To 2020 το Alvin Ailey American Dance Theatre γιόρτασε, μέσα στην καραντίνα, τα εξήντα του χρόνια. Κλεισμένη στο σπίτι μου, γράφηκα στο κανάλι του και παρακολουθούσα τα έργα που ανέβαζαν με τον ίδιο ενθουσιασμό με τον οποίο είχα δει το αμερικανικό μπαλέτο για πρώτη φορά στο Ηρώδειο, την πρώτη φορά που είδα μαύρους χορευτές στη ζωή μου. Οι δημιουργίες του Alvin Ailey μετά από μισό και πλέον αιώνα είναι ένας πολιτιστικός θησαυρός που έχει αγαπηθεί από γενιές και γενιές.
Σήμερα δεν υπάρχει άνθρωπος που αγαπά τον χορό και δεν έχει δει τα μπαλέτα του Alvin Ailey. Η Ελλάδα υπήρξε πάντα σταθμός των περιοδειών του συγκροτήματος, που γέμιζε το Ηρώδειο, τον Λυκαβηττό (το 2003 γέμισαν για τέσσερις βραδιές το θέατρο), το Μέγαρο Μουσικής με το εμβληματικό «Revelations», το «Cry», το «Rock my soul in the bossom of Abraham», με το κοινό να ζητά ξανά και ξανά encore. Αυτό που σήμερα μοιάζει πιο εύκολο να κατανοηθεί −αν και εξακολουθεί να είναι στην πρώτη γραμμή της συζήτησης−, η συμπερίληψη στην τέχνη, δεν ήταν αυτονόητο όταν ξεκινούσε ο Ailey για να αλλάξει τις αντιλήψεις που επικρατούσαν στον χορό. Παρουσίαζε τις παραστάσεις του σε μεγάλες περιοδείες και έφερνε σε επαφή με τον χορό ανθρώπους που δεν είχαν δει ποτέ στη ζωή τους παράσταση σύγχρονου χορού, κυρίως το αφροαμερικανικό κοινό, το οποίο αποτέλεσε τη βάση στήριξης του Dance Theatre.
Το μεγαλύτερο δώρο που έκανε στον κόσμο ο Ailey με το παράδειγμα της ζωής του στον χορό ήταν η ελπίδα. Μέσα από το έργο του άνοιξε τον δρόμο για τους μαύρους χορευτές και χορογράφους που θα ακολουθούσαν. Οι άνθρωποι του χορού, κυρίως οι Αμερικανοί, θεωρούν ότι ο Ailey δεν είναι απλώς ένας χορογράφος, αλλά ένας Αμερικανός ήρωας.
Όταν ο χορός είχε μόνο λευκό χρώμα −ακόμα και σήμερα μια μαύρη πρώτη μπαλαρίνα γίνεται είδηση−, όταν τα πολυπολιτισμικά σχήματα χορού δεν υπήρχαν καν στο λεξιλόγιο, ο Ailey κατάφερε να αλλάξει για πάντα την αντίληψη που επικρατούσε όχι μόνο στον αμερικανικό χορό αλλά και στον παγκόσμιο, συστήνοντας σε όλο τον κόσμο δημιουργίες στις οποίες πρωταγωνιστούσε το μαύρο σώμα με τον πιο ποιητικό τρόπο, καταθέσεις έντονα προσωπικές και βαθιά συναισθηματικές, που απευθύνονταν σε κάθε θεατή προσωπικά, συνδέοντας τον κλασικό με τον σύγχρονο χορό και δείχνοντας ότι η τέχνη είναι πεδίο χαράς, δημιουργίας και ελευθερίας για όλους.
