Μία τρελή σελίδα
狂った一頁
Η βουβή, πρωτοποριακή ταινία του Teinosuke Kinugasa (1926).
Ιαπωνικός ντανταϊστικός κινηματογράφος;
Agnès Giard
Libération, 14.03.2018
Μια νύχτα με καταιγίδα, μια γυναίκα χορεύει μέχρι να ματώσουν τα πόδια της μέσα σε ένα κελί με σιδερένια κάγκελα. Εμπνευσμένη από τον Καβαμπάτα, μια βουβή ταινία του 1926 προβλήθηκε στη Λυών στο πλαίσιο μιας πρωτότυπης σινε-συναυλίας: στροβοσκοπικές εικόνες και υπνωτικά ηχητικά κύματα.
Η ταινία ονομάζεται Μια τρελή σελίδα (Kurutta Ippēji) και θεωρείται ο αντίστοιχος ιαπωνικός Ανδαλουσιανός σκύλος. Η Τρελή Σελίδα είναι μια πολύπαθη ταινία. Πρώτον, επειδή για πολύ καιρό πίστευαν πως ήταν χαμένη, πριν ο σκηνοθέτης της βρει μια κόπια στις αρχές της δεκαετίας του 1970, την οποία είχε θάψει κάτω από το υπόστεγο του κήπου του κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Το σενάριό της είναι έργο της Shinkankaku-ha (ή "Σχολής νέων αντιλήψεων"), μιας ομάδας πρωτοποριακών καλλιτεχνών (μεταξύ των οποίων και ο Yasunari Kawabata, νεαρός συγγραφέας τότε που δεν είχε ακόμη δημοσιεύσει), η οποία, επηρεασμένη από τον ντανταϊσμό, τον υπερρεαλισμό και την ψυχανάλυση, προσπάθησε να αποδιώξει τον κυρίαρχο νατουραλισμό.
*
Μία ταινία που έμεινε 40 χρόνια κάτω από τη γη;
Ο Fabien Thévenot, συνδιοργανωτής της εκδήλωσης, μας εξηγεί: "Η ταινία προβάλλεται στο Youtube. Μας ενδιέφερε να την προγραμματίσουμε επειδή προβάλλεται αρκετά σπάνια στις αίθουσες, κι επειδή κυρίως αποκαταστάθηκε πρόσφατα από την Lobster Films σε 4Κ: καθώς η ταινία πέρασε 40 χρόνια κάτω από τη γη, το αρχικό υλικό είχε υποστεί σημαντικές φθορές, γεγονός που καθιστά αυτή την αποκατεστημένη ψηφιακή έκδοση την πιο καθαρή από τότε που ξαναβρέθηκε η ταινία". Σαράντα χρόνια κάτω από τη γη; Ο Fabien απαντά: "Ο μύθος λέει ότι η ταινία θάφτηκε από τον σκηνοθέτη Kinugasa στον κήπο του την εποχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και ότι βρέθηκε από τον ίδιο 40 χρόνια αργότερα. Ωστόσο, ο Serge Blomberg του Lobster δήλωσε κατά την παρουσίαση της ταινίας στο L'Etrange Festival 2017 ότι πρόκειται για αστικό μύθο. Και ότι η ταινία, στην πραγματικότητα, δεν εξαφανίστηκε ποτέ. Αδύνατον να μάθει κανείς περισσότερα."
... Ή που θάφτηκε μέσα σε ρύζι στη σοφίτα;
Μια άλλη εκδοχή κυκλοφορεί από τον ποιητή Michaël Moretti, στο ιστολόγιό του Inculture: "Η ταινία Μια τρελή σελίδα έχει μια απίστευτη ιστορία", λέει: "Η ταινία χάθηκε στην πυρκαγιά των στούντιο Shimogamo το 1950. 'Ενας σεισμός, αλλά και ο πόλεμος έκαναν τα πράγματα χειρότερα. [...] Το 1971 υπήρξε ευλογημένη χρονιά, καθώς ο Kinugasa βρήκε μία κόπια σε μια λεκάνη με ρύζι στη σοφίτα του". Το σωζόμενο αντίγραφο είναι τόσο κατεστραμμένο που έπρεπε να αφαιρεθούν 500 μέτρα φιλμ, γεγονός που τονίζει ακόμη περισσότερο τον φρενήρη χαρακτήρα του: τα κενά είναι τόσο πολλά που η ίδια η ιστορία γίνεται τρελή. Η ιστορία; Ένας βαρκάρης προκάλεσε τόσο πόνο στη γυναίκα του, εγκαταλείποντας την ίδια και την κόρη της, ώστε την οδήγησε στην τρέλα. Γεμάτος τύψεις, πιάνει δουλειά στο άσυλο όπου νοσηλεύεται. Μια μέρα όμως, η κόρη του, που έχει γίνει μια όμορφη νεαρή γυναίκα, έρχεται να κάνει μια επίσκεψη...
