Πού πηγαίνουν τα λουλούδια όταν ικανοποιήσουν το γούστο της μιας στιγμής;
Στη χαρά και στη λύπη, τα λουλούδια είναι οι πιστοί μας φίλοι.
Το τρεμάμενο γκρίζο μιας ανοιξιάτικης αυγής, όταν τα πουλιά σιγοκελαηδούν τις μυστικές τους συγχορδίες μες στα δέντρα, δεν έχετε νιώσει πως μιλούν στα ταίρια τους για τα λουλούδια; Η εκτίμηση των λουλουδιών θα πρέπει να ήταν σύγχρονη με την ποίηση του έρωτα. Πού αλλού παρά σ’ ένα ανθάκι, γλυκό μες στην ασυνειδησία του, ευωδιαστό χάρη στη σιωπή του, μπορούμε να φανταστούμε καλύτερα το ξεδίπλωμα μιας παρθενικής ψυχής; Ο πρωτόγονος άνθρωπος, με το να προσφέρει το πρώτο λουλουδένιο στεφάνι στην αγαπημένη του, υψώθηκε πάνω από το θηρίο. Έγινε ανθρώπινος γιατί ξεπέρασε τις ωμές φυσικές του ανάγκες. Πέρασε στη σφαίρα της τέχνης γιατί διέκρινε τη χρησιμότητα του άχρηστου.
Στη χαρά και στη λύπη, τα λουλούδια είναι οι πιστοί μας φίλοι. Τρώμε, πίνουμε, τραγουδάμε, χορεύουμε και ερωτοτροπούμε μαζί τους. Παντρευόμαστε και βαφτιζόμαστε με άνθη. Δεν τολμάμε να πεθάνουμε δίχως αυτά. Έχουμε λατρέψει με τον κρίνο πλάι μας. Έχουμε διαλογιστεί με το λωτό. Έχουμε πολεμήσει με το ρόδο και το χρυσάνθεμο. Πασχίζουμε ακόμα και να μιλήσουμε στη γλώσσα των λουλουδιών. Πώς θα μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς αυτά; Τρομάζει κανείς στη σκέψη ενός κόσμου στερημένου από την παρουσία τους. Πόση παρηγοριά φέρνουν στο προσκέφαλο του αρρώστου, τι φως μακάριο στο σκοτάδι της κουρασμένης ψυχής μας! Η γαλήνια τρυφερότητά τους ξαναδίνει τη χαμένη μας εμπιστοσύνη στο σύμπαν, όπως το ζωηρό βλέμμα ενός όμορφου παιδιού ξαναζωντανεύει τις χαμένες μας ελπίδες. Κι όταν κειτόμαστε πια μες στο χώμα, άνθη πάλι φρουρούν μελαγχολικά το μνήμα μας.
No other love
Όσο θλιβερό κι αν είναι, ωστόσο, δεν μπορούμε να αποκρύψουμε το γεγονός, ότι, παρά τη στενή επαφή μας με τα λουλούδια, το επίπεδό μας δεν έχει ξεπεράσει και πολύ εκείνο του θηρίου. Ξύστε την προβιά κι ο λύκος από μέσα θα δείξει αμέσως τα δόντια του. Έχει ειπωθεί ότι ο άνθρωπος στα δέκα του χρόνια είναι ζώο, στα είκοσι παράφρων, στα τριάντα του αποτυχημένος, στα σαράντα απατεώνας και στα πενήντα εγκληματίας. Ίσως να γίνεται εγκληματίας γιατί δεν έχει πάψει ποτέ να είναι ζώο. Η μόνη αλήθεια που γνωρίζουμε είναι η πείνα, τα μόνα ιερά και όσια οι επιθυμίες μας. Ο ένας ναός γκρεμίζεται μετά τον άλλο μπρος στα μάτια μας· μα ένας βωμός μένει για πάντα όρθιος – εκείνος που πάνω του θυσιάζουμε στο υπέρτατο είδωλο, τον εαυτό μας! Τρανός ο θεός μας και το χρήμα προφήτης του! Καταστρέφουμε τη φύση για χάρη του. Καυχιόμαστε ότι έχουμε κατακτήσει την Ύλη και λησμονούμε πως η Ύλη είναι που μας έχει υποδουλώσει. Πόσες φρικαλεότητες δεν διαπράττουμε στο όνομα του πολιτισμού και της ευγένειας!
