Η Βάσω Παπανδρέου θα μπορούσε να γίνει η πρώτη Ελληνίδα πρωθυπουργός. Είχε όλα τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα και αρκετοί θεωρούσαν ότι μετά τον Κώστα Σημίτη θα ερχόταν η δική της σειρά.
Ο ίδιος ο Κώστας Σημίτης την εκτιμούσε περισσότερο από όλα τα στελέχη της πρώτης γραμμής και ήταν έκπληξη για πολλούς όταν αποφάσισε να δώσει το δαχτυλίδι της διαδοχής στον Γιώργο Παπανδρέου. Ούτε στο ΠΑΣΟΚ όμως ήταν έτοιμοι τότε για να υποστηρίξουν μία γυναίκα στην ηγεσία του κόμματός τους. Η Βάσω Παπανδρέου είχε σπάσει πολλά ταμπού στη ζωή της, αλλά όχι όλα.
Στην ανακοίνωση του, ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης έδωσε μία λιτή αλλά ακριβή περιγραφή για εκείνη: «Συνιδρύτρια του ΠΑΣΟΚ… μια άξια γυναίκα που τίμησε τις θέσεις που ανέλαβε, και πολλές ευρωπαϊκές πολιτικές κοινωνικού περιεχομένου φέρουν την υπογραφή της. Η Βάσω χαρακτηριζόταν από την ευρύτατη κατάρτισή της, την εργατικότητά της, τη συνέπειά της, το θάρρος της και την αφοσίωσή της στο ΠΑΣΟΚ».
«Σε ό,τι αφορά το ΠΑΣΟΚ, είπα στο Εθνικό Συμβούλιο πως θα διαβούμε την έρημο. Αυτό σημαίνει πολλά θύματα, εντός εισαγωγικών, αλλά και μια τεράστια εμπειρία. Μια έμπρακτη αυτοκριτική. Το ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να υπάρξει στο μέλλον αν δεν το εφεύρουμε από την αρχή. Είχα πει από το 2007 ότι θα έπρεπε να έχουμε παραδώσει το ΠΑΣΟΚ στη γενιά των τριαντάρηδων. Αλλά δυστυχώς έχουμε ευνουχίσει αυτή τη γενιά».
Ήταν η πρώτη Ελληνίδα επίτροπος στην Κομισιόν του 1989, στην οποία υπήρχαν δύο γυναίκες όλες κι όλες, εκείνη και η Γαλλίδα Christiane Scrivener.
Ήταν η γυναίκα που έλαβε τις περισσότερες ψήφους που έχει πάρει ποτέ βουλευτής στην Ελλάδα, όταν στις εκλογές του 1993 έσπασε κάθε ρεκόρ συγκεντρώνοντας 256.831 σταυρούς στη δεύτερη εκλογική περιφέρεια της Αθήνας.
Ήταν η πολιτικός που κατάργησε τα πρωτόκολλα στο Ιράν όταν αρνήθηκε να βάλει μαντίλα. Μια πολιτικός που είχε πάντα το θάρρος της γνώμης της και δεν έσκυβε ποτέ το κεφάλι όταν διαφωνούσε με τους πρωθυπουργούς.
Ήταν όμως και μία γοητευτική γυναίκα, χωρίς ανασφάλειες, η οποία δεν υποβάθμιζε τη γυναικεία της υπόσταση. Ένας δύσκολος άνθρωπος, απαιτητικός με τους συνεργάτες της, αλλά όσοι τη γνώριζαν λένε ότι στην προσωπική της ζωή ήταν σαν παιδί. «Ενας καλός και δίκαιος άνθρωπος», αυτό αναφέρουν για εκείνη όσοι βρέθηκαν δίπλα της. Και όσο και αν δεν της φαινόταν, λόγω της αυστηρής δημόσιας εικόνας, της άρεσε να διασκεδάζει. Αγαπούσε τη μουσική, τον χορό και εκτιμούσε να απολαμβάνει τις απλές χαρές της ζωής.