Μια μεγάλη έκθεση στο Whitney Museum of American Art
Στις 25 Σεπτεμβρίου ανοίγει στο Whitney Museum of American Art η πρώτη μεγάλης κλίμακας μουσειακή έκθεση για τη ζωή, τη δημιουργία, τις επιρροές και τη διαρκή κληρονομιά του οραματιστή καλλιτέχνη και χορογράφου Alvin Ailey, η οποία τιτλοφορείται «Edges of Ailey». Παρουσιάζεται σε δύο μέρη, εκτείνεται σε περισσότερα από 1.500 τ.μ. και περιλαμβάνει έργα 80 και πλέον καλλιτεχνών, αποκαλυπτικό αρχειακό υλικό και παραστάσεις που θα παρουσιάζονται και live στο μουσείο.
Η έκθεση συνδυάζει τις εικαστικές τέχνες, τη ζωντανή παράσταση, τη μουσική, το αρχειακό υλικό και μια εγκατάσταση πολλαπλής οθόνης με βιντεοσκοπημένες παραστάσεις από το ρεπερτόριο του Alvin Ailey American Dance Theatre (AAADT). Εξερευνά όλο το φάσμα της προσωπικής και δημιουργικής ζωής του ιδρυτή του.
Πλάνα παραστάσεων, ηχογραφημένες συνεντεύξεις, σημειωματάρια, επιστολές, ποιήματα, διηγήματα, χορογραφικές σημειώσεις, σχέδια και προγράμματα παραστάσεων και αφίσες που συγκεντρώθηκαν από τα αρχεία του AAADT και άλλων συνθέτουν έναν κόσμο δημιουργικό, με διαρκή επίδραση, μοναδικό και ανεπανάληπτο. Πολλά από τα αρχειακά εκθέματα προέρχονται από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και έχουν ιδιαίτερη σημασία, αφού ψηφιοποιήθηκαν ειδικά για να παρουσιαστούν σε αυτή την έκθεση, ενώ άλλα προέρχονται από τα Black Archives of Mid America στο Κάνσας Σίτι του Μιζούρι.
Μια μεγάλη προσωπικότητα του χορού
Ο Alvin Ailey συνέλαβε μια ιδέα και σχεδίασε μια χορευτική ομάδα ανοιχτή σε προβληματισμούς και ιδεολογίες. Οι άνθρωποι που αρχικά προσκάλεσε κοντά του δεν είχαν την ίδια χορευτική εμπειρία ή τα διαπιστευτήρια που απαιτούνταν από τα παραδοσιακά χορευτικά σχήματα. Προσλάμβανε χορευτές με βάση το ταλέντο και την ικανότητά τους να αφομοιώνουν το νόημα μιας σύνθεσης και να το μεταδίδουν στο κοινό. Σήμερα, ο θίασος δέχεται χορευτές από όλο τον κόσμο και εξακολουθεί να απασχολεί ένα ποικιλόμορφο σύνολο χορευτών.
Το μεγαλύτερο δώρο που έκανε στον κόσμο ο Ailey με το παράδειγμα της ζωής του στον χορό ήταν η ελπίδα. Μέσα από το έργο του άνοιξε τον δρόμο για τους μαύρους χορευτές και χορογράφους που θα ακολουθούσαν. Οι άνθρωποι του χορού, κυρίως οι Αμερικανοί, θεωρούν ότι ο Ailey δεν είναι απλώς ένας χορογράφος, αλλά ένας Αμερικανός ήρωας. Η κληρονομιά του θα συνεχίσει να ζει μέσα από κάθε χορογραφία του. Σήμερα θεωρείται ασύγκριτος χορευτής, προοδευτικός οραματιστής και ένας από τους σημαντικότερους χορογράφους του 20ού αιώνα. Η δουλειά του άλλαξε για πάντα την πορεία του σύγχρονου χορού.
Γεννήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 1931 στο Ρότζερς του Τέξας, στο απόγειο της Μεγάλης Ύφεσης, στον ρατσιστικό και διαχωρισμένο Νότο. Ως παιδί βίωσε τη δράση της Κου Κλουξ Κλαν και τον βιασμό της μητέρας του από τέσσερις λευκούς άνδρες. Αποκλεισμένος από την κοινωνία, ακολουθούσε τη μητέρα του που δούλευε ως εργάτρια σε βαμβακοχώραφα και ως οικιακή βοηθός σε σπίτια. Ο Ailey είχε αναμνήσεις από τη σκληρή δουλειά στα χωράφια και από τις βαπτίσεις στα ποτάμια που οργάνωνε η τοπική εκκλησία. Αυτές οι μνήμες αργότερα ενέπνευσαν μερικά από τα πιο αξιομνημόνευτα έργα του. Ο κόσμος του ήταν γεμάτος μπλουζ και γκόσπελ και στιγμές στην εκκλησία, στην οποία έβλεπε τους ενήλικες να χορεύουν. Ξεκίνησε να κρατάει ημερολόγιο, μια πρακτική που διατήρησε σε όλη του τη ζωή.
Το 1941 μετακόμισε μαζί με τη μητέρα του στο Λος Άντζελες και εκεί, στο γυμνάσιο και στο λύκειο, είχε τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με τις τέχνες. Στα θέατρα του Λος Άντζελες είδε Αφροαμερικανούς ερμηνευτές, όπως η Lena Horne, ο Count Basie και ο Duke Ellington, και στα 15 του είδε το Ballets Russes de Monte-Carlo σε μια σχολική εκδρομή. Αυτή η εμπειρία άναψε μέσα του μια σπίθα χαράς που έμεινε άσβεστη σε όλη τη ζωή του.
Εκείνα τα χρόνια ανακάλυψε την ομοφυλοφιλία του, κάτι που τον έκανε να νιώθει απομονωμένος. Αποφασισμένος να εξερευνήσει τις σωματικές του παρορμήσεις, στράφηκε στον χορό. Όταν η συμμαθήτρια και φίλη του Carmen De Lavallade τον έσυρε στο στούντιο Melrose Avenue του Lester Horton, άρχισε να ασχολείται στα σοβαρά με τον σύγχρονο χορό.
Η σχολή του Horton, που έγινε μέντοράς του, ήταν μια από τις πιο προοδευτικές σχολές χορού, και ο Ailey άρχισε να μαθαίνει διάφορα στυλ και τεχνικές χορού, από το μπαλέτο μέχρι τους χορούς των ιθαγενών. Σπούδασε γλώσσα και δημιουργική γραφή στο UCLA. Εκεί γνώρισε τη Maya Angelou, που τότε λεγόταν Marguerite Johnson, με την οποία άνοιξε το νυχτερινό κέντρο διασκέδασης Al and Rita.
Όπως όλοι οι μαθητές του Horton, σπούδασε και άλλες μορφές τέχνης, ζωγραφική, υποκριτική, μουσική, σκηνογραφία και ενδυματολογία. Αργότερα, διδάχτηκε και υποκριτική με τη Stella Adler. Το καλοκαίρι του 1953 έκανε την πρώτη του χορογραφία, το «Afternoon Blues», μια σόλο μπλουζ διασκευή στο «Απόγευμα ενός φαύνου» που είχε δει από το Ballets Russes de Monte-Carlo.
Την ίδια χρονιά ο Horton πέθανε από καρδιακή προσβολή και ο Ailey ανέλαβε τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή και χορογράφου του Horton Dance Company με τη στήριξη των μόνιμων μελών της σχολής. Το 1954 έφτιαξε το πρώτο του μεγάλο ομαδικό κομμάτι, το «Creation of the World», και άρχισε να προβάλλει τη δουλειά της ομάδας σε τηλεοπτικά σόου.
Με τη φίλη του, χορεύτρια, ηθοποιό και χορογράφο Carmen De Lavallade προσκλήθηκαν από τον χορογράφο Herbert Ross το 1954 στη Νέα Υόρκη για να συμμετάσχουν στο μιούζικαλ του Broadway, «House of Flowers». Ο Ross ήθελε να δουλέψει με τον Ailey και την De Lavallade, που είχαν γίνει ήδη διάσημοι από την ομάδα χορού του Horton στο Λος Άντζελες. Όταν τελείωσαν οι παραστάσεις, ο Ailey εμφανίστηκε στην περιοδεία του Harry Belafonte ως χορευτής.
