Ο δεύτερος θάνατος των θυμάτων της χούντας 

Ο δεύτερος θάνατος των θυμάτων της χούντας  Facebook Twitter
Αυτό είναι το νόημα της επετείου του Πολυτεχνείου σήμερα: η ανασύνταξη της ιστορικής μνήμης, η προστασία της αλήθειας από αυτούς που επιχειρούν να συσκοτίσουν το παρελθόν. Φωτ.: ΑΠΕ
0

ΟΤΑΝ ΑΚΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ, συνήθως σκεφτόμαστε τα 88 ονόματα που εκφωνούνται στο «προσκλητήριο νεκρών» κατά την επέτειο του Πολυτεχνείου. Εξ αυτών, οι 24 σκοτώθηκαν τις μέρες της εξέγερσης (ενώ τουλάχιστον 16 νεκροί του Πολυτεχνείου παραμένουν αταυτοποίητοι).

Φυσικά, δεν λείπουν αυτοί που αμφισβητούν την εγκυρότητα των ονομάτων και δηλώνουν περήφανα πως «δεν υπήρξανε νεκροί». Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι απολογητές της δικτατορίας αγνοούν την παραδοχή 12 θανάτων από την ίδια τη χούντα και τον ελεγχόμενο Τύπο της το 1973¹. Άλλοτε, οι αρνητές της Ιστορίας –όπως ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης– καταφεύγουν σε φαιδρά χωροταξικά επιχειρήματα, σύμφωνα με τα οποία «δεν υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο», αφού όλα τα θύματα σκοτώθηκαν έξω απ’ το κτίριο του πανεπιστήμιου.

Στην πραγματικότητα, και όπως αποκαλύπτουν οι τελευταίες μελέτες, τα  θύματα της δικτατορίας ήταν πολλά παραπάνω από 88. Στο βιβλίο του «Θάνατοι στη Χούντα: Δολοφονίες, αντιδικτατορική δράση, ύποπτοι θάνατοι κατά την περίοδο 1967-1974», ο Δημήτρης Βεριώνης εντοπίζει 247 «επώνυμες περιπτώσεις» θανάτων που προκάλεσε η δικτατορία. Οι περιπτώσεις αφορούν ανθρώπους «με ή χωρίς πολιτική δράση, από διάφορους κοινωνικούς, πολιτικούς και επαγγελματικούς χώρους», όπως φοιτητές, αγωνιστές, στρατιώτες και αστυνομικούς². 

Η χούντα προσπαθούσε συστηματικά να αποκρύψει τις δολοφονικές της ενέργειες, παρουσιάζοντάς τες ως ατυχήματα ή αυτοκτονίες. Για παράδειγμα, ο φοιτητής Γιάννης Καΐλης (1950-1974) –που λέγεται ότι έγραψε τα συνθήματα στις πύλες του Πολυτεχνείου– βρέθηκε νεκρός τον Φλεβάρη του ’74 από πτώση από οικοδομή. Παρ’ όλα αυτά, η κατάσταση του πτώματος και το σημείο εύρεσής του αποκλείουν το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας. Δυο μήνες νωρίτερα, ο Λάμπρος Τζιάνος (1953-1973), που συμμετείχε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, βρέθηκε νεκρός στο διαμέρισμά του με μια νάιλον σακούλα στο κεφάλι, ένας φόνος που καταγράφηκε ως αυτοκτονία. Ενδεικτικές είναι και οι δολοφονίες στρατιωτών προτού απολυθούν. Ένα από τα θύματα, ο Γιάννης Φουντουλάκης (1950-1972) «φέρεται ότι πέθανε από καρδιακή προσβολή στο στρατόπεδο [όπου] υπηρετούσε, αλλά κατά την εκταφή το 1975 διαπιστώθηκε τρύπα από σφαίρα στην ωμοπλάτη³».

Μισό αιώνα μετά την πτώση της χούντας, η κρατική βία, οι δολοφονίες και οι βασανισμοί παραμένουν βασικό συστατικό του κράτους. Τα θύματά τους εξακολουθούν να είναι κομμουνιστές και αναρχικοί (η περίπτωση του Βασίλη Μάγγου είναι ενδεικτική), αλλά η συντριπτική πλειοψηφία αφορά πρόσφυγες και μετανάστες.