Πέστε μου, άνθη μου ευγενικά, δάκρυα των αστεριών, που μες στον κήπο γνέφετε στις μέλισσες καθώς τραγουδούν για τη δροσούλα και τις ηλιαχτίδες, γνωρίζετε την τρομακτική μοίρα που σας προσμένει; Ονειρευτείτε, λικνιστείτε, παιγνιδίστε ξέγνοιαστα, όσο είναι ακόμα καιρός, μες στο ελαφρό, καλοκαιριάτικο αεράκι! Αύριο ένα άσπλαχνο χέρι θα σφίξει το λαιμό σας. Θα σας ξεριζώσουν, θα σας διαμελίσουν, θα σας σύρουν μακριά από το ήσυχο σπίτι σας. Και θα το χαίρεται, η άθλια, θα λέει πόσο όμορφα είστε, ενώ τα δάχτυλά της θα ’ναι ακόμα βουτηγμένα στο αίμα σας! Πέστε μου, είναι αυτή καλοσύνη; Ίσως σας είναι γραφτό να φυλακιστείτε στα μαλλιά μιας γυναίκας που ξέρετε ότι είναι άκαρδη, ή να σας περάσουν στη μπουτονιέρα κάποιου που, αν ήσασταν άντρας, δεν θα τολμούσε να σας κοιτάξει κατάματα. Μπορεί ακόμα η μοίρα σας να ’ναι να σας κλείσουν σε μια στενάχωρη ανθοδόχη, με νερό στάσιμο, μονάχα για να σβήσει την τρελή σας δίψα – τη δίψα, σημάδι της ζωής σας που χάνεται.
Άνθη, αν βρισκόσασταν στη χώρα του Μικάδο, θα συναντούσατε μια φοβερή μορφή, με ένα ψαλίδι κι ένα πριονάκι. Θα σας συστηνόταν ως «Δάσκαλος της Ανθικής Τέχνης». Θα ισχυριζόταν ότι είναι γιατρός, κι εσείς από ένστικτο θα τον μισούσατε, γιατί ξέρετε πως ο γιατρός θέλει πάντα να παρατείνει τον πόνο των θυμάτων του. Θα σας έκοβε, θα σας λύγιζε, θα σας στρέβλωνε σ’ όλες τις απίθανες στάσεις που πιστεύει πως σας ταιριάζει να παίρνετε. Θα διέστρεφε τους μυς σας, θα εξάρθρωνε τα κόκαλά σας, όπως κάνουν οι χειροπράκτες. Θα σας έκαιγε με πυρωμένα κάρβουνα για να σταματήσει την αιμορραγία σας, θα περνούσε στο κορμί σας σύρματα για να ενισχύσει την κυκλοφορία σας. Θα σας έκανε αυστηρή δίαιτα με αλάτι, ξίδι, στύψη, ακόμα και βιτριόλι. Βραστό νερό θα έχυνε στα πόδια σας όταν θα μοιάζατε έτοιμα να λιποθυμήσετε. Θα καμάρωνε ότι μπορεί να σας κρατήσει στη ζωή για δύο ή και περισσότερες εβδομάδες πιο πολύ απ’ ό,τι θα ήταν δυνατόν δίχως τα γιατρικά του. Δεν θα προτιμούσατε, άνθη, να σας θανατώνουν τη στιγμή που σας πρωτοαιχμαλώτιζαν; Τι εγκλήματα να έχετε άραγε διαπράξει στις προηγούμενες ενσαρκώσεις σας για ν’ αξίζετε τέτοια τιμωρία;
Η υπερβολική και αναίτια σπατάλη λουλουδιών στις δυτικές κοινωνίες είναι, ωστόσο, πιο τρομερή από τον τρόπο που τα μεταχειρίζονται οι Δάσκαλοι της Ανατολής. Ο αριθμός των λουλουδιών, που κόβονται καθημερινά για να στολίσουν τις αίθουσες χορού και συνεστιάσεων στην Ευρώπη και στην Αμερική και να πεταχτούν την επόμενη ημέρα, πρέπει να είναι τεράστιος· αν τα πλέκαμε όλα μαζί, θα έφταναν σίγουρα να στεφανώσουν μια ολόκληρη ήπειρο. Μπροστά σε αυτή την πλήρη περιφρόνηση προς τη ζωή, η ενοχή του Δασκάλου της Ανθικής Τέχνης φαίνεται ασήμαντη. Αυτός σέβεται, τουλάχιστον, την οικονομία της φύσης· διαλέγει τα θύματά του με προνοητικότητα και σύνεση, και μετά θάνατον τιμά το λείψανό τους. Στη Δύση, η επίδειξη των λουλουδιών μοιάζει να αποτελεί μέρος της φαντασμαγορίας του πλούτου· ικανοποιεί το γούστο της μιας στιγμής. Πού πηγαίνουν όλα αυτά τα λουλούδια όταν τελειώσει το γλέντι; Δεν υπάρχει πιο θλιβερό θέαμα από ένα μαραμένο λουλούδι, πεταμένο άσπλαχνα σ’ ένα σωρό κοπριά.
