Στο Συρράκο
Το χωριό Συρράκο είναι από τα ιστορικότερα αρχοντοχώρια του νομού Ιωαννίνων αλλά και όλης της Ηπείρου. Κατοικήθηκε πριν από τον 15ο αιώνα από Βλαχόφωνους. Την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας μετά το 1480 υπήρξε πρωτεύουσα ομοσπονδίας η οποία αποτελείτο από 42 χωριά και υπαγόταν στον Σουλτάνο, γι'αυτό και είχε προνομιακή μεταχείριση και ήκμασε κυρίως λόγω του εμπορίου, της παραγωγής μάλλινων υφασμάτων και προϊόντων επεξεργασίας κρέατος. Το Συρράκο μαζί με τους Καλαρρύτες υπήρξαν τα μόνα χωριά της Ηπείρου που πήραν μέρος στην Ελληνική Επανάσταση από το 1821 με 720 οικογένειες και 3.500 κατοίκους. Οι Τούρκοι έκαψαν τον οικισμό (10/7/1821) και οι κάτοικοι έφυγαν προκειμένου να σωθούν. Επέστρεψαν το 1825, έκτισαν πάλι τον κατεστραμμένο από τους Τούρκους οικισμό και η περιοχή άρχισε να ακμάζει εκ νέου. Η παρακμή της, στις αρχές του 20ου αιώνα οφείλεται στην υποχώρηση της ζήτησης για μάλλινα υφάσματα. Στην απογραφή του 1913 το Συρράκο αριθμούσε 3.500 κατοίκους. Η ανεξαρτησία της περιοχής κατακτήθηκε στις 23/11/1919.
Από το Συρράκο κατάγονται ο ποιητής Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894), o Ιωάννης Κωλέττης (1774-1847), πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας, o Γεώργιος Ζαλοκώστας (1805- 1858) ποιητής και αγωνιστής του 1821. Επίσης οι οπλαρχηγοί Κατσικογιάννης, Λεπενιώτης κ.ά., οι ευεργέτες Γ. Γιαννιώτης , Σπ. Μπαλτατζής, Γ. Ίκκος κ.ά.
Η ενασχόλησή των βιοτεχνών μάλλινων υφασμάτων -ειδικά μάλλινης κάπας- στο Συρράκο είχε σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια νέα τάξη εμπόρων που δεν περιορίστηκε στα εκάστοτε σύνορα, και στους κόλπους της οποίας αναδείχτηκε μία τάξη λογίων και ευεργετών που η συμβολή τους στην εθνική αφύπνιση και την επανάσταση υπήρξε καίρια. Οι κάτοικοι του Συρράκου και των Καλαρρυτών είχαν δημιουργήσει εμπορικούς οίκους σε μεγάλες Ευρωπαϊκές πόλεις, όπως το Λιβόρνο και η Τεργέστη ήδη από τα μέσα του 17ου αι., αφού τα δύο χωριά ήταν κέντρα εξαγωγικού εμπορίου προϊόντων των γειτονικών χωριών, αλλά και της Θεσσαλίας.
Η κατοικία στο Συρράκο είναι μια επαναλαμβανόμενη μονάδα στη διόρθωση και την ανάπτυξη του οικιστικού συνόλου. Ένα σπίτι που θεωρούνταν αρχοντικό, μπορεί να είναι μεγαλύτερο σε διαστάσεις, να έχει λαμπρότερη κατασκευή, αλλά δεν παύει να είναι μία ομοιότυπη μονάδα στο οικιστικό σύνολο. Η διάρθρωση του χωριού διατήρησε σε άριστη αρμονία τη σχέση φυσικού περιβάλλοντος και χτισμένου χώρου. Δεν είναι η κατοικία ανεξάρτητη, αλλά υπάρχει η ακολουθία: Κατοικία - πεζόδρομος - βρύση - δημόσιος χώρος.
Ο οικισμός χτισμένος στο χείλος απότομης χαράδρας αποτελεί υπόδειγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Το κύριο υλικό δομής ήταν η πέτρα στους τοίχους και η σχιστόπλακα στις στέγες. Η μεγάλη φυσική κλίση του εδάφους οδήγησε στην κατασκευή σπιτιών με δύο ή τρεις ορόφους. Η ανάγκη κλιμακωτής πρόσβασης οδήγησε στην προσθήκη μιας πέτρινης σκάλας, η οποία από τη μια μεριά εφάπτεται στην κύρια οικοδομή και από την άλλη στηρίζεται σε έναν τοξωτό τοίχο. Το άνοιγμα αυτό επέτρεπε την είσοδο των ζώων και των προμηθειών στο κατώγι, που βρισκόταν κάτω από το σπίτι.
Το Συρράκο είναι ανακηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός.
Βάση δεδομένων σχετικά με τους τοπικούς πολιτισμούς των ορεινών περιοχών της Ελλάδας - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
