Ο ΑΡΗΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΖΕΙ ΣΤΟΥ ΠΑΠΑΓΟΥ και είναι από τους ελάχιστους πολίτες αυτής της χώρας που βλέπει τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος και χαμογελά. Είναι από τους λίγους τυχερούς που δεν πονοκεφαλιάζει όπως οι περισσότεροι αυτόν τον καιρό για το τι χρώμα τιμολόγιο ηλεκτρικού ρεύματος θα διαλέξει. Οι λογαριασμοί της ενέργειας για τη θέρμανση του σπιτιού του τις κρύες αυτές μέρες δεν τον απασχολούν. Όχι επειδή έχει λυμένο το οικονομικό του και δεν τον ενδιαφέρουν τα ποσά που θα δαπανήσει αλλά επειδή η οικογενειακή κατοικία στου Παπάγου είναι πολύ ζεστή τον χειμώνα και δροσερή το καλοκαίρι και καταναλώνει ελάχιστη ενέργεια για θέρμανση και ψύξη – το κόστος της δεν ξεπερνά τα 20-25 ευρώ τον μήνα! Πώς τα έχει καταφέρει;
Οι άριστες αυτές ενεργειακές επιδόσεις που δημιούργησαν ιδανικές συνθήκες στο εσωτερικό του σπιτιού υπάρχουν εδώ και ενάμιση χρόνο, από τότε που η μονοκατοικία στου Παπάγου μετατράπηκε σε παθητική κατοικία. Τα παθητικά κτίρια έχουν τη δυνατότητα να αυτοθερμαίνονται, εκμεταλλευόμενα κάθε μορφή ενέργειας στο εσωτερικό τους. Οι άνθρωποι που ζουν σε αυτά απολαμβάνουν ιδανικές συνθήκες θερμικής άνεσης, δηλαδή ζέστη τον χειμώνα και δροσιά το καλοκαίρι, χρησιμοποιώντας κατά περίπτωση σίγουρα ελάχιστη ενέργεια από άλλα μέσα.
Η ιδέα του παθητικού κτιρίου γεννήθηκε στη Γερμανία στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν ιδρύθηκε το Γερμανικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτιρίου, το οποίο προώθησε έναν κατασκευαστικό σχεδιασμό, πρωτοπορώντας στην ευρωπαϊκή τάση που είχε τότε ξεκινήσει και αφορούσε την εξοικονόμηση ενέργειας μέσα από τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων.
Οι άριστες αυτές ενεργειακές επιδόσεις που δημιούργησαν ιδανικές συνθήκες στο εσωτερικό του σπιτιού υπάρχουν εδώ και ενάμιση χρόνο, από τότε που η μονοκατοικία στου Παπάγου μετατράπηκε σε μια παθητική κατοικία.
Σήμερα, η βελτίωση αυτή της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων είναι μία από τις σημαντικότερες προβλέψεις της ευρωπαϊκής πράσινης συμφωνίας που επιδιώκει τον μηδενισμό αερίων του θερμοκηπίου στον κτιριακό τομέα μέσω των ενεργειακών αναβαθμίσεων και των νέων κατασκευαστικών προδιαγραφών για τα νέα κτίρια. Κι αυτό γίνεται όχι μόνο γιατί τα κτίρια ευθύνονται για το 40% της ενεργειακής μας κατανάλωσης και το 36% των ρύπων αυτών στη Ευρώπη αλλά και γιατί οι μαζικές ενεργειακές αναβαθμίσεις που επιδοτούνται είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας. Είναι χιλιάδες οι άνθρωποι που δεν μπορούν να ζεστάνουν τα σπίτια τους. Ειδικά αν πρόκειται για σπίτια παλιά, ακόμη και κείνοι που έχουν να δώσουν τα χρήματα, αυτά πέφτουν σε ένα βαρέλι δίχως πάτο. Αυτό συνέβη και στην περίπτωση της μονοκατοικίας του Παπάγου. Σπαταλιούνταν χιλιάδες ευρώ για ένα σπίτι που ήταν παγωμένο τον χειμώνα και γινόταν φούρνος το καλοκαίρι.