Η διαφωνία της με τα μνημόνια και η διαγραφή της
Λίγοι θυμούνται ότι στις 12 Φεβρουαρίου 2012 ο Γιώργος Παπανδρέου τη διέγραψε (μαζί με άλλους) επειδή δεν ψήφισε το δεύτερο μνημόνιο, όπως και τις διαφωνίες της με την πολιτική που ακολουθήθηκε εκείνη την περίοδο. Ισως επειδή τα σκέπασε όλα ο ορυμαγδός εκείνης της περιόδου, ίσως επειδή η Βάσω Παπανδρέου δεν χρησιμοποίησε τη διαφωνία της για να πάρει μια «καλή μεταγραφή» ή να κάνει την ηρωίδα και παρέμεινε μια χαμηλών τόνων λογική φωνή, κάτι που δεν ευνοούσε η συγκυρία.
Η Βάσω Παπανδρέου είχε εκδηλώσει τις διαφωνίες της με την ακολουθούμενη πολιτική στην οικονομία ήδη από το 2009. Είχε γίνει πολλές φορές δυσάρεστη στον τότε υπουργό Οικονομικών Γιώργο Παπακωνσταντίνου. Τον Απρίλιο του 2011, σε μία συνεδρίαση του Κοινοβουλευτικού Τομέα Οικονομικών, η Βάσω Παπανδρέου του φώναξε: «μας οδηγείτε σε συλλογική κατάθλιψη», ενώ λίγες μέρες πριν του είχε πει, μπροστά σε όλους, ότι τον Οκτώβριο του 2009 όταν πήγε στο γραφείο του για να του πει ότι πρέπει να πάρει μέτρα, την αντιμετώπισε «σαν ούφο». Η ίδια θα έλεγε αργότερα σε συνεντεύξεις της πως εάν είχαν ληφθεί εγκαίρως μέτρα, αμέσως μετά από τις εκλογές του 2009, θα είχαμε αποφύγει το μνημόνιο.
«… Δυστυχώς, ήταν άλλες οι προτεραιότητες εκείνη την περίοδο… Φτάσαμε στο μνημόνιο. Και είμαι μεταξύ εκείνων που ψήφισαν «ναι» στη Βουλή. Ομολογώ ότι είχα σκεφτεί να παραιτηθώ από βουλευτής πριν από την ψηφοφορία. Όμως επέλεξα να μείνω και να στηρίξω την κυβέρνηση…» είχε στο «Βήμα» τον Απρίλιο του 2011.
Είχε επίσης προβλέψει: «Σε ό,τι αφορά το ΠΑΣΟΚ, είπα στο Εθνικό Συμβούλιο πως θα διαβούμε την έρημο. Αυτό σημαίνει πολλά θύματα, εντός εισαγωγικών, αλλά και μια τεράστια εμπειρία. Μια έμπρακτη αυτοκριτική. Το ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να υπάρξει στο μέλλον αν δεν το εφεύρουμε από την αρχή. Είχα πει από το 2007 ότι θα έπρεπε να έχουμε παραδώσει το ΠΑΣΟΚ στη γενιά των τριαντάρηδων. Αλλά δυστυχώς έχουμε ευνουχίσει αυτή τη γενιά. Μετά τις εκλογές πρέπει να μαζέψουμε τα κομμάτια μας και να κάνουμε πράξη την ανανέωση».
Είχε διαφωνήσει με την κατάργηση του 13ου και του 14ου μισθού, χαρακτηρίζοντας ερασιτεχνική τη διαπραγμάτευση και ανεπαρκή την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου, δηλώνοντας πως «τέτοια σωτηρία είναι χειρότερη και από την καταστροφή».
Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα από τη συνέντευξη της στο «Βήμα» τον Ιανουάριο του 2012: «… Αν μιλάτε για τον Απρίλιο του 2010, προφανώς και δεν υπήρχε άλλη λύση εκείνη τη στιγμή. Η Ελλάδα ήταν στα πρόθυρα της πτώχευσης. Αλλά βεβαίως το θέμα είναι τι κάναμε ως τότε. Και η κυβέρνηση της ΝΔ και η δική μας κυβέρνηση. Η ΝΔ ξεκίνησε με την απογραφή, που έχει στιγματίσει ανεξίτηλα τη χώρα, και συνέχισε με μια πραγματική άλωση του κράτους, που εκτίναξε τα ελλείμματα, ειδικά το 2009. Η δική μας κυβέρνηση σαφώς υποτίμησε το μέγεθος του προβλήματος τους πρώτους μήνες μετά τις εκλογές. Είναι ίσως κουραστικό να επανέρχομαι στα θέματα εκείνης της περιόδου, αλλά πρέπει να πω ότι είχα μιλήσει και δημόσια και παρασκηνιακά για την ανάγκη να παγώσει κάθε προεκλογική υπόσχεση και να ληφθούν μέτρα που θα μπορούσαν να μας κρατήσουν στις αγορές. Αντ’ αυτού, επιλέχθηκε μια πολιτική παροχών, αλλά και το opengov, που στέρησε το Δημόσιο από στελέχη για πολλούς, ιδιαίτερα κρίσιμους μήνες. Δυστυχώς η κατάσταση έγινε αντιληπτή πολύ αργότερα και η αντίδρασή μας ήταν σπασμωδική. Τη μία ημέρα ο Γιώργος Παπανδρέου κατήγγελλε όσους ζητούσαν μέτρα και την επομένη μιλούσε για απώλεια εθνικής κυριαρχίας. Στο τέλος επικράτησε ο πανικός και η διαπραγμάτευση για το μνημόνιο ήταν πραγματικά ερασιτεχνική».
Δύο εβδομάδες μετά ο Γιώργος Παπανδρέου θα τη διέγραφε μαζί με άλλους βουλευτές επειδή δεν ψήφισε το δεύτερο μνημόνιο, αν και τον είχε προειδοποιήσει στο Μεσοπρόθεσμο, λέγοντάς του «ψηφίζω για τελευταία φορά». Μετά τη διαγραφή της δήλωσε: «Έχω ήσυχη τη συνείδησή μου μετά από καιρό. Με διέγραψαν από το ΠΑΣΟΚ, άλλα δεν μπορούν να διαγράψουν την πορεία μου και τις απόψεις μου».
Εξίσου μαχητική ήταν και με τον Ντομινικ Στρος Καν, τότε γενικό διευθυντή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, όταν βρέθηκε στη Βουλή των Ελλήνων τον Δεκέμβριο του 2010. «Υπογράψαμε ένα memorandum και μια σύμβαση με την πλάτη στον τοίχο» του είπε. «Εσείς που έχετε τεράστια εμπειρία, δεν γνωρίζετε ότι ο λογαριασμός δεν βγαίνει;».
Η Βάσω Παπανδρέου δεν ανήκε στους υπουργούς που θέλουν να είναι ευχάριστοι στους πρωθυπουργούς, αλλά να είναι χρήσιμη και εντάξει με τη συνείδησή της. Αυτό δεν άρεσε σε κανέναν από τους πρωθυπουργούς που συνεργάστηκαν μαζί της. Ούτε καν στον Κώστα Σημίτη, που τον υποστήριξε για να γίνει πρωθυπουργός και είχαν μία στενή και καλή συνεργασία.
Του είχε διαμαρτυρηθεί πολλές φορές για το χρηματιστήριο και το γεγονός ότι ο Γιάννος Παπαντωνίου εμφάνιζε την άνοδό του ως θετική εικόνα για την οικονομία, ενώ ήταν μία φούσκα που θα έσκαγε, και το γνώριζαν. Απέτρεψε τη δημιουργία καζίνου στον Φλοίσβο συγκρουόμενη με τους υπουργούς της κυβέρνησης που το υποστήριζαν. Ασκούσε κριτική για την άνοδο των τιμών μετά την είσοδο στην ευρωζώνη, λέγοντας στον Κώστα Σημίτη ότι το υπουργείο δεν είχε προετοιμαστεί έγκαιρα ώστε να την αποτρέψει.