Πέρα από αυτούς τους άμεσους φόνους, υπάρχουν και οι περιπτώσεις των «έμμεσων» δολοφονιών, όπου το καθεστώς προκάλεσε θανάτους χωρίς να τραβήξει τη σκανδάλη, μέσα από τους βασανισμούς, τις εξορίες και την τρομοκρατία. Τέτοιες είναι οι περιπτώσεις του στρατιωτικού Ιωάννη Βάρσου (1921-1973) και του αστυνομικού Φώτιου Τσιτσιρίγκου (1939-1972), οι οποίοι αυτοκτόνησαν μετά από βασανιστήρια (ο πρώτος) και εγκλεισμό σε ψυχιατρική κλινική απ’ την αστυνομία (ο δεύτερος)⁴. 

Δυστυχώς, η Μεταπολίτευση συντήρησε το καθεστώς σιωπής γύρω απ’ αυτούς τους θανάτους, απρόθυμη να «ξεθάψει» τα όσα η δικτατορία έθαψε. Σχεδόν όλες οι υποθέσεις που προέκυψαν απ’ τις καταγγελίες συγγενών των θυμάτων μπήκαν στο αρχείο, «είτε “ελλείψει στοιχείων”, είτε με τους αρμόδιους να επικαλούνται πορίσματα που είχαν εκδοθεί επί χούντας». Ακόμα και σήμερα, τα αρχεία του στρατού και της αστυνομίας απ’ την περίοδο της δικτατορίας παραμένουν κλειστά.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, έρευνες όπως αυτή του Βεριώνη λειτουργούν ως ένα ξεσκέπασμα των εγκλημάτων της χούντας. Τιμούν τη μνήμη των νεκρών και τους λυτρώνουν από τον «δεύτερο θάνατο» στον οποίον τους καταδίκασε το κράτος: τον θάνατο «της λήθης». Υπό μια ορισμένη οπτική, αυτό είναι και το νόημα της επετείου του Πολυτεχνείου σήμερα: η ανασύνταξη της ιστορικής μνήμης, η προστασία της αλήθειας από αυτούς που επιχειρούν να συσκοτίσουν το παρελθόν, «ακριβώς επειδή έχουν συνείδηση της δύναμης της Ιστορίας – και τη φοβούνται⁵».

Όμως, όπως σημειώνει ο Γιώργος Βάρσος, γιος του στρατιωτικού Ιωάννη Βάρσου, αυτή η ανασύνταξη της μνήμης δεν είναι «σκέτη γνώση παρελθόντος», αλλά «τρόπος να κοιτάμε το παρόν μας», λιγότερο «μνήμη» και περισσότερο «αναγνώριση, απελευθέρωση, ζωντάνεμα» της αντίληψής μας. Το να αναγνωρίζουμε τη βία του δικτατορικού καθεστώτος, τους φόνους, τα βασανιστήρια και τις εξορίες, απαιτεί να καταλάβουμε ότι αυτές οι μορφές κρατικής βίας δεν ξεκινούν με τη δικτατορία, ούτε σταματούν με την πτώση της. 

Ο δεύτερος θάνατος των θυμάτων της χούντας  Facebook Twitter
Στην πραγματικότητα, και όπως αποκαλύπτουν οι τελευταίες μελέτες, τα  θύματα της δικτατορίας ήταν πολλά παραπάνω από 88.

Οι εξορίες δεν ανακαλύφθηκαν απ’ τη χούντα, αλλά συνέβαιναν τακτικά μέχρι το 1962, ενώ οι εκτελέσεις κομμουνιστών αγωνιστών σταμάτησαν το 1955. Αυτοί οι μηχανισμοί ήταν ήδη έτοιμοι το 1967. Οι συνταγματάρχες δεν τους εφηύραν, αλλά τους κληρονόμησαν απ’ τη δημοκρατία. Επιπλέον, μετά την πτώση της χούντας, δεν υπήρξε ξήλωμα των ανθρώπων που στελέχωσαν τα πιο βίαια όργανά της. Οι δολοφόνοι και οι βασανιστές διατήρησαν τα πόστα τους στη δικαιοσύνη, στην αστυνομία και στον στρατό.

Μισό αιώνα μετά την πτώση της χούντας, η κρατική βία, οι δολοφονίες και οι βασανισμοί παραμένουν βασικό συστατικό του κράτους. Τα θύματά τους εξακολουθούν να είναι κομμουνιστές και αναρχικοί (η περίπτωση του Βασίλη Μάγγου είναι ενδεικτική), αλλά η συντριπτική πλειοψηφία αφορά πρόσφυγες και μετανάστες. Χωρίς να εξισώνουμε τη δημοκρατία με τη χούντα, και αναγνωρίζοντας τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της δικτατορίας, μπορούμε να εντοπίσουμε μια ξεκάθαρη γραμμή κρατικής βίας και νεκροπολιτικής εξουσίας που διαπερνά τα διάφορα –δημοκρατικά και μη– καθεστώτα. 