Μελόδραμα ή πειραματική ταινία;
"Γνωρίζουμε ότι το ένα τρίτο ή το ένα τέταρτο της ταινίας χάθηκε", λέει ο Fabien Thévenot. Εξάλλου, εκείνη την εποχή, την ταινία αφηγούταν ένας benshi, ένας ηθοποιός που αναλάμβανε να μιμείται τις φωνές, να κάνει τα ηχητικά εφέ και να αφηγείται την ιστορία. "Χωρίς τις επεξηγήσεις του benshi και με μια μπομπίνα λιγότερη, η ταινία γίνεται κάπως δυσνόητη. Αυτό με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η ταινία, όπως προβλήθηκε τη δεκαετία του 1920, πρέπει να φαινόταν στους θεατές πολύ λιγότερο πειραματική". Πάντως απέτυχε. Κόστισε 20.000 γιεν, όταν ο μέσος προϋπολογισμός μιας ταινίας εκείνη την εποχή ήταν περίπου 12.000 γιεν. Η ταινία γυρίστηκε με έξοδα του σκηνοθέτη: η μεγάλη ατυχία του Kinugasa ήταν ότι επένδυσε τις οικονομίες του στα γυρίσματα. Δυστυχώς. Υπερβολικά πρωτοποριακή, η Τρελή σελίδα απέτυχε να γοητεύσει το πλατύ κοινό.
Η ταινία-ορόσημο των... Roaring Twenties
Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, την παρακολουθούμε κάπως προβληματισμένοι. Πρώτα απ' όλα επειδή παρουσιάζει μία σπάνια ιδιομορφία από άποψη μοντάζ: γλιστρώντας από την ψύχωση στην πραγματικότητα, η ταινία σε μπερδεύει. Είναι οι σκηνές πραγματικές ή φανταστικές; Οι κριτικοί συγκρίνουν την ταινία αυτή με τα έργα του Abel Gance ή του Murnau. Κατά δεύτερο λόγο, επειδή πρόκειται για ένα πολυπρόσωπο έργο, στο οποίο εμπλέκονται διάσημα ονόματα: ο Kinugasa - σκηνοθέτης μιας ελάχιστα γνωστής εκδοχής των Επτά Σαμουράι του 1937 και της Πύλης της Κόλασης (Μεγάλο Βραβείο στο Φεστιβάλ των Καννών του 1954) - συνεργάζεται με σπουδαίους ηθοποιούς (ο Masao Inoue - που παίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο, χωρίς να αμείβεται - είναι ένας από τους πιο διάσημους αστέρες της εποχής), αλλά κυρίως με ένα πλήθος συγγραφέων (Yokomitsu, Kawabata Yasunari, Kataoka Teppei, Kishida Kunio, Iketani Shinzaburo) που όλοι συμμετέχουν σε αυτό που θεωρούν πραγματική πρόκληση: το γύρισμα της πρώτης ιμπρεσιονιστικής ταινίας στην ιστορία του ιαπωνικού κινηματογράφου, μιας ταινίας στην οποία το φως (και οι εντυπώσεις που προκαλεί στον αμφιβληστροειδή) αποτελεί τον κεντρικό χαρακτήρα.
Οι ηθοποιοί βάφουν τα σκηνικά
Περιέργως, η ιμπρεσιονιστική αυτή ταινία, που υποτίθεται ότι δίνει τόση σημασία στο φως, γυρίστηκε με μόνο... οκτώ συστήματα φωτισμού. Επρόκειτο για την 35η ταινία του Kinugasa. Γυρίστηκε σε ένα μήνα, κάτω από δύσκολες συνθήκες, στο στούντιο Shochiku Shimogamo στο Κιότο. "Όλο το συνεργείο, μαζί και οι ηθοποιοί, βοήθησε στο βάψιμο των σκηνικών, έσπρωχνε τα καροτσάκια και έφτιαχνε όσα χρειάζονταν για τα σκηνικά. Ο Kinugasa είχε μόνο οκτώ μικρά φώτα για να δουλέψει· έβαψε τους τοίχους με δικά του χρήματα και αγόρασε επιπλέον φώτα. Καθώς δεν μπορούσε να πληρώσει για καταλύματα, το συνεργείο κοιμόταν επί τόπου!" [...]