Η ιδέα για μια δική του ομάδα ήρθε όταν δεν μπορούσε να βρει έναν χορογράφο που η δουλειά του θα τον ικανοποιούσε πλήρως. Θέλοντας να συνεχίσει τη δουλειά που είχε ξεκινήσει στη σχολή Horton, άρχισε να συγκεντρώνει χορευτές για να υλοποιήσει το δικό του όραμα για τον χορό. Το 1958 ίδρυσε το Alvin Ailey American Dance Theatre για να τιμήσει την κουλτούρα των μαύρων μέσω του χορού. Το ντεμπούτο της ομάδας έγινε στις 30 Μαρτίου 1958 με το πρώτο του αριστούργημα, το «Blues Suite», με μνήμες από την παιδική του ηλικία στο Τέξας και με μουσική μπλουζ να παίζει στο βάθος. Ο Ailey χόρευε και ο ίδιος και μετά την επιτυχία της πρώτης του παράστασης συνέχισε να χορογραφεί τόσο για την ομάδα του, που τότε ακόμα δεν είχε μόνιμους χορευτές, όσο και για άλλες ομάδες, όπως η Shirley Broughton Dance Company.
Στις 31 Ιανουαρίου 1960, το AADT έκανε πρεμιέρα με πολλά νέα έργα στην 92nd Street YM-YWHA και παρουσίασε το πιο δημοφιλές και αναγνωρισμένο έργο του, το «Revelations». Και αυτή η δημιουργία του ήταν βασισμένη στις αναμνήσεις του από το Τέξας, τα μπλουζ και τους πνευματικούς κύκλους της εκκλησίας, με όλο το φάσμα των συναισθημάτων του να απεικονίζεται χορογραφικά με μεγαλειώδη τρόπο. Η δουλειά του Ailey εκείνη την περίοδο ήταν διαφορετική από αυτή πολλών άλλων χορογράφων σύγχρονου χορού. Η αφήγησή του και οι ιστορίες στις οποίες εστίαζε μπόρεσαν να προσελκύσουν ένα κοινό πολυφυλετικό, εκτός της Νέας Υόρκης, και κίνησε το ενδιαφέρον της avant garde. Κυρίως η δημιουργία του «Revelations» το 1960 εδραίωσε τη φήμη του ως οραματικού χορογράφου με την ικανότητα να υπερβαίνει τα φυλετικά εμπόδια και να συνδέεται βαθιά με κάθε κοινότητα.
Revelations - Alvin Ailey American Dance Theater
Το φθινόπωρο του 1961, το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ κάλεσε το AADT να περιοδεύσει στη Νοτιοανατολική Ασία και την Αυστραλία ως μέρος του Ειδικού Διεθνούς Προγράμματος για Πολιτιστικές Παρουσιάσεις του Προέδρου Κένεντι.
Ο Ailey συγκέντρωσε μια ομάδα δέκα χορευτών και τεσσάρων μουσικών που θα μπορούσαν να ταξιδέψουν σε όλο τον κόσμο. Έδωσαν 60 παραστάσεις σε δύο χρόνια και το 1968 έφτασαν στο Φεστιβάλ του Εδιμβούργου. Ο Ailey έγινε ο παγκόσμιος πρεσβευτής του αφροαμερικανικού χορού και η προπαγάνδα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τη φυλετική ισότητα βοήθησε στην παγκόσμια αναγνώριση της ομάδας.