Ο βασανισμός και ο θάνατος του Μοχάμεντ Καμράν Ασίκ απ’ την αστυνομία στο Α.Τ. Αγίου Παντελεήμονα στα τέλη του Σεπτέμβρη και ο θάνατος του Μία Χαριζούλ στο Α.Τ. Ομόνοιας μόλις δέκα μέρες μετά∙ οι δολοφονίες των Ελλήνων Ρομά∙ τα φονικά pushbacks∙ οι κρατικές δολοφονίες 22 ανθρώπων μέσα στο καλοκαίρι του ’23 (672 αν μετρήσουμε τα θύματα του εγκλήματος στην Πύλο)∙ όλα αυτά δεν δείχνουν μόνο τις ρατσιστικές διαβαθμίσεις στην αξία της ζωής στη σύγχρονη Ελλάδα. Αποκαλύπτουν, ταυτόχρονα, τη βαναυσότητα της δημοκρατίας, η οποία δεν διστάζει να επαναφέρει τον σκληρό, φονικό και «χουντικό» πόλο της κρατικής εξουσίας όταν το κρίνει απαραίτητο. 

Υπό αυτήν τη σκοπιά, το νόημα της επετείου του Πολυτεχνείου σήμερα δεν είναι η απλή τίμηση των θυμάτων, ούτε ένας πανηγυρισμός για το θριαμβευτικό πέρασμα στη δημοκρατία. Απεναντίας, είναι μνήμη κι αγώνας ενάντια σε κάθε μορφή κρατικού αυταρχισμού και βίας, σε μηχανισμούς που λειτουργούν αθόρυβα μες στο εδώ και τώρα, σε μια αλήθεια που είναι πολύ επίπονη, πολύ επίκαιρη, πάρα πολύ δική μας.

1. Δημήτρης Βεριώνης, Θάνατοι στη Χούντα, εκδ. Τόπος, 2024, σ. 318.
2. Ό.π., σ. 20. 
3. Ό.π., σ. 260-276, 253-260, 519-521.
4. Ό.π., σ. 359-364, 402-406. 
5. Γιώργος Βάρσος, στο «Θάνατοι στη Χούντα - Δημήτρης Βεριώνης - Εκδόσεις Τόπος», Youtube, 1:01:30-1:02:28.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Άλλο το Πολυτεχνείο κι άλλο «η γενιά του Πολυτεχνείου»

Daily / Άλλο το Πολυτεχνείο κι άλλο «η γενιά του Πολυτεχνείου»

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ως πολύτιμος συμβολισμός και ως μια σπάνια υπερβατική στιγμή αντέχει ακόμα γερά, κι ας παρακολουθούμε κάθε χρόνο να βγαίνουν από τις τρύπες τους όλο και περισσότεροι αρνητές της σημασίας και της υπόστασής της.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
ΕΠΕΞ Δημήτρης Παπαχρήστος

Οι Αθηναίοι / Δημήτρης Παπαχρήστος: «Το μόνο που θέλαμε ήταν να αλλάξουμε τα πράγματα με όπλο τη νεανική μας τρέλα»

Γεννήθηκε στην Εύβοια, ζει στα Εξάρχεια. Δημοσιογράφος, συγγραφέας και ραδιοφωνικός παραγωγός, υπήρξε εκφωνητής του ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου κατά την εξέγερση του Νοέμβρη του 1973 και δεν σταμάτησε ποτέ να αγωνίζεται.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Τα  “Δεκαοχτώ Κείμενα” που έσπασαν το «γύψο» της 21ης Απριλίου

Πολιτισμός / Ο Θανάσης Βαλτινός μιλά για τα “Δεκαοχτώ Κείμενα” που έσπασαν τον «γύψο» της 21ης Απριλίου

Οι πραξικοπηματίες από την πρώτη στιγμή έβαλαν στο στόχαστρο τους καλλιτέχνες και τους ανθρώπους των Γραμμάτων. Επέβαλαν λογοκρισία, απαγόρευσαν βιβλία, συνέλαβαν και βασάνισαν λογοτέχνες.
THE LIFO TEAM
Μαριχουάνα στοπ

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ψαλιδισμένοι στίχοι, σενάρια και μπομπίνες: Ντοκουμέντα από τη χουντική λογοκρισία στις τέχνες

Με αφορμή τη συμπλήρωση μισού αιώνα από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, η LiFO σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους παρουσιάζει άγνωστα ντοκουμέντα που αφορούν τη λογοκρισία της επταετίας.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Ζωή που τα λέει έξω από τα δόντια…

Οπτική Γωνία / Η Ζωή που «τα λέει έξω από τα δόντια»

