The Kureishi Chronicles
Αγαπητέ αναγνώστη,
Ανήμερα του Boxing Day [η 26 Δεκεμβρίου κάθε έτους, η οποία είναι επίσημη αργία στην Αγγλία και την Ιρλανδία -σ.σ.], του 2022, στη Ρώμη, αφού έκανα έναν άνετο περίπατο στην Piazza del Popolo, και ακολούθως μια βόλτα στη Villa Borghese, επιστρέφοντας μετά στο διαμέρισμα, έπεσα.
Ξύπνησα λίγα λεπτά αργότερα μέσα σε μια λίμνη αίματος, με το λαιμό μου σε μια τραγελαφικά στραβή θέση, με τη γυναίκα μου γονατισμένη δίπλα μου. Πίστευα ότι πέθαινα. Πίστευα ότι μου είχαν απομείνει τρεις αναπνοές.
Τώρα, χωρίς να μπορώ να χρησιμοποιήσω τα χέρια μου ή άλλα άκρα, πράγμα που αποτελεί σημαντική ενόχληση, γράφω καθημερινά ένα μήνυμα από το κρεβάτι του νοσοκομείου μου, το οποίο υπαγορεύω στην οικογένειά μου, που στη συνέχεια το στέλνει σε εσάς.
Τα ασυνάρτητα σημειώματά μου από το κρεβάτι του νοσοκομείου μου θα φτάνουν απευθείας στα εισερχόμενά σας, καθημερινά, στο μέτρο του δυνατού.
Θα γράφω για το γράψιμο, καθώς και για τη νέα μου ακινητοποιημένη κατάσταση. Θα γράφω για το σεξ, τα ναρκωτικά και τη μουσική, τις τηλεοπτικές εκπομπές και τους συγγραφείς που θαυμάζω και τις αναμνήσεις μου, μεταξύ άλλων σημαντικών θεμάτων.
Και το κυριότερο, θέλω εσάς να ακούω, γιατί διαβάζω όλα τα σχόλιά σας και συγκινούμαι από αυτά.
Ο άνθρωπος χωρίς χέρια που σας αγαπά,
Hanif
[Επιστολή που έλαβα μετά από την αναζήτηση των Kureishi Chronicles]
Kureishi Roma
Marc Porée
En attendant Nadeau - 15.02.2023
Στη Ρώμη, όπου περνάει λίγες μέρες διακοπών, η ζωή του Hanif Kureishi ξαφνικά ανατρέπεται. Στις 26 Δεκεμβρίου 2022, ο αγγλοπακιστανός μυθιστοριογράφος υπέστη μια άσχημη πτώση που τον άφησε παράλυτο από το κεφάλι και κάτω. Ο συγγραφέας των βιβλίων Ο Βούδας των Προαστίων (1990) και Black Album (1995), ο σεναριογράφος της ταινίας Το Ωραίο μου πλυντήριο (1985) και φίλος του Salman Rushdie, βρέθηκε σε ένα κρεβάτι νοσοκομείου. Αμέσως, σαν S.O.S., αποφασίζει να υπαγορεύσει "ενημερωτικά δελτία" στην οικογένειά του, τα οποία δημοσιεύονται στο διαδίκτυο, στην ιστοσελίδα του συγγραφέα (The Kureishi Chronicles). Μέρα με τη μέρα, μοιράζεται το Intimacy του (ο τίτλος του αυτοβιογραφικού μυθιστορήματός του, που έγινε ταινία από τον Patrice Chéreau το 2001). Μια ψηφιοποιημένη οικειότητα, υπερβολικά ανθρώπινη, όπου όμως το χιούμορ μετριάζει την ωμή ειλικρίνεια. Και επιπρόσθετα, ένας έμμεσος προβληματισμός για το μέλλον της λογοτεχνίας.
