή και είναι ντροπή. Θαυμάζω όσους είναι νέοι και επιμένουν με θυσίες για να κάνουν το όνειρό τους. Είναι δύσκολο, αλλά το να πολεμάς για κάτι που αγαπάς είναι βενζίνη στη μηχανή σου. Αυτό το λέω και στα κορίτσια μου. Κάθε ηθοποιός έχει μια μοναδική χάρη και πρέπει να έχεις τη δυνατότητα και τα κότσια να παλεύεις και να δουλεύεις και να περνάς κρίσεις, γενικές και προσωπικές, και να ρισκάρεις. Και να γουστάρεις, αυτό είναι το κέρδος. Και να μπορείς να βάλεις το καπέλο σου και να φύγεις όποτε θες, χωρίς χρωστούμενα, γεμάτος, να προχωρήσεις στη ζωή».
Δείτε εδώ περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση «Η μάνα αυτουνού... Έλλη Ζάχου Ταχτσή»