Η Κωνσταντοπούλου είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας συνολικής πολιτικής παρακμής που δεν συναντάται μόνο στη χώρα μας, για την οποία ευθύνη έχουν όσοι την ανέδειξαν ως πολιτική περσόνα και τώρα βλέπουν την πλάτη της στις δημοσκοπήσεις…
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Πύλος ένα προαναγγελθέν δυστύχημα

Ιλεκτρίσιτυ / Πύλος, ένα προαναγγελθέν δυστύχημα

Ο λόγος που οι θάνατοι των μεταναστών περνούν «απαρατήρητοι» είναι ένας λιγότερο ή περισσότερο φανερός ρατσισμός, μια προ-συνειδητή αξιολογική κρίση που διαχωρίζει τις ζωές σε σημαντικές και ασήμαντες, πενθήσιμες και μη.
ΧΑΡΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ
Μέσα στην Κιβωτό, δύο χρόνια μετά το σκάνδαλο 

Ρεπορτάζ / Μέσα στην Κιβωτό, δύο χρόνια μετά το σκάνδαλο 

Πώς κυλά σήμερα η ζωή στον εθελοντικό οργανισμό; Οι οικονομικές ατασθαλίες, ο κίνδυνος για «λουκέτο», οι αλλαγές στους χώρους, τα ίχνη του πατέρα Αντωνίου, οι αντιδράσεις των παιδιών και ο στόχος της αποϊδρυματοποίησης. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Τα «μυστήρια» της Μήλου και το κρυφτούλι της τουριστικής υπερδόμησης στις Κυκλάδες

Ρεπορτάζ / Τα «μυστήρια» της Μήλου και το κρυφτούλι της τουριστικής υπερδόμησης στις Κυκλάδες

Μετά την κραυγαλέα υπόθεση ανέγερσης ξενοδοχείου στο Σαρακήνικο της Μήλου, το υπουργείο Περιβάλλοντος προχώρησε στην αναστολή έκδοσης νέων οικοδομικών αδειών στις περιοχές του νησιού για τις οποίες προτείνονται ειδικά μέτρα προστασίας μέσα από τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
trump hitler

Οπτική Γωνία / Είναι ο Τραμπ ο Χίτλερ των ημερών μας;

Εκατομμύρια πολίτες σε όλο τον κόσμο αναρωτιούνται αν όσα συμβαίνουν μετά την εκλογή του είναι πραγματικά ή πρόκειται για έναν κακό εφιάλτη. Όλα δείχνουν ότι έχουν πολλούς και βάσιμους λόγους γι’ αυτό.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Πώς θα επηρεαστεί η Ελλάδα από το νέο δόγμα Τραμπ;

Οπτική Γωνία / Πώς θα επηρεαστεί η Ελλάδα από το νέο δόγμα Τραμπ;

Το μπρα ντε φερ ΗΠΑ – Ουκρανίας, η Ε.Ε. και οι ευρύτερες συνέπειες. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
μαρκο ρούμπιο

Daily / Σταυροί στο μέτωπο 

Ο σταυρός στο μέτωπο του Αμερικανού ΥΠΕΞ, μεταξύ άλλων δυσοίωνων σκέψεων, έφερε στο μυαλό τον βανδαλισμό από Χριστιανούς των αρχαίων αγαλμάτων, συχνά με την χάραξη ενός σταυρού στη μορφή τους, όπως η κεφαλή της Αφροδίτης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.  
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Εμπόλεμος «φιλελευθερισμός» ή για το τωρινό μας αδιέξοδο 

Οπτική Γωνία / Εμπόλεμος «φιλελευθερισμός» ή για το τωρινό μας αδιέξοδο 

Οι καταιγιστικές εξελίξεις μετά την εκλογή Τραμπ και το αδιέξοδο στην Ουκρανία, οδηγούν πλέον σε έναν ιδιόμορφο ευρωπαϊσμό της θωράκισης, της στρατιωτικοποίησης και των αντίστοιχων τεράστιων επενδύσεων.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Ιωάννα - Μαρία Γκέρτσου: «Δεν ξέρω πώς είναι ο κόσμος για τα μη τυφλά άτομα. Για μένα είναι αυτός που αντιλαμβάνομαι»

Κοκέτα / Ιωάννα - Μαρία Γκέρτσου: «Δεν ξέρω πώς είναι ο κόσμος για τα μη τυφλά άτομα. Για μένα είναι αυτός που αντιλαμβάνομαι»

Η ψυχολόγος στην παιδοψυχιατρική κλινική του νοσοκομείου παίδων «Αγία Σοφία» και συνιδρύτρια της πρώτης σχολής σκύλων οδηγών στη χώρα μας μιλά στην Κοκέτα.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