"Δελτία": ο όρος επιλέχθηκε σοφά για την πολυσημία του, καθώς συμπεριλαμβάνει την αλληλογραφία, διπλωματική ή επιστολική, τον Τύπο, την ταχεία επικοινωνία, κ.λπ. Στην πραγματικότητα, οι προτάσεις του Kureishi κινούνται γρήγορα- η δημόσια πρόζα του, ακίνητη αλλά με άλματα, ξεμπερδεύει γρήγορα με τις καθημερινές υποθέσεις. Από την πρώτη γραμμή του πολέμου που τον έχει αποκόψει από τη ζωή του σώματός του, μοιράζεται τα νέα του. Εδώ και λίγο καιρό, ένα ρομπότ τον σηκώνει από το κρεβάτι του, δίνοντάς του την όψη μιας χτυπημένης "ανθρώπινης μύγας", και τον τοποθετεί σε ένα αναπηρικό καροτσάκι. Κάποιες από τις νευρικές απολήξεις του φαίνεται να επανέρχονται σε λειτουργία. Στο εξελιγμένο στρώμα του, το οποίο ζηλεύουν οι άλλοι ασθενείς, αισθάνεται "σαν να βρίσκεται ανάμεσα στα στήθη της Τζέιν Μάνσφιλντ", αλλά η ρωμαϊκή του ευδαιμονία είναι πολύ σχετική αν σκεφτεί κανείς την ιλιγγιώδη πλήξη στην οποία μαραζώνει ("La Dolce Boredom").
Σκέφτεται κανείς, φευγαλέα, τον χαρακτήρα της Winnie, στο έργο του Beckett Οι Ευτυχισμένες Μέρες (1963), που θάβεται πρώτα μέχρι τη μέση και μετά μέχρι το λαιμό στο χώμα που της αφήνει μόνο μια στάλα φωνής για να εκφραστεί. Στερούμενος της χρήσης των χεριών και των ποδιών του, ο Hanif είναι αυτή η ανεπαίσθητη αλλά και ανεξάντλητη φωνή, ή μάλλον ζει μόνο για τα "κελαηδίσματα" που υπαγορεύει στον γιο του ή στη γυναίκα του. Υπαγορεύει για να μην χαθεί. Χωρίς να είναι τόσο ακραία όσο η κατάσταση του Jean-Dominique Bauby, του συγγραφέα του Le Scaphandre et le papillon (1997) -εγκλωβισμένος στο αδρανές σώμα του μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο, ο Bauby ανέλαβε να "γράφει" ανοιγοκλείνοντας το αριστερό του μάτι-, η κατάστασή του ως πνευματικό, έστω, "φυτό", παγώνει το αίμα. Ωστόσο, κανένας μιζεραμπιλισμός, ή αλλιώς γρήγορα αντικαθίσταται από το χιούμορ, της αγχόνης, αναγκαστικά, ή του φοιτητή ιατρικής, υπέρτατη κομψότητα της απελπισίας: στην αρχή της καταχώρησης με ημερομηνία 30 Ιανουαρίου 2023, "Υπερμπογιατισμένο νύχι μεγάλου δακτύλου ποδιού", που υπαγορεύεται επιστρέφοντας από μια επίσκεψη στην πεντικιούρ, διαβάζουμε: "Το να είσαι τετραπληγικός δεν είναι καθόλου άσχημο".
Η αρχική πρόθεση ενός στυλ γραφής-vérité που προκρίνει την αποστασιοποίηση, συμβαδίζει με μυθοπλαστικά έμβρυα, με τη μορφή διηγήματος ή κινηματογραφικού φωτορομάντζου. Στη θέση του ατυχήματος που συνέβη την επομένη των Χριστουγέννων, φαντάζεται ότι "ανώνυμοι αστυνομικοί τον απήγαγαν στη μέση του δρόμου, για να τον μεταφέρουν σε ένα παράξενο σχολείο, σε ένα εναλλακτικό, παράλογο και καταδιωκτικό σύμπαν". Γίνεται παρανοϊκός; Όχι, ο συγγραφέας απλώς έχει παγιδευτεί στον παραλογισμό της ασθένειάς του, η οποία είναι τόσο μοναδική όσο και, τελικά, όπως ανακαλύπτει, διαδεδομένη στο νοσοκομειακό περιβάλλον. Φανερώνοντας ανενδοίαστα την ευαλωτότητά του, την ταπεινωτική εξάρτησή του από τους άλλους, δεν αποφεύγει την πρόκληση, όταν εκμυστηρεύεται τις επιθυμίες του (για αιδοιολειχία) ή σεναριογραφεί τις αναμνήσεις του (από το πρωκτικό άγγιγμα ή το "Όργιο στο Άμστερνταμ"). Με μια λέξη, σκηνοθετεί τον εαυτό του, αλλά και ξεγυμνώνεται.