Όμως, αυτό που βοήθησε την ομάδα να αναδειχθεί, η σχέση με το κράτος, πίεζε αφόρητα τον Ailey, που το FBI τον παρακολουθούσε στενά για τις «άσεμνες και εγκληματικές ομοφυλοφιλικές του τάσεις» και τον απειλούσε με διάλυση της ομάδας του εάν έδειχνε σημάδια «θηλυπρεπούς» ή ομοφυλοφιλικής συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια των περιοδειών.
Παρά την επιτυχία, οι παραστάσεις στην Αμερική ήταν λιγοστές. Η κατάσταση άλλαξε όταν άρχισε να συνεργάζεται με τον Duke Ellington. Στη διάρκεια αυτής της συνεργασίας δημιούργησε νέες χορογραφίες, όπως τα έργα «The Blues Ain't», «Light», «My Mother My Father», «Rivers», «Streams» και «Doors».
Κατά τη διάρκεια μιας ευρωπαϊκής περιοδείας το 1965 κατέρρευσε σωματικά και οι κακές κριτικές που πήρε στο Φεστιβάλ Φλωρεντίας τον οδήγησαν στην απόφαση να αποσυρθεί από την καριέρα του ως χορευτή και να σταματήσει να χορογραφεί προσωρινά. Τρία χρόνια αργότερα, με την υποτροφία Guggenheim δημιούργησε το πρώτο του έργο με ποπ μουσική, υπογράφοντας ένα από τα πιο εμπορικά του κομμάτια, το «Diversion No.1».
Το 1968 δημιούργησε ένα πολιτικό έργο, το «Masekela Langage», που διαδραματίζεται στη Νότια Αφρική και πραγματεύεται τη φυλετική πολιτική και το απαρτχάιντ. Αυτό το ασυνήθιστο για τον Ailey κομμάτι έτυχε άμεσης αναγνώρισης και αναβιώνει τακτικά από το AAADT.
Η ομάδα του είχε έδρα την Ακαδημία Μουσικής του Μπρούκλιν από το 1969 και ο ίδιος χρηματοδότησε δωρεάν μαθήματα για παιδιά και νέους ενήλικες «με στόχο τη διοχέτευση της τρομερής νεανικής οργής στην τέχνη». Το 1970 έκανε περιοδεία στη Ρωσία, και το AAADT έγινε η πρώτη αμερικανική ομάδα σύγχρονου χορού που εμφανίστηκε στη Σοβιετική Ένωση. Οι παραστάσεις τους μεταδόθηκαν από την τηλεόραση της Μόσχας και τις είδαν πάνω από 22 εκατομμύρια θεατές, με το κοινό να παρακολουθεί εκστασιασμένο. Ο θρίαμβος στη Σοβιετική Ένωση διαδόθηκε παντού και μετά από 13 χρόνια το Alvin Ailey American Dance Theatre γνώρισε μνημειώδη επιτυχία.
Ο Ailey χορογράφησε επίσης μπαλέτα για άλλες ομάδες, όπως το American Ballet Theatre, το Joffrey Ballet, το Royal Danish Ballet, και τη Metropolitan Opera. Για το American Ballet Theatre δημιούργησε το «The River» (1970), μια από τις πολλές χορογραφίες του με μουσική τζαζ του Duke Ellington.
Η μία του απόπειρα να χορογραφήσει στο Μπρόντγουεϊ, με το μιούζικαλ «La Strada» άνοιξε και έκλεισε σε μία παράσταση στις 14 Δεκεμβρίου 1969.
Ίδρυσε το Αμερικανικό Κέντρο Χορού Alvin Ailey με σκοπό να παρέχει πρόσβαση στις τέχνες και στον χορό σε κοινότητες που δεν είχαν πόρους. Μέχρι σήμερα η σχολή Ailey είναι η μεγαλύτερη στη Νέα Υόρκη που έχει δεσμευτεί να εκπαιδεύει χορευτές από όλες τις κοινωνικές τάξεις.