Όλα αυτά δεν ηχούσαν ευχάριστα στα αυτιά του τότε πρωθυπουργού. Κανένας πρωθυπουργός δεν θέλει να του επισημαίνουν τα αρνητικά της κυβέρνησής του. Οι υπουργοί το γνωρίζουν και γι' αυτό αποφεύγουν κάθε κριτική. Όχι όμως η Βάσω Παπανδρέου. Εκείνη έλεγε την άποψή της με κάθε κόστος. Οπως όταν είπε δημόσια ότι πολλοί έγιναν πλούσιοι από το ΠΑΣΟΚ. Και το πλήρωνε. Αλλά με έναν τρόπο, δεν της έβγαινε σχεδόν ποτέ σε κακό.
Η σχέση με τον Ανδρέα και μια σιωπηρή συμφωνία που δεν τηρήθηκε
Είναι γνωστή η σχέση της με τον Ανδρέα Παπανδρέου που ξεκίνησε όταν τη συνάντησε το 1974 στο Λονδίνο, όπου εκείνη σπούδαζε και εκείνος πήγε να μιλήσει ως αρχηγός του ΠΑΚ τότε. Ιδρυτικά στελέχη του ΠΑΣΟΚ, που ήταν κοντά στον Ανδρέα Παπανδρέου εκείνη την εποχή, λένε ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν πολύ ερωτευμένος μαζί της και ήθελε να χωρίσει για να είναι μαζί. Τα κεντρογενή συντηρητικότερα στελέχη όμως (Αλευράς, Κουτσόγιωργας κ.ά.) τον απέτρεψαν, πείθοντάς τον ότι κάτι τέτοιο θα αποτελούσε τεράστιο σκάνδαλο και θα τους στερούσε την εξουσία.
Ολα αυτά τα χρόνια, λόγω της σχέσης που είχε κάποτε με τον Ανδρέα Παπανδρέου, στοχοποιήθηκε πολλές φορές και δέχτηκε πόλεμο από συντρόφους της που αμφισβητούσαν ότι ανέβηκε με την αξία της, κι ας ήταν πολύ πιο πάνω από τον μέσο όρο, με αναμφισβήτητη υψηλή κατάρτιση και εργατικότητα.
Ακόμα και όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου την έστειλε στην Κομισιόν, ήταν περισσότερο μία χρυσή εξορία, παρά εύνοια. Πρώην υπουργός και φίλος της θυμάται ότι εκείνη δεν ήθελε καθόλου να πάει στην αρχή. Εξίσου τιμωρητική ήταν και η απόφαση του Ανδρέα Παπανδρέου και του περιβάλλοντός του λίγο πριν από τις εκλογές του 1993 να τη μετακινήσουν από την Α' στη Β' Αθηνών. Και ήταν αποτέλεσμα εκείνης της αδικίας η επιδοκιμασία των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ, οι οποίοι της χάρισαν το ρεκόρ ψήφων που έκτοτε δεν έχει ξεπεράσει κανείς.
Αξέχαστη έχει μείνει, σε όσους την έζησαν, και η σκηνή στην αίθουσα του ξενοδοχείου Caravel, όπου συνεδρίαζε τον Οκτώβριο του 1995 η Κεντρική Επιτροπή. Ενώ μιλούσε ο Ανδρέας Παπανδρέου, εκείνη διέσχισε την αίθουσα για να του δώσει ένα χαρτί με το οποίο του ζητούσε να λάβει τον λόγο. Πρόκειται για μία κορυφαία στιγμή στην ιστορία του ΠΑΣΟΚ, με μεγάλο συμβολισμό, την οποία ίσως αδυνατούν να αντιληφθούν σήμερα όσοι δεν γνωρίζουν το ιστορικό-πολιτικό πλαίσιο της εποχής.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος δεν λειτουργούσε με τον δημοκρατικότερο τρόπο το κόμμα του εκείνη την περίοδο, δεν ήθελε να δώσει τον λόγο σε άλλους για να μην ακουστεί κριτική εναντίον του και κανένας δεν τολμούσε να του εναντιωθεί. Ηταν εκείνη που τόλμησε, και ήθελε πολλά κότσια εκείνη τη στιγμή για να το κάνει. Με την κίνησή της έδωσε το σήμα σε όλους ότι ακόμα και ο Ανδρέας Παπανδρέου μπορούσε να αμφισβητηθεί.