Ένα αχόρταγο σπίτι
Ο Άρης Σταυρόπουλος είναι 31 χρονών, ψυχολόγος και εργάζεται στο τμήμα ανθρώπινου δυναμικού μιας εταιρείας. Έχει ανεπτυγμένη οικολογική συνείδηση, τον απασχολεί η κλιματική αλλαγή και πιστεύει πολύ στην αποσύνδεση των ενεργειακών αναγκών της κοινωνίας από τα ορυκτά καύσιμα, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Η δική του απεξάρτηση από αυτά αλλά και της οικογένειάς του συνέβη πριν από ενάμιση χρόνο και ήταν μια πραγματική λύτρωση.
Η μονοκατοικία στου Παπάγου φέτος έγινε 54 ετών και πριν μετατραπεί σε παθητικό σπίτι ήταν μια «αχόρταγη μεσόκοπη», μια κατοικία με παλιές μονώσεις της δεκαετίας του '70. Για να ζεσταθούν οι ιδιοκτήτες της έπρεπε να δαπανούν 4.500-5.000 χιλιάδες ευρώ τον χρόνο για πετρέλαιο θέρμανσης και 300 ευρώ μηνιαίως το καλοκαίρι για λίγη δροσιά. Κι αν η δροσιά τις μέρες του καύσωνα ήταν εφικτή, η ζέστη τον χειμώνα ήταν ένας δύσκολος στόχος, παρά τα χιλιάδες ευρώ που έφευγαν από τις τσέπες των ιδιοκτητών της.
«Το 2020 σκεφθήκαμε ότι κάτι έπρεπε να κάνουμε γιατί κυριολεκτικά δίναμε ένα νεφρό κάθε χρόνο στο πετρέλαιο», λέει ο Άρης Σταυρόπουλος. «Πληρώναμε γύρω στα 4.500-5.000 ευρώ στο πετρέλαιο, το οποίο τους κρύους μήνες σήμαινε 500-700 ευρώ τον μήνα, ανάλογα με την τιμή του πετρελαίου και το πόσο το καίγαμε. Με αυτά τα λεφτά, όμως, δεν ήταν ότι είχαμε 25 βαθμούς ακατέβατους και δεν μας ένοιαζε τίποτα. Το σπίτι έφτανε 18-19, maximum 20 βαθμούς, κι αυτό σπανίως. Και με το που το έκλεινες, η θερμοκρασία ξανάπεφτε αμέσως στους 12-14 βαθμούς. Φανταστείτε ότι έναν χειμώνα που είπαμε να κρατήσουμε αυτά τα λεφτά, το σπίτι γέμισε μούχλα. Στην πραγματικότητα, δηλαδή, δεν είχαμε άλλη επιλογή. Δεν μπορούσαμε να μη δίνουμε αυτά τα λεφτά. Γιατί, όταν δεν το κάναμε, απλώς καταστρέφαμε το σπίτι», λέει.
Σε αυτό το σπίτι συγκατοικεί με τη μητέρα και τον αδελφό του. Κατάφεραν να μπουν στο πρόγραμμα «Εξοικονομώ» του 2020, μέσα από το οποίο κάλυψαν τα έξοδα της ενεργειακής αναβάθμισης της μονοκατοικίας τους, η οποία όμως έγινε βάσει ειδικής μελέτης που υπηρετεί τις αρχές του παθητικού κτιρίου. Η επιλογή του παθητικού σχεδιασμού ήταν προϊόν έρευνας της μητέρας του, της Σταυρούλας Γεωργακοπούλου.
Κάνοντας την έρευνά της για την ενεργειακή αναβάθμιση του σπιτιού της και ρωτώντας, όπως μας λέει «φίλους στη Γερμανία, όπου τα παθητικά σπίτια είναι το σύνηθες», απευθύνθηκε στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτιρίου, το ΕΙΠΑΚ. «Οι φίλοι μου από τη Γερμανία μού είπαν ότι μόνο έτσι θα λύσω το πρόβλημά μου. Και είχαν δίκιο, γιατί το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό. Η πραγματικότητα που ζούμε ξεπερνάει τη φαντασία», λέει.
