Βαμπίρ και ενζενί στον κινηματογράφο
"Δεν ήταν στο σενάριο. Μετά την οργισμένη αποχώρηση της Αντέλ Ενέλ από την τελετή απονομής των César πριν από ένα χρόνο, τα σκάνδαλα συνεχίζουν να σαρώνουν τον γαλλικό κινηματογράφο. "Είναι ντροπή", φώναξε η ηθοποιός όταν ανακάλυψε ότι ο Ρομάν Πολάνσκι είχε ανακηρυχθεί καλύτερος σκηνοθέτης για την ταινία του J'accuse. Άφησε πίσω της μια γαλλική κινηματογραφική οικογένεια διαλυμένη. (Le Figaro - 11.03.2021)
Και η λίστα όλο και μεγαλώνει... Εκτός από τη γνωστή περίπτωση του Gérard Depardieu, έχουν κατηγορηθεί τα δύο τελευταία χρόνια για σεξουαλική παρενόχληση ή/και βιασμό οι σκηνοθέτες Benoît Jacquot, Luc Besson, NIcolas Bedos, Aldellatif Kechiche, Christophe Ruggia, Ladj Ly, Richard Berry, Philippe Caubère, Jacques Doillon, André Téchiné, ο ηθοποιός NIcolas Bedos, ο παραγωγός Dominique Besnehard, μέχρι και ο ίδιος ο πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Κινηματογράφου Dominique Boutonnat. Και στο #MeToo προστέθηκε τώρα και το #MeToogarçons...
Jérôme Civet
Ici et Ailleurs - Association pour une Philosophie Nomade - 10.03.2024
[...] Αυτό που καταδείχνει το σταθερό πλάνο, εμμένοντας στις υποτιθέμενες αθλιότητες του τάδε ή του δείνα σκηνοθέτη, βγάζει εντελώς εκτός πεδίου το ίδιο το θέαμα - και τις αθλιότητές του. Η κριτική των πολιτιστικών βιομηχανιών μπαίνει σε δεύτερη μοίρα μπροστά στην επείγουσα ανάγκη να καούν δημοσίως όσοι εκμεταλλεύτηκαν την αδυναμία των επίδοξων ηθοποιών. Πρόκειται για δύο ριζικά αντίθετους τρόπους άσκησης της κρίσης. Από τη μία πλευρά, η ηθική, στην πιο υποτυπώδη και ύποπτη μορφή της, αυτή που ορίζει κατηγορηματικά το καλό και το κακό, που καταδικάζει τους ενόχους στην κόλαση και την κατάρα, συνδέει την τύχη της δικαιοσύνης με μια φτηνή δραματουργία, και συχνά συσχετίζεται με εικόνες καταδίωξης και κυνηγιού μαγισσών. Από την άλλη πλευρά, η κριτική που παίρνει το χρόνο της, που έχει την υπομονή που χρειάζεται, που σκέφτεται τα πράγματα, που αναζητά τη σωστή οπτική, που προϋποθέτει σταθερότητα και ευσυνειδησία, που λαθεύει μερικές φορές, και μετά ξαναβρίσκει το δρόμο της... Το θέατρο της προσβεβλημένης ηθικής περιορίζει την εικόνα του κόσμου στην πιο απλή της έκφραση, τη γεμίζει με ενόχους και θύματα - έχουμε εδώ μία φάμπρικα τεράτων που έχουν βαλθεί να βεβηλώσουν την αθωότητα της νεολαίας. Υπάρχει κάτι απείρως ύποπτο σε αυτή την αντίθεση μεταξύ της πρώιμης νεότητας, που σχετίζεται με την αφέλεια και την ειλικρίνεια, και της ώριμης ηλικίας, η οποία έχει στραφεί εξ ολοκλήρου προς την πλευρά της ακολασίας, της κατάχρησης εξουσίας και του κυνισμού.