Εκείνη άλλωστε, μαζί με τον Κώστα Σημίτη, τον Θεόδωρο Πάγκαλο και τον Παρασκευά Αυγερινό, τον αμφισβήτησαν εμπράκτως. Η αρχή είχε γίνει στις 13 Νοεμβρίου 1994 με μία συνάντηση των τεσσάρων στο σπίτι της. Οπως έχει γράψει και στο βιβλίο του ο Κώστας Σημίτης, η συνάντηση εκείνη δεν είχε γίνει για να ανατραπεί ο Ανδρέας, αλλά για να συζητηθούν θέματα που απασχολούσαν όλους όπως «η ασθένεια του πρωθυπουργού και η ακυβερνησία, η απουσία πολιτικής, ο ρόλος του πρωθυπουργικού περιβάλλοντος και η δυνατότητα αντίδρασης».
«Ούτε σχέδια εκπονήθηκαν, ούτε συζητηθηκε η διαδοχή του Ανδρεα, ούτε αποφασίστηκε κάποια συγκεκριμένη ενέργεια. Συμπέσαμε στις απόψεις μας και θεωρήσαμε σωστό να συναντιόμαστε πιο συχνά για να διαμορφώνουμε κοινή στάση. Ήμασταν αντίθετοι στην προσπάθεια να επιβληθεί καθεστώς σιωπής και υποταγής στο κόμμα».
Στην πορεία όμως και μετά τις εξελίξεις στο ΠΑΣΟΚ εκείνη την περίοδο οι τέσσερις άρχισαν να συζητάνε και την αλλαγή ηγεσίας. Ο Παρασκευάς Αυγερινός δεν ενδιαφερόταν να είναι υποψήφιος, ο Θεόδωρος Πάγκαλος είχε ένα ταμπεραμέντο που τον καθιστούσε ακατάλληλο για τον ρόλο αυτό, οπότε είχαν να επιλέξουν μεταξύ της Βάσως Παπανδρέου και του Κώστα Σημίτη.
«Ο Αυγερινός έδειξε τον Σημίτη και η Βάσω του είπε “Κώστα προχώρα”», αναφέρει συνεργάτης του πρώην πρωθυπουργού. Το προβάδισμα του Κώστα Σημίτη στηριζόταν κυρίως στο πανελλαδικό δίκτυο στελεχών που είχε ήδη δημιουργήσει, ενώ η Βάσω Παπανδρέου δεν είχε κάνει καμία προετοιμασία. Και του το αναγνώρισε. Υπήρχε κάτι όμως σαν σιωπηρή συμφωνία ότι η Βάσω Παπανδρέου θα ήταν η επόμενη. Μια σιωπηρή συμφωνία που δεν τηρήθηκε.
Δημοψήφισμα
Στο δημοψήφισμα του 2015, παρότι είχε ασκήσει κριτική στο πρώτο μνημόνιο και αρνήθηκε να ψηφίσει το δεύτερο, είχε ταχθεί υπέρ του «ναι». Με παρέμβασή της είχε υποστηρίξει τότε ότι η επιλογή για δημοψήφισμα ήταν καταστροφική, διότι οδηγούσε σε εθνικό διχασμό εν μέσω οικονομικής καταστροφής και γι' αυτό έπρεπε να αποφευχθεί. Διαφορετικά, όπως εξήγησε, θα έλεγε «ναι» γνωρίζοντας ότι είναι μονόδρομος με μεγάλες δυσκολίες, για πολλά χρόνια. «Για να μη θρηνήσουμε άλλη εθνική καταστροφή, να ανατάξουμε τη χώρα μας και μετά να προσπαθήσουμε, μαζί με άλλους, ν' αλλάξουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση».