Πώς «η πραγματικότητα ξεπερνά τη φαντασία»
Ανηφορίζοντας στου Παπάγου για να δούμε αυτό που η Σταυρούλα Γεωργακοπούλου περιγράφει ως μια «πραγματικότητα που ξεπερνάει τη φαντασία», συναντήσαμε τον Άρη με τη σύντροφό του Μαρία στην παθητική πια μονοκατοικία. Παρατηρώντας το σπίτι εξωτερικά, δεν βλέπει κανείς κάποιον εξεζητημένο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ή μια φουτουριστική κατασκευή, ή κάτι που να παραπέμπει σε ένα κτίριο του μέλλοντος, όπως πολύ συχνά χαρακτηρίζονται τα παθητικά σπίτια. Η αυλή, τα πατώματα, οι τοίχοι, δεν διαφέρουν σε τίποτε από μια άλλη οποιαδήποτε μονοκατοικία.
Είναι σχεδόν μεσημέρι όμως, το κρύο είναι τσουχτερό και ο Άρης μας ανοίγει την πόρτα, φορώντας ένα κοντομάνικο μπλουζάκι. Το κοντομάνικο, προτού το σπίτι του αναβαθμιστεί παθητικά, ήταν σύντομο ανέκδοτο: «Η ενεργειακή κατηγορία του σπιτιού μας ήταν η χειρότερη, η πιο χαμηλή. Και επειδή έχουμε πιλοτή, και πάνω και κάτω "τρώγαμε ξύλο". Δεν τη γλιτώναμε δηλαδή», εξηγεί. Αντίθετα, μας λέει, «το σπίτι μου αυτήν τη στιγμή, μ' αυτό το κρύο, έχει 20-25 βαθμούς και 30-50% υγρασία, ανάλογα με το πόσο έχει έξω. Κι αυτό είναι εκπληκτικό».
Το σπίτι δεν έχει πια λέβητα πετρελαίου. Ζεσταίνεται και ψύχεται με τρία κλιματιστικά, τα οποία λειτουργούν ελάχιστα λόγω των καλών μονώσεων και του παθητικού σχεδιασμού του σπιτιού. Η χρήση του κλιματιστικού που χρειάζεται, συμπληρωματικά πάντα, είναι ελάχιστη: «Κάποιες φορές ο μόνος λόγος που ανάβω το κλιματιστικό είναι για να στεγνώσουν τα ρούχα μου!» μας λέει. Τα 5.000 ευρώ που έφευγαν από τις τσέπες της οικογένειας για θέρμανση, η οποία όμως ήταν και ανεπαρκής, είναι παρελθόν και οι λογαριασμοί ενέργειας είναι εξαιρετικά χαμηλοί. Συνολικά το ετήσιο ποσό για θέρμανση και ψύξη ανέρχεται στα 250-300 ευρώ, δηλαδή περίπου 20-25 ευρώ τον μήνα: «Το σπίτι πριν, για θέρμανση, ήθελε 531 κιλοβατώρες ανά τετραγωνικό μέτρο και τώρα θέλει 35,18. Υπάρχει δηλαδή μείωση 93%. Για ψύξη ήθελε 101,15 κιλοβατώρες ανά τετραγωνικό μέτρο και τώρα 17,51. Δηλαδή η μείωση για την ψύξη είναι 83%».
Τα παθητικά σπίτια, μας λέει, λειτουργούν σαν θερμός. Διατηρούνται στη σωστή θερμοκρασία και εκμεταλλεύονται κάθε μορφή ενέργειας στο εσωτερικό. «Ανάβω τον φούρνο μου, κάνω ένα ζεστό μπάνιο: από αυτά τα πράγματα παράγεται θερμότητα η οποία δεν χάνεται». Τα τριπλά τζάμια της μονοκατοικίας είναι ερμητικά κλειστά, αλλά όλο αυτό το «θερμός», παρόλο που είναι περίκλειστο, έχει τη δυνατότητα, με ένα ειδικό σύστημα αερισμού, να παρέχει καθαρό, φιλτραρισμένο αέρα 24 ώρες το 24ωρο. Το κέρδος δεν είναι μόνο οικονομικό, λέει.
Η αλλαγή στην ποιότητα της ζωής του
«Το μεγαλύτερο κέρδος είναι κάτι το οποίο δεν μπορείς να μετρήσεις με νούμερα, γιατί είναι ποιοτικό χαρακτηριστικό. Έχει αλλάξει η ποιότητα της ζωής μας. Ζεις σε ένα σπίτι, στο οποίο μπορείς να είσαι με το κοντομάνικο. Έξω να έχεις βροχές και καταιγίδες κι εσύ να είσαι με ένα Τ-shirt. Ταυτόχρονα, έχεις καλύτερο ύπνο, καλύτερη σκέψη, χάρη στη συνεχή ανανέωση του αέρα, που είναι πάντα καθαρός. Δεν ξέρω αν υπάρχει κάποια μελέτη γι' αυτό, θα ήταν πολύ ενδιαφέρον όμως να γίνει για το πώς ουσιαστικά αυτή η διαρκής ανανέωση του αέρα αναβαθμίζει την ποιότητά της ζωής μας εν γένει. Η μούχλα, η υγρασία και η παγωνιά μέσα στο σπίτι, παρόλο που έχει περάσει ενάμισης χρόνος μόνο, είναι μια κακή ανάμνηση. Δεν θυμάμαι πώς ήταν το σπίτι πριν. Ο οργανισμός μου και η μνήμη μου το έχουν αποδιώξει. Έλεγα ότι είχα ένα σπίτι στου Παπάγου, το οποίο όμως είχε ένα σωρό προβλήματα. Αυτήν τη στιγμή μπορώ να πω πραγματικά ότι έχω ένα σπίτι που με κάνει να ζω καλύτερα».
Το παθητικό κτίριο με απλά λόγια
Ζητήσαμε από τον Στέφανο Παλλαντζά, πολιτικό μηχανικό και ένα από τα ιδρυτικά στελέχη του Ελληνικού Ινστιτούτου Παθητικού Κτιρίου στην Ελλάδα, να μας εξηγήσει με απλά λόγια τι είναι το παθητικό κτίριο και πώς καταφέρνει να κάνει αυτά τα μικρά θαύματα που περιέγραψε παραπάνω ο Άρης Σταυρόπουλος. «Το παθητικό κτίριο είναι το κτίριο του σήμερα για όλους, ένα κτίριο στο οποίο δεν κρυώνεις τον χειμώνα και δεν ζεσταίνεσαι το καλοκαίρι, και αυτό σου κοστίζει μόλις 1 ευρώ ανά τετραγωνικό τον χρόνο σε ενέργεια. Είναι ένα κτίριο σωστά μονωμένο που δεν μπάζει από χαραμάδες, με καλά κουφώματα που αφήνουν τον ήλιο τον χειμώνα να ζεστάνει το σπίτι, αλλά τον εμποδίζουν το καλοκαίρι με συστήματα σκίασης. Είναι ένα κτίριο που εξασφαλίζει κορυφαία ποιότητα εσωτερικής ατμόσφαιρας στους χρήστες του. Το παθητικό κτίριο δεν είναι απλώς βιοκλιματικό αλλά βασίζεται στην ολιστική προσέγγιση του ενεργειακού σχεδιασμού και στην έμφαση στη φυσική του κτιρίου και στη βιωσιμότητα. Το παθητικό κτίριο δίνει αυτό που υπόσχεται: κορυφαία άνεση σε προσιτό κόστος».
Πώς καλύπτεται το κόστος
Η ενεργειακή αναβάθμιση με το πρότυπο του παθητικού κτιρίου στοίχισε στην οικογένεια που ζει στου Παπάγου 50.000 ευρώ, ποσό αρκετά μεγάλο, το οποίο για τα χαμηλά και μεσαία εισοδήματα είναι μάλλον απρόσιτο. Όμως μας είπαν ότι καλύφθηκε εξ ολοκλήρου από το «Εξοικονομώ» του 2020, καθώς «ήταν ένα πολύ καλό πρόγραμμα που κάλυψε το σύνολο των δαπανών μας», λέει ο Άρης Σταυρόπουλος, κάτι που, όπως λέει, δεν συνέβη με τους επόμενους κύκλους, στους οποίους υπήρχε μείωση της επιδότησης. Ρωτάμε τον Στ. Παλλαντζά αν είναι εφικτό, μέσα από τις παρεμβάσεις που χρηματοδοτούν τα προγράμματα «Εξοικονομώ», να μετατρέψει κάποιος το σπίτι του σε παθητικό Υποστηρίζει ότι είναι εφικτό, αλλά υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Θεωρεί, πάντως, πως το «Εξοικονομώ» είναι σήμερα «ένα ανεπαρκές πρόγραμμα αναβαθμίσεων που θέλει ριζική αναθεώρηση.
Σήμερα, όπως τρέχει το πρόγραμμα, ούτε τα λεφτά φτάνουν για αξιόλογες παρεμβάσεις ούτε οι προϋποθέσεις υπάρχουν για να δελεάσουν ιδιοκτήτες και μηχανικούς. Στο παρελθόν υπήρξαν περιπτώσεις που καταφέραμε να ανακαινίσουμε κτίρια με λογικές παθητικού κτιρίου εξ ολοκλήρου μέσω του προγράμματος. Σήμερα, με τη μείωση της επιδότησης και τις χαμηλές τιμές των παρεμβάσεων, αυτό δεν είναι εφικτό».
Υποστηρίζει ακόμη ότι η μεγάλη καθυστέρηση αποπληρωμής των παρεμβάσεων κάνει το πρόγραμμα μη ελκυστικό. «Χρειάζεται άμεσα ενίσχυση της επιδότησης και αλλαγή προσανατολισμού στο πρόγραμμα που κατά τη γνώμη μας πρέπει να δώσει έμφαση στις πολυκατοικίες, τις οποίες να επιδοτεί ακόμη και με 100%. Το παράδειγμα υπάρχει σε Ιταλία και Βουλγαρία και δεν έχουμε παρά να το ακολουθήσουμε. Τότε, ναι, θα κάνουμε εξαιρετικά παραδείγματα παθητικών κτιρίων από αναβάθμιση».
Αντέχουν τα χαμηλά και μεσαία εισοδήματα ένα παθητικό σπίτι;
Οι στόχοι των ενεργειακών αναβαθμίσεων για το κτιριακό απόθεμα της Ευρώπης που έχει θέσει η Κομισιόν δεν αφορούν μόνο την επίτευξη του φιλόδοξου στόχου της κλιματικής ουδετερότητας μέσω του μηδενισμού των αερίων του θερμοκηπίου στα κτίρια. Τα εθνικά σχέδια ανακαίνισης και ενεργειακής αναβάθμισης στοχεύουν στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας. Μπορεί όμως ένα νοικοκυριό μεσαίου ή χαμηλού εισοδήματος να ελπίζει ότι μπορεί να κάνει το σπίτι της παθητικό για να γλιτώσει μια και καλή από τους λογαριασμούς της ενέργειας; Είναι οικονομικά προσιτές οι τεχνικές παρεμβάσεις;
«Από τότε που ξεκίνησαν προγράμματα σαν το "Εξοικονομώ" αποδείχτηκε περίτρανα, σε όλες τις εκδοχές του, ότι τα ευάλωτα νοικοκυριά αδυνατούν να καλύψουν έστω και το ελάχιστο ποσό πέραν της επιδότησης για να ολοκληρώσουν την αναβάθμιση».
Ο Στ. Παλλαντζάς ισχυρίζεται ότι οι παρεμβάσεις είναι προσιτές. Ταυτόχρονα, όμως, διερωτάται πώς ορίζεται το προσιτό για μια οικογένεια χαμηλού εισοδήματος που ζει μέσα στην ενεργειακή φτώχεια. «Από τότε που ξεκίνησαν προγράμματα σαν το "Εξοικονομώ" αποδείχτηκε περίτρανα, σε όλες τις εκδοχές του, ότι τα ευάλωτα νοικοκυριά αδυνατούν να καλύψουν έστω και το ελάχιστο ποσό πέραν της επιδότησης για να ολοκληρώσουν την αναβάθμιση, έτσι δεν προχωρούν σε αναβάθμιση του σπιτιού τους, ακόμη κι αν η επιδότηση είναι 85%». Αυτό σημαίνει, όπως λέει, ότι υπάρχουν δύο λύσεις για να μπορέσουν να ενταχθούν τα χαμηλά εισοδήματα στις ενεργειακές αναβαθμίσεις.
«Η πρώτη είναι να ανεβάσουμε την επιδότηση στο 100% για τα ευάλωτα νοικοκυριά, με παράλληλο αποκλεισμό των μεσαίων και υψηλών εισοδημάτων από το πρόγραμμα. Σε αυτά θα πρέπει να δώσει το κράτος γενναία φοροαπαλλαγή έναντι του κόστους εργασιών ενεργειακής αναβάθμισης, όπως έκανε πριν από μερικές μέρες με την κατάθεση νομοσχεδίου στη Βουλή, αλλά το απέσυρε τρεις μέρες μετά». Η δεύτερη, όπως λέει, «είναι να προχωρήσουμε σε αστικές αναπλάσεις κλίμακας γειτονιάς και πόλης ώστε να προσελκυστούν ισχυρά κεφάλαια για να χρηματοδοτήσουν αυτές τις παρεμβάσεις με όρους ενεργειακής αποδοτικότητας», λέει.
The tavros project
Το επόμενο διάστημα μπαίνει στη διαδικασία της υλοποίησης το Τavros Ρroject που αφορά την ενεργειακή αναβάθμιση μιας εργατικής πολυκατοικίας στον Ταύρο, η οποία θα γίνει με τα πρότυπα του παθητικού κτιρίου. Πρόκειται για ένα έργο-οδηγό το οποίο τρέχει μέσα από το ερευνητικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα RINNO. Για την υλοποίησή του συνεργάζονται η Greenpeace, το Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτιρίου και ο δήμος Ταύρου Μοσχάτου. Η σύμφωνη γνώμη των ενοίκων έχει δοθεί εδώ και καιρό. Στο κτίριο έχουν εγκατασταθεί συστήματα καταγραφής για τη μέτρηση της θερμικής άνεσης και της κατανάλωσης ενέργειας πριν από την ενεργειακή αναβάθμιση. Αυτά τα συστήματα θα παρακολουθούν την εσωτερική θερμοκρασία, τη σχετική υγρασία και τη συγκέντρωση CO2 για δύο χρόνια, έναν χρόνο πριν από την ανακαίνιση και έναν χρόνο μετά από αυτήν. Το έργο στοχεύει όχι μόνο στη δημιουργία ενός ενεργειακά αποδοτικού κτιρίου αλλά και στην αύξηση της ποιότητας της θερμικής άνεσης στο καλύτερο δυνατό επίπεδο. Ο στόχος είναι ελαχιστοποίηση της ζήτησης θέρμανσης και ψύξης κατά 90%. Δηλαδή οι ένοικοι της εργατικής αυτής πολυκατοικίας θα πληρώνουν ελάχιστα ευρώ για να ζεσταίνονται τον χειμώνα και να δροσίζονται το καλοκαίρι. Το πρότζεκτ είναι ακόμα στα σκαριά, καθώς τώρα μπαίνει στη φάση της υλοποίησης.
Τα ευάλωτα νοικοκυριά, τα οποία πάντα δαπανούν πολύ περισσότερα χρήματα για να ζεστάνουν τα σπίτια τους σε σχέση με αυτά που βρίσκονται σε υψηλότερες εισοδηματικές κατηγορίες μπορούν να γλιτώσουν από την ενεργειακή φτώχεια μόνο αν καταφέρουν να μετατρέψουν τα κτίρια στα οποία ζούνε, μέσα από προγράμματα γενναίων αναβαθμίσεων, σε κτίρια Σχεδόν Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης (NZEB) ή Κτίρια Μηδενικών Εκπομπών (ΖΕΒ). Το Τavros Ρroject δείχνει τον δρόμο και την κατεύθυνση. Αλλά ένα μόνο κτίριο δεν μπορεί να κάνει τη διαφορά. Χρειάζονται περισσότερες τέτοιες πρωτοβουλίες.