Διστάζει κανείς λίγο, πάντως, να αναλύσει αυτό που είναι πάνω απ' όλα η έκφραση μιας ακατανίκητης ανάγκης να βγεις από τον εαυτό σου και να ανοιχτείς στους άλλους. Είναι απαραίτητο, ωστόσο, εφόσον τα επίπεδα ερμηνείας πολλαπλασιάζονται καθώς η δημοσίευση προχωράει.
Θα είχαμε μπροστά το σειριακό στοιχείο της άσκησης, η επανάληψη του οποίου την κάνει να μοιάζει με μια μορφή γυμναστικής. Η ουσιαστική αυτή σειριακότητα απαιτεί την ανανέωση προκειμένου να αποφεύγεται η επανάληψη. Κάθε μέρα, ο Kureishi (αν και καταδικασμένος στην οριζόντια θέση) είναι υποχρεωμένος να αλλάζει την οπτική γωνία του. Γράφει τα σημειώματά του το ένα μετά το άλλο, όπως γράφονταν οι σειρές τον παλιό καιρό. Η συνάφεια με τους μυθιστοριογράφους του 19ου αιώνα, με τον Κάρολο Ντίκενς που συχνά αναφέρεται, είναι προφανής. Όχι τόσο για την αναζήτηση οποιουδήποτε είδους σασπένς, που είναι εξαιρετικά απίθανο, όσο για την υπόρρητη επεξεργασία ενός "συμφώνου εμπορικής ανάγνωσης και κατανάλωσης που προϋποθέτει την παραγωγή προϊόντων μαζικής παραγωγής", όπως έγραψε ο Matthieu Letourneux στο Fictions à la chaîne. Littératures sérielles et culture médiatique (Seuil, 2017).
Αυτό μας οδηγεί κατ' ευθείαν στην μιντιακή-πολιτιστική συνιστώσα. Προφανώς, ο Kureishi, τον οποίον θα πρέπει να συνδέσουμε και με την οικογένειά του, ξεκινώντας από τη σύζυγό του, Isabella d'Amico, και τον γιο του, Carlo, που είναι παρόντες μέρα και νύχτα στο κρεβάτι του, έχει ένα "μιντιακό σχέδιο". Τα tweets του διανέμονται από την πλατφόρμα Substack, που ξεκίνησε το 2018, και η οποία ειδικεύεται στη δημοσίευση ενημερωτικών δελτίων, επιτρέποντας την εμπορευματοποίηση του περιεχομένου μέσω συνδρομών. Έτσι, ενώ ο Kureishi αναλαμβάνει προς τιμήν του να διατηρήσει ελεύθερη πρόσβαση στα δελτία του, μπορεί, ταυτόχρονα, να ζητήσει μία οικονομική συνεισφορά αν κάποιος θελήσει να συμβουλευτεί τον κατάλογο των έργων του και τις συνεντεύξεις του από τον ιστότοπό του. Σε αντάλλαγμα, ο συνδεδεμένος αναγνώστης θα λάβει ένα tweet με ένα "ενισχυμένο" γραφικό περιβάλλον, καθώς εμπλουτίζεται από εξαιρετικές φωτογραφικές εικόνες, που τις περισσότερες φορές λειτουργούν με τον τρόπο της αντίστιξης, είτε σκληρής είτε απολαυστικής. Και εδώ ο Kureishi καινοτομεί, βασιζόμενος στη συμβατότητα των μοντέλων δωρεάν/επί πληρωμής, και δεν έχει ενδοιασμούς να "ιδιωτικοποιήσει" (με κάθε έννοια της λέξης) τη λειτουργία αυτή. Ο Kureishi, θα έλεγε ο Ναπολέων, είναι ένας "εμποράκος", ακόμη και στο κρεβάτι του νοσοκομείου. Μπορεί κανείς να μην είναι τόσο κακόπιστος, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι δεν είναι άδικα ένας Άγγλος ασθενής.
Γενικότερα, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι με τα tweets του Kureishi έχουμε περάσει από ένα "κλειστό" σε ένα "ανοιχτό" λογοτεχνικό καθεστώς. Ως εκ τούτου, τα ρωμαϊκά "δελτία" του θα συνηγορούσαν υπέρ ενός καθεστώτος παρέμβασης στον κόσμο που προσφάτως προσδιόρισε ο Alexandre Gefen στο L'idée de littérature. De l'art pour l'art aux écritures d'intervention (Corti, 2021). Είναι αυτονόητο ότι αυτό το νέο είδος λογοτεχνίας, όπου, για παράδειγμα, καταργούνται τα όρια μεταξύ της μη μυθοπλαστικής λογοτεχνικής και της δημοσιογραφίας, ευδοκιμεί στην ψηφιακή εποχή και στην εποχή των κοινωνικών δικτύων. Πράγματι, οι αναγνώστες του Kureishi ανατροφοδοτούν τη twittόσφαιρα, καθώς τον κατακλύζουν με ευχαριστίες, μοιράζονται θεραπείες και ενθάρρυνση - "επεμβαίνοντας" μετά από αυτόν.
Κι έπειτα, τα δελτία αυτά πηγάζουν σαφώς από μια μορφή "ταχυδρομικής τέχνης", αφήνοντας στην άκρη το μεγάλο τεχνολογικό άλμα που συνέβη από την εποχή του Jacques Derrida, συγγραφέα του Η καρτ ποστάλ. Από τον Σωκράτη στον Φρόιντ και ακόμη πάρα πέρα (1980). Στην ανάλυσή του για τη "μεταβίβαση από τον Σωκράτη στον Φρόιντ", ο Derrida είχε ήδη επικαλεστεί αυτό που βρίσκουμε εδώ σε αφθονία: την αποστροφή, αλλά και την "απεύθυνση που εκτρέπεται", το παιχνίδι της ταχυδρομικής κάρτας ενάντια στην "απαράδεκτη λογοτεχνία". Μήπως ο Kureishi είναι αυτός ο "αγγελιοφόρος" της (ρωμαϊκής;) αρχαιότητας, αυτός ο "ανάπηρος κληρονόμος" που πέφτει διαρκώς και για τον οποίο "ο προορισμός είναι ο θάνατος";
Τέλος, τα μεγάλα ηθικοφιλοσοφικά ζητήµατα δεν είναι ποτέ µακριά. Η ανεξήγητη παράλυσή του οδηγεί τον Kureishi να αγγίξει την τόσο περίφημη διάσταση σώματος και νου με την οποία ασχολήθηκαν εξαντλητικά οι φιλόσοφοι. Προκαλώντας τη συμπόνια, ο άλλοτε κυνικός απαρνήθηκε τον πολύ ανθρώπινο πειρασμό της αυτολύπησης και βλέπει με νέο μάτι την αναπηρία και την αορατότητά της στην κοινωνία. Υποστηρίζοντας μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς, καθιστά το γυμναστήριο, "έναν τόπο ομορφιάς, σεβασμού και αλληλεγγύης", ένα απόλυτο πρότυπο. Και στη συνέχεια, αναπόφευκτα, αν και ελλειπτικά, ο Kureishi θίγει το ερώτημα του κακού, το ερώτημα που έθεσε στον εαυτό του ο Ιώβ ("Γιατί εγώ;") και το οποίο η λογοτεχνία συζητά από πάντοτε, όπως μας υπενθυμίζει το πρόσφατο δοκίμιο της Frédérique Leichter-Flack, Pourquoi le mal frappe les gens bien; (Flammarion, 2023). Τη μια στιγμή εκμυστηρεύεται: "Θέλω να είμαι καλός ασθενής, θέλω να αναγνωρίζομαι ως ένα άτομο ευγενικό και αξιοπρεπή", και στην επόμενη σειρά διαβολοστέλνει όλες αυτές τις "ασυναρτησίες" που είναι πολύ καλοπροαίρετες για να είναι ειλικρινείς. Δεν υπάρχει καλοσύνη ψυχής που να μπορεί να σταθεί απέναντι στη σκληρότητα του να θέλει κανείς να σώσει το τομάρι του με κάθε κόστος.
Αδυνατώντας να επιστρέψει σπίτι του, ο φοβισμένος συγγραφέας τείνει να εξιδανικεύει τη χώρα υποδοχής του, την Ιταλία. Αλλά τα γεγονότα είναι πεισματάρικα. Ενάμιση μήνα μετά τη μοιραία πτώση και δέκα χιλιάδες λέξεις αργότερα, ο Kureishi επιστρέφει σε ένα παρελθόν που αντιστέκεται: "μια πέτρα, τόσο σκληρή και τόσο στρογγυλή που δεν μπορώ ούτε να την καταπιώ ούτε να την φτύσω". Εκμυστηρευόμενος ότι ποτέ δεν έχει "γράψει/ υπαγορεύσει" τόσο ελεύθερα και αυθόρμητα, αναρωτιέται τι θα του επιφυλάσσει το μέλλον. Υπενθυμίζοντας το τραύμα που υπέστη στα νιάτα του, όταν βίωνε τον ρατσισμό στο σχολείο: το έβλεπε ως τον ακρογωνιαίο λίθο τόσο της παιδικής του κατάστασης όσο και της κλίσης του ως συγγραφέα. Η επιβίωση είναι ένα ζήτημα που αντιμετωπίζουν όλα τα παιδιά. Ως παιδί, ο Kureishi επιβίωσε από τον ρατσισμό βρίσκοντας καταφύγιο στη βιβλιοθήκη, με το να βυθίζεται στα βιβλία των άλλων - πριν μια μέρα γράψει το δικό του. Πώς, αυτή τη φορά, ο εξηνταοκτάχρονος συγγραφέας θα επιβιώσει από αυτό το ρωμαϊκό τραύμα; Συγκεχυμένα, αλλά με την κάθε υπαγορευμένη γραμμή να τον φέρνει πιο κοντά σε μία αποσαφήνιση, ο Kureishi διαισθάνεται ότι η παρούσα καταστροφή θα μεταμορφώσει βαθιά τη σχέση του με τον κόσμο, άρα και με τη συγγραφή.
Μέχρι να ξεκαθαριστεί αυτό, εμείς οι αναγνώστες απολαμβάνουμε το σπάνιο προνόμιο να γινόμαστε μάρτυρες μιας ζωντανής μεταμόρφωσης, ή ίσως μιας "Τροποποίησης" σε εξέλιξη. Θα καταφέρουν η επιστήμη και το ιατρικό προσωπικό να "επιδιορθώσουν" την αναπηρία του ανθρώπου που σήμερα υπογράφει "No hands Hanif" (ο Hanif χωρις χέρια); Ή θα πρέπει να επανεφεύρει τον εαυτό του, μια για πάντα, ως "no-hands man" (άνθρωπος χωρίς χέρια), προκειμένου να συνεχίζει να μας στέλνει τα "Καθημερινά δελτία / της Αθανασίας" (Emily Dickinson); Περισσότερα στο επόμενο tweet...