Γιατί να γεννηθούν τα λουλούδια τόσο όμορφα, κι όμως τόσο άτυχα; Τα έντομα έχουν κεντρί, μπορούν να μας τσιμπήσουν· ακόμα και το πιο ήμερο ζώο αντιστέκεται όταν το κυνηγήσουν. Το πουλί, που οι άνθρωποι θέλουν το φτέρωμά του για να στολίσει τα καπελίνα τους, μπορεί να πετάξει και να γλιτώσει από το διώκτη του· το μαλλιαρό ζώο, που οι κυρίες λιμπίζονται τη γούνα του, μπορεί να κρυφτεί στο πλησίασμά μας. Αλίμονο! Το μόνο λουλούδι που, απ’ όσο ξέρουμε, έχει φτερά είναι η πεταλούδα. Όλα τ’ άλλα είναι ανυπεράσπιστα μπροστά στον καταστροφέα. Και να φωνάξουν μες στην επιθανάτια αγωνία τους, οι κραυγές τους ποτέ δεν φτάνουν τα κλειστά μας αυτιά. Φερόμαστε πάντοτε βάναυσα σ’ εκείνους που μας αγαπούν και μας υπηρετούν σιωπηλά, μα θα έρθει ο καιρός που γι’ αυτή μας τη σκληρότητα θα εγκαταλειφθούμε από τους καλούς μας φίλους. Δεν έχετε προσέξει πως τα αγριολούλουδα γίνονται όλο και πιο σπάνια κάθε χρόνο; Μπορεί να τα έχουν συμβουλέψει οι σοφοί τους να αναχωρήσουν, μέχρι να γίνει ο άνθρωπος πιο ανθρώπινος. Μπορεί να έχουν μετοικήσει στον ουρανό.
You belong to me
Δεν τελειώνουν οι ιστορίες των λουλουδιών. Εμείς θα αφηγηθούμε άλλη μία μονάχα: Τον δέκατο έκτο αιώνα, η πρωινή δόξα ή καμπανέλα ήταν ακόμα σπάνιο φυτό στα μέρη μας. Ο Ρύκιου είχε φυτέψει έναν ολόκληρο κήπο μ’ αυτό, και το καλλιεργούσε με προσοχή και φροντίδα. Η φήμη των περικοκλάδων του έφτασε στ’ αυτά του Τάικο, που εξέφρασε την επιθυμία να τα δει· ο Ρύκιου τον κάλεσε σε πρωινό τσάι στο σπίτι του. Την ορισμένη μέρα, ο Τάικο επισκέφθηκε τον κήπο, δεν βρήκε, όμως, ούτε ίχνος καμπανέλας. Το έδαφος είχε ισοπεδωθεί και είχε στρωθεί με ένα λεπτό χαλίκι και άμμο. Βαρύθυμος και οργισμένος μπήκε ο δυνάστης στην αίθουσα του τσαγιού· μα εκεί τον πρόσμενε ένα θέαμα που του έφτιαξε τη διάθεση ευθύς. Στην Τοκονόμα, μέσα σε ένα σπάνιο μπρούτζινο σκεύος, τεχνοτροπίας Σουνγκ, βρισκόταν μία και μοναδική καμπανέλα – η βασίλισσα του κήπου!
Μέσ’ από τέτοια παραδείγματα προσεγγίζουμε το πλήρες νόημα της Θυσίας των Λουλουδιών. Ίσως τα ίδια τα λουλούδια να γνωρίζουν αυτό το νόημα. Δεν είναι δειλά όπως οι άνθρωποι. Ορισμένα μάλιστα απολαμβάνουν το θάνατο – τα άνθη της γιαπωνέζικης κερασιάς, το δίχως άλλο, έτσι όπως παραδίδονται ελεύθερα στους ανέμους. Όποιος έχει σταθεί μπρος στην ευωδιαστή τους χιονοστιβάδα, στο Γιοσίνο ή στην Αρασιγιάμα, πρέπει να το ’χει νιώσει. Για μια στιγμή, αιωρούνται στον αέρα σαν διαμαντένια σύννεφα, χορεύοντας πάνω από τα κρυστάλλινα ρυάκια· ύστερα, καθώς αρχίζουν να γλιστρούν στα γελαστά νερά, μοιάζουν να λένε «Αντίο, Άνοιξη! Περνάμε τώρα, στην Αιωνιότητα!».
Okakura Kakuzo, Το βιβλίο του τσαγιού, 1906.