Το στίγμα του AIDS
Ο Ailey ήταν ιδιαιτέρως μυστικοπαθής στην προσωπική του ζωή. Πέθανε την 1η Δεκεμβρίου 1989 από επιπλοκές που σχετίζονται με το AIDS. Η χορεύτρια και μούσα του, Judith Jamison, που χόρεψε συγκλονιστικά το «Cry», έργο που είχε αφιερώσει στη μητέρα του και στις μαύρες γυναίκες όλου του κόσμου, ανέλαβε ως καλλιτεχνική διευθύντρια του AADT.
Σε ένα κείμενο με τίτλο «Αγαπώντας τον άγνωστο Alvin Ailey», ο πρώην χορευτής και δημοσιογράφος Juan Michael Porter II γράφει, ανάμεσα σε άλλα: «[…] Λίγοι γνωρίζουν ποιος ήταν πραγματικά ο Ailey. Η τραγωδία είναι ότι αυτή η μυστικότητα πιθανότατα οδήγησε στον θάνατό του σε ηλικία 58 ετών. Πράγματι, όταν πέθανε από επιπλοκές που σχετίζονται με το AIDS την 1η Δεκεμβρίου 1989, ζήτησε από τον γιατρό του να ανακοινώσει ότι η αιτία του θανάτου του ήταν η αιματολογική δυσκρασία, προκειμένου να γλιτώσει τη μητέρα του από την ντροπή να σχετίζεται με το AIDS […] Ως μαύρο ομοφυλόφιλο που ζει με τον ιό HIV, με στοιχειώνει η θλιβερή ειρωνεία ότι η ημέρα που πέθανε είναι γνωστή ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS. Το 1989, ο ιός HIV και το AIDS εξακολουθούσαν να θεωρούνται θανατική καταδίκη και οι άνθρωποι που είχαν διαγνωστεί με τον ιό αντιμετωπίζονταν ως παρίες […] Ο Ailey αγαπούσε τους ανθρώπους του ανεξάρτητα από το ποιοι ήταν. Κι όμως έζησε και πέθανε σε μια εποχή στην οποία αναγκάστηκε να κρύψει την ίδια του την ύπαρξη [...] 32 χρόνια μετά τον θάνατό του, το έργο του εξακολουθεί να παρέχει στον κόσμο τις καλύτερες απεικονίσεις μαύρων ανθρώπων με όλη την περίπλοκη ομορφιά τους. Δυστυχώς, αν και οι δημιουργίες του Ailey επιβεβαιώνουν τη ζωή και συνεχίζουν να εξυψώνουν τόσους πολλούς από εμάς, τα ίδια τα πράγματα που οδήγησαν στον θάνατό του –ο HIV, το AIDS και το στίγμα− εξακολουθούν να καταστρέφουν ζωές. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους μαύρους, που παραμένουν δυσανάλογα επηρεασμένοι από τον HIV και το AIDS. Το στίγμα του HIV τους εμποδίζει να έχουν πρόσβαση σε προληπτική και σωτήρια φροντίδα. Ο Ailey δεν μπόρεσε να νιώσει ασφαλής να αγαπήσει τον εαυτό του και τους άλλους ανοιχτά…»
Σήμερα, κάθε κοινότητα, κάθε άνθρωπος στον κόσμο οφείλει στον Alvin Ailey την ελευθερία που νιώθει με κάθε χορογραφία του, μια χαρούμενη, λυτρωτική απογείωση, την αίσθηση να μπορείς να ζεις τόσο ανοιχτά όσο εκείνος δεν κατάφερε. Στο ανεκτίμητο έργο του κατέδειξε, πολλά χρόνια πριν από το κίνημα Black Lives Matter, τον ρόλο της ορατότητας, της συμπερίληψης, της αποδοχής και της πρόσβασης των μη προνομιούχων στην τέχνη, που μπορεί και οφείλει να ενώνει και να αποτελεί καταφύγιο τόσο των καλλιτεχνών όσο και του κοινού.
Edges of Ailey | Exhibition Preview