Βιογραφικό
Η Βάσω Παπανδρέου γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1944 στα Βαλιμίτικα Αιγίου του νομού Αχαΐας. Σπούδασε Οικονομικά στην ΑΣΟΕΕ και συνέχισε τις σπουδές της στην Αγγλία, από όπου έλαβε το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό της. Η οικογένεια της δεν ήταν εύπορη και για να κάνει τις μεταπτυχιακές σπουδές της έχει γραφτεί ότι πούλησαν χωράφια για να βρουν τους οικονομικούς πόρους να τη στηρίξουν.
Το 1974 έγινε μέλος του Εκτελεστικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΠΑΣΟΚ, από το 1981 ως το 1985 πρόεδρος του ΕΟΜΜΕΧ και μέλος του Δ.Σ. της Εμπορικής Τράπεζας από το1982-1985, στη συνέχεια έγινε βουλευτής και το 1988-1989 αρχικά υφυπουργός και μετά αναπληρώτρια υπουργός Εμπορίου. Από το 1989 μέχρι το 1993 ήταν Επίτροπος στην ΕΟΚ. Το 1996-1999 ήταν υπουργός Ανάπτυξης, το 1999-2001 υπουργός Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, το 2001-2004 υπουργός Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Το 2005-2007 ήταν μέλος του Πολιτικού Συμβουλίου του ΠΑΣΟΚ, υπεύθυνη του τομέα Οικονομίας. Το 2008-2009 έγινε υπεύθυνη του τομέα Αμυνας του ΠΑΣΟΚ και το 2009-2012, στην τελευταία κοινοβουλευτική θητεία της, ήταν πρόεδρος της Επιτροπής Οικονομικών Υποθέσεων της Βουλής.
Το 2011 είχε ζητήσει την επείγουσα σύγκληση της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΠΑΣΟΚ για να συζητηθεί η κρίσιμη κατάσταση στην οποία βρισκόταν η χώρα. «Ζητώ τη σύγκληση της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΠΑΣΟΚ για να συζητήσουμε τα πάντα» είχε δηλώσει.
Ως υπουργός Εσωτερικών ήταν εκείνη που θεσμοθέτησε τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ). Με πρωτοβουλία της κατοχυρωθηκε νομοθετικά η συμμετοχή των γυναικών σε ποσοστό 33% στους αυτοδιοικητικούς συνδυασμούς των εκλογών του 2002. Ως υπουργός Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων συνέβαλε στην ολοκλήρωση των ολυμπιακών έργων. Επίσης, έκανε νόμο για τα αυθαίρετα και συνεργάστηκε με τον Αναστάσιο Πεπονή για τη θεσμοθέτηση του ΑΣΕΠ.
Ο δήμαρχος Αγίας Βαρβαρας Λάμπρος Μίχος σε άρθρο του στο Βήμα έγραψε για τη Βάσω Παπανδρέου ότι δεν θα ξεχάσει «την άποψη, που υποστήριζε σθεναρά ως μοναχικός λύκος, ότι οι εξισώσεις χρειάζονταν άνισες κατανομές, κάτι που το έκανε πράξη με γενναίες εξισορροπητικές χρηματοδοτήσεις στον δήμο μας και στη Δυτική Αθήνα... Ολα τα μεγάλα έργα μας έχουν τη δική της σφραγίδα…».
Εγραψε επίσης για εκείνη: «Δεν είχε πολλά λόγια, αλλά το "ναι" ήταν "ναι" και το "όχι" ήταν "όχι"… Με τη δική της αυτοπρόσωπη στήριξη εφαρμόσαμε πρωτοποριακές κοινωνικές πολιτικές (Δίκτυο ROM, βοήθεια στο σπίτι, καλλιτεχνική εκπαίδευση, εξωσχολική ζωή, δημιουργική απασχόληση), με δομές και υποδομές… Είναι χιλιάδες οι στιγμές που απαθανατίσαμε εδώ, να χαμογελάει, να χορεύει, να θυμώνει, να εγκαινιάζει έργα, να περπατάει στις γειτονιές μας, να σφίγγει χέρια κι αγκαλιές, να ακούει και να εκφράζεται σιωπηλά! Αυτές όλες τις στιγμές θα τις κρατήσουμε σφιχτά γιατί είναι η δική μας Βάσω…».