Η κριτική, από την άλλη πλευρά, καλείται διαρκώς να αξιολογεί την πολυπλοκότητα των πραγμάτων, να εξερευνά το πυκνό δάσος των αμφισημιών - πρώτα απ' όλα των έργων, αφού αυτό είναι άλλωστε που έχει πρωτίστως σημασία, πολύ πριν από τις περιπέτειες των γυρισμάτων. Σύμφωνα με τη νέα αντίληψη, το γύρισμα μιας ταινίας παύει να είναι η αφορμή για την παραγωγή ενός έργου, το οποίο είναι ταυτόχρονα προϊόν (βιομηχανικό, εμπορικό) και, ενδεχομένως, αντικείμενο τέχνης, και μετατρέπεται σε πραγματική ή δυνητική σκηνή εγκλήματος - στην οποία παίζεται αδιάκοπα η φρικτή σκηνή του αδίστακτου σκηνοθέτη (ένα είδος βαμπίρ) που αποπλανεί ένα εύθραυστο νεαρό κορίτσι. Με αυτό το σκεπτικό, κάθε ταινία στην οποία ένας σκηνοθέτης ώριμης ηλικίας σκηνοθετεί μια έφηβη κοπέλα είναι δυνητικά, πριν καν υπάρξει, η ταινία ενός βαμπίρ. Είναι χαρακτηριστικό της εποχής ότι το έργο ή το κινηματογραφικό αντικείμενο τείνει να εξαφανιστεί μπροστά στις συνθήκες των γυρισμάτων του, ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, το χρονικό τείνει να αντικαταστήσει την κριτική.
Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι τα γυρίσματα μιας ταινίας, ακόμη και για μια έφηβη, δεν είναι σαν τη στρατιωτική θητεία, δεν σε καλούν ποτέ αμετάκλητα, γενικά εμφανίζεσαι σε ένα κάστινγκ, διαβάζεις ένα σενάριο (γιατί ξέρεις να διαβάζεις), πηγαίνεις με τη θέλησή σου και, κυρίως, σύμφωνα με την επιθυμία σου - να γίνεις ηθοποιός, πλούσια και διάσημη, ει δυνατόν.
Το σημερινό γκρο πλαν πάνω στις παρεκκλήσεις στα γυρίσματα και την έκλυτη σεξουαλική διαγωγή, πάνω στην επιβολή (άλλη μια λέξη της εποχής) που ασκείται από κινηματογραφιστές στην ακμή της ζωής τους εις βάρος έφηβων κοριτσιών που βιάζονται να δουν το όνομά τους στην αφίσα, ευθύνεται για την εξαφάνιση δύο πραγμάτων: αφενός, στη σκηνή της αποπλάνησης, δεν γίνεται να βλέπουμε μόνο τον βρικόλακα να γλιστράει στο υπνοδωμάτιο όπου κοιμάται η αθώα νεαρή γυναίκα για να βυθίσει τους κυνόδοντές του στη σφαγίτιδα αρτηρία της - υπάρχουν πάντα, στην πραγματική συνάντηση μεταξύ του ενός και του άλλου, αλληλεπιδράσεις, συναισθήματα που κυκλοφορούν, συμφέροντα που διακυβεύονται, συναλλαγές, τακτικές και συμπεριφορές στις οποίες ο ενεργός δεν βρίσκεται εξ ολοκλήρου από τη μία πλευρά και ο παθητικός από την άλλη. Μια νεαρή γυναίκα δεκαεπτά ή και δεκαπέντε ετών δεν είναι κούτσουρο ή ελαφίνα, προσανατολίζεται στη ζωή, παίζει και υπολογίζει, ονειρεύεται, έχει φιλοδοξίες, τοποθετείται σε ένα συναισθηματικό πεδίο, αναλαμβάνει έναν ή περισσότερους ρόλους, γνωρίζει τα ατού της κ.λπ. ... και διατηρεί έναν ορισμένο έλεγχο με ό,τι έχει να κάνει με το σώμα της μέσα και γύρω από μια ταινία - διαθέτοντας εκεί το άτομό της, την επιθυμία της και την ευθυκρισία της.
Στον κινηματογράφο, όπως και στο γήπεδο, εξάλλου, ή σε κάθε θέμα, εμπορεύεσαι πάντα με τον ένα ή τον άλλον τρόπο το σώμα σου για να κερδίσεις ορισμένα οφέλη. Το περίεργο είναι ότι, καθώς ο δημόσιος χώρος έχει κορεστεί από τη νέα δραματουργία τερατολογικής χροιάς που δημιουργήθηκε γύρω από τη φιγούρα του εκμεταλλευτή-βαμπίρ, οι ταινίες και ο ενεργός ρόλος που έπαιξαν σε αυτές οι σημερινές καταγγέλλουσες και κατήγοροι εξαφανίζονται σχεδόν πλήρως - ενώ οι ταινίες είναι ακριβώς αυτές που ζητούν την κριτική· εκεί εμφανίζονται ειδικά τα στερεότυπα γύρω από το γυναικείο σώμα-εμπόρευνα, ο φετιχισμός των βυζιών και του κώλου, η εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος, εν ολίγοις η πεμπτουσία της θεαματοποίησης του θηλυκού στον κινηματογράφο. 'Ολα αυτά δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν χωρίς να εμπλακούν οι ίδιες οι ηθοποιοί - στους διαγωνισμούς βυζιών, μεγάλων και μικρών δεν τις οδήγησε πάντως κανείς με το πιστόλι στην πλάτη (στην τύχη: Joyeuses Pâques, η χονδροειδής μπελμοντική φάρσα του Georges Lautner, με την ανήλικη και ήδη πανούργα Sophie Marceau, 1984).
Τελικά ξεχνάμε εντελώς ότι στις ταινίες οι ηθοποιοί δεν είναι απλοί ενδιάμεσοι, όμηροι· ότι συμβάλλουν ενεργά στην κατασκευή του θεάματος, δίνοντας συνοχή στα στερεότυπα και στις εικόνες, στα τοξικά κλισέ που διαμορφώνονται εκεί, στη μετατροπή των σωμάτων σε φετίχ. Αν, στις ταινίες, οι γυναίκες τείνουν τακτικά να γίνονται "αντικείμενα", όπως λένε, εμπορεύματα που κυκλοφορούν στην αγορά του θεάματος, οι γυναίκες ηθοποιοί που εμπορεύονται το σώμα τους ώστε η ταινία να αποκτήσει συνοχή και να βρει τη σάρκα της, δεν είναι πάντως τελείως αμέτοχες· εξακολουθούν να βρίσκουν εκεί κάποιο συμφέρον τους, με όλη τη σημασία της λέξης. Αυτό ακριβώς γίνεται λίγο βλακώδες με τους μύθους που κυριαρχούν στο σύγχρονο storytelling: οι πολυπλοκότητες που είναι δουλειά της κριτικής να ξετυλίγει και να αποκαλύπτει, ή ήταν μάλλον καθώς η κριτική είναι πλέον ισχνή, έχουν δώσει τη θέση τους σε "ιστορίες", σε σκηνογραφίες, σε παραμύθια για παιδιά όπου το θέμα είναι μόνο τα τέρατα και τα άτυχα θύματά τους. Θα ήταν μόνο λίγο λυπηρό αν δεν απηχούσε όλον αυτόν τον νεο-μακαρθισμό που ευδοκιμεί παντού, την άκρατη έλξη για καταδίωξη, κυνήγι μαγισσών - για ανθρωποκυνηγητό. Η άλλη όψη της επικρατούσας ηθικολογίας, της ακραίας ηθικοποίησης, σε όλα τα μέτωπα, είναι η επιθυμία για καταδίωξη που πρέπει να γίνει και πράξη. Στο πεδίο των ηθών, κάθε πολιτισμική ώθηση συνοδεύεται πλέον, σαν από τη σκιά της, από μια μορφή ιεράς Εξέτασης και νέων αστυνομικών περιορισμών που ακυρώνουν σχεδόν εξ ολοκλήρου τα οφέλη της. Η διαδικασία του πολιτισμού (ο πολιτισμός των ηθών ως διαδικασία) έχει παραδοσιακά συνδεθεί με τον αυξημένο αυτοέλεγχο και την πειθαρχία ως διακύβευμα υποκειμενοποίησης. Σήμερα, συντελείται μια μεγάλη αντιστροφή: ο αυτοέλεγχος και οι κεκτημένες πειθαρχίες αντικαθίστανται πλέον ανοιχτά από την καταστολή, ακόμη και από την καταδίωξη. Πώς όμως αυτές οι δυσοίωνες δίδυμες αδελφές μπορούν να οδηγήσουν ή να συνοδεύσουν οποιαδήποτε "πρόοδο" σε ό, τι αφορά τον πολιτισμό των ηθών; [...]
Δείτε ακόμα στο Αλμανάκ:
Allô Ζεράρ? Είχαμε την κουβέντα σου με τη μητέρα μου
